Kerstmis (veelal zo aangeduid door katholieken), Kerst(feest) (veelal zo aangeduid door protestanten) of het geboortefeest van de Heer is een belangrijk christelijk feest in het kerkelijk jaar.

Met Kerstmis wordt door christenen de geboorte van Jezus-Christus gevierd. De evangeliën van Lucas en Matteüs beschrijven de geboorte van Jezus. Vooral Lucas geeft brede aandacht aan de geboorte van Jezus in Bethlehem.

Het kerstfeest wordt in de westers-christelijke wereld en in sommige Kerken van het Oosters christendom gevierd op 25 december. In die Oosterse kerken die de Juliaanse kalender gebruiken voor de liturgische kalender (zoals de Russisch-orthodoxe Kerk), wordt het 13 dagen later gevierd. In veel streken zijn er tevens speciale vieringen op de avond ervoor (kerstavond, middernachtsmis) en/of op de dag erna. In West-Europa wordt 25 december als Eerste Kerstdag en 26 december als Tweede Kerstdag beschouwd.

Het feest is in grote delen van de Westerse wereld in hoge mate geseculariseerd en veel elementen in de wijze waarop men Kerstmis viert gaan terug op prechristelijke en Germaanse tradities.

Hoewel Pasen theologisch gezien veel belangrijker is, wordt buiten de Liturgie het Kerstfeest in het Westen veel nadrukkelijker gevierd. In het christelijke Oosten is ook buiten de Kerk het Paasfeest belangrijker en speelt daarnaast het feest van Epifanie een belangrijkere rol.

Oorsprong

De Germanen vierden rond Midwinter (21 december) reeds midwinter- of joelfeesten (winterzonnewende) waarbij het boze werd verjaagd en het licht werd begroet. In de Scandinavische talen heet Kerstmis tot op vandaag jul.

In de vierde eeuw zorgden keizer Constantijn de Grote en de bisschoppen van de uit vervolging bevrijde vroege Kerk ervoor dat Kerstmis op 25 december zou worden gevierd. Op deze datum werd rond de Middellandse Zee tot dan toe de zonnegod vereerd onder vele verschillende namen zoals Ra in Egypte en Helios in Griekenland. In het late Romeinse Rijk was dit vooral de zonnegod Sol Invictus (=de onoverwinnelijke zon). Omdat Jezus het Licht van de Wereld genoemd werd (zie Joh. 1), zou Constantijn I - volgens bepaalde auteurs - hebben besloten dat de geboorte van Christus op deze dag gevierd zou moeten worden. Bovendien - en dit feit is invloedrijker geweest bij de opkomst van de viering van de geboorte van Christus als kerstmis - waren de dagen rond 25 december reeds de vrije feestdagen der saturnaliën.

Aanbidding van het kind Jezus door de engelen te Bethlehem.
Hugo van der Goes, 1480.

De geboorte van Jezus nam in de kerkelijke kalender daarvoor geen bijzondere plaats in, hoewel ze wel gevierd werd, en tot op de dag van vandaag geldt Pasen in het christendom eigenlijk als veel wezenlijker dan Kerstmis. Jezus werd volgens het evangelie aan het einde van het Joodse (of Romeinse) jaar geboren, maar door de kalenderwijzigingen en de verschillen in tijdrekening, wordt de overzetting niet zeer accuraat geacht, te meer, daar ook melding gemaakt wordt van kudden schapen in lagere (en dus warmere) velden rond Bethlehem. Het weiden van schapen in Palestina is rond 25 december thans weliswaar zeldzaam in Noord-Europa, maar toentertijd niet geheel onmogelijk - de schapen die voor de offerdienst in de Joodse tempel gefokt werden, graasden het hele jaar door, ook in de omgeving van Bethlehem (Beth Lechem- huis van het brood). Bovendien is de maand december in Palestina niet zo koud als in Duitsland of Engeland. De datum is dan ook niet met zekerheid als niet-authentiek te bestempelen, want uit de oude christelijke liturgieën - die van vóór de vierde eeuw - stamt reeds de viering van Epifanie (6 januari) in dezelfde wintertijd. Sextus Iulius Africanus noemt de geboorte van Christus als vallende op 25 december, in een van zijn geschriften gedateerd op 221 n. Chr.

De aansprekende thematiek en de reeds bestaande tradities hebben Kerstmis echter tot het voornaamste feest in het jaar gemaakt. De huidige tradities rond het kerstfeest zijn van land tot land verschillend, zoals ze ook lang niet allemaal even oud zijn. Duidelijk is dat de Amerikaanse volkse en commerciële kerstgewoonten, in het kader van de voortschrijdende globalisering, overal elders doordringen, ook in Nederland.

Het woord 'Kerstmis' betekent eigenlijk 'Christus-mis', omdat dit feest gewijd is aan de geboorte van Jezus die de christus (de gezalfde) wordt genoemd. Het woord 'kerst' is uit het woord christus ontstaan; zo betekent "kerstenen" bijvoorbeeld "christelijk maken". De Mis is de christelijke viering van het offer van de Eucharistie, waarin aan het einde van de dienst gezegd of gezongen wordt "Ite Missa est" (vert. Gaat het is de heenzending of: Gaat het offer is voltrokken).

Kerstgebruiken en -symbolen

Kerstnachtdienst

Op kerstavond en eerste kerstdag vindt er in veel kerken een kerstnachtdienst plaats. Het is vaak een van de drukste kerkdiensten van het jaar in vele kerken.

Kersttoespraak

Op Eerste kerstdag houden diverse staatshoofden en monarchen een kersttoespraak die vaak uitgezonden wordt op radio en televisie. Tegenwoordig ook op internet te zien. In Nederland leest koningin Beatrix vanuit Huis Ten Bosch een kerstboodschap voor. Ook de Paus in Rome houdt bij de Sint-Pietersbasiliek een kersttoespraak, geeft zijn zegen en wenst iedereen een zalig kerstfeest in meer dan zestig verschillende talen.

Kerstster (Euphorbia pulcherrima)

Kerstster

De kerstster is rechtstreeks terug te voeren op het kerstverhaal, zoals dat in het evangelie van Matteüs wordt beschreven. De Ster van Bethlehem gaf de plaats aan waar de Koning der Joden geboren zou zijn. De drie wijzen zouden volgens Matteüs deze ster volgen om via koning Herodes het kindje Jezus te bezoeken om deze geboorteplaats vervolgens te openbaren aan Herodes zodat het kindje gedood kon worden. De wijzen kwamen niet terug naar Herodes, dus gaf deze de opdracht tot de Kindermoord van Bethlehem opdat de geprofeteerde Messias hierbij zou omkomen. De Verlosser van het joodse volk zou immers als aangekondigde koning heersen, en Herodes achtte dit een bedreiging van zijn invloed. Hiermee is de kwaadschikse herkomst van deze ster theologisch bepaald.

Het ontsteken van kaarsen en ander licht heeft overigens evenzeer met oude pre-christelijke midwintertradities te maken. Ook als plant is de Euphorbia pulcherrima bekend als kerstster vanwege de rode bloemen die lijken op een ster.

De Wijzen uit het Oosten

Kerststal

Een directe verbeelding van het kerstverhaal vormen de kerststallen die met name in katholieke landen worden vervaardigd. Deze zijn van uiteenlopende materialen en grootte. Ook kerststallen met levende personen en dieren komen voor. De aanwezigheid van de os en de ezel in de stal heeft geen bijbelse oorsprong. Ze werden erbij geplaatst omwille van de zin uit het Oude Testament waar de profeet Jesaja zegt: De os en de ezel kennen beter hun Meester dan Israël. Die van de herders met hun schapen is wel op het evangelie gebaseerd, evenals als die van de drie Wijzen uit het oosten (zie ook Driekoningen & Mat. 2:1-18) . Het decor van het kerstverhaal is dikwijls aangepast aan de plaatselijke omstandigheden. In Nederland en België betekent dat een winterse, barre omgeving. Overigens kan het in het Heilige Land ook sneeuwen en vriezen, hoewel het eerder zeldaam is.

Stal of grot?

De kerststal is een idee van Franciscus van Assisi die in 1223 op het idee kwam een levende kerststal in het dorp Greccio (Italië) op te zetten. Het idee komt voort uit de vertalingen van het evangelie van Lucas, waarin staat dat Jezus in een kribbe gelegd werd, omdat er geen plaats was in de herberg. De plaats van een kribbe is de stal, wat een logische keuze lijkt als de herberg zelf vol is. Vooral katholieke gezinnen halen met Kerstmis het stalletje van zolder.

Een andere traditie laat de geboorte plaatsvinden in een grot. Dit gegeven gaat terug op Justinus de Martelaar (± 150 na Christus) die schreef: "Omdat er voor Jozef niets te vinden was om de nacht door te bren­gen, ging hij maar zolang een grot binnen dichtbij Bethlehem". Justinus baseert zich op Jesaja (33,16): "Hij zal wonen in een hoge spelonk van een sterke rots". Deze zin betrekt Justinus op Jezus. Wie een grot maakt van rotspapier, volgt Justi­nus.

Hoewel de tradities duidelijk verschillen, zijn hun afkomsten niet noodzakelijk in tegenspraak. In het Nabije Oosten werden in die tijd en later grotten inderdaad als stal gebruikt: er bestonden zelfs hele woonhuizen en zelfs dorpen die in rotsen uitgehakt waren.

Voor de tijd van Franciscus waren de afbeeldingen van het kersttafereel vaak tweedimensionaal en was het gebruikelijker de omgeving als grot af te beelden.

Een Deense kerstboom

Kerstboom

De kerstboom (een spar, en geen dennenboom) gaat terug op een vruchtbaarheidssymbool. Over de ouderdom van het gebruik als kerstboom lopen de bronnen zeer uiteen. Waarschijnlijk hadden reeds de Germanen voor de kerstening rond de tijd van winterzonnewende (het joelfeest of Yule) een altijd groene boom in huis of op het erf. Vanwege deze heidense wortels heeft de Rooms-katholieke Kerk de boom lange tijd geweerd uit het christendom.

Luther verklaarde begin zestiende eeuw de kerstboom tot symbool van de geboorte van Jezus. Eerst stond de boom alleen nog in de kerken; eind 19e eeuw haalde men hem, allereerst in protestantse landen, alsnog de huiskamer binnen.

De kerstboom herinnert de christen volgens Luther aan de boom in het paradijs; de kerstboomballen aan de vruchten waarvan Adam en Eva aten. De piek in de boom staat voor de ster die de Wijzen de weg wees naar de geboorte­plaats van Jezus; soms wordt de piek daarom door een ster vervangen.

De katholieken gaven eerder aan de kerststal, eventueel met groene versieringen, de ereplaats in huis, pas sinds 1982 staat er in het Vaticaan ook een kerstboom. Protestanten weerden echter in het algemeen de beelden van de kerststal, vanwege hun beeldenverbod, vandaar had de kerstboom bij hen meer succes. Overigens bestond er rond de voortdurend groene naaldboom in de warmere, zuidelijke katholieke landen ook geen voorgeschiedenis of heidense folklore zoals in de Germaanse noordelijke landen.

Kaars in een kerststuk

De kerstboom wordt versierd met kaarsen, slingers, engelenhaar en kerstballen. In verband met brandpreventie is er ook speciale kerstboomverlichting in zwang gekomen, bestaande uit kleine elektrische lampjes in plastic behuizing.

De kerstboom wordt thans ook wel theologisch geïnterpreteerd als voorafbeelding van het hout van het kruis van Christus' lijden en offerdood; daarnaast wordt met het groene hout verwezen naar de kribbe en het eeuwig leven dat door Jezus bewerkstelligd en verdiend werd, volgens de christelijke opvatting.

Kerstversieringen

Naast de kerstboom zijn er tal van kerstversieringen, die buitens- en binnenshuis opgehangen kunnen worden zoals een kerststuk of een guirlande op een schouw bij de open haard, langs de voordeur of trap. Zij kunnen bestaan uit kaarsen of lampjes, kerstballen, hulsttakken etcetera. Ook het plaatsen van een kerstdorp wordt steeds populairder.

Ook zet men vaak een glazen kaarsenhouder met een waxinelichtje neer om het gezellig te maken in de donkere dagen voor Kerstmis. Op veel plaatsen wordt openbare kerstverlichting gehangen, vooral bij een winkelcentrum, in een winkelstraat of op een plein.

Father Christmas in het Verenigd Koninkrijk

De Kerstman en zijn geschenken

Het geven van geschenken rond Kerstmis gaat terug op oude tijden, maar in Nederland was lange tijd vooral het sinterklaasfeest het geschenkenfeest. De Kerstman leek eind twintigste eeuw Sinterklaas te gaan verdrijven. Zover is het niet gekomen, maar velen geven elkaar (ook) met Kerstmis geschenken. Deze gewoonte heeft geleid tot kritiek dat het feest al te commercieel zou zijn geworden. In veel bedrijven is het kerstpakket een traditioneel bedankje voor het werk verricht in het afgelopen jaar.

Het Christkindl en Hans Trapp

De Kerstman is een afstammeling van Sinterklaas en wordt ook in verband gebracht met kabouters (Nisse of Tomte), zoals Sinterklaas op Sint Nicolaas, bisschop van Myra, teruggaat. Het Sinterklaasgebruik is meegenomen door emigranten naar Amerika. In Amerika werd Sinterklaas Santa Claus. De Kerstman heeft ongeveer dezelfde gebruiken als Sinterklaas, zoals cadeautjes geven, een lange baard en een rood pak, maar hij is inmiddels ontdaan van alle religieuze symboliek.

De Kerstman ontstond in de ons bekende vorm in de Verenigde Staten, eind negentiende eeuw en raakte door de reclame van Coca-Cola wereldwijd verspreid. Zo kan het zijn dat in beeltenissen de Kerstman nog een groen pak droeg, terwijl de Amerikaanse Santa Claus tegenwoordig uitsluitend rode met witte kleding draagt (zoals het logo van Coca Cola). Santa Claus heeft nog wel een (vliegende) arrenslee getrokken door rendieren en wordt geholpen door elfjes op de Noordpool.

In vele landen heeft de commerciële kerstman (Santa Claus) de oorspronkelijke Kerstman echter niet verdrongen, denk aan de Joulupukki in Scandinavië of Father Christmas in Engeland. Hier zijn voorchristelijke elementen nog duidelijk in het kerstgebruik aanwezig. Het is ook zeker niet zo, dat de kerstman over de hele wereld verspreid rood met witte kleding draagt. De Kerstman draagt in veel landen nog blauwe, gouden of groene (of nog een andere kleur) kleding.

Christkindl

In Oostenrijk en Duitsland komt niet de Kerstman maar het Christkind (Christuskind). Deze brengt op 24 december cadeautjes. Het Christkind is door Maarten Luther uitgevonden^[bron?] omdat hij niet aan de heilige verering mee wilde doen waar het Sinterklaasfeest naar verwijst. Opvallend is dat tegenwoordig juist alleen in het katholieke gedeelte Christkind wordt gevierd^[bron?]. Terwijl de oorspronkelijke gedachte was dat het Christuskind geschenken geeft zoals Hij dat ook met zijn leven heeft gedaan, heeft de laatste 50 jaar de figuur van het Christkind een gedaanteverwisseling meegemaakt. In plaats van het onzichtbare Christus-kind is het geworden tot een engelachtige figuur. De laatste jaren heeft Christkind te lijden onder de aanhoudende amerikanisering van de Kerstman. Zodoende is er een vereniging pro Christkind ontstaan die de Kerstman wil bestrijden.

Kerstmuziek

Net als het in Scandinavië bekende Luciafeest (zie foto) heeft Kerstmis zijn eigen repertoire

Met kerst wordt er vaak speciale kerstmuziek uitgebracht. Soms worden daarbij geluiden gebruikt die het beeld van een arrenslee moet oproepen (rinkelende bellen, etc.). De muziek kan bijvoorbeeld een kinderkoor zijn of popmuziek, maar ook Latijnse zang.

Enkele voorbeelden van traditionele christelijke kerstliederen:

• "Stille Nacht, Heilige Nacht", hier bestaan meerdere versies van.
• "De herdertjes lagen bij nachte".
• "Ere zij God".
• "Gloria in excelsis Deo".
• "Er is een Kindeke geboren op aard".
• "Hoe leit dit Kindeke", (Vlaams, Katholiek, 1897).
• "Nu zijt wellekome" (middeleeuws).
• "Adeste fideles" (gregoriaans; Nederlands: Wij komen tezamen) met refrein "Venite adoremus" ("Komt laat ons Hem aanbidden").
• "Vom Himmel hoch da komm' ich her" (Maarten Luther, Noord-Duitsland, met name Pruisen, 16e eeuw)
• "Joy to the world, the Lord has come" (VS)

Voorbeelden van niet christelijke kerstliederen:

• "O dennenboom"
• "Jingle Bells"
• "White Christmas"

Voorbeelden van moderne popmuziek:

• "Last Christmas"
• "All I Want for Christmas is You".
• "Thank God It's Christmas" (Queen)

Kerstgedichten

Naast liedteksten zijn er ook veel gedichten te vinden over Kerstmis. Sommige met een hoog gehalte aan romantiek en sentimentaliteit, andere meer literair van aard. Twee recente bloemlezingen zijn: Zoals nog nooit een ster (2001) van Rien van den Berg en Een kind met de ogen van God (2005) van Inge Lievaart.

Kerstlekkernijen en -gerechten

Een kerstdiner is vaak een feestelijke en uitgebreide avondmaaltijd, die vaak samen met familie genuttigd wordt rond en tijdens kerstmis. Het vleesgerecht kan fazant of kalkoen zijn, maar ook konijn of ree.

In de Verenigde Staten geldt daarentegen Thanksgiving Day als de dag waarop kalkoen gegeten wordt. Die dag is enigszins te vergelijken met de Biddag en Dankdag voor Gewas en Arbeid in Nederland en België, maar daar wordt dat niet met een uitgebreide maaltijd gevierd.

Kerstuitjes

Een bezoek aan een kerstmarkt wordt vaak gedaan om in een soort kerststemming te komen. Zowel in Nederland als in Duitsland worden er vele georganiseerd. Voor versieringen bezoekt men vaak een tuincentrum.

Rond Kerstmis worden diverse kerstcircussen in Nederland gehouden. Veel mensen met (jonge) kinderen brengen een bezoek aan een kerstcircus, het is een geliefde familiegebeurtenis. Ook populair zijn kerstborrels en kerstconcerten.

Kerstfeest in bepaalde landen

Feestelijke kerstversiering in Medellín, Colombia

In Engeland, de Verenigde Staten en Frankrijk hangt men een maretak op in huis. Deze altijd-groene epifyt is het symbool van vriendschap en vruchtbaarheid. Een meisje dat per ongeluk onder de maretak staat, mag door een jongen worden gekust. En andersom natuurlijk.

In Rusland en andere Oosters-orthodoxe landen in Oost-Europa heeft men in plaats van de kerstman Vadertje Winter, die in de tweede helft van de twintigste eeuw gelijk is gemaakt aan de "coca-colakerstman". Oorspronkelijk werd Vadertje Winter door de communistische overheden verspreid als atheïstisch folkloristisch alternatief voor de orthodoxe kerstviering. Ook wordt kerstmis daar 13 dagen later gevierd, omdat in Rusland tot 1917 in plaats van de Gregoriaanse de Juliaanse kalender werd gebruikt. De Juliaanse kalender bepaalt nog altijd het Russische kerkelijk jaar.

Spelling

Volgens het Groene Boekje krijgt Kerstmis als feest een hoofdletter; de mis die op kerstavond wordt opgedragen, de kerstmis, krijgt geen hoofdletter. Ook alle samengestelde en afgeleide vormen krijgen een kleine letter: kerstfeest, kerstavond, kerstgeschenk, kerstboom, kerstbal, kerstman, kerstkind, kerstdiner en kerststal.

Kerstwensen

De typische katholieke kerstwens is het "Zalig Kerstfeest" of "Zalige Kerstmis". Protestanten, maar ook niet-gelovigen, brengen vaker met de minder gedragen woorden "Prettige kerstdagen" of "Fijn kerstfeest" hun kerst- en seizoenswensen over. Andere protestantse groepen gebruiken ook de meer gedragen tekst "Gezegend Kerstfeest". Deze spreuken kunnen ook worden aangetroffen op kerstkaarten.

The Everly Brothers in concert

The Everly Brothers, Don (geboren als Isaac Donald Everly op 1 februari 1937 in Brownie, Kentucky) en Phil Everly (geboren Philip Everly op 19 januari 1939 in Chicago, Illinois), vormen een zangduo, die het grootste succes had in de jaren vijftig. The Everly Brothers zijn behalve door rock-'n-roll beïnvloed door popmuziek en country. The Everly Brothers zijn vooral bekend geworden door de samenhangende harmonieuze zangpartijen.

De twee zijn de kinderen van Ike en Margaret Everly, twee countrymuzikanten die hun kinderen al vroeg in aanraking lieten komen met de muziek. De gehele familie trad vanaf het midden van de jaren '40 op in een radioshow. In het midden van de jaren vijftig trokken de broers naar Nashville, waar ze hun eerste single opnamen onder Chet Atkins, die echter flopte.

De twee werden gecontracteerd door het Cadence Records-label. De tweede single en de eerste single voor het label, "Bye Bye Love", werd een enorme hit in 1957. Met behulp van producer Archie Bleyer en de songwriters Boudleaux en Felice Bryant volgden nog meer hits, waaronder "Wake Up Little Susie", "Claudette" (geschreven door Roy Orbison), "Bird Dog", "Till I Kissed You" en "All I Have to Do Is Dream".

In 1960 tekenden de broers voor het jonge Warner Bros. Records. De eerste hit voor Warner was "Cathy's Clown". Meerdere hits volgden, waaronder "Lucille", "Ebony Eyes" en "Crying in the Rain". Vanaf 1962 waren de commerciële successen voorbij, alhoewel de broers op artistiek gebied alleen maar vooruit gingen. Ze namen in 1966 een album op met the Hollies, Two Yanks in England. Roots uit 1968 is een klassieker, die van grote invloed was op de countryrock.

Hun carrière kwam echter niet meer tot bloei, en in juli 1973 gingen de twee broers hun eigen weg. Ze brachten enkele soloplaten uit, zonder succes. In 1983 kwamen de broers weer bij elkaar. Ze gaven concerten in de Royal Albert Hall, bijgestaan door onder andere gitarist Albert Lee. Het jaar daarop kwam een nieuw studio-album uit, EB 84, geproduceerd door Dave Edmunds. Paul McCartney schreef voor de broers de hit "On the Wings of a Nightingale".

Het succes zette niet door op de volgende albums, en vanaf 1988 zijn er geen nieuwe albums van de Everly Brothers uitgekomen.

De broers werken wel aan verschillende albums mee. Zo zingen zij in 1986 de backing vocals in van de song 'Graceland' van het gelijknamig album van Paul Simon.

Het succes zette niet door op de volgende albums, en vanaf dan zijn er geen nieuwe albums van de Everly Brothers uitgekomen.tegenwoordig treden de broers niet meer op.

John Winston Lennon MBE (Liverpool, 9 oktober 1940 – New York City, 8 december 1980) was een popmusicus die bekend werd als oprichter van de Liverpoolse groep The Quarrymen, die later bekend werd als The Beatles. Samen met Paul McCartney, George Harrison en Ringo Starr had Lennon met deze groep een belangrijke rol in de popmuziek.

Familieachtergrond

De familienaam van Lennon komt van O'Leannain of O'Lionnain, een veel voorkomende naam in de Ierse graafschappen Fermanagh en Galway. Zijn Ierse grootvader Jack Lennon was in 1858 naar Liverpool verhuisd. Ook Johns vader Alfred zong als bijverdienste.

Hij werd in Liverpool geboren (in tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd niet tijdens een Duitse luchtaanval), als zoon van de steward Alfred Lennon en Julia Stanley, volgens eigen zeggen een ouvreuse. Zijn vader was vaak maanden op zee en ging in Nieuw-Zeeland wonen toen John vijf jaar oud was, pas in 1964 zouden zij elkaar terugzien. Lennon woonde vanaf zijn vierde jaar bij zijn moeders zuster, Mimi. Volgens zijn oma zou Mimi een betere ouder zijn dan Julia. Mimi was een goed mens maar volgens John veel te streng en zij gaf hem niet veel liefde. Op 15 juli 1958 werd zijn moeder doodgereden door een dronken politieman.

Julian en Sean Lennon, de zonen van John hebben met wisselend succes een muzikale carrière welke echter volledig is overschaduwd door de artistieke erfenis van hun vader. Zij kregen overigens weinig fysieke steun van hem: toen Julian een kleine jongen was verliet John zijn moeder Cynthia Powell om niet meer terug te keren en Sean was vijf jaar oud toen John werd vermoord.

The Beatles

Lennon is een markant figuur in de popmuziek gebleken. Toen de Beatles in het midden van de jaren 60 besloten zich meer uit te spreken over maatschappelijke vraagstukken en de gebeurtenissen in de wereld (bijvoorbeeld Vietnam), tegen de wens van manager Brian Epstein in, ontwikkelde Lennon zich tot een spreekbuis van een generatie.

John Lennon veroorzaakte een internationale rel en een boycot van de Beatles door een interview met de Evening Standard. "The Beatles zijn populairder dan Jezus Christus", beweerde hij, wat hem niet alleen kwam te staan op een platenboycot in de VS, maar ook op een etherboycot door de NCRV. In november 2008 werd hem deze bewering officieel vergeven door het Vaticaan.^[1]

Lennon kwam meer en meer onder invloed van de avant-garde-kunstenares Yoko Ono. Hij verliet zijn toenmalige vrouw Cynthia Powell en trouwde in maart 1969 met Yoko Ono. Zijn huwelijk met Cynthia dateerde van 23 augustus 1962. Het paar had een zoon, Julian.

Onder invloed van Ono werd Lennon radicaler, en maakte hij langzaam een beweging naar links. Hij nam bijvoorbeeld in 1968 Revolution met de Beatles op. De harde singleversie (de B-kant van Hey Jude) was al duidelijk uitgesproken, maar in de zachtere elpeeversie op The White Album (die eerder was opgenomen) toonde hij zijn twijfel over de richting waarin hij ging. "We all want to change the world/but when you talk about destruction/don't you know that you can count me out" waarbij in het nummer het laatste woord veranderde in in. In november van dat jaar gaven Johnandyoko (ze zagen zich als een eenheid) de elpee Two Virgins uit met een naaktfoto als hoes. De muziek, als men daarvan nog kan spreken, werd steeds obscuurder. The White Album bevatte al een ontoegankelijke geluidscollage van Lennons hand (Revolution 9); The Wedding Album (1969) bevatte opnames van hun hartslagen met om en om hun voornamen geschreeuwd; Live with the Lions (1969) bevatte opnames van alleen maar stilte.

Toen de Beatles langzaam ophielden te bestaan, ging Lennon solo en sprak hij zich nog meer uit. In maart 1969 bleven John en Yoko bij wijze van huwelijksreis een week lang (van 25 maart tot en met 31 maart) in bed in kamer 902 in het Amsterdamse Hilton Hotel (de "Bed-In"), zij wilden hiermee wereldvrede promoten en protesteren tegen de oorlog in Vietnam. De beelden haalden voorpagina's van kranten over de hele wereld.

In juli 1969 werd de anti-oorlogsmantra Give peace a chance uitgebracht, die opgenomen is tijdens hun tweede Bed-In (volgens sommigen hun derde, na een mislukte Bed-In op de Bahama's) in het Queen Elizabeth Hotel in Montréal (Canada). In oktober bracht John met de Plastic Ono Band de klassieker Cold Turkey uit, en in november stuurde hij zijn MBE-medaille (Member of the Order of the British Empire) terug uit protest tegen de oorlog in Biafra. In februari 1970 schoor Lennon zijn lange haren af en bracht Instant Karma! uit.

Solo

Nadat de Beatles in april 1970 definitief uit elkaar gingen, ging Lennon op de door de Beatles ingeslagen weg verder. In het klassieke album John Lennon/Album Plastic Ono Band, was Lennon op zoek naar zichzelf in plaats van naar John de Beatle. In die tijd was hij daarvoor in therapie bij de Amerikaanse psycholoog Arthur Janov, die meende dat opgebouwde frustraties konden worden bevrijd door schreeuwen: de 'oerschreeuw'. In Mother schreeuwt Lennon dan ook om het verlies van zijn moeder. In God verklaart hij uiteindelijk 'I don't believe in Beatles/I just believe in me/ Yoko and me/And that's reality/The dream is over.' Later, in 1971, bracht Lennon Imagine uit.

De volgende elpees gingen volgens vele critici in niveau achteruit. In 1975 bracht Lennon nog Rock and Roll uit, een verzameling rock 'n roll-nummers, als genoegdoening aan Chuck Berry die met succes claimde dat Come Together uit 1969 wel erg veel leek op zijn nummer You Can't Catch me.

John Lennons appartement in New York

In het begin van de jaren 70 besloten John en Yoko zich te vestigen in New York en ze vroegen een verblijfsvergunning aan. Ze kwamen in aanvaring met de regering-Nixon die Lennon als een politiek gevaar beschouwde en hem ook liet schaduwen door de geheime dienst. Een jarenlange juridische strijd volgde. Nadat Nixon in 1974 wegens het Watergateschandaal het veld moest ruimen, werd Lennon in 1976 definitief een Green Card toegekend.

In 1975 schreef Lennon nog met David Bowie Fame, en trok hij zich terug om zich te richten op de opvoeding van zijn zoon Sean. Hij schreef nog wel wat songs en maakte enkele demo's, maar was niet actief aan het opnemen.

Ingang van het Dakota-gebouw waar Lennon op 8 december 1980 werd vermoord.

In 1979 kondigde Lennon echter aan weer een plaat te willen maken. Die verscheen in het najaar van 1980. Het album, Double Fantasy, deed aanvankelijk weinig. Critici verwachtten een Lennon zoals ze zich die herinnerden en die hoorden ze niet, ook al omdat Lennon had aangekondigd weer de straat te willen opgaan om te demonstreren. De plaat toont echter een Lennon die zijn wilde haren is kwijtgeraakt, die liedjes zingt over zijn liefde voor Yoko Ono (Dear Yoko, en Woman) en zijn zoontje Sean (Beautiful Boy (Darling Boy)). Hij zingt over hoe en waarom hij uit de muziekwereld stapte (Watching the Wheels).

Lennons dood

Zijn terugkeer in de muziek was echter van korte duur: op 8 december 1980, om tien minuten voor elf in de avond werd Lennon voor zijn huis in het Dakota gebouw aan 72nd Street vermoord door Mark David Chapman met een .38 Charter Arms-revolver. Lennon werd nog in een politieauto naar het ziekenhuis gebracht, maar had al te veel bloed verloren en overleed kort daarna. Om 23:15 uur werd hij dood verklaard. Lennon werd op 10 december gecremeerd in Ferncliff Crematory in Ardsley, New York. Yoko Ono heeft tot op de dag van vandaag nooit willen zeggen wat er met de as van Lennon is gebeurd.

Na de moord op Lennon steeg Double Fantasy wereldwijd naar de top van de verkooplijsten. Twee singles van het album, (Just Like) Starting Over en Woman, werden grote hits, evenals het oudere Imagine. De moord op Lennon bracht overigens geruchten op gang dat deze het werk was van de Amerikaanse overheid die beducht zou zijn voor de invloed die Lennon nog zou hebben op het publiek.

Na de moord verscheen Lennon nog incidenteel op de hitparade als er oude opnamen werden uitgebracht. In 1984 onder meer Nobody told me van het album Milk and Honey en in 1992 Instant Karma! ter gelegenheid van een reclamecommercial voor Nike-sportschoenen.

In 2007 werd de film Chapter 27, over de moord op Lennon vanuit het oogpunt van de moordenaar, uitgebracht. Lennon-fans protesteerden tegen deze film, omdat ze bang waren dat Chapman de wereld in zou gaan als een held. De film had geen succes.

Eerbetoon

In Central Park, tegenover het appartement van Lennon en Yoko Ono werd later een herdenkingsmonument opgericht: Strawberry Fields.

In Havana, Cuba, staat een standbeeld van Lennon.

In 2001 werd het vliegveld van Liverpool hernoemd tot Liverpool John Lennon Airport.

Tammy Wynette, echte naam Virginia Wynette Pugh (Itawamba County, Mississippi, 5 mei 1942 – Nashville, Tennessee, 6 april 1998), was een Amerikaans country-zangeres, en ze wordt ook wel de "First Lady of Country Music" genoemd. Ze is het bekendst geworden door haar single Stand by your man, maar had in totaal 17 nummer-1-hits in de Verenigde Staten in de jaren 60 en 70.

Haar vader overleed toen ze acht jaar oud was, en op 17-jarige leeftijd trouwde ze en werkte als kapster. Drie jaar en drie kinderen later scheidde ze. Ze zou in haar leven nog vier keer trouwen. Haar derde kind had een ernstige ziekte, en Tammy probeerde wat extra geld te verdienen door 's avonds op te treden. Hierdoor werd ze ontdekt en kreeg een televisieoptreden aangeboden in 1965. In 1966 verhuisde ze naar Nashville, waar ze een platencontract tekende.

In 1968 en 1969 had Tammy vijf nummer-1-hits in de VS: "Take Me to Your World," "D-I-V-O-R-C-E," "Stand By Your Man" (alle drie 1968), "Singing My Song" en "The Ways to Love a Man" (beide 1969).

In 1968 begon ze een relatie met de oudere George Jones, een van de grootste drinkers in het countrymuziek-milieu en jeugdidool van Tammy. Ze trouwden in 1969, en vanaf 1971 namen ze een aantal populaire duetten op, waarvan het eerste "Take Me" was. Hun huwelijk ging echter niet over rozen, en ze scheidden in 1975. Ze bleven nog wel af en toe samen songs opnemen in de 20 jaren die volgden.

Tammy had ook in die jaren hits, en, alhoewel sporadischer, ook in de jaren 80. In 1978 werd ze gekidnapt en aangevallen door een gemaskerde man die nooit geïdentificeerd werd, alhoewel het leek alsof Tammy zijn identiteit kende. Ze ging in 1988 ook nog eens bankroet.

In 1992 nam ze een track op met de house-act The KLF, getiteld Justified and Ancient, wat een van haar grootste successen zou worden. Ondanks haar broze gezondheid wilde ze, koste wat het kost, blijven touren. Om de pijn te ontlopen, begon zij grote hoeveelheden voorgeschreven pijnstillers en andere medicatie te slikken. Uiteindelijk werd Tammy levenloos aangetroffen gevonden in haar huis. Medische complicaties in combinatie met een overdosis medicatie waren haar fataal geworden.