Het weer van de dag VOLKSHEILGE - OUDE VOLKSGEBRUIKEN-
07-04-2006
't Vervolg van Palmzondag
Gisteren ben ik gestopt bij de landman die na de vespers palmtakken op zijn veld ging steken. Wel terwijl men toen die palm stak, moest men bidden zonder stil te blijven staan. Wanneer men een nieuw huis liet bouwen, kwam de eigenaar de eerste steen leggen. Hij dopte een takje gewijde palm in wijwater, besprenkelde er de steen mee die hij ging leggen, en daarna werd dat palmtakje in de muur gemetseld. In de streek van Aalst en Geraardsbergen deed de koster altijd zijn ronde in de parochie. Hij ging iedereen een Zalige Pasen wensen en ontving zijn paasei, of liever eieren. De "Goe-week" die er aankwam, was immers een zeer lastige week voor de koster en onze brave voorouders begrepen dat en beloonde er de koster voor. Rond Pasen slachte men vroeger altijd een koe of een kalf. De boer zorgde er dan voor dat er een Paasbeest, speciaal voor die gelegenheid, gekweekt werd. Vroeger zag men in de steden de slachterswagens rond rijden met gekroond geslacht vlees dat dan voor de vensters bij de beenhouwers tentoongesteld lag. Het vlees lag er versierd of gekroond met bloemen en kransen. De kinderen die toen met hun moeder achter vlees kwamen, kregen van de beenhouwer een roos als geschenk. Morgen vertel ik nog wat over een Zuid-Limburgse gewoonte op de zaterdag voor Palmzondag, tot dan ?
Gisteren vertelde ik hoe het er in Tienen en Hoegaarden aan toe ging, wel te Antwerpen moesten diegene die het beeld droegen de reis naar Jerusalem gedaan hebben. In de S. Salvatorskerk te Brugge zag men in een kapel verschillende taferelen van het H. Kruis, anders gezegd het Rode Cruis. Vroeger gingen de Capucienen het Rode Cruus halen om het naar hun klooster te brengen. In de processie stelde men toen het leven en het lijden van Jezus en de VII Weeën van Maria voor. De taferelen werden door boetelingen gedragen. Dat kruis was een ex-voto van Pater Melchior van Menen, die in 1665 om het ophouden van de pest te verkrijgen, rond de stad reed, gezeten op een ezel, en dat kruis in de hand hield. Hij ging toen naar de S. Salvatorskerk om er O.L.Vrouw van VII Weeën te smeken. De ziekte hield op en het kruis werd aan de kerk gegeven. In Rond den Heerd wordt vertelt dat de eigenlijke processie ter ere van O.L.Vrouw van VII Weeën sedert 1625 pleegde uit te gaan en dat de boetelingen soms zware ijzere bollen sleepten. De Gewijde palm werd eerbiedig in de huizen bewaard tot welzijn van ziel en lichaam. De landlieden staken de palmen naar een aloud gebruik op de hoeken van hun bezaaid land. De palmtak werd aan het Christusbeeld of wijwatervat gehecht om de zegen te bekomen over het huis en de huisgenoten. Hij diende ook om het wijwater op de zieken in de doodstrijd, en rond huizen en andere gebouwen tijdens een onweer, te sproeien. Vooral 's namiddags na de vespers ging de landman op zijn veld de takken steken, en zei dan 't volgende : " Ik zegen hier mijn koorn, tegen den bliksem en den oorm, tegen meisens en knechten, dat ze mijn koorn niet om en vechten, en tegen dat duivelsch zwijnges, dat zoo kwaad om pikken es. Amen." Morgen vertel ik u het slot van Palmzondag en palm, tot dan ?
Hoe was het weer vandaag, nu precies 1 jaar geleden ?
6 April 2005 was een bewolkte dag waar het kwik om 15u03 zijn maximum hoogte bereikte van 15,5°. De minimum temperatuur die dag bedroeg 4,4° en die werd om 4u16 opgetekend. 6 April 2004 was eveneens een bewolkte dag maar ook een dag met buien van hagel, aprilse grillen weet je wel. De maximum temperatuur bedroeg toen 11,9° om 16u25 genoteerd. De minimum temperatuur werd 's ochtends om 4u30 opgetekend en die bedroeg 4,7° De warmste 6 april ooit kwam in 1961 voor met 22° !
Ik vond in mijn verzameling een "weerspreuk" die ons een zeer duidelijk antwoord geeft, of een erg goeie vergelijking maakt hoe de maand april wel is, lees eens :
" De echtelijke staat is als de maand april, nu storm, dan zonneschijn, dan weer alles stil. "
Een mooier vergelijk moet je nergens nog gaan zoeken dacht ik ! Je gaat het toch niet vinden.
Wie wil er nu geen mooi en warm weer ? Maar is dat altijd goed ? Niks zo schoon als een mooie maand mei, ja toch ? Maar of we die gaan krijgen, zal misschien afhankelijk van april zijn, lees eens :
" April klaar en rein, mei zal des te wilder zijn. "
Dus laat dan april toch nog maar wat wild zijn, is het niet ? Heeft er iemand onder jullie al een zwaluw gezien ? Mocht dit zo zijn, wilt u het mij dan laten aub ?
Welk weer was het vandaag nu precies 1 jaar geleden ?
5 April 2005 was een tamelijk mooie dag met een maximum temperatuur van 15,1° om 16 uur opgetekend. De minimum temperatuur van die dag bedroeg 5,7° en die werd 's ochtends om 5u51 genoteerd. 5 April 2004 was een bewolkte dag met nu en dan een bui. De maximum temperatuur bedroeg 11,6° om 12u45 opgetekend. De minimum temperatuur bedroeg die dag 6,4° om 6u30 in de morgen. De warmste 5 april ooit was in 1957 toen het kwik tot 23° steeg.
Vanaf vandaag en ook de komende dagen wil ik al wat vertellen over Palmzondag. Op die dag, nu aanstaande zondag dus, herinnert de Kerk ons aan de intocht van Jezus te Jeruzalem. Ter dien gelegenheid wordt er voor de hoogmis, en met een grote plechtigheid, de palmen gewijd en processiegewijs rondgedragen. Zo was het vroeger jaren althans. Men sloot(sluit) de pastoor buiten zeiden de mensen toen. Wanneer hij dan met het kruis op de kerkdeur klopte, bij het gezang van Attollite portas vestras werd hij binnen gelaten en werd er aan het misoffer begonnen. De palm werd in verschillende streken vervangen door planten die het beste aan het zinnebeeld van de hoop voldeden. In onze gewesten was dat bukshout aangezien die winter en zomer altijd groen blijft. Dat betekende ook het blijvend vurig geloof van het volk. Reeds in de 6de eeuw had de processie in Rome plaats, en in de 9de eeuw werd ze in de liturgie opgenomen. Deze processie was in de middeleeuwen zeer indrukwekkend door het mysteriespel waarover de boeken en de handvesten spraken. In die processie droeg of voerde men het beeld van Jezus op den ezel rond. Te Tienen was het vergezeld van de twaalf apostelen die barvoets mee gingen in de stoet buiten de kerk. Bij de terugkeer werd het kruis aanbeden. Ook te Hoegaarden geschiedde of geschiedt? dit en dat was een middeleeuwsch schouwspel . Het beeld was vergezeld door de apostelen, de geestelijkheid en de confreers. Na de processie werd de mis gezongen. Tijdens het verhaal van het lijden, verlieten de "apostelen" de kerk om aan te tonen dat de apostelen vluchtten wanneer de Zaligmaker aangehouden werd. Na het evangelie kwamen ze terug, gingen te offer en naderde ter H. Tafel, na de communie van de priester. Hoe het er te Antwerpen en te Brugge aan toe ging, vertel ik u morgen.
Ook al zijn we er nog enkele dagen van verwijderd, wil ik vanaf heden toch al stilaan een en ander vertellen over de dagen rond de Paas-periode waar vroeger heel veel rond te doen was. Aanstaande vrijdag, of de vrijdag voor Palmzondag, is het de Feestdag van O.L.Vrouw van VII weeën. Deze feestdag werd bij een kerkvergadering in Keulen, in 1423 voor het eerst voorgesteld en weldra door de gehele Kerk aanvaard. In vele plaatsen bestonden er die dag VIbroederschappen ter ere van de VII Weedommen van Maria, en verhefte er zich heiligdommen op. Dat was het geval in de S. Salvatorskerk te Brugge, in S. Gery te Brussel, in S. Salvator en de kapel van de Schreiboom te Gent. In S. Willebrordus te Anntwerpen, en te Mechelen in O.L.Vrouw aan de dijle waar men de feestdag vierde met een processie. In Zele(O-Vl.) vereert men sedert de 16de eeuw O.L.Vrouw in de Kouterkapel. In de kouter werd een kapelleke gebouwd in 1545 dat kort daarop door de Calvinisten afgebroken werd. In 1645 kwam er door toedoen van Mgr. A. Triest een nieuw kapelleke dat rijkelijk versierd en begiftigd werd. Men richtte er de zeven statiën rond, waarvan de bijzonderste het H. Graf, onder het koor van de kapel gemaakt. Deze statiën vormde een ommegang rondom het heiligdom en tussen een dubbele rij lindebomen. De grote begankenis, van uit de parochiekerk naar de kapel, geschiedde vroeger de 4de zondag na Pasen. Men noemde die kapellekes-aflaat. Na de Franse omwenteling waarbij hier alles stukgeslagen werd, kon men de kapel herstellen.Op 5 augustus kwam (komt?) men er Maria aanroepen als Troosteres der bedrukten.
Welk weer was het, vandaag precies 1 jaar geleden ,
4 April 2005 was een mooie dag tot ongeveer 16u30 toen het begon te regenen. De maximum temperatuur bereikte die dag 19,5° om 15u05 opgetekend. De minimum bedroeg 6,2° en die werd om 4u22 genoteerd. 4 April 2004 was een bewolkte dag met een weinig motregen, de maximum temperatuur bedroeg toen 15,2° om 15 uur precies. De minimum temperatuur bedroeg die dag 9,6° om 8u20 opgetekend. De warmste 4 april ooit kwam in 1946 voor met 25°. Dat jaar kende 3 opeenvolgende mooie zomerdagen ! Wel met nachtvorst tot min 2 en min min 3°
Het is tot 10 april wachten op de volgende weerheilige, maar geen nood want april heeft ons veel mooie weerspreuken bieden ! Krijgen we een schone maand mei ? Wel, dat antwoord komt ons de spreeuw vertellen, lees eens :
" Broedt de spreeuw vroeg in april, een schone meimaand is op til. "
En.....ik geloof het wel want zowat alle vogels zijn reeds aan broeden toe, waarom zou de spreeuw dan achterwege blijven ?
Welk weer was het vandaag nu precies 1 jaar geleden ?
3 April 2005 was een schitterende dag, om 16u07 bereikte het kwik toen zijn maximum hoogte met maar liefst 22° De minimum temperatuur bedroeg die dag 7,9° en die werd om 7u43 opgetekend. 3 April 2004 was een bewolkte dag met een maximum temperatuur van 13,3° opgetekend om 10u45. De minimum bedroeg toen 9,7° en die werd om 0u15 genoteerd. De warmste 3 april ooit was in 1946 met 25° !!!
Inderdaad morgen is "Doorke" een dag bij ons en in feiten brengt die ons heel goed nieuws want zijn komst zou het einde van de koude moeten betekenen. Meerdere weerspreuken verkondigen ons dat trouwens :
" Isidoor voorbij, noordenwind voorbij. "
Of.......
" Met Doorke, zal 't were beteren."
Of nog anders......
" Isidoorke thuis, uit het fornuis. "
Maar ook ........
" Op Isidoorke hagelslag, zeven dagen duren mag. "
Het mag dus morgen alles doen, behalve hagelen ! ! !
Hoe vermaakte de kinderen zich vroeger jaren in april ?
Omdat het in april soms nog wel eens koud kan zijn, bleven de loopspelen nog wat in trek. Eentje ervan stak er toch wel uit : Kruisthem of overspringerke. De jongens die van ver naar school moesten gaan, verkorten hun weg met overspringen. Een van de knapen ging gebogen staan, de handen op de knieën, een tweede sprong daar dan over en ging hem onmiddellijk voor de eerste zetten. Dan volgde de derde enz. tot iedere knaap in het overspringen betrokken was. Rond half april doken dan de marmels (knikkers) en de toppen op.De gewone marmel was gewoonlijk grijs-blauw en die bestond uit een soort van kalksteen. De knikker was uit potaarde of klei gemaakt en rood-bruin gebakken. De grote marmel was wit met gekleurde ringen die elkaar kruisten, dikwijls was hij van porselein. Er waren er ook in ijzer, men noemde ze doorgaans Bolket. De glazen marmel was wel een luxe artikel, die vertoonde van binnen fraaie, zonderlinge kleuren en figuren. De toppen dan, ook deze waren verschillend. Men had de gewone top, uit beukenhout gedraaid in een peer- of appelvorm, met in het spitse deel een pin. Het hout vertoonde enkele circelvormige groefjes die diende om de koord(pees) beter vast te houden. Verder had je nog de legtop, dat was een oude top waarnaar men kon kampen. De drijftop, ook wel eens ijstop genoemd, werd bij middel van een " tjake " voortgedreven en was meer voor de kleinere kinderen. De speelwijzen bestonden uit het eenvoudig toppen, kappen en uitsmijten. Gewoonlijk kapte men naar de legtop in een ronde of in een putje vastgelegd. Men kapte ook naar een schreef, en men wierp marmels, centen, tot zelfs kriekstenen uit de ronde. Spelen die helaas uit het straatbeeld verdwenen zijn.
Welk weer was het vandaag, nu precies 1 jaar geleden ?
2 April 2005 was een mooie zonnige lentedag met een maximum temperatuur van 18,3° om 16u56 opgetekend. De minimum temperatuur werd om 7u18 genoteerd en die bedroeg toen 3,1° 2 April 2004 was een bewolkte dag waar geen zon door kon. Om 12u30 noteerde men toen de maxmimum temperatuur die 17,8° bedroeg. De minimum temperatuur van die dag werd om 8u15 opgetekend en die bedroeg 12,4° De warmste 2 april ooit was in 1946 met 24°
Deze maand wordt wel eens vergeleken met de vrouwen, ik durf hier hoegenaamd geen partij kiezen, maar ik denk wel dat ik een gulden middenweg gevonden heb voor dit alles, oordeel zelf maar.......
" Vrouwen en aprillen, hebben allebei hun grillen. "
En om de balans dan in evenwicht te houden :
" Heren en de aprillen, bedriegen wie ze willen. "
Nog eentje om af te ronden :
" In april doen de vrouwen, en de katten hunne wil. "
Ik zou voor geen geld ter wereld durven zeggen wat hier bedoelt wordt. Morgen zien we wat Sint - Isidoor ons overmorgen te vertellen heeft, ik kan u nu al wel meegeven dat dit weer 't een en 't ander is.
Laat u vandaag vooral niet beetnemen ! Een erg oud rijmpje zegt : " Op den eerste April, stuurt men de gekken waar men wil. " Vroeger jaren zond men op deze dag schimpprenten rond, en strooide men valse geruchten rond. Men verstuurde uitnodigingen voor feestmalen die geen plaats hadden. Men stuurde gekscherende geschenken naar de familie, en men trachte vrienden een poets te bakken. Dienstboden en lichtgelovigen werden weggestuurd om dingen te gaan halen die hoegenaamd niet bestonden. Zo verzond men ze bijvoorbeeld naar een voerman om een paardenstap te gaan halen. Of naar een metser waar ze dan weer een kasseischaar moesten gaan halen. Bij de schrijnwerker kwamen vaak achter een verdikschaaf vragen. Bij de schilders diende ze dan weer verfzaad te gaan halen. Bij de smid kwamen ze achter een floerevijl vragen enz, enz... Meermaals is er over de oorsprong van dit eigenaardig gebruik getwist. Sommige schrijvers zagen er een zinspeling in naar het verzenden van Jezus van Pilatus naar Herodes. Anderen zoeken het dan weer bij Lodewijk XIII die de Prins van Lorreinen in het kasteel van Nancy zou opgesloten hebben. Hoe waakzaam de Franse toen ook was, als de bewaker op 1 april zijn gevange kwam opzoeken was deze verdwenen. De Prins was door een opening over de wallen geraakt en over het bevroren water van de Maas gevlucht. Zo bleef de spotnaam van de Franse soldaten veel jaren voort leven als de wachters van de aprilvis. Nog anderen wijten het aan het feit dat de vis erg zeldzaam was gedurende de maand april. Om het kweken van de vis te beschermen was de visvangst verboden en toen zond men lichtgelovigen naar de markt achter vis. Nog een andere uitleg zou zijn dat vroeger in sommige landen 1 april het begin van het jaar was. Toen dan 1 januari als nieuwjaar werd vastgesteld, bleef het geven van geschenken op 1 april nog verder bestaan, maar in plaats van kostelijke geschenken, gaf men toen spotgeschenken of loze giften. Wie zal het weten, feit is zeker dat al wat je hoger las, niet uitgevonden is !
Welk weer was het vandaag, nu precies 1 jaar geleden ?
1 April 2005 begon nevelig maar groeide uit tot een zonnige lentedag met een maximum temperatuur van 19,3° om 15u37 opgetekend. De minimum temperatuur bedroeg die dag 5,5° en die werd 's ochtends om 5u52 genoteerd. 1 April 2004 was een licht bewolkte dag, maar niettemin zonnig en een mooie dag. Om 12u45 bereikte het kwik toen zijn maximum met 19,8°. De minimum temperatuur werd om 4 uur 's morgens opgetekend en die bedroeg toen 10,9° De warmste 1 april was in 1990 met 21° ! En in 1944 daalde het kwik tot min 3°
" Mijnen naem Aperilis, veranderd in April, beteekent dat sig nu de aerde op'nen wil, om in de lenteryd de vrugtbaerheyd te geven; door warmte naer den eysch, die al wat leeft doet geven. "
De oorsprong van het Latijnse Aprilis, waarvan de Vlaamse naam wordt afgeleid, werd door verschillende schrijvers beschouwd dat het zou komen van Aperire, wat openen betekend. Vermits deze maand de aarde haar schoot opent om aan de planten en zaden lucht te geven, en zich met bloemen en groen gaat versieren. De Germaanse volkeren wijdde haar naam aan Ostera, de godin van de lente, en ter ere van wie het lentefeest plaats had. Verder wordt deze maand nog Eier - en Paasmaand genoemd. Het beste past "Grasmaand" omdat de boeren in de helft van deze maand hun koeien op de weide steken.
Was de plechtige dag dan aangebroken dan hadden de kappers het 's morgens al erg druk om de krullen te leggen, en dit zowel bij de jongens als bij de meisjes. De beide geslachten volgden toen de mode van de dag : de meisjes in 't wit, met een vool voor de eerste mis, de jongens gewoonlijk in 't zwart met een witte strik op de arm. Deze strik evenals de vool, werd bewaard tot gedachtenis aan die dag. De ouders op hun paasbeste, dikwijls in 't nieuw gestoken, vergezelden hun kinderen naar de kerk en trachten, door de schik van hun toilet, de afgunst bij de geburen te verwekken. Wie enigzins kon, reed gans de dag per voituur, nu per auto, en ging bezoeken afleggen aan grootouders en famileden. Na de mis en het lof, ontvingen de kinderen toen een prent, Gedenkenis van de plechtige communie, die men toen, in een kader gelijst, op een ereplaats in de slaapkamer hing. De arme kinderen gingen die prent van deur tot deur tonen om een fooi te krijgen. 's Morgens bij het ontbijt werd er chocolade en krentenbrood gegeten. 's Middags en ook 's avonds werd er een feestmaal ingericht waarop al wie een geschenk had gegeven, uitgenodigd was. Vroeger was het ook gebruikelijk dat de rijke kinderen een arm kind kleedde bij hun plechtige communie, en deze dan samen met hun ouders uitnodigde tot de dis. 's Anderdaags dan had de Mis van dankzegging plaats, waarop de meisjes doorgaans een ander kleed droegen. Straks vertel ik zeker nog verder over de periode rond Pasen, want daar is nog heel wat rond te doen. Voor morgen wil ik het even hebben over "verzendersdag" uit lang vervlogen dagen. Tot morgen dan ?
