Iedereen heeft wel ergens 'nen hoek af'. In mijn geval is het de onhebbelijke gewoonte om symbolen te ontrafelen. Een wandeling in Gent is voor mij meestal rondzien en kijken...vragen stellen en antwoorden zoeken nadien. En geloof me: er is veel te zien!

Neem bijvoorbeeld het wachten op de bus aan de Korenmarkt. Rechts heb je de Mac Donalds en bovenin de gevel staat een ster. Ze leek me ietwat Amerikaans, dus thuis uitpluizen en wat blijkt: ten tijde van de wereldexpo in Gent in 1913 bouwde men hier een hotel. Na de oorlog kreeg het de naam 'Hotel Wilson', omdat deze Amerikaanse president besliste om zich in WO I te mengen, wat snel nadien het einde van de oorlog betekende. Er ontstond kort na de oorlog een verheerlijking van zijn persoon, vandaar die Amerikaanse ster. En ook vandaar het 'woodrow Wilsonplein' in Gent.

En aan de overkant zie je die gevelsteen. Een vrouw met een rad. Het rad is het attribuut van de H. Catharina. Blijkt na opzoekingen dat rond 1100 op de plaats een godshuis stond tussen de St Niklaasstraat en de Veldstraat: het Winockxhospitaal. Dat is in 1176 afgebrand en een rijke Jonkvrouw Catharina Utenhove liet de mensen onderbrengen in een pand van haar in Onderbergen. Dat zou al snel te klein zijn, zodat een nieuw pand werd gezocht: het latere Bijlokehospitaal in Gent. De gevelsteen is dus een aandenken aan Catharina Utenhove door haar patroonheilige af te beelden. Trouwens vandaag noemt de straat Cattaloniëstraat, vroeger Catteloensche straat en nog daarvoor Cattestraat en Cattesteghe. De naam zal ook verwijzen naar Catharina.
Als je dan weet dat in Gent veel straatjes zijn, begrijp je dat ik nooit verder geraak op mijn wandeling. En zo heeft elkeen wel nen hoek af zeker...

Eigenlijk weten we weinig of niets van Clara Peeters. Ze moet in de eerste helft van de 17de eeuw geleefd hebben in het Antwerpse. Vrouwen konden nu eenmaal niet aansluiten bij een gilde, wat maakt dat ze geen atelier kon hebben. Toch moet ze ergens een opleiding genoten hebben bij een schildersmeester. Haar werken bestaan vooral uit stillevens die van een ongelooflijke precisie getuigen.
Clara Peeters was één van de pioniers van het stilleven. En raar, haar schilderijen zijn allen gesigneerd met haar mini-zelfportretje. Al moet je hier en daar zoeken. Bij dit schilderij vind je het in de weerspiegeling van de zwarte kan.
Bij DIT schilderij: in het deksel van de bruine kruik. HIER op de staander tussen krab en garnalen. En bij DIT schilderij in de rechterkaraf.
Van DIT schilderij denkt men dat het haar zelfportret is. Hier signeerde ze op de rechter staande schaal in het midden.

'De Helderziendheid' van Magritte. Een zelfportret waarbij hij een vogel schildert terwijl hij een ei als model heeft. Uiteraard bevat het werk een portie psychologie zoals naar gewoonte bij Magritte.
Op sommige sites staat het werk gecatalogeerd als één van de grappigste schilderijen. Het is maar hoe je een werk bekijkt.
Per definitie is helderziendheid het vermogen om op buitenzintuiglijke wijze dingen te ervaren op een andere plaats of een andere tijd. Strikt genomen neemt de schilder hier het ei waar met de ogen, dus het is niet buitenzintuiglijk. Hij schildert wel hetgeen hij verwacht dat uit het ei zal komen. De titel had dus beter 'verwachtingen' geweest.
Het doet me denken aan mijn stamboom waarbij ik kon teruggaan tot ongeveer 1700. Generaties lang, tot op vandaag waren het gewone mensen uit een arbeidersmilieu. En elk van mijn voorvaders had de verwachting in zijn leven om een trapje hoger te klimmen op de maatschappelijke ladder. Niet dus.
Net zoals ouders, die in hun kind de toekomstige professor of genie zien. Is het abnormaal? Nee, ik denk dat het eigen is aan de mens. Net die verwachtingen die we hebben, geven energie om te leven. Iemand die geen toekomstpersectief heeft, verdort en wordt depressief. Het is net dat positieve beeld dat ons een zekere zin geeft aan het leven, hoe bedrieglijk het ook is. 
Dat maakt het leven een toneelstuk, met dat verschil dat we erin geloven en niet acteren...

Henri kwam uit een aristocratische familie en was vermoedelijk misvormd vanwege inteelt binnen de familie. Hij zakte af naar Parijs waar hij floreerde binnen het artistiek milieu rond Montmartre waar hij schilderijen maakte van het cabaret, de danseressen, prostituées, het uitgangsleven,... Veelal toont hij de miserabele kant van het armoedige milieu, zoals 'La buveuse', ook soms 'La gueule de bois' genoemd (de kater).
Het was een veel voorkomend thema dat de uitzichtloosheid en armoede weergaf: een vrouw aan een tafeltje met een drank. Het symboliseerde de uitzichtloosheid van het fabrieksleven. Lange werkdagen en armoede, de eenzaamheid, de vlucht naar de drank.

In dit geval is het model Suzanne Valadon. Zoals vele naar Parijs getrokken in de hoop om het te maken. Als jong meisje trad ze eerst op in een circus, raakte als ongehuwde zwanger, nadien poseerde ze voor schilders om uiteindelijk zelf te schilderen. Ze was enige tijd de enige liefde van Erik Satie, maar de drank en het eigenzinnig karakter zullen hen uit elkaar gedreven hebben. HIER zie je een schilderij van haar.

Het thema 'buveuse' doet me een beetje aan vandaag denken. Mensen die vandaag op een terrasje zitten en voor zich uit staren of naar de mensen die passeren. Zoveel mensen om zich heen en geen sociaal contact. Het lijkt wel een variant op de 'buveuse', niet dat ze drinken vandaag, maar de eenzaamheid is gelijkend. Het is eigenlijk een contradictie: nergens op de wereld is het zo goed om te leven als in onze streken, en nergens is het psychisch leiden zo groot. Ook als je terugkijkt in de geschiedenis: steeds als er welvaart is, worden mensen individualistisch. Men heeft elkaar niet nodig. En zo onstaat eenzaamheid. Terwijl wanneer men minder rijk is, men elkaar nodig heeft en sociale contacten heeft. Materieel heeft men het minder, maar psychisch staat men sterker. Geen licht zonder duisternis....

‘Zwaluwen’ is een schilderij van Manet uit 1873. Het is een pastoraal tafereel van twee vrouwen in een weide en bij nader toezien zien we inderdaad twee zwaluwen.
Die techniek met de titel gebruikte Manet ook met ‘Le Déjeuner sur l’herbe’, die oorspronkelijk ‘De Baadster’ heette, terwijl ze ook op de achtergrond op het schilderij stond. De modellen waren: links zijn moeder, en rechts zijn vrouw Suzanne Leenhoff. Door deze titel en de vrouwen op de voorgrond, associeer je de vrouwen onwillekeurig met zwaluwen.

Om het schilderij te begrijpen moet je eerst een familieverhaal kennen…

Suzanne Leenhoff was een Nederlands meisje dat als pianiste roem wou vergaren in Parijs. Als 18-jarige trok ze in 1847 naar Parijs en gaf ze pianoles ten huize Manet. Daar begon ze in 1849 een relatie met Edouard Manet. In 1852 kreeg ze een zoon die ze Léon Koëlla-Leenhoff noemde. Wie de vader was is tot op heden niet gekend. Misschien wist ze het zelf niet. Mogelijks had ze een relatie met vader Manet (die enkele maanden voor de geboorte stierf door syfilis), mogelijks is het van Edouard (die ook syfilis had) of misschien iemand anders. Feit is dat bij de doop van het kind Edouard peter was. Hij zou pas in 1863 trouwen met Suzanne. Steeds werd voorgehouden dat Léon een jongere broer van Suzanne was. Léon zelf kwam pas te weten op zijn twintigste wie zijn echte moeder was. Edouard van zijn kant heeft nooit het vaderschap op zich genomen, en Suzanne heeft pas officieel hem erkend als zoon net voor haar dood (in verband met de erfenis).

Deze historie kennende, kijk je uiteraard anders naar het schilderij: de moeder in het zwart leest een boek. De dame in het wit draagt een sluier en kijkt in de verte (symbool voor de onbekende toekomst?). Er is geen interactie tussen beide dames. Naast haar ligt een lege mand. Zwaluwen staan symbool voor hunkering naar thuis of trouw aan het gezin (Zeelui hadden vaak een zwaluw als taouage). Maar laagvliegende zwaluwen voorspellen wel onweer (doordat insecten dan laag vliegen). Is er onheil op komst of is er ruzie?

Dan kijk je ook anders naar enkele andere schilderijen van Manet: ‘Le déjeuner sur l’herbe’ met twee geklede mannen en een naakte vrouw. De relatie met vader en zoon? Of het schilderij ‘Le déjeuner dans l’atelier’ uit 1868: op de voorgrond Léon, die met zijn rug gekeerd staat naar Suzanne, die duidelijk een moederlijke blik heeft naar de zoon toe. Aan tafel een mijmerende man: een intieme vriend van Manet, de schilder Joseph-Auguste Rousselin. Zit hij er voor iets tussen? Bovendien zijn er tal van symbolen: een zwarte kat en wapens op de stoel, op tafel een geschilde citroen en oesters, wat een vanitas symboliseert. Het tijdelijke, het vergankelijke, het vluchtige.
Zeker weten dat in veel schilderijen de familieperikelen van Manet zijn verweven, maar het raadsel blijft…

Dit is een schilderijtje dat Gentenaars wellicht zal aanspreken. ‘Lochte Genteneers’ was één van de volkse dansverenigingen in Gent in de 19^de eeuw. Zij hadden hun bijeenkomsten en repetities in café’s St Antonius en De Witte Mouw op de Oude Beestenmarkt. 
Een andere vereniging was ‘De Zware Genteneers’, die samenkwamen in de ‘Parnassus’ op de Oude Houtlei (waar ook Karel Miry en Hippoliet Van Peene kwam die de Vlaamse Leeuw schreven). 
Een derde vereniging was ‘De Leeuwkes’ die samenkwamen in Café Vlissingen aan het Sluizeken.
De dansfeesten hadden in juli plaats op de Oude Beestenmarkt en waren razend populair. Soms deden de verenigingen ook mee aan danswedstrijden buiten Gent.
Tegen 1867 begon het succes te tanen en sloten twee verenigingen de deuren: De Zware Genteneers en de Leeuwkes. 
De Lochte Genteneers traden de laatste keer op tijdens de wereldexpo in Gent in 1913. Ze hadden toen nog tien dansers, maar die waren al van leeftijd. Blijkbaar kon men geen jeugdig publiek meer aantrekken. Een jaar later brak de oorlog uit en betekende dit ook het einde van ‘De Lochte Genteneers’. Vandaag hoor je ‘Lochte Genteneer’ sporadisch nog eens als gezegde in Gent.

Veel titels aan schilderijen zijn pas later gegeven en in veel gevallen klopt de titel niet met wat de schilder bedoelde. Dat is soms mede de oorzaak dat mensen de symboliek niet herkennen door zich te laten leiden door de titel.
Dit schilderij noemt 'het joods bruidje', maar heeft in feite niks met joden te maken. Een Amerikaans onderzoeker zag er een bijbelse scène in van 'Isaak en Rebekka' en kwam alzo aan de titel. Vermoedelijk is het gewoon een portret van een echtpaar.
Opvallend is dat de hand van de man op de borst van de vrouw ligt, terwijl zij haar hand deels op zijn hand legt. Als je goed telt, zou je bij de man aan zes vingers komen. Een foutje van Rembrandt? Of een grapje dat de man geen vingers genoeg heeft om de borst vast te houden?
Dergelijke 'foutjes' kom je nu en dan tegen en de vraag is alsnog of de schildereen fout maakte of er iets speciaal mee bedoelde. Hetzelfde heb je bijvoorbeeld bij Bruegel's 'Bruiloftsfeest', waar de voorste drager drie benen heeft. Bruegel stak wel meer verwijzingen naar gezegdes in zijn schilderijen, maar het is vandaag niet altijd mogelijk wat hij bedoelde. Het lijkt me onzinnig dat een schilder die zo natuurgetrouw schildert, een dergelijke fout zou maken. Hetzelfde heb je met het 'ochtendtoilet' van Jan Steen, waar bij de voet aan de sok zes tenen heeft...

'Dujardin' is misschien een ongewone naam voor een Nederlander. Zijn moeder was Antwerpse en zijn vader was afkomstig van Middelburg. Karel groeide op in Amsterdam. Na enige jaren in Parijs, vestigt hij zich terug in Nederland. Hij maakte veel pastorale landschappen met dieren, maar ook portretten.
Karel Dujardin (1626-1678) maakte veel schetsen die ook bewaard zijn gebleven. In zijn tijd was het niet evident om in openlucht te schilderen. Er waren nog geen verftubes en de verf moest ter plaatse gemaakt worden. Vandaar dat hij schetsen maakte en die dan gebruikte in zijn schilderijen die hij in zijn atelier maakte.
Eigenlijk kwam ik bij toeval op internet op dit schilderij. En hoe meer ik er naar keek, hoemeer vragen er kwamen.
De vrouw en de man kijken elk in dezelfde richting. Naar waar? Wat zien ze? De hond daarentegen is er blijkbaar niet in geïnteresseerd, want hij kijkt op naar zijn baasje.
Wat wou de schilder hiermee aangeven, vroeg ik me dan af. Hij staat kort achter de koe, een positie die je best niet inneemt. Hij lijkt ook meer opzij te kijken. Hij staat niet met zijn lichaam in zijn kijkrichting. 
Ook merk ik dat de schilder de blik van de toeschouwer wil trekken naar de vuile voeten van de vrouw. Er staan geen schoenen of klompen in de buurt. Waarom is ze blootsvoets? Haar rug en schouder is deels ontbloot doordat de bloes van haar schouder gleed. In de houding waarin ze zit lijkt het me heel natuurlijk door de bewegingen van het melken. 
Verder twee geiten en enkele bloemen, een lucht die komt opzetten en in de verte een rustige zee. Geen symbolische aanwijzingen die een onderliggende betekenis suggereren.
De koe zelf  kijkt de toeschouwer recht in de ogen. Of zou het een stier zijn dacht ik dan. Dan zou het een grappig schilderij zijn, maar als ik andere schilderijen bekijk, zit er geen erotiek of humor in de werken van Dujardin.
 Dan even ingezoomd...en in het oog van de koe zie ik een weerspiegeling. Iets dat lijkt op een mini-tafereeltje. Maar het vergroten van het beeldscherm maakt de foto wazig, waardoor ik niet kan uitmaken wat precies is geschilderd. Ik zou dus het origineel moeten zien, maar dat hangt in het Nationalmuseum in Stockholm. Niet naast de deur dus. Dus een mailtje gestuurd met mn bevindingen... Nu hopen op antwoord...

Dit is vrijwel het enige werk dat resteert van Johannes Torrentius (1588-1644), of beter gezegd: Johannes Symoonisz. van der beeck, zoals hij echt noemde. Zijn levensstijl kon je wat vergelijken met die van Caravaggio: drank, vertier, vrouwen,... Hij zou vaak obscene werken gemaakt hebben en schuwde ketterij niet. Zijn levensstijl werd uiteindelijk te gortig en in 1627 werd hij veroordeeld tot 20 jaar gevangenis en werden al zijn schilderijen verbrand door de beul.
Na 2 jaar gevangenschap werd hij vrijgelaten op aandringen van de Engelse vorst Karel I en de stadhouder. Nadien werd hij enige jaren hofschilder aan het Engelse Hof en keerde nadien naar Holland terug en woonde in bij zijn moeder tot zijn dood. De werken die hij in Engeland maakte zijn eveneens verdwenen na de onthoofding van Karel I.
Dit stilleven van hem dateert van 1614. Men is nog steeds versteld hoe Torrentius met licht en schaduw kon werken. Vooral de weerkaatsingen zijn van een ongelooflijke precisie. Vermoedelijk heeft hij gebruik gemaakt van een camera obscura.
Het stilleven symboliseert de deugd matiging. Dat merk je aan de partituur waarop de tekst staat:"Wat buyten maet bestaet in 't onmaets quaat vergaet".
In het clipje dat je HIER vindt, hoor je het melodietje dat op de partituur staat. Opvallend hierbij is dat de melodie eindigd met een tritonus, dit is twee opeenvolgende noten die drie toonafstanden van elkaar liggen. Het wordt ook het 'duivelsakkoord' genoemd. Lange tijd, en ook in de tijd van Torrentius, was dit akkoord verboden in de Kerk, omdat het te angstaanjagend klonk. Vandaar dat het een duivels geluid was en het duivelsakkoord werd genoemd. We kennen het vandaag nog als de twee tonen van een klassieke politiesirene. Of de eerste tonen van de song 'Black Sabbath'. Het wordt vandaag vaak gebruikt in heavy metal muziek.

Vlaanderen was in de middeleeuwen bekend om zijn goede ambachtsmannen. Niet alleen in de schilderkunst maar ook in het beeldsnijden en in wandtapijten. Dit is een huzarenstukje van de Dendermondse Jacob Van Baerze. Het was een bestelling van de Bourgondische hertog Filips de Stoute uit 1390 en het is daarmee het oudste Vlaams retabel. Het was bedoeld voor het kartuizerklooster van Champmol bij Dijon.
Het retabel werd in Dendermonde gesneden en nadien overgebracht naar Dijon voor afwerking. Nadien ging het naar Ieper bij Melchior Broederlam voor het beschilderen. Uiteindelijk kwam het afgewerkt ter plaatse in 1399. Het toont aan hoe hoogstaand Vlaanderen op dat moment was op artistiek gebied. Het retabel was één van de duurste ondernemingen van het project in Champmol. Een detail kan je HIER van naderbij zien.
Het is niet het enige Vlaamse dat je in Dijon aantreft. Zelfs het uurwerk op de toren van de Notre Dame is van ons! Diezelfde Filips de Stoute had ze na de Slag in Westrozebeke in 1382 geroofd uit de toren van Kortrijk en ze overgebracht naar Dijon. Uurwerken waren in die tijd high tech. Op het uurwerk staan de bekende figuurtjes 'Manten en Kalle'.

Een grappig schilderijtje van Gerard van Hondhorst. Een guitig lachend meisje heeft een medaillon met een naaktbeeldje in de hand waar ze naar wijst. Het beeldje zit met de rug toegekeerd en kijkt om naar de toeschouwer. Daaronder staat de tekst: 'wie kent mijn naers [kont] van afteren [achteren]'. 
De rijkere prostituées lieten vaak een medaillon maken om de klanten iets van hun 'koopwaar' te tonen. Dit meisje poseert dus als prostituée, maar is een model. Ze staat bvb. ook op het schilderij 'De koppelaarster' van Hondhorst.
Wat hier vooral grappig aan is, is dat de aandacht van de toeschouwer eerst naar de décolleté van het meisje wordt getrokken en dan naar het medaillon. Daar wil men natuurlijk de kleine tekst lezen, waardoor men met zijn neus op het schilderij moet kijken. Voor omstaanders heeft het dan het beeld alsof de persoon in de décollete van het meisje wil zien.
Dat grapje wordt versterkt door het naaktfiguurtje dat tussen haar vingers doorkijkt, zo van: ik zie wel dat je aan het gluren bent...

Het beroemde schilderij van Beethoven. Het enige portret waar Beethoven voor poseerde. Op aandringen van zijn vrienden Franz en Antonie Brentano had hij zich laten overhalen. Gezien Beethoven niet kon stilzitten en steeds met iets bezig was, moesten er vier poseersessies plaatsvinden. Zelfs de handen moest de schilder nadien gefantaseerd bijschilderen.
Het schilderij werd gemaakt in februari-maart 1820. Beethoven was dan 50 jaar en was op dat moment verwikkeld in de procedureslag om het voogdijschap van zijn neefje Karl (hetgeen hij met intriges in april 1820 zal bekomen).
Op muzikaal vlak was hij op dat moment bezig met zijn Missa Solemnis te componeren (wat je ook ziet op het schilderij). Hij moet op dat moment in Wenen geweest zijn, gezien het winter was. In de zomer trokken de rijke families, en de componisten in hun kielzog, naar hun residenties op het platteland. Iets wat Beethoven goed zal gestemd hebben, want hij was graag in de natuur. Vandaar de bosrijke omgeving op het schilderij.

Een portret in zijn tijd was geïdealiseerd. In zijn geval is het een romantische voorstelling die heroïsch moest overkomen. Het hoefde niet persé tot in detail juist te zijn. Zo merk je niks van het pokdalig gezicht dat Beethoven had. Hier lijkt hij ook een stevig gebouwde grote man, terwijl Beethoven eerder klein van gestalte was. Maar het moest nu eenmaal de uitstraling van de norse, energieke natuurmens hebben. Dat heldenbeeld bestond al op het einde van zijn leven (Beethoven werd 56) en zou de jaren nadien alsmaar groter worden.
Het beeld ontstond eigenlijk met zijn zevende symfonie uit 1813. Beethoven had een benefietconcert gegeven voor de weduwen van de oorlogsslachtoffers van de Slag bij Hanau. Het emotioneel geladen allegretto uit de symfonie had de luisteraars danig aangesproken en had hij het hart van de gewone Weense bevolking geraakt. Van dan af begon het figuur van de Beethoven-held dat nooit meer is weggegaan.

Ik plaatste hier nu en dan genretafereeltjes uit de Hollandse Gouden Eeuw, met vaak de dubbele bodem-betekenis die veelal naar erotische dingen verwijst door symbolen.
Dit werkje is van een andere orde. Een oude vrouw die bidt voor de maaltijd. Het lijkt een soort stilleven. Tot je rechtsonder kijkt naar de kat aan aan het tafellaken klauwt. Nog enkele seconden en ze zit op tafel en ze doet zich te goed aan het eten. Hoe lang zal de oude vrouw bidden? (dat wordt benadrukt door de zandloper die naast haar op de nis staat). Het is niet iets waar je van schaterlacht, maar de gedachte erbij wat zou kunnen gebeuren doet je wel glimlachen. Een mooie manier van humor in een schilderijtje, vind ik persoonlijk.

Dit is een merkwaardig paneeltje in de Sint Niklaaskerk in Gent. Het is een epitaaf van de familie Minjau. We zien een Jezus aan het kruis met twee heiligen en links en rechts mannen en vrouwen. Onderaan het werk staat de tekst:

“Hier licht begraven Olivier van Minjau ende Amelberghe sLangen/syn wettelick wyf was/ende hadden te samen eenendertich kinderen/met eensrnaels thien dochters ende de rest zonen/twelck altzamen ghestorven zijn vader/moeder ende kinderen in ougsti 1526”.

Over de familie is niet zoveel gekend. In de stadsarchieven staat dat ze een huis bekwamen in de omgeving van de Kouter. Een andere vermelding regelt de erfenis onder vrouw en twee zonen in 1438. Er zijn echter enkele historische onjuistheden...
Ze zouden gestorven zijn aan de 'zweetziekte', maar die epidemie duikt pas op in 1529. Het paneeltje zelf dateert van einde 16de eeuw.
Wat vermoed wordt is dat vader Minjau stierf in 1436. Het origineel paneeltje zal onleesbaar geweest zijn of mogelijks beschadigd door de beeldenstorm en werd er ongeveer 150 jaar later een nieuw gemaakt welke nu in de kerk hangt.
 In 1436 woedde er inderdaad een pestepidemie en blijkbaar zijn een groot deel van de familie toen gestorven. Ook mag aangenomen worden dat beiden voordien reeds getrouwd zijn geweest. Mensen hertrouwden toen heel snel wanneer hun vorige echtgenoot/echtgenote stierf. Men had elkaar nodig.

Arthur Rimbaud kondigde in het beroemde gedicht Les Voyelles (1871) triomfantelijk aan: ‘J'inventai la couleur des voyelles’. De klinkers A-E-I-O-U zouden elk een corresponderende kleur bezitten: zwart, wit, rood, blauw en groen.
Het idee van Rimbaud was dat poëzie kon aangevoeld worden door alle zintuigen.

En het is op dit idee dat Delaunay in 1914 dit schilderij maakte. De klinkers zijn geschilderd in de aangegeven kleur en de teksten daarrond zijn ontleend aan Rimbaud.
Mocht je ooit in Charlesville-Mézières zijn: Rimbaud heeft er nog steeds een brievenbus waar geregeld post wordt ingestopt (en ze wordt geleegd ook). Meer erover vind je HIER. En het gedicht 'Les Voyelles' zie je HIER.

Dit schilderij werd in 1927 gemaakt door de Latemse schilder. Hoe kijken we er vandaag naar? Ietwat een alledaags tafereel. In die tijd was dat anders. Het heeft heel wat aarde in de voeten gehad eer een fietsende vrouw aanvaard werd. Medici opperden blaasontstekingen en ongewilde seksuele opwinding, wat natuurlijk voer voor de Kerk was. Daarbij kwam het probleem van kleding. Vrouwen droegen geen lange broeken en de lange rokken hinderden. Die moest dus korter. En bovenop het bestijgen van de fiets, waardoor men een ander soort frame moest maken.
Maar zowieso was het beeld van een fietsende vrouw begin 20ste eeuw in het begin een rariteit en een teken van moderniteit. En dit laatstewas vooral de bedoeling van de schilder: een modern tafereel in de moderne schildersstijl. Ongelooflijk, als je denkt dat het nog maar pakweg 100 jaar geleden is...
En gaan we nog 100 jaar terug, dan hadden we dezelfde ophef met de wals. De dans was een tijd lang verboden in Engeland, maar ook op het vasteland werd hij als onzedig bestempeld, vooral omdat de dansers elkaar vasthielden en omdat de enkels van de dame bij het ronddraaien zichtbaar werd. 
Zijn we nu van al deze voorooordelen verlost? In mijn jeugd hing in elke meisjeskamer een poster van David Hamilton. Meisjes zouden het vandaag moeten doen! Iets om over na te denken...

Jan Massijs was de zoon van de beter bekende Quinten Massijs. Hij verbleef een tijdlang in Antwerpen, terwijl zijn broer Quinten Massijs de jongere naar het Engelse Hof ging. Jan schilderde wereldse taferelen die nogal burlesk en erotisch zijn te noemen. Ook godsdienstkritiek ging hij niet uit te weg. Hij leefde in een tijd waar een gespannen sfeer was en de katholieke kerk de ketters duchtig vervolgde.

Zo moest Jan Massijs Antwerpen ontvluchten tussen 1544 en 1555 en trok hij tijdelijk naar Genua. Vermoedelijk had het het te maken dat hij een aanhanger was van de loïsten, een plaatselijke protestantse strekking waar zelfs Luther voor waarschuwde. De leider, Eligius Pruystinck, kreeg de brandstapel. Enkele aanhangers werden onthoofd.
Ook zijn broer Cornelis Massijs, die ook schilder was, vluchtte. Hij is niet meer naar Antwerpen teruggekeerd.

Het feit dat Jan Massijs de katholieken hekelde had wellicht te maken met het feit dat zijn tante en haar man ooit ter dood werden gebracht op last van de Kerk...voor het lezen de vertaalde bijbeL Hij werd toen onthoofd en zij werd levend begraven.
Dit werkje toont twee geestelijken en hoewel ze lijken te bidden (de grote paternoster) zijn ze duidelijk met andere zaken bezig. Het werk is rond 1560 gemaakt, dus na zijn terugkeer uit Italië.

Lavoisier doet je misschien terugdenken aan de schoolbanken in de les scheikunde. De Wet van Lavoisier of de wet van het behoud van massa. Dit is een portret van hem en zijn echtgenote uit 1788. Echter heeft men intussen met scans kunnen aantonen dat er overschilderingen zijn gebeurd. Zijn echtgenote draagt op het origineel een grote hoed met veren en op de tafel staan geen scheikundige instrumenten. Oorspronkelijk was het dus een gewoon portret van een echtpaar uit het Ancien Regime en niet dat van een wetenschapper.

Waarom dan de overschilderingen? Lavoisier was naast wetenschapper ook ontvanger van belastingen. Om die reden kwam hij, na verdachtmakingen aangewakkerd door Marat, onder de guillotine terecht in 1794.
Toen de storm van de revolutie geluwd was en onder Napoleon terug de wetenschap zich enigszins kon ontwikkelen, besefte men welk genie men ter dood had gebracht. Lavoisier wordt vandaag beschouwd als de grondlegger van de moderne scheikunde.
Later moesten de nationale gevoelens terug aangewakkerd worden en had men ook helden nodig. Vandaar dat het portret werd bijgeschilderd met de scheikundige toestellen en werden de kentekens van de pruikentijd wat gemilderd, waaronder de grote hoed met veren van madam.

En zo was de geschiedenis ook meteen een beetje bijgekleurd...

Hoe relatief geschiedenis kan zijn. Iedereen kent Jan Van Eyck, maar weinigen kennen Pieter Coecke Van Aelst (1502-1550).  Schilderen was toen een ambacht. Wel, dan was hij wel de meest veelzijdige: schilderen, tekenaar, ontwerper van glasramen en wandtapijten, architect, auteur, beeldhouwer. Hij deed het allemaal. Hij was de man die de Renaissance in Vlaanderen in de kunst zou brengen. Hij had de titel 'Schilder van de Keizer' en werd op het laatst van zijn leven benoemd als hofschilder bij Keizer Karel V.
En wie was één van zijn leerlingen? Pieter Brueghel de oude! Hij zou zelfs trouwen met de dochter van Pieter Coecke (Bruegel was dan tegen de 40, de dochter Mayken was 18).

De verleiding of verzoeking van St Antonius is een veel voorkomend thema in de schilderkunst.De kluizenaar moet alle wereldse zaken van rijkdom, wellust en vertier weerstaan om zijn gelofte aan God te bewaren. Zijn attribuut is de Tau (T kruis), veelal in de vorm van een staf of een stok, een belletje (hier op tafel) en het varken (achter hem). 
Zo was er in de middeleeuwen een kloosterorde van St Antonius. Zij mochten hun varkens met een bel om de nek vrij laten rondlopen. Het vlees werd dan verdeeld onder de behoeftigen. Ook was er een ridderorde van St Antonius onder leiding van Jacoba van Beieren. Het was de tegenhanger van he tGulden Vlies van Filips de Goede. HIER zie je een portret van Frank van Borsele. De halsketting heeft het belletje en het T-kruis.
Je merkt in dit werk van Pieter Coecke meteen de invloed van Jeroen Bosch.

Pieter van Roestraeten was een leerling van Frans Hals. Hij huwde zelfs met zijn dochter. Na zijn huwelijk vestigde het paar zich rond 1666 in Londen. Hij maakte vooral zeer gedetailleerde stillevens en vanitas taferelen, zoals dit. Vaak signeerde hij zijn schilderijen door een verborgen zelfportretje. Bij dit schilderij vind je het in de hangende spiegelbol. Je moet maar eens inzoomen.

In de periode dat hij nog in Haarlem was, maakte hij ook enkele genreschilderijen in de stijl van Frans Hals. Het bekendste is deze 'losbandige keukenmeid', een moraliserend portretje over ontucht. De moraliserende oude man staat op de achtergrond. Het ging dus om de humor, zoals het aapje, teken van wellust, dat onder haar rok kijkt...