Jan Massijs was de zoon van de beter bekende Quinten Massijs. Hij verbleef een tijdlang in Antwerpen, terwijl zijn broer Quinten Massijs de jongere naar het Engelse Hof ging. Jan schilderde wereldse taferelen die nogal burlesk en erotisch zijn te noemen. Ook godsdienstkritiek ging hij niet uit te weg. Hij leefde in een tijd waar een gespannen sfeer was en de katholieke kerk de ketters duchtig vervolgde.

Zo moest Jan Massijs Antwerpen ontvluchten tussen 1544 en 1555 en trok hij tijdelijk naar Genua. Vermoedelijk had het het te maken dat hij een aanhanger was van de loïsten, een plaatselijke protestantse strekking waar zelfs Luther voor waarschuwde. De leider, Eligius Pruystinck, kreeg de brandstapel. Enkele aanhangers werden onthoofd.
Ook zijn broer Cornelis Massijs, die ook schilder was, vluchtte. Hij is niet meer naar Antwerpen teruggekeerd.

Het feit dat Jan Massijs de katholieken hekelde had wellicht te maken met het feit dat zijn tante en haar man ooit ter dood werden gebracht op last van de Kerk...voor het lezen de vertaalde bijbeL Hij werd toen onthoofd en zij werd levend begraven.
Dit werkje toont twee geestelijken en hoewel ze lijken te bidden (de grote paternoster) zijn ze duidelijk met andere zaken bezig. Het werk is rond 1560 gemaakt, dus na zijn terugkeer uit Italië.

Lavoisier doet je misschien terugdenken aan de schoolbanken in de les scheikunde. De Wet van Lavoisier of de wet van het behoud van massa. Dit is een portret van hem en zijn echtgenote uit 1788. Echter heeft men intussen met scans kunnen aantonen dat er overschilderingen zijn gebeurd. Zijn echtgenote draagt op het origineel een grote hoed met veren en op de tafel staan geen scheikundige instrumenten. Oorspronkelijk was het dus een gewoon portret van een echtpaar uit het Ancien Regime en niet dat van een wetenschapper.

Waarom dan de overschilderingen? Lavoisier was naast wetenschapper ook ontvanger van belastingen. Om die reden kwam hij, na verdachtmakingen aangewakkerd door Marat, onder de guillotine terecht in 1794.
Toen de storm van de revolutie geluwd was en onder Napoleon terug de wetenschap zich enigszins kon ontwikkelen, besefte men welk genie men ter dood had gebracht. Lavoisier wordt vandaag beschouwd als de grondlegger van de moderne scheikunde.
Later moesten de nationale gevoelens terug aangewakkerd worden en had men ook helden nodig. Vandaar dat het portret werd bijgeschilderd met de scheikundige toestellen en werden de kentekens van de pruikentijd wat gemilderd, waaronder de grote hoed met veren van madam.

En zo was de geschiedenis ook meteen een beetje bijgekleurd...

Hoe relatief geschiedenis kan zijn. Iedereen kent Jan Van Eyck, maar weinigen kennen Pieter Coecke Van Aelst (1502-1550).  Schilderen was toen een ambacht. Wel, dan was hij wel de meest veelzijdige: schilderen, tekenaar, ontwerper van glasramen en wandtapijten, architect, auteur, beeldhouwer. Hij deed het allemaal. Hij was de man die de Renaissance in Vlaanderen in de kunst zou brengen. Hij had de titel 'Schilder van de Keizer' en werd op het laatst van zijn leven benoemd als hofschilder bij Keizer Karel V.
En wie was één van zijn leerlingen? Pieter Brueghel de oude! Hij zou zelfs trouwen met de dochter van Pieter Coecke (Bruegel was dan tegen de 40, de dochter Mayken was 18).

De verleiding of verzoeking van St Antonius is een veel voorkomend thema in de schilderkunst.De kluizenaar moet alle wereldse zaken van rijkdom, wellust en vertier weerstaan om zijn gelofte aan God te bewaren. Zijn attribuut is de Tau (T kruis), veelal in de vorm van een staf of een stok, een belletje (hier op tafel) en het varken (achter hem). 
Zo was er in de middeleeuwen een kloosterorde van St Antonius. Zij mochten hun varkens met een bel om de nek vrij laten rondlopen. Het vlees werd dan verdeeld onder de behoeftigen. Ook was er een ridderorde van St Antonius onder leiding van Jacoba van Beieren. Het was de tegenhanger van he tGulden Vlies van Filips de Goede. HIER zie je een portret van Frank van Borsele. De halsketting heeft het belletje en het T-kruis.
Je merkt in dit werk van Pieter Coecke meteen de invloed van Jeroen Bosch.

Pieter van Roestraeten was een leerling van Frans Hals. Hij huwde zelfs met zijn dochter. Na zijn huwelijk vestigde het paar zich rond 1666 in Londen. Hij maakte vooral zeer gedetailleerde stillevens en vanitas taferelen, zoals dit. Vaak signeerde hij zijn schilderijen door een verborgen zelfportretje. Bij dit schilderij vind je het in de hangende spiegelbol. Je moet maar eens inzoomen.

In de periode dat hij nog in Haarlem was, maakte hij ook enkele genreschilderijen in de stijl van Frans Hals. Het bekendste is deze 'losbandige keukenmeid', een moraliserend portretje over ontucht. De moraliserende oude man staat op de achtergrond. Het ging dus om de humor, zoals het aapje, teken van wellust, dat onder haar rok kijkt...

Een typisch Vermeer tafereel: een kamertje waar het licht binnenvalt door een openstaand raam op het centrale onderwerp, in dit geval een brieflezend meisje. Dat het een liefdesbrief toont hij aan met de verwijzingen van het gele kleedje en de fruitschaal op de voorgrond waar vruchten liggen die naar erotiek verwijzen. Bovenop hangt aan de muur een kader met een cupidobeeld, die waas overschilderd. In 1979 ontdekte men die en intussen tovert men hem te voorschijn. HIER is ie. 
Dat de voorstelling allegorisch is en dus een dubbele betekenis heeft, toont hij zoals gewoonlijk aan met een drappering, zoals hier het groene gordijn en de rode drappering onder de fruitschaal.

Maar wat mij intrigeert in dit schilderij is: Wie of wat staat achter het gordijn? Onderaan zie je de rand van het gordijn, dus het gordijn sleept niet op de grond. Een gordijn moet dan doorhangen en hier staat hte wat bol. Althans de plooien geven dat aan.
Als je dan aan de rechterrand van het schilderij kijkt, laat hij een klein openingetje dat je kan piepen tussen het gordijn. Je ziet dezelfde kleuren als de drappering waarop de fruitschaal staat (op het beeld met cupido zie je het beter). Dus... de fruitschaal staat niet op een tafel maar op een bed. Dat wordt bevestigd als he rechts kijkt, want de drappering sluit aan bij de vloer. En tussen het bed en het groene gordijn is geen ruimte, dus er moet iemand staan. (ook gezien de hoogte en de vorm van de plooien). En toch zie je geen voeten onder het gordijn.

Nog iets opmerkelijk: bekijk eens de witte kraag van het meisje. Bekijk dan de weerspiegeling in het venster. Die is daar veel breder. Foutje van de schilder? Ik denk het niet. Als je zo fijn schildert, zou dat zeker opvallen.
En waarover zou de brief gaan? Is ze bedrogen? Misschien vertelt Cupido meer: er ligt een masker op de grond op het schilderij. Het masker is gevallen... Dus daarom dat erotisch fruit dat op bed ligt!
Trouwens, wat ik steeds raar vind bij de schilderkunst van Vermeer: de mensen die hij schildert hebben nooit rimpels of huidplooien. Het lijken androgyne mensen. En toch komen ze levensecht over...

Terwijl in Wenen door Kandinsky de stap naar abstracte kunst werd gemaakt begin 20ste eeuw, voltrok zich rond die periode in Parijs een andere wending. Aanleiding was een expositie van moderne kunstenaars, waaronder Matisse met dit schilderij.
De kritiek was niet mals: 'Afgezien van de gebruikte materialen, heeft dit alles niets meer met schilderwerk te maken. Het zijn barbaren die men bij ongeluk verf in handen gaf, kinderen die men naar hartenlust met een schildersdoos liet morsen'.

Een journalist noemde hen zelfs beesten (les fauves), en zo kreeg de nieuwe stroming een naam: het fauvisme. De expressionistische stijl kenmerkt zich door felle kleuren die afgelijnd zijn. Er is geen overgang meer te bemerken.
Het feit dat ze felle kleuren begonnen te gebruiken, net als bvb. Van Gogh, kwam omdat in die periode schilderkunst begon concurrentie te krijgen van fotografie. Alleen was de fotografie nog zwart-wit, dus probeerde de schilderkunst zich meer te uiten door felle kleuren.

Matisse kwam geregeld in Collioure tussen 1906 en 1914. Hij kwam er samen met andere kunstschilders waaronder Picasso. De typische mediterrane kleuren waren dankbaar in hun werken. En mocht je ooit op weg zijn naar Spanje, dan moet je zeker Collioure aandoen, één van de laatste dorpen voor de grens met Spanje. Het is vandaag een supergezellig kustdorpje, waarvan de huizengevels felle kleuren hebben. Matisse zou er stil van worden! En als je er bent, moet je er zeker anjovis eten. Dé specialiteit van het dorpje.

'Ik kijk niet naar de gezichten van mensen, maar naar hun ogen, alleen naar hun blik. Vandaar dat ik een blik van een mens weergeven kan.’

Aldus Arnold Schönberg. Mensen die klassieke muziek beluisteren kennen hem ongetwijfeld als componist, maar in de periode 1906-1912 heeft hij ook veel schilderijen gemaakt. Visioenen en veel zelfportretten. En zoals hij zei, ging het hem eerder om de blik, de ogen van de ziel.
Schönberg had een nauwe vriendschap met Kandinsky, die aanzien wordt als grondlegger van de abstracte kunst. Beiden wisselden ze schilderijen uit.

Rond 1908 plaatst Schönberg een mijlpaal in de muziekgeschiedenis: hij verlaat het tonaal systeem en stapt over naar atonale muziek. Het is net die stap, die Kandinsky inspireert om abstract kunst te maken. Kandinsky gaat daarna verder in zijn schilderkunst met abstracte schilderkunst; Schönberg zal zich na 1912 verder toeleggen in de atonale muziek. Eigenlijk is abstracte schilderkunst uit atonale muziek ontstaan. Dit werk van Schönberg 'Blik' dateert van 1910.

Het laatste  bekende muziekstuk binnen het tonaal systeem dat hij maakte was 'Verklärte nacht', een instrumentaal muziekstuk waarbij hij zich inspireert op een tekst van Richard Dehmel:
Een man en een vrouw maken een nachtelijke wandeling in een bos bij volle maan. Opeens biecht de vrouw op dat ze zwanger is, maar niet van hem. Ze heeft spijt en wroeging van wat gebeurd is, maar ook spijt omdat ze nu niet langer bij hem kan blijven. Na enige stilte zegt de man, het kind te zullen opvoeden en alles te geven alsof hij de vader is. Verklärte Nacht

Van Helmont was een Antwerpse schilder in de eerste helft van de 17de eeuw. Hij schilderde dorpsscènes, kroegtaferelen, markten,... Hij had een nogal opvliegend karakter en was geregeld betrokken in vechtpartijen, bij zoverre dat hij Antwerpen moest verlaten. Nadien woonde hij in Brussel.
Dit schilderij is de alchemist. Het was een vaak voorkomend thema in de 16de en 17de eeuw. Veelal was het een groezelige, slordige verduisterde kamer met een oude pan tussen veel potten en kolven. Eigenlijk was het een moraliserend thema om aan te geven dat je in armoede kan belanden door zich bezig te houden met prullaria.
Alchemie kende een opgang in Europa vanaf eind 15de eeuw tot begin 19de eeuw. Het was een natuurfilosofie waar het Grote Werk, zoals ze dat noemden, erin bestond om van lood goud te maken (de Steen der Wijzen). Dat zette er toe aan bij veel mensen om er hun laatste geld aan te besteden.
Zo was het in Wenen ten tijde van Mozart een ware rage en stond Wenen vol met ovens in de hoop om goud te kunnen maken.
Uit die alchemie is dan de filosofische kant ontsproten, die zich uitte in de vrijmetselarij: een beter mens worden door jezelf van lood in goud te veranderen. 'Erleuchtung' werd dit genoemd. De andere tak geloofde meer in een betere wereld door kennis en rede, de 'Aufklärung'.
Het proces en de leer hier uit de doeken doen, zou ons iets te ver leiden. Weet dat bijvoorbeeld de wetenschapper Newton een fervente alchemist was. En dat de verhalen van Sneeuwwitje, Assepoester, Hans en Grietje,... allen een verhaaltrant volgen die symbolisch het alchemistisch proces inhouden. De filmreeks 'Lord of the Rings' heeft bvb een onderliggende alchemistische symboliek.
Alchemie had zijn eigen symboliek. De iconografie ervan is dus een aparte studie op zich. Met de ontwikkeling van de wetenschap met de Verlichting, zal alchemie stilaan verdwijnen en overgenomen worden door de moderne scheikunde. Het filosofisch aspect is in sommige middens nog aanwezig.

Ferdinand was de vader van Henri De Braekeleer (van 'De man in de stoel'). Hij schilderde aanvankelijk historiestukken maar later schilderde hij huiselijke taferelen met een humoristische inslag.
Dit is er zo eentje: De Vleermuis. Al eeuwenlang was er het bijgeloof dat de vleermuis een vogel van de duivel was. Net zoals veel nachtdieren hadden ze een kwalijke reputatie. De vleermuis kon in je haar vliegen en er verstrikt in raken. Of ze kwamen bloed zuigen als je sliep.

Hier neemt De Braekeleer het bijgeloof op de korrel. Je kan je de scène zo voorstellen. Heel het huisgezin staat op stelten wanneer een vleermuis komt binnengefladderd. Het mooie aan het schilderij is de expressie van de gezichten. De ene is doodsbang, de ander heeft dolle pret.
Het werk hangt in het MSK Gent.

Ze wordt vandaag 'Madonna met de lange nek' genoemd. Maar als je verder kijkt, zie je meer dat er niet klopt: het jezus kind is eveneens uitgerokken. De engelen links staan bijeengepropt en het beeld is afgesneden. Je zet van iemand louter een hand. En Maria zelf moet een reuzin geweest zijn. Nu zit ze neer, maar als ze rechtstaat....
En dan de vreemde man op de achtergrond. Als je de zuil ernaast ziet, moet die wel 50 meter hoog zijn! Kon de schilder dan zo slecht schilderen?

Neen, de schilder experimenteerde. De gangbare voorschriften in de Renaissance wou hij doorbrengen.Die voorschriften van schoonheid was de 'gulden snede', een theorie die teruggaat bij de Oude Grieken bij Euclides. Hier wou de schilder die ideale verhoudingen doorbreken, net zoals vandaag en na hem, veek kunstenaars nieuwe dingen proberen om klassieke patronen te doorbreken. Of ze steeds geslaagd zijn, valt te bezien. In dit geval kreeg de schilder weinig navolging. Het zou duren tot Manet met zijn 'dejeuner sur l'herbe' hetzelfde zou doen (de baadster op de achtergrond is veel te groot volgens de normale proporties).
Om aan te tonen dat Parmigianino wel degelijk kon schilderen: DIT is zijn zelfportret op 21 jarige leeftijd, gemaakt als hij in een bolle spiegel keek.
Voor een héééél korte uitleg van de gulden snede, klik je hier.

Sta me toe bij deze een ietwat persoonlijke visie te geven op moderne kunst.
Om te beginnen: hoe beoordeel je kunst? Kijk je naar het estetisch aspect? Is het mooi, is het decoratief? Of kijk je eerder naar de techniek, naar de 'kunde' van de schilder. Of bekijk je het naar de uitstraling? De onderliggende suggestie of symboliek die een kunstwerk weergeeft? Daarin kunnen meningen verschillen, alleen: waar ligt de grens? Wanneer is een werk meer dan een potloodtekening van een kleuter?
En daarover wou ik het hebben met dit 'kunstwerk'. Het hangt in het SMAK te Gent en noemt (Untiteld-BesteP, bis). Zonder enige vooroordeel of voorkennis van de schilder of het werk: Wat moet ik er van maken? Ik zie er een vorm van een bananeschil in op een zwarte achtergrond met enkele witte strepen. Is het een bananenschil die bij nacht op straat ligt? So what? Wat moet ik er in zien? Zit er symboliek in? Niet dat ik weet of althans ik zie er geen. Is het estethisch mooi? Smaken verschillen natuurlijk. Is het technisch een huzarenstuk? Mij lijkt het niet.
Dus: wat maakt dat dit werk van Walter Swennen in een museum kan hangen en een potlooftekening van een kleuter niet?
Als ik dan de uitleg op de site van SMAK over het werk lees, zeggen ze:

Een gele bananenschil geschilderd in grove vegen licht op tegen een donkere achtergrond. In de linkerbovenhoek lees je “Beste P, bis”. De ‘bis’ verwijst mogelijk naar het werk ‘Beste P. (Peau de banane)’ uit hetzelfde jaar (Mu.ZEE, Oostende), waarop een kleinere banaan is te zien tegen een lichte achtergrond. Is deze bananenschil een (tweede) waarschuwing? Het antwoord zal het schilderij je schuldig blijven. De associaties en emoties die het werk oproept, mag je van Swennen zelf invullen. De kunstenaar vindt het namelijk niet nodig dat we zijn werk ‘begrijpen’. Het eerste doel van schilderen is voor hem het schilderen zelf. Hij gelooft in de totale autonomie van kunstwerken en beschouwt zijn schilderkunst als een voortdurend onderzoek: naar de mogelijkheden en beperkingen van het medium, naar het onderwerp en de techniek. Swennen schildert zonder doel en richting: “Je begint, en je reageert op wat er is. Mensen die over schilderkunst schrijven, vergeten dat schilderen doorgaans niet meer is dan een afspraak tussen de schilder en het schilderij.”

Met andere woorden: ik kladder wat en jij maakt ervan wat je wil. 
Wel , als ik een drol voor de deur van de SMAK ga leggen, is het ook totale autonomie en het is denk ik meer betekenend dan dit werk. Gaat de SMAK mijn drol dan ook exposeren? Over zijn banaan kunnen ze uitglijden, in mijn drol kunnen ze trappen...

Dit schilderij heeft een heel bijzondere geschiedenis.

Vooreerst: wie was Danaë? In de Griekse mythologie was zij de dochter van Akrisios. Het orakel had Akrisios verteld dat hij zou vermoord worden door een kleinzoon. Daarop sloot hij zijn dochter Danaë op in een toren tot ze niet meer vruchtbaar zou zijn. Echter Zeus bevruchtte haar door haar kamer in de toren binnen te dringen in de gedaante van een regen van gouden munten.

En wie was Mll Lange? Anne Françoise Elisabeth Lange was een beroemde actrice in Parijs die gehuwd was met een rijke bankier Michel-Jean Simons.

En dan nu het verhaal:
Mll Lange bestelde een schilderij bij Girodet dat bedoeld was als geschenk voor haar man. Hierop beeldt ze Venus uit. (HIER te zien) Dit werd in Parijs tentoongesteld, maar Mll Lange vond het lelijk en wou dat het verdween uit de tentoonstelling. Ze wierp op dat het haar reputatie zou schaden en dat het zijn carrière (die van Girodet) zou kunnen kosten. Hij zou ook maar de helft krijgen van wat hij vroeg voor het schilderij. 

Girodet was razend en scheurde het schilderij in vier delen. Maar binnen de 18 dagen had hij een nieuw schilderij gemaakt van haar voor de expositie, dit keer als Danaë.
Zijn wraak was bitter. Het schilderij stak vol met symboliek die verwijten waren aan Mll Lange. Later zou hij wel spijt hebben gehad dat hij het gedaan had.
Wat was nu de symboliek? Om maar enkele te noemen:
-Het geld dat uit de lucht valt verwijst uiteraard naar haar bankier op wiens kosten ze leeft. Haar dochter als engel helpt het geld inzamelen.
-Voor haar zit een pauw met de kop van een kalkoen. Hij stelt haar echtgenoot voor. Een jongen achter de pauw trekt veren uit, doelend dat de echtgenoot gepluimd wordt. Danaë en de engel zijn trouwens versierd met pauwenveren.
-Vooraan een duif die vastligt met een ring om de nek waarop 'fidelitas' staat. De duif, symbool voor liefde, suggereert hier naar haar ontrouw.
-onderaan een saterkop met een munstuk in zijn oog: de hebzucht en de frivole levensstijl van de bankier
-onderaan een opgerold perkament met de Latijnse tekst 'accu plauti assinaria' (De ezelskomedie).
-Achteraan een flauw vuurtje met een beeld met de inscriptie:'bonæ spei et. laribus sacrum' (van goede hoop en heilige harten)
-De spiegel waarin ze kijkt is gebarsten. Dit is een verwijzing naar Vanitas, het tijdelijke, de vergankelijkheid.

Het schilderij werd enkele dagen tentoongesteld, maar wel op de hoogdagen van de expositie. Mll Lange verliet Parijs en vertrok voor enige jaren naar Italië om hoongelach en achterklap te ontwijken. Na enige jaren keerde ze terug naar Parijs en zag ze een prent het schilderij waarop ze zou gezegd hebben dat het schilderij haar zou doen sterven van verdriet.
Na de expositie heeft Girodet trouwens het schilderij nooit meer getoond aan iemand. Het hangt nu in het museum van Minneapolis.

Als je hondenliefhebber bent, dan ben je zeker een fan van Joseph Stevens, de broer van Alfred waarover ik het enkele verhalen terug had. In tegenstelling tot zijn broer kwam Joseph niet aan de bak in Parijs. Hoewel hij als een dandy leefde in Parijs, vond hij niet de weg naar de nodige contacten voor de roem. Zijn levensstijl stond ook in schril contrast met de sociaalkritische werken die hij maakte.
Na enige jaren keert hij terug naar Brussel. Daar zou hij in zijn schilderijen het straatbeeld schetsen...via honden. De honden van Joseph Stevens zijn niet de salonhondjes van de bourgeoisie. Hij schildert de hond die in de straat loopt en schetst alzo de sociale wantoestand van zijn stad, zoals Hongerige vrienden of ochtend in Brussel. Niet alleen fysionomisch zijn de honden perfect geschilderd, maar ook hun expressie. En daar straalt dit werkje in uit. Zou hij er aan toegeven of niet?...
Joseph 's laatste jaren was één grote ellende: hij had een zwakke gezondheid, was aan de drank geraakt en was gestopt met schilderen.

En nog een woordje over Tantalus: Hij werd door Zeus naar de onderwereld gestuurd. Daar werd hij eeuwigdurend gekweld door in een poel te staan waar het water net onder zijn lippen kwam, zodat hij niet kon drinken en telkens als hij een stuk fruit wou eten aan de boom boven de poel, stak er telkens een wind op. De kwelling had hij gekregen om de test die hij gedaan had bij de goden. Om te zien of ze alwetend waren, had hij zijn zoon als maaltijd opgediend aan de goden... HIER de Tantalus van Giacchino Assereto uit 1640.

Rassenfosse was een Luiks kunstenaar die vandaag ietwat in de schaduw staat van Felicien Rops. De werken van Rassenfosse zijn ook minder expiciet dan die van Rops. Rassenfosse maakte vooral illustraties en schilderijen van de vrouw in een intiem kader: de vrouw die haar toilet maakt (La toilette), de vrouw die borstvoeding geeft, maar ook danseressen en arbeidersmeisjes. Rops' werken daarentegen neigen eerder naar kritiek op religie en hypocrisie van de bourgeosie.
Maar zijn levenswerk was vooral de illustraties die hij maakte bij de gedichtenbundel 'Les fleurs du mal' van Baudelaire. Hieraan heeft hij twee jaar gewerkt. Een voorbeeld is DEZE illustratie bij het gedicht 'Promesses d'un visage'.
Dit werkje hierbij noemt 'de gele kamerjas'. Een naakt meisje dat op bed zit en ons met een koele blik aankijkt. Op bed de gele kamerjas (kleur van ontucht) en een zwarte buishoed. De achtergrond is een druk behang met vijgen. Wie is ze of wat doet ze? Ze voelt aan haar voet. Is ze danseres? Rassenfosse maakte diverse werken van danseressen van de 'Ballet Russe'. Ze heeft ook een zwart lintje in het haar. Dus zal ze vermoedelijk de hoed niet opgehad hebben. Een verwijzing naar wat achter de schermen gebeurde, zoals bij Degas in de opera van Parijs?

We zien in het duister een oude dame met een wandelstok en een boek in de hand. Met de andere hand heft ze een vermanende of belerende vinger op in de richting van een meisje. Het meisje is aan de kledij te zien van goede afkomst. Ze heeft een blauw kleed aan dat met een gele stof is afgezet. Ze zit op een bank voor een pilaar en heeft in haar handen een halfopen koffertje en een vogel. Op de achtergrond zien we een soort sater, een mannenfiguur omringd met wijnranken.
Het tafereeltje oogt zedelijk en huiselijk, maar uiteraard zijn er niet mis te verstane symbolen die verwijzen naar erotiek: de gele versierselen van haar kleed, het halfopen doosje, het vogeltje. De suggestie gaat over de maagdelijkheid. Dat wordt symbolisch weergegeven met het  vogeltje dat uit het doosje is. De sater staat uiteraard voor plezier en levenslust.
Maar het allermooiste aan dit schilderijtje is de veelzeggende blik van het meisje.

De symboliek van het doosje en het vogeltje is prachtig verwoord door de schrijver Jacob Cats uit die tijd.

Els in haer eerste jeugt quam veel haer Minne vragen
Waer dat haer maeghdom was; ja woud'et Ritsaert klagen,
Indien men 't haer versweeg: ten lesten sprak de Min,
Kint houdt dit doosjen toe, hier is de maeghdom in;
(In 't kistjen sat een vinck) de Min is nau vertogen,
De doos is opgedaen, de vogel uytgevlogen;
Ach! maeghdom, teer gewas, dat ons so licht ontglijt!
Met soecken raeckt'et wech, met vinden is'et quijt

Vandaag worden soms de titels ‘Meisje met de doos van Pandora’ of ‘Lesbia’ aan het werk gegeven. Hiermee verliest men echter de oorspronkelijke symboliek van de schilder.

Zoals Jan Steen en Frans Hals beroemd waren om hun genreschilderijen in de Hollandse Gouden eeuw, zo was Emmanuel De Witte gekend om zijn schilderijen van kerkinterieurs. In tegenstelling tot andere schilders, plaatste hij personen op zijn schilderijen en gebruikte ook meer zonlicht in de ruimte. Zijn werken zijn heel gedetailleerd, maar niet altijd waarheidsgetrouw.

Hier een werkje van de oude kerk van Delft dat hij schilderde. Het kan vandaag misschien ludiek overkomen dat die hond tegen de pilaar plast en twee kinderen op een andere pilaar figuurtjes tekenen, maar in die tijd kwam het wel meer voor. De Kerk was vroeger dé plaats waar mensen samen kwamen. Er werd gebeden, maar ook socuale contacten gelegd. Je kon er dus net zo goed bedelaars als zwerfhonden aantreffen.

Daarom had men tot laat in de 19de eeuw hondenslagers in dienst. Enerzijds had de stad die in dienst voor het doodknuppelen van gevaarlijke zwerfhonden en anderzijds had de kerk ook zo iemand in dienst om de orde te bewaren in de kerk, waaronder het verdrijven van zwerfhonden (in de kerk werden ze niet doodgeknuppeld). Maar hij had ook toezicht als kinderen teveel lawaai maakten of koppeltjes zaten te vrijen. Meestal zorgde hij ook voor de properheid in de kerk.
Zoals je ziet zijn de interieurs van de kerken leeg, want de stoelen in de kerk komen er pas met Napoleon.

Ook iets wat je in sommige kathedralen in Frankrijk nog ziet: het labyrinth op de vloer, zoals DIT in Chartres. In de middeleeuwen liepen gelovigen het labyrinth af op de knieën al biddend, hetzij als bedevaart, hetzij als boetedoening.

Om terug te keren over die honden: uit de stadsrekeningen van Gent blijkt dat in het jaar 1583 maar liefst 1548 honden werden doodgeknuppeld. Blijkbaar had men enige jaren er niet naar omgezien, want voorgaande jaren was dit merkelijk minder. Men had het ook gemunt op hongerige honden, agressieve honden en grote honden. Daartoe liet men de hond onder een ijzeren beugel doorlopen. Kon hij erdoor, dan kon hij nog even blijven leven. Vandaar het gezegde dat 'iets door de beugel kan'...
De reden dat zoveel honden losliepen was omdat men een taks op honden hief. In tijden van tegenspoed, werkloosheid en armoede waren de honden de eerste die op straat terechtkwamen. Jachthonden van rijken waren vrijgesteld...

Deze foto was ooit een schilderij van Jan van Beers waar veel om te doen was. Het verhaal...
Jan van Beers was tegen 1880 en beroemd schilder in België. Hij schilderde historiestukken en portretten van vrouwen van de beau monde.
In 1881 neemt hij deel aan de Salon in Brussel met twee schilderijen waaronder La Sirene. Daar merken enkele critici sporen van een onderliggende foto. Blijkbaar zou Van Beers een foto overschilderd hebben. Er wordt onderzoek gedaan door een jury van experts, doch zij ontkennen dit. De geruchten blijven duren, tot Van Beers een proces aanspant tegen La Gazette wegens eerroof. De rechter is echter van oordeel dat wie exposeert, moet openstaan voor kritiek.  Uiteindelijk zal de heisa nog jarenlang aanslepen, wat Van Beers financieel alleen maar ten goede komt. In 1892 kan hij een riant huis in Parijs inrichten.

Maar wat meer teweeg bracht, was de discussie over fotografie. Kan fotografie op zich niet artistiek zijn? Veel schilders gebruikten fotografie tot dan als hulpmiddel. Zo werd na de dood van Courbet een massa naaktfoto's gevonden met diverse poses die hij gebruikte voor zijn schilderijen. In het begin moest zulks stiekem, want het was not done dat een schilder zoiets doet. Mettertijd waren zoveel schilders die foto's als hulpmiddel gebruikten, dat het algemeen aanvaard werd. Maar in dit geval van Van Beers was het dus foto's overschilderen.

Voordien gebruikten schilders ook hulpmiddelen. Dürer plaatste bijvoorbeeld een raster voor zijn model. Andere schilders maakten gebruik van lenzen of een camera obscura.
Trouwens, een randfenomeen in die materie zijn de werken van de Franse bankier en minister van Financiën Etienne de Silhouette. Hij maakte graag tekeningen van de schaduw. Hij plaatste de persoon in profiel en liet die langs de ene kant belichten zodat hij de schaduw kon tekenen. Deze vorm van portretten waren heel populair in de 18de eeuw omdat ze goedkoop waren. Vandaar spreken we nog van een silhouet.

Soit, terug naar Van Beers: Wat is er met Sirene gebeurd? Van Beers nam de twee werken van de expositie mee en zijn ze nog enige keren tentoongesteld, maar vanaf 1887 verdwenen ze, en tot op vandaag zijn ze spoorloos. Enkel deze prentkaart van La Sirene bestaat nog.

En DIT is de allereerste foto uit 1826, gemaakt door Niepce. Een zicht op het dorpje Saint Loup de Varennes waar hij werkzaam was. De belichtingstijd was 8 uur!
Uiteindelijk zal fotografie rond 1900 de portretkunst in het schilderen verdringen en zal ook de fotografie ontstaan als kunstvorm.

Decennialang werd dit schilderij afgebeeld op koekendozen, prentkaarten,... Vele schilders hebben kopieën gemaakt van dit schilderij. Het verkocht als zoete broodjes.
Karel Ooms was er op slag mee beroemd in 1876. Het schilderij werd bij de expositie in Brussel meteen door het museum opgekocht. Nochthans schilderde Ooms betere werken dan dat.

Wat het schilderij intrigerend maakt, is de nadruk die ligt op de angstige blik van het meisje en de oudere man. Het is namelijk een historieschilderij dat teruggaat naar de periode dat op het lezen van de protestantse bijbel (Statenbijbel) de doodstraf stond. De eerste druk van de Statenbijbel dateert van 1637, terwijl de afgebeelde personen een vroeger tijdperk suggereren. Maar los daarvan, wat maakte een schilderij uit het verleden in die tijd zo beroemd?

Rond 1870 waren twee maatschappelijke thema's heel actueel in België: de schoolstrijd en de taalstrijd. In 1964 werd met tegenzin het Nederlands in onderwijs toegestaan. En in 1878 werd een wet goedgekeurd dat godsdienst onderwijs was toegestaan buiten de schooluren en met toestemming van de ouders.
Het zijn die sociale conflicten dat het schilderij toen razend populair maakte. Ooms kon door het succes zich vestigen als zelfstandig kunstenaar in Antwerpen en zou een veel gevraagd portretschilder worden en schilder van historiestukken. Maar vandaag is hij nog gekend door dit ene werk.

Een schilderij dat voor Alfred Stevens de doorbraak betekende in zijn carrière. Het werd tentoongesteld op de Salon in Parijs in 1855.

We zien een tafereel dat zich toen in Parijs afspeelde: een vrouw met twee kinderen, die landlopers zijn, worden door soldaten begeleid naar de conciergerie waar ze zullen worden opgesloten. Een rijke dame probeert de soldaten te overtuigen om het niet te doen. Een soldaat wijst haar commentaar af. Een andere oudere man heeft het zelfs al opgegeven. In enkele details benadrukt Stevens de wantoestand: de vogels die kruimels zoeken in de sneeuw op straat en tegen de grijze muur een affiche voor een bal.

Toen Napoleon III het schilderij zag, moet hij gezegd hebben 'dit zal nooit meer gebeuren' en kort daarop werd verordend... dat ze in gesloten koetsen werden afgevoerd naar de conciergerie, kwestie van geen aanstoot te geven aan de betere klasse.

Hoe moeten we het werk inschatten? De jaren 1840-1850 waren zeer woelig in West Europa, zowel politiek als maatschappelijk. Het zou tot revoluties leiden rond 1848. Veel kunstenaars hadden maatschappijkritiek als thema in hun kunst. Denken we maar aan 'Les Misérables' van Victor Hugo. En in die rage deed de 32-jarige Stevens mee als beginnend schilder in Parijs. Echter, eenmaal na de doorbraak van dit schilderij, zullen zijn thema's snel veranderen. Hij krijgt toegang tot de mondaine wereld van Parijs en zijn maatschappijkritiek zal als sneeuw smelten onder de zon...

Greuze was een beroemde rococo-schilder in Frankrijk. Zijn werken zijn verfijnd in de stijl van Fragonard. De thema's zijn vaak portretten die sentiment uitstralen met een vleugje erotiek. Dit portret is van een meisje met deels ontblote borst. Het ziet er een gewoon portret uit, alleen heeft ze een gebroken kruik om de arm, wat hier wijst op het verlies van de maagdelijkheid. Met een beetje fantasie neem je er dan ook de 'spuitende' leeuw (met mannenkop) erbij... Dergelijke schilderijtjes waren heel erg in trek in het Ancien Regime net voor de revolutie.
Een andere manier om de verloren onschuld weer te geven in die tijd, was een meisje dat rouwt om een dode vogel, zoals in DIT werk van Greuze.
De interpretatie van de dode vogel is hier totaal anders dan het schilderij 'meisje met dode vogel'. In het laatste geval gaat het om een kinderportret, waarbij de vogel verwijst naar de dood (vermoedelijk van het kind). Het is dus van belang symboliek te zien in zijn tijdsgeest en de bedoeling van de schilder.