Een schilderij dat voor Alfred Stevens de doorbraak betekende in zijn carrière. Het werd tentoongesteld op de Salon in Parijs in 1855.

We zien een tafereel dat zich toen in Parijs afspeelde: een vrouw met twee kinderen, die landlopers zijn, worden door soldaten begeleid naar de conciergerie waar ze zullen worden opgesloten. Een rijke dame probeert de soldaten te overtuigen om het niet te doen. Een soldaat wijst haar commentaar af. Een andere oudere man heeft het zelfs al opgegeven. In enkele details benadrukt Stevens de wantoestand: de vogels die kruimels zoeken in de sneeuw op straat en tegen de grijze muur een affiche voor een bal.

Toen Napoleon III het schilderij zag, moet hij gezegd hebben 'dit zal nooit meer gebeuren' en kort daarop werd verordend... dat ze in gesloten koetsen werden afgevoerd naar de conciergerie, kwestie van geen aanstoot te geven aan de betere klasse.

Hoe moeten we het werk inschatten? De jaren 1840-1850 waren zeer woelig in West Europa, zowel politiek als maatschappelijk. Het zou tot revoluties leiden rond 1848. Veel kunstenaars hadden maatschappijkritiek als thema in hun kunst. Denken we maar aan 'Les Misérables' van Victor Hugo. En in die rage deed de 32-jarige Stevens mee als beginnend schilder in Parijs. Echter, eenmaal na de doorbraak van dit schilderij, zullen zijn thema's snel veranderen. Hij krijgt toegang tot de mondaine wereld van Parijs en zijn maatschappijkritiek zal als sneeuw smelten onder de zon...

Greuze was een beroemde rococo-schilder in Frankrijk. Zijn werken zijn verfijnd in de stijl van Fragonard. De thema's zijn vaak portretten die sentiment uitstralen met een vleugje erotiek. Dit portret is van een meisje met deels ontblote borst. Het ziet er een gewoon portret uit, alleen heeft ze een gebroken kruik om de arm, wat hier wijst op het verlies van de maagdelijkheid. Met een beetje fantasie neem je er dan ook de 'spuitende' leeuw (met mannenkop) erbij... Dergelijke schilderijtjes waren heel erg in trek in het Ancien Regime net voor de revolutie.
Een andere manier om de verloren onschuld weer te geven in die tijd, was een meisje dat rouwt om een dode vogel, zoals in DIT werk van Greuze.
De interpretatie van de dode vogel is hier totaal anders dan het schilderij 'meisje met dode vogel'. In het laatste geval gaat het om een kinderportret, waarbij de vogel verwijst naar de dood (vermoedelijk van het kind). Het is dus van belang symboliek te zien in zijn tijdsgeest en de bedoeling van de schilder.

Bloemen en planten hadden in de middeleeuwen elk hun symboolwaarde. Ook in het christelijk geloof hadden bepaalde bloemen een betekenis. Zo heeft de kroon van Maria op het Lam Gods van Van Eyck enkel bloemen die bloeien in mei, de Mariamaand. In totaal staan er 76 soorten bloemen op het drieluik en een 40 tal soorten bomen. Dat maakt het Lam Gods zo interessant, omdat het verschillende betekenislagen heeft.
Hierbij een kort lijstje van bloemen en planten met hun middeleeuwse symboliek...

Bijlagen:
bijbelse-planten.pdf (749.7 KB)   

Seisenegger was hofschilder bij de jongere broer van Keizer Karel. Hij schilderde dit portret in 1532. Keizer Karel was dan 32 jaar oud.
Portretten in die tijd hoefde niet realistisch te zijn. Als de persoon er ietwat op geleek was het voldoende, zolang het maar de uitstraling had die men wou. 
En dit zie je op dit portret: de geliefde poses in die tijd was wijdbeens en de handen in de zij. Dat straalde krachtdadigheid uit. Hier in dit portret is zelfs een kleine verwijzende vinger naar de geslachtsstreek om de potentie aan te geven (een vorst moest gezond zijn). En uiteraard de hond bij Keizer Karel. De hond vleit zich tegen hem, wat de trouw van zijn onderdanen betekent. Dat hij de halsband van de hond vastheeft, verwijst dat hij regeert en leidt.
Dat het werk niet natuurgetrouw is, merk je aan de halsketting van de Orde van het Gulden Vlies. Gulden Vlies stamt uit een verhaal van de mythologie over een ram met een gouden vacht, waarna nadien een zoektocht verhaald wordt (iets als de graal). De ridderorde was gesticht door Filips de Goede. De halsketting zelf moeten normaal schakels zijn met de vorm van een vuurslag. De persoonlijke lijfspreuk van Filips de Goede was namelijk: 'ANTE FERIT QUAM FLAMMA MICET' (Hij slaat alvorens de vlam vonkt). Een vuurslag was een metalen beugel (soort boksijzer) waarmee men op een vuursteen wrijvend sloeg. Het is die vorm dat de schakels hebben. In het Frans noemt het 'briquet', vandaar 'aansteker' dus. Op het schilderij zijn het andere schakels.
Iets anders dat opvalt bij het schilderij is de 'braguette' die Keizer Karel draagt, waarbij het geslachtsdeel wordt geaccentueerd. Dit was in de 16de eeuw in de mode. Het was toen de manier om 'macho' over te komen. En mocht men dan al niet te groot geschapen zijn, de braguette of ook kulzak genoemd (vandaar flauwe kul), was een zakje waar men van alles instopte: kleingeld, juwelen of zelfs snoepjes of stukken fruit. En dan maar hopen op fruitvliegjes...

Jozef heeft in de bijbel een heel beperkte rol toebedeeld gekregen. Hij komt voor bij de geboorte en nadien de vlucht naar Egypte en nadien wordt hij niet meer vermeld. Op schilderijen zie je hem dan ook maar in deze twee taferelen.
Dat men in de middeleeuwen nog smalend deed over Jozef moge blijken uit de afbeeldingen. Het idee alleen al dat je vrouw thuiskomt en zegt dat ze zwanger is van de Heilige Geest, moet bij Jozef ook wel de wenkbrauwen doen fronsen hebben. En voor de buitenwereld moet hij toch ietwat als een loser overgekomen hebben. Enkele van die afbeeldingen...

-Jeroen Bosch: Aanbidding der wijzen : op het linkerpaneel is Jozef de luiers bij het vuur aan het drogen. Boven hem, in de verte, zie je een vrouw met twee mannen. Op het middenpaneel zie je jozef in de verte de ezel meetrekken, achternagezeten door legers. Op de ezel zit iets dat meer lijkt op een aapje.
-Conrad von Soest: Wildunger altaarstuk: links zie je hem bij de geboorte. Hij is de pap aan het koken. De ezel en de os kijken bedenkelijk.
-Robert Campin: Mérode altaarstuk: Hier zie je hem rechts als timmerman: 'muizenvallen' maken. 
-paneel sint Katharinakerk in Hoogstraten: rechts van de kribbe, de scène dat Jozef vergeving vraagt voor de zwangere Maria omdat hij twijfels had.
Een overzicht vind je op DEZE site.

Caravaggio kreeg van kardinaal Del Monte de opdracht om een schilderij van Mattheüs te schilderen. Bedoeling was om deze te hangen in de Contarelli-kapel in Rome, gebouwd door Franse kardinaal Mathieu Cointrel (Italiaans Matteo Contarelli). Vandaar het onderwerp Matteüs.

Caravaggio maakte zijn schilderij, maar dit werd door de kardinaal afgekeurd. (linkerfoto). Caravaggio had Mattheüs als een debiel geschilderd! De engel moest zijn hand vasthouden bij het schrijven en zijn gelaatsuitrukking was niet bijster intelligent. Bovendien stond de engel naast hem. De boodschap moest uit de hemel komen. Engelen zweven. En de drappage van de kleding van de engel was nogal gewaagd door het blote dijbeen. (Het werk is in de WOII verloren gegaan, men heeft enkel nog een zwart-wit foto)
Afgekeurd dus, en Caravaggio mocht opnieuw beginnen. En dat is het schilderij rechts, dat nu nog steeds in de kapel hangt in Rome, samen met twee andere werken van Caravaggio.

Zo kom ik bij het feit: hoe moest men eigenlijk heiligen afbeelden? Veel schilders baseerden zich op een literair werk: De legenda Aurea (de gouden legende). Dit werd in 1250-1300 geschreven en is een verzameling van heiligenlevens. 
Het werd geschreven door de dominicaan Jacobus de Voragine, bisschop van Genua. In de loop van de 14de eeuw werden diverse vertalingen gemaakt, waaronder het middelnederlands.
Het boek kwam in gedrang met de opkomst van het protestantisme, omdat veel heiligenlegendes ongeloofwaardig werden bevonden. Niettemin gebruiken de meeste schilders het boek als leidraad voor hun schilderijen.
Intussen is in 2022 een nieuwe uitgave verschenen in het Nederlands. Een dikke turf van 1120 bladzijden!

Vandaag is hij een ietwat vergeten schilder. Joos De Momper (1564-1635) was een Antwerpse schilder die zich vooral toelegde op landschappen. De landschappen die hij schilderde waren zeer realistisch voor zijn tijd. Typisch in zijn werken zijn de kleurschakeringen waardoor hij diepte kreeg. Blauwe lucht, groen landschap en geelbuine voorgrond.
Hij werkte samen met andere schilders om het schilderij van figuren te voorzien. Bij dit schilderijreeks 'vier seizoenen', schilderde De Momper het landschap en voegde Jan Bruegel I de figuren eraan toe. Zie: lente - zomer - herfst - winter.
Of deze Toren van Babel die hij schilderde, waarbij de figuren zijn van de schilder Frans Francken II

De Singerie is een genre in de schilderkunst waarin mensen voorgesteld worden als dieren, vooral apen maar ook honden of katten. Het genre ontstond in onze streken ten tijde van Bruegel. Het toonde meestal de kleine kantjes van de mens en was eerder satirisch bedoeld. In de 18de eeuw waaide het genre over naar Frankrijk waar het razend populair werd. Veelal werden bij hen de apen rijk aangekleed zodat het eerder spotten was met de aristocraten.
Dit werk is van David II Teniers. Een aapje rookt pijp en drinkt wijn. Op de achtergrond zitten apen te kaarten. Een uil, symbool va nwijsheid, kijkt ons bedenkelijk aan.
DIT noemt 'De kunstexperts' van Emmanuel Noterboom en deze 'kapperszaak' is van Abraham Tenier.

Grapje tussendoor...

Louis Janmot schreef een gedicht rond een spirituele tocht van een ziel op aarde. Op dit gedicht maakte hij een reeks van 34 schilderijen waaraan hij van 1835 tot 1881 aan werkte! Het bundel heeft in totaal 2814 verzen.

Het verhaal van Janmot begint met de ziel geïncarneerd als een kind, geleid door de ideale liefde van een jong meisje. Echter, geconfronteerd met aardse wreedheden, lost deze vrouwelijke figuur op, waardoor de ziel wanhopig alleen achterblijft. Vervolgens volgt een spirituele reis waarin de ziel wordt geconfronteerd met zonde, verleiding en twijfel, maar uiteindelijk gered wordt door de tussenkomst van een moeder.
Het werk dat u ziet uit de reeks is het schilderij 'nachtmerrie'.

Nog terzijde: 'merrie' komt van het woord 'Mara' wat boze geest betekent. Die kwam dan 's nachts op de borst zitten van slapende mensen. Anderzijds was Mara ook een godin, die soms 's nachts verscheen als wit paard met blauwe ogen. Vandaar de samenvoeging. Het werd mooi afgebeeld in een schilderij van John Henry Fuseli

'Carmina Burana' betekent letterlijk 'liederen uit Beuern'. Het is een verzameling van 120 perkamenten vellen van rond 1230, die in 1803 zijn gevonden in de Benediktijnerabdij van het dorpje Benediktbeuern in Beieren. De codex omvat gedichten en niet kerkelijke liederen zonder notatie van de melodie. We weten dus over wat ze zongen maar niet hoe het gezongen werd. De teksten zijn overwegend in het Latijn, maar ook sommige in Middelhoogduits, oud Frans en Occitaans. De liederen gaan over de geneugden van het leven: drinkliederen, liefdesliederen, lenteliederen,...
Op de foto zie je de titelpagina van het bundel. Daarop staat de Romeinse godin Fortuna, godin van het lot, geluk en rijkdom. Ze wordt iconografisch weergegeven met een hoorn des overvloed, een rad (van foruin) en een scepter. Het rad slaat op de veranderlijkheid van het lot. Zo staat er bovenaan 'Ik regeer' (regno), rechts: ik heb geregeerd, onder:'IK regeer niet' en links:'Ik zal regeren'.
De codex kan je HIER online zien.
Wij kennen de Carmina Burana vooral door de componist Carl Orff die enkele teksten op muziek zette in 1935. Het is dus zijn muziek uit de 20ste eeuw, niet die van toen. Het fragmentje hierbij is het lied 'Tempus est iocundum' (Het is Lentetijd). De tekst is als volgt:

Lieve meisjes, het is lentetijd. 
Jongens, ga er naartoe en maak plezier. 
Laat deze liefde me sterven! 

Het is winter, de man komt tot rust. 
Maar de lust ontwaakt bij het aanbreken van de lente. 
De lente in mijn hart stemt me frivool, laat los de aarzeling 

Ik brand van verlangen, beantwoord mijn liefde en laat me niet ten ondergaan. 
Oh, oh, oh, kom niet te dichtbij, ik bloei op en van binnen sta ik in vuur en vlam 
Laat deze liefde me sterven! 

Liefste mijn, helemaal zal ik van jou zijn!

Wel grappig dat je deze tekst hoort zingen van een kinderkoor

In de werken van Magritte schuilt steeds een portie psychologie.
Hier zet hij ons op het verkeerde been met een spiegelbeeld.
Een man staat voor de spiegel, maar we zien niet het spiegelbeeld, maar de achterkant van de persoon, zoals we hem in het echt zien.
Maar is het wel een spiegel? We zien een goudgele rand van een spiegel, maar naast die goudgele rand lijkt de muur in te springen. Staat hij dan misschien voor een opening waarvoor een tweede man staat? Dat wordt dan weer tegengesproken door de marmeren tablet waar een boek op ligt. Dat is wel gespiegeld te zien. Of staat aan de andere kant ook een tablet met een tweede boek?

En dan...als je de man bekijkt en het spiegelbeeld, zie je dat het geen spiegelbeeld kan zijn, de rechterschouder staat dichter bij de spiegel dan de linkerschouder. In het spiegelbeeld is dat ook zo, terwijl het andersom moet zijn. Het tweede beeld is dus geen spiegelbeeld maar een reproductie van de voorste man. Er is dus geen spiegel!

En waarom precies dit boek? Het is de Franse vertaling van 'The Narrative of Arthur Gordon Pym of Nantucket' van Edgar Allen Poe, een favoriete schrijver van Magritte. Het boek begint met een voorwoord van het hoofdpersonage, waarin hij stelt dat hij zijn ervaringen op zee gaat vertellen, maar dat het geen dagboek is. De verhalen zijn nadien geschreven en hij wijst er op dat sommige dingen vergeten of onwaar kunnen zijn. En zulke ongerijmdheden komen inderdaad in het boek voor.  Net als bij het schilderij dus.

Magritte toont met het werk onze tekortkomingen aan van de observatie. Soms zien we dingen die er niet zijn, zoals bijvoorbeeld een gezicht in de wolken. Pareidolia noemt zoiets, zoals dit stopcontact waar we een gezicht in zien.
En dan de titel: In het Nederlands wordt de titel vertaald als 'verboden af te beelden', terwijl het is letterlijk: 'de verboden reproductie'. We zien geen spiegelbeeld maar een identieke man (reproductie) die ervoor staat. En waarom is die reproductie verboden? Misschien omdat we bepaalde kanten van onszelf niet willen zien? Of omdat we het niet zouden kunnen verdragen dat een gelijke als onszelf zou bestaan?
We zien ook het gelaat niet van de man. Tonen we ons echte gelaat aan anderen ? Of zien we niet steeds het beste van onszelf, en negeren we niet de negatieve kanten als we in de spiegel kijken? 
Zoals ik zei...Magritte, een portie psychologie...

Over dit schilderij is al veel gespeculeerd: 'De gewonde engel' uit 1903 van de Zweedse schilder Hugo Simberg.
Het is een krachtig beeld in een kaal landschap, maar wat stelt het eigenlijk voor?
De schilder gebruikt een eigen symboliek en heeft zelf nooit enige uitleg willen geven ver het werk. 'Iedereen moet er maar in zien wat hij er wil in zien' was zijn oordeel.
Het werk roept vragen op: waarom is de engel een meisje? Normaal is een engel androgyn. Waar is ze dan gewond, dat ze gedragen wordt? Waarom heeft ze sneeuwklokjes in de hand? En waarom de suggestie dat ze geblinddoekt is, want de doek hangt net boven haar oogleden. Je kan haar wimpers zien als je inzoomt. En ondanks het dor landschap, groeien er witte bloemetjes...

Dit was vaak het probleem na 1800 toen schilders een eigen symboliek ontwikkelden. Symbolen waren voordien gekend door de gemeenschap en zo kon men een schilderij ontleden. Bij de eigen symboliek moet je al van de kunstenaar zelf weten wat zijn symbolen betekenen. Je kan een eigen interpretatie geven, maar dan weet je nog niet of de schilder het zo bedoelde.
De rode strepen op de vleugels...is het bloed? Sneeuwklokjes en een wit kleed symboliseren reinheid en onschuld. Heeft ze haar onschuld verloren? Is het daarom dat de jongen zo naar ons kijkt, terwijl zijn hemd uit zijn broek nog steekt. In tegenstelling tot de voorste jongen die eerder gekleed is als een lijkdrager. Werd haar maagedelijkheid ten grave gedragen? Het zou allemaal kunnen...Alleen de schilder weet het wat in zijn hoofd omging toen hij het schilderde.

Dit schilderij was tot pakwag 1975 bij het brede publiek onbekend. Tot het boek 'Het bloed en de Heilige graal' van Michael Baigent en Henry Lincoln verscheen, dat handelde over het mysterie van Rennes le chateau. In dat verhaal zou de dorpspastoor op korte tijd steenrijk geworden zijn zonder te weten waardoor. In het mysterieverhaal zou de pastoor op een bepaald moment een kopie van dit schilderij gaan ophalen zijn in het Louvre. En zo kwam het schilderij onder brede belangstelling van in eerste instantie de complotdenkers. (Een gelijkaardige tombe is in de buurt aangetroffen en trok op de duur zoveel toeristen, dat de eigenaar van het stuk land de tombe opblies). Je moet maar eens googelen of het boek lezen....
Nu over het schilderij en de schilder: Poussin (1594-1665) was afkomstig van Normandië, ging werken in Rome van 1624-1640. Van 1640-1642 werkt hij aan het Franse Hof en keert nadien terug naar Rome waar hij stierf. Hij was dus nooit in de streek van Rennes le Chateau geweest.

Van dit thema maakte hij er twee, waarvan dit de tweede versie is uit 1629. Het allereerste werk met die uitdrukking 'Et in Arcadie ego' komt voor bij de schilder Guercino in 1623 in DIT werk. De slogan is vermoedelijk bedacht door de dichter en latere paus Clemens IX voor wie hij het schilderij maakte. Arcadië is een wondermooie streek in Griekenland.
De uitdrukking vertaald is: 'Ook in Arcadië vindt men mij', wat slaat dus op de dood (gezien de schedel op het schilderij), bedoelend dat zelfs op de mooiste plek op aarde ook de dood rondwaart. Een soort 'memento mori'-voorstelling dus (Gedenk te moeten sterven!)

Zes jaar na Guercino maakte Poussin zijn eerste versie, die een ietwat Griekse mythologie stijl uitstraalt. En een jaar later deze beruchte tweede versie. In beide versies gaat het om drie herders en een dame bij een graftombe. Echter in de tweede versie maakt hij mogelijks een verwijzing met de Maria Magdalena legende in Zuid Frankrijk. De dame is deze keer in het geel gekleed en heeft gele sandalen. Met die legende in het achterhoofd kan men dus de bedenking maken of ze het graf van Jezus aanwijzen.

En zo komen we bij het Rennes le chateau-mysterie, waarvan één van de theorieën is dat Jezus niet aan het kruis stierf maar verzorgd werd en uiteindelijk in de streek van de pyreneeën begraven werd. (De kerk in Rennes le chateau is gewijd aan Maria Magdalena)
Mocht je ooit naar Rennes le chateau gaan, steek geen spade in de grond of je hebt de politie op je dak (zoeken naar de schat of wat dan ook is er verboden). Het is een heel speciale plaats en een prachtige streek, waar je snel met je hoofd in de wolken bent...maar ook je voetjes op de grond moet houden.... tenzij je kickt op complottheorieën...

Om het thema te illustreren neem ik twee schilderijen van rond 1600, een periode waar de gemoederen politiek en religieus hoog opliepen tussen katholieken en protestanten.
Het eerste schilderij is 'De zielenvisserij' van de Nederlandse schilder Adriaan van de Venne (protestant) uit 1614. We zien een groot water met aan de oevers veel volk. Links staan de protestanten, rechts staan de katholieken. In het water dobberen bootjes van beide partijen en proberen ze mensen uit het water te halen en zo zieltjes te winnen voor hun geloof. En wat merk je? De natuur aan de kant van de protestanten is in volle bloei, aan de katholieke kant is het een verdord landschap. Wat de protestante schilder dus wou aangeven was dat het beter was om in protestante bootjes te stappen.

Het tweede schilderij hangt in de St Baafskathedraal in Gent en is een middenpaneel van een triptiek, geschilderd door Frans Pourbus I in 1571. De triptiek was in opdracht van Viglius Aytta, raadsheer van de Spaanse vorst Filips II. Viglius was uiteraard katholiek, doch was gematigd tegenover protestanten. Hij had zelfs geregeld kritiek op de beslissingen van de vorst voor wat betreft vervolgingen.
De scène is 'jezus onder de schriftegeleerden in de tempel'. In het midden zien we Jezus zitten uit uitleg geeft over de bijbel. Links staan de katholieken. Op de voorgrond zie je Keizer Karel (met zijn hond Hoe), naast hem Filips II en de zittende man in het rood is Aytta. Rechts zie je de protestanten, met o.a uiterst rechts met de baard Jan van Hembyze. Hier merk je een veel gematigder toon dan bij van de Venne. Beide partijen luisteren en overleggen, hoewel protestanten meer hun boeken uitpluizen of het wel de letter van de wet is.

Eigenlijk was hun probleem al gekend in 496 door paus Gelasius I: de bedenker van de tweezwaardenleer, of wat we vandaag noemen: de scheiding van Kerk en Staat. Religieuze aangelegenheden waren voor de Kerk; de wereldlijke macht lag bij de keizers en vorsten. Maar eigenlijk is deze leer steeds een utopie gebleven. Zowel de Kerk als de wereldlijke machten zullen elkaar willen beïnvloeden en samenspannen om macht en geld (via de doop van Clovis begint de kerstening in Europa, in de renaissance strijden rijke families om de pausentroon, met als hoogtepunt dat men ten tijde van Van Eyck drie pausen had (Rome, Avignon en Pisa) die op het Lam Gods staan afgebeeld.
Om maar een voorbeeld te geven: Toen de Spanjaarden het allereerste goud uit de Nieuwe wereld meebrachten, werd dit geschonken aan het Vaticaan. Dit werd gebruikt voor de Basilica Sancta Maria Maggiore. Kijk HIER maar eens rond...

Lange tijd heeft men symbolen gebruikt. Zelfs vandaag kennen we ze nog, zelfs onder de vorm van een 'logo'.
Symbolen werden verdrongen naarmate mensen konden lezen en schrijven. Naarmate de boekdrukkunst zich verspreidt zal het symbool langzaam aan essentie verliezen, omdat woorden meer zeggen. Althans dat denken we.

In iconografie is het dan ook simplistisch om een voorwerp A een waarde B toe te kennen. Neem bijvoorbeeld een hartje. Wij kennen het vandaag als symbool voor liefde. Het symbool vertolkt dus iets fictief, want liefde is voor iedereen anders. Dat kan liefde tot een partner (man-vrouw) zijn, maar ook een liefde tot God. Hoe dan ook, de liefde tot.. kan heel verschillend zijn, het gevoel blijft in alle gevallen hetzelfde. En dat is de verbindende kracht van een symbool. Met woorden kan je naast elkaar praten.

Zo dachten mensen in de middeleeuwen ook met symbolen. Zij stelden zich niet de vraag 'wie was die Jezus..wat dat allemaal écht gebeurd? enz.. Voor hen was de betekenis van het verhaal het idee dat iemand zijn leven geeft voor de mensheid. Als iemand vandaag ons ieyts vertelt, zijn we direct geneigd om ons af te vragen of dit waar is. Wij willen alles wetenschappelijk bewezen zien. Die manier van denken hebben we sedert de encyclopedisten als Voltaire en Diderot. Mensen in de middeleeuwen dachten anders. Zij hadden geen weet van wetenschap.

Het is dus in iconografie van belang dat je het symbool in de juiste context ziet. Bovenop is een symbool iets dat kan veranderen naargelang cultuur of naargelang tijd. Het eeuwenoude zonnerad werd door Nazi's gebruikt als hakenkruis. De invulling is totaal anders in andere tijden.

Neem nu de dennenappel. Hij staat symbool voor:
-azteken: spiritualiteit en onsterfelijkheid
-assyriers: onsterfelijkheid en verlichting
-Kelten en Grieken: vruchtbaarheid
-christendom: verlichting
-vrijmetselarij: wijsheid en Verlichting

De symboolbetekenis van iets bepalen bij een schilderij, hangt dus af van wanneer het werk gemaakt is en binnen welke cultuur. Bovenop moet je je dan afvragen of de schilder wel degelijk die symboolwaarde bedoeld heeft bij het schilderen.
Bijvoorbeeld: een portretschilderij van een dame met een braaf hondje op schoot. Een rustig hondje wijst op trouw. Maar misschien is dat diertje wel het lievelingsbeest van de dame en wou ze haar hondje op haar portret, en had de schilder niet eens de bedoeling om aan te geven dat de vrouw trouw was.

Dit werk hangt in de Pinacoteca Ambrosiana in Milaan. Men vermoedt dat dit een werk van Leonardo da Vinci is. In 1907 ontdekte men de hand en de partituur onder de overschilderingen. Vermoedt wordt dus dat de geportretteerde man een componist was. 
Dit schilderij dateert uit de periode dat de Sforza's regeerden in Milaan. Da Vinci was toen enige jaren werkzaam in Milaan en de hofcomponist in die tijd was Josquin Desprez. Een vermoeden bestaat dus dat hij de geportretteerde man is, hoewel nergens historische documenten bestaan dat Da Vinci hiervoor opdracht kreeg. Maar het spreekt uiteraard tot de verbeelding dat twee artistieke genieën elkaar ontmoet hebben en hieruit dit schilderij ontstond.
Desprez was in zijn tijd de allergrootste componist en beroemd in gans Europa. Hij was afkomstig van de buurt van Doornik. Hij werkte voor de Sforza's, maakte een tijd deel uit van de Pauselijke Hofkapel en werd later kannunik aan de Notre Dame. Het bekendste werk vandaag van hem is 'Nymphes des bois', een treurzang dat hij schreef naar aanleiding van de dood van componist Johannes Ockegem.

Voordracht

Dit schilderij hangt in het MSK te Antwerpen en is van Michaelina Wautier (1604-1689). Van de schilderes is weinig gekend. Vrouwelijke schilders waren in die tijd heel ongewoon, simpelweg omdat ze niet tot de schildersgilden werden toegelaten. Ze woonde bij haar broer Charles, die eveneens schilder was en vandaar dat ze in zijn atelier kon werken. Momenteel worden een 26-tal werken aan haar toegeschreven.

Dit is een kinderportret van haar. Rijken lieten hun kinderen vaak afbeelden en soms als de patroonheilige van hun naamdag. Weet dat men vroeger geen verjaardag vierde, maar de naamdag van zijn doop. De burgerlijke aangifte van geboorte dateert in België pas van 1796. Daarvoor werd je geregistreerd in doopregisters.
Wie deze meisjes waren is niet gekend, maar het linkse meisje moet op 6 februari geboren zijn, want ze beeldt de H. Dorothea uit. Dorothea wordt afgebeeld met een gouden mand met appels en bloemen (volgens de legende zou ze gezegd hebben dat dit uit de hemel zou neerkomen). Het feit dat ze martelares is, wordt aangegeven met de palmtak dat ze in de hand houdt.
Het rechtermeisje moet op 21 januari geboren zijn. Zij beeldt de H. Agnes uit. Volgens de legende is ze na haar dood gezien in een gouden kleed met een wit lam (Agnes komt van het Latijnse Agnus=lam). Haar attributen zijn dus het lam en de gouden mantel, zoals ze is afgebeeld.
Het speciale aan dit portret is dat de meisjes niet in de ogen kijken van de toeschouwer, zoals de gewoonte was in portretkunst. Daardoor krijgt het schilderij een meer intiem karakter als familieportret.

Een klassiek genretafereeltje van een pissekijker. Het schilderijtje doet me terugdenken aan mijn jeugd, toen in de krant 'Het Volk' elke zomer  gedurende de Ronde van Frankrijk, een pagina stond van Thomas Pips waar je de verborgen muis moest zoeken. De tekeningen waren van Buth, een Gentse tekenaar waarvan ik nog het genoegen had hem te ontmoeten in zijn laatste levensjaren.
Wel, op dit schilderijtje zit ook een muisje. Zoek de muis!...