Dit genretafereel laat even het raden. Een man is een schimmel in de stal aan het roskammen terwijl een dame de stal binnenkomt. Had Ter Borch een diepere betekenis met het schilderij? We zien niet meteen verwijzingen naar iets erotisch. En toch klopt er iets niet. De man heeft een ongewoon hoofddeksel voor die tijd en de streek. En wat doet een dame met oorbellen en een gouden halssnoer in een paardenstal? Een afspraakje? Of een dame des huizes met een stalknecht? Het blijft wat gissen...
Terloops een kleine anekdote van Ter Borch. Op een bepaald moment maakte hij dit piepklein portret van 10cm op 9cm van Don Caspar de Bracamonte y Guzman, graaf van Peneranda. Ter Borch had tijdens het schilderen de gewoonte om te fluiten bij het schilderen. Dit werkte zo op de zenuwen van de graaf dat hij plots opsprong en wou vertrekken. Ter Borch excuseerde zich en zei dat hij er niet had op gelet omdat hij dat onbewust doet. De graaf keek even naar de vorderingen van het portret en zei: 'fluit dan maar wat verder...'

Dit werk was bedoeld voor de kerk in Perugia. Het is op hout geschilderd en bevindt zich nu in het plaatselijk museum. Het moet dateren van 1405-1410. Bij de restauratiewerken van het schilderij kwam de volledige tekst en noten vrij van de banderol onderaan. Het is het 'Regina Caeli', één van de vijf antifonen van Maria. HIER zie je het schilderij voor de restauratie.
Maria heeft hier de schoonheidsidealen uit die tijd: onder de hoofddoek zie je enkele blonde lokken (Venetiaans blond) en de lange vingers die ze heeft. De mantelspeld die ze draagt is in de vorm van een bloem (meimaand-bloeimaand-Mariamaand) en is zevenlobbig. Zeven staat symbolisch in het christendom voor volheid, volmaaktheid. In de joodse mystieke leer (of kabbala) had je zeven stadia of tussenverdiepingen tot de hemel. Vandaar dat we nog spreken van 'in de zevende hemel zijn'

Even de muziek verduidelijken:
'Regina caeli' of 'Koningin des Hemels' is een gezang binnen het Gregoriaans dat ontstond met de Mariaverering rond 1200. Gregoriaans, ontwikkeld door Paus Gregorius I door bestaande gezangen eenvormig te maken, is éénstemming (in koor volgt elke zanger dezelfde toonhoogte), in het Latijn en door mannen gezongen (vrouwen mochten lange tijd niet zingen in de kerk). Een antifoon is een wisselzang waarbij men afwisselend delen zingt tussen zangers.

De tekst is:
Regina coeli, laetare, alleluia                    Koningin des hemels, verheug u, alleluja.
Quia quem meruisti portare, alleluia,       Omdat Hij, die gij waardig geweest zijt te dragen, alleluja,
Resurrexit, sicut dixit, alleluia,                Verrezen is, zoals Hij gezegd heeft, alleluja,
Ora pro nobis Deum, alleluia.                  Bid God voor ons, alleluia

Het gezang kan je HIER horen.

Men moet grote ogen gehad hebben in 1905 toen men bij herstellingswerken in de woning Geldmunt 22 een fresco blootlegde in een kamer op het gelijkvloers. Het bleek een fresco van Justus van Gent, geschilderd in de tweede helft van de 15de eeuw. Het stelde 'Het Laatste Avondmaal' voor. Het is dus pakweg even oud als 'Het Laatste Avondmaal' van Da Vinci.
Frans-Jozef Coppejans maakte een kopie op ware grootte van wat men aantrof. Deze kopie is te zien in het STAM museum in Gent. Nadien werd het fresco gerestaureerd zoals op de foto hierbij.
Over Justus (of judocus) van Gent is weinig gekend. Hij moet rond 1430 geboren zijn en in Gent verbleven hebben en later uitgeweken zijn naar Italië waar hij gekend stond als Giusto da Guanto.
Het werk is in een privé woning en is niet te bezichtigen.

Bij dit werk van Metsu tast men wat in het duister van wat de schilder wou aangeven met het werk.
Hoewel de titel 'lezende vrouw' is, is de vrouw niet aan het lezen. Ze mijmert naar buiten.
Het lange tafelkleed zou een verwijzing moeten zijn naar een dubbele bodem betekenis. En inderdaad, de vrouw heeft geen kleding aan die toen in Nederland gebruikelijk was. Zeker het hoedje met pluim is ongewoon. Het doet eerder Italiaans aan.

Achter haar staat een boek open en voor haar ligt eveneens een boek. We kunnen niet uitmaken wat ze leest, noch wat op het boek achter haar geschreven staat. In het traliewerk van het venster zitten twee brieven, waarvan één de signatuur van de schilder heeft. Links van de bovenste brief zien we twee stengels die heel ongewoon door het vensterluik groeien.
De vrouw is duidelijk geen dame. Ze geeft geen juwelen aan en als je haar handen bekijkt zijn het handen van een werkvrouw. Ook de overgang van getinte huid naar blanke huid geeft aan dat het een werkvrouw is. Dit roept de vraag op: Kan ze wel lezen?
Misschien beeldt het werk een allegorie uit, zoals bvb. ijdelheid of hoogmoed of dergelijke. Geen beschrijving in het boek 'Iconologia' van Cesare Ripa voldoet hieraan. Het blijft dus tasten in het duister omtrent de betekenis, maar vast staat dat het geen portret is.

Een interpretatie van het werk is dus heel gewaagd. Persoonlijk zou ik het houden op het volgende: gezien de stengels aan het luik naar binnen groeien, zou het er op wijzen dat de vrouw er al een tijdje zit. Misschien is het een humoristische wenk van een vrouw die boven haar stand leeft. Een werkvrouw die wil leren lezen en waarbij het niet lukt. En misschien daardoor dat ze niet leest maar mijmert en dat een boek voor haar louter decoratie is, zoals het staande boek achter haar. Althans zo interpreteer ik het...

Het schilderij maakt deel uit van de 'Leiden Collectie', een verzameling van 250 schilderijen die toebehoren aan de Amerikaanse zakenman Thomas S. Kaplan. Hij stelt zijn collectie ter beschikking van musea zodat iedereen er van kan genieten. Ook staat de hele collectie online (zie de link naar de collectie hiernaast in de linkerkolom). De collectie omvat vooral 17de eeuwse fijnschilders uit de streek van Leiden.

Je kwam wellicht deze werken eens tegen als je op de autosnelweg reed. Van links naar rechts zie je:

Het Signaal van Zellik (op de E40 met de Brusselse Ring)
De sjouwer (in Aalbeke langs de E17)
Signal d'Hensies (E19 aan Belgisch-Franse grens)

De beeldhouwer is de Brusselaar Jacques Moeschal (1913-2004). Zijn abstracte kunst is geïnspireerd op vooruitgang en techniek. Hij gebruikte vooral beton en aluminium. De grote doorbraak kwam er voor hem met de wereldexpo 1958 waarvoor hij 'De Pijl' bouwde. Het trok evenveel bezoekers als het Atomium toen. De Pijl werd evenwel nadien afgebroken.
Verder maakte hij onder andere de plafondschilderingen in het Zuidstation in Brussel en het waterbassin aan de Zuidertoren in St Gillis. Er staan ook creaties in Oostenrijk, Mexico en de Negev-woestijn.

Ik heb deze keer bewust de titel van het werk niet vermeld. Ik wou je zelf onbevooroordeeld het kunstwerk op zich laten inwerken op je. We zien twee lichamen over elkaar hangen. Uit de anatomie blijkt dat de man over de vrouw hangt. Is het beschermend bedoeld of eerder onderdrukkend? Het is in elk geval een lastige houding, zeker voor de vrouw die bovenop de last van de man op haar krijgt. Maar wat is de betekenis? Hoe moet ik die achterhalen? Hoe KAN ik die achterhalen?
Op de laatste vraag is er maar één antwoord: de uitleg van de kunstenaar. Bij het werk zou dus een handleiding moeten hangen om er in te zien wat de kunstenaar wil weergeven. Het estetisch aspect laat ik in het midden. Je vindt iets mooi of niet.

Goed, na opzoeking blijkt dat Nele Boudry in haar kunst de renaissancekunst herinterpreteert. Ze kwam daartoe omdat ze bij een bezoek in het Louve een massa mensen zag rennen naar de Mona Lisa en enkel oog hadden voor dat werk. Mensen lieten andere even mooie werken links liggen.Haar werken zijn een reactie op hoe de hedendaagse moderne maatschappij eerder valt voor faam en beroemdheid dan talent en kwaliteit, zo lees ik op wikipedia.
Is niet elke kunstenaar op zoek naar erkenning, vraag ik me dan af. Wil niet elke kunstenaar met zijn werk naar buiten komen bij zoveel mogelijk mensen? En hoe zou haar houding zijn, mochten alle bezoekers rennen naar haar werk en de rest links laat liggen? 

Kunst maken is één zaak, ze aan een publiek presenteren is een andere zaak. Als je werken maakt naar de smaak van anderen, ben je populistisch (denk maar aan Mucha bvb.). Wil je jouw eigen ding doen en het wordt niet gesmaakt of begrepen, dat moet je dat als kunstenaar ook aanvaarden. Dat geeft je geen vrijkaart om te oordelen over kunstenaars die door de massa wél gesmaakt worden of door de media meer in de picture komen. Nog minder kan men oordelen welke werken een massa mensen MOET weten de waarderen.

Eigenlijk is het een zinloze discussie. In de Renaissance, waar zij naar terugwijst, was men geen kunstenaar maar een ambachtsman en men werkte in opdracht en volgens de smaak van de opdrachtgever. Stond die smaak je niet aan, dan had je geen werk. Vandaag is het statuut kunstenaar en moet jij je werken weten te verkopen. Dan kan je inspelen op de algemene smaak. Zoniet moet je een goed commercant zijn of moeten je werken op één of andre manier uitblinken in iets. Het kan frustrerend zijn, maar zo liggen de zaken eenmaal. 

Bon. Dit werk noemt dus 'Adam en Eve, uit het Lam Gods van Jan Van Eyck, Eindelijk samen!'.
De uitleg van Art Couch op het werk is:
Hier buigt ze de personages wat krom, als om ze in een troostende slaap te wiegen, daar gaat de representatie van Adam en Eva uit het Lam Gods, zo ver en kil uit elkaar gedreven, haar inspireren tot een meer intieme versie, waarin beide liefkozend in elkaars lichaam geborgen gaan.

Zonder verdere commentaar.

Dit schilderij van Bruegel de Jonge is gebaseerd op een werk van zijn vader, waarvan men enkel nog een schets heeft in Wenen. Op die schets staat bijgeschreven: 'dit sin dye pelgerommen di op sint Jans dach buyten bruessel te muelebeec danssen moeten ende als sy ouer een brugge gedanst oft gesprongen hebben dan sin sy genesen vor een heel Jaer van Sint Jans siechte'.

Het schilderij stelt dus de jaarlijkse processie voor in Molenbeek (de Sint Jan Baptistekerk op de achtergrond). Die vond plaats op 24 juni of St Jansdag. Sint Jan de Doper (en ook Sint Vitus) waren de beschermheiligen tegen epilepsie of toen 'de vallende ziekte' genoemd.
Door de processie uit te voeren kon men één jaar gevrijwaard blijven van aanvallen. De tocht moest al dansend afgelegd worden tot aan de kerk. Het brugje voor de kerk (links op het schilderij) moest men oversteken zonder dat de voete nde grond raakten.
Een vergelijkbare processie kennen we vandaag nog in Echternach (die van drie stappen vooruit en twee achteruit).

Je kan je afvragen van 'waren mensen zo lichtgelovig toen?' Totaal niet, maar om hen te begrijpen moet je je inleven in hun wereld, waar gezondheidszorg quasi onbestaande is en de onwetendheid welig tiert. Stel dat je in die tijd tandpijn had. De enige remedie was bij een barbier gaan die hem met een tang zonder enige verdoving eruit sleurde. Weet ook dat toen vele mensen stierven door kiespijn!
Geef toe, als men dan zegt: 'ga op bedevaart bij de H. Appolonia' dan zou je toch wel eerst overwegen om bij Sinte Ploone te gaan, niet?
Zelfs vandaag nog zijn er tal van alternatieve geneeswijzen zoals homeopatie of promoten her en der kwakzalvers de ultieme remedie tegen ongeneeslijke ziektes. En mensen in dit geval zien dit ook als enige uitweg. Zoals Prof Braeckman stelt: 'Het is als in een rivier terechtkomen en niet kunnen zwemmen, en je dan vastklampen aan een krokodil'.

Hogarth was in Londen beroemd voor zijn satirische prenten. Dit is de eerste prent van de succesvolle reeks 'A Harlot's progress'. Het gaat over een meisje dat, net zo als vele andere, het plattelandsleven inruilt voor de stad en probeert werk te vinden als dienstmeisje. Binnen de korte keren wordt ze echter in de prostitutie geduwd. Deze prent toont haar aankosmt in Londen.
Het naïeve meisje Moll Hackabout komt aan in de stad en wordt verwelkomd door een dame die iedereen toen kende als Elisabeth Needham, die in Londen toen het beruchtste bordeel openhield. Op de achtergrond i nde deuropening staan een man reeds aan zijn kruis te krabben. Iedereen herkende in hem Colonel Francis Chateris, die twee jaar voor de prent ter dood was veroordeeld wegens verkrachting (hij kreeg evenwel van koning George II vergiffenis).
Linksonder staan haar koffers met een man met een gans. 'Een dom gansje' met een prijskaartje eraan. Links op de achtergrond een bordeel waar de vuile was uithangt en een huifkar met meisje. Een nieuwe lading... Verder een toerist die de weg zoekt. De grote klok en de klepel zijn ook een erotische verwijzing.
Ook verwerkte Hogarth tal van vrijmetselaarsymbolen in de prenten. Zoals bijvoorbeeld hier de wit-zwarte mozaïk boven de deur, een verwijzing naar de wit-zwart geblokte vloer in loges.
De spikkels op het gezicht van de dame is een satire op een modeverschijnsel toen: de tache de beauté. De plaats en kleur van zo een papiertje op het gezicht had een betekenis. Haar gezicht is volgeplakt!
In frankrijk noemden ze 'mouche' (vliegje) en ze hadden toen volgende betekenis:

• De hartstochtelijke vrouw (la passionnée) – in de ooghoek;
• De majestueuze vrouw (la majestueuse) – midden op het voorhoofd;
• De schertsende vrouw (l’enjouée) – op de lachrimpeltjes in de ooghoek;
• De tot avontuurtjes geneigde vrouw (la galante) – op de linkerwang;
• De vrouw die graag kust (la baiseuse) – in de mondhoek;
• De uitbundige vrouw (la gaillarde) – op de neus;
• De kokette vrouw (la coquette) – boven de lippen;
• De diskrete vrouw (la discrète) – onder de onderlip maar net niet op de kin;
• De averse vrouw (La recéleuse ) - schuin op het voorhoofd
• De beledigde vrouw (l'effrontée ) - op de punt van de neus
• De vrouw die nog niet heeft weten te kiezen (L'indecise) - op het rechterjukbeen
  
  In die tijd had je ook 'Harri's list', een boekje dat in elke duistere kroeg te bekomen was. Het was een soort toeristengids samengesteld door de pooier Jack Harris, met de beste adresjes waar je moest zijn met de prijs erbij. Enkele voorbeelden
  Ms. M-l-r-s, 52, Newman Str.:
  ‘Lichte huid, mooie blauwe ogen en op haar 17e ook een goed gebit. [...] Verwacht dat men na een nacht drie pond achterlaat.’
  Mrs. S-lt-r, 15, St. Moulton Str.:
  ‘Spraakzaam, levendig [...], met bekoorlijke ogen. [...] Ze heeft een mond die de grootste volumes aankan. Vraagt drie pond.’
  Ms. D-uck-es, 4, York Str.:
  ‘Gewillige brunette, niet ouder dan 19 jaar. Voor een guinea mag je haar mooie benen en voeten spreiden.’
  In 1838, met de kroning van Queen Victoria was het gedaan met de pret en brak een periode aan van kuisheid. Veel van de jonge prostituées verdwenen in anonimiteit en hadden een armoedig bestaan. Veel raakten aan de drank verslaafd of liepen geslachtsziektes op.

Links zie je hoe van Gogh de binnentuin van het ziekenhuis in Arles zag in 1889.
Rechts de foto van de binnentuin die ik in januari dit jaar maakte.
Vincent Van Gogh had op 23 december 1888 zijn oor afgesneden. Aanleiding was vermoedelijk de brief die hij van zijn broer had ontvangen met de melding dat hij ging trouwen. Vincent raakte in paniek omdat hij zijn geldbron voor de toekomst zag opdrogen. Al die tijd had zijn broer hem geld toegestuurd vanuit Parijs. Dit zou nu wel kunnen veranderen.
Hij werd in dit ziekenhuis dus opgenomen maar mocht op 7 januari de kliniek al verlaten. Kort daarop kreeg hij terug aanvallen en liet hij zich vrijwillig opnemen in de psychiatrie in St. Remy-de-Provence.

Hayter maakte dit schilderij in 1842. Het huwelijk zelf vond plaats op 10 februari 1840. Hij was toen schilder aan het Hof en zou tal van schilderijen maken. Echter, enige jaren na dit huwelijk taande zijn succes omdat Albert (van Saksen-Coburg), de man van Queen Victoria, eerder de voorkeur gaf aan Duitse schilders.
Het koningshuis in Engeland was toen toonaangevend in de wereld en het paar zou er alles aan doen om die belangstelling te houden. Tot op vandaag zijn er kleine zaken die we aan hen te 'danken' hebben.
Zoals op het schilderij: de witte trouwjurk. Trouwjurken waren tot dan toe steeds gekleurd. Haar voorbeeld zou ervoor zorgen dat men tot op vandaag in het wit wil trouwen. Maar niet alleen dat: zelfs de muziek die op hun trouw gespeeld werd, wordt vandaag nog vaak gespeeld: Mendelssohn's trouwmars!
Of neem de buishoed. Die verscheen in Londen voor het eerst rond 1800. Engelsen schrokken zich rot! Hun mode was de steek. Tot Albert in 1850 met de hoed in het openbaar verscheen. Enkele jaren later was het gemeengoed bij de rijken.
Ook de kerstboom kende men niet in Engeland. Tot het koninklijk paar zich liet portretteren met een kerstboom in de huiskamer. Queen Victoria moest bevallen en gebruikte chloroform als verdoving? Generaties vrouwen na haar deden hetzelfde.
 Het toppunt van die rage was een voorval in 1860: toen de schoondochter van Victoria, Alexandra van Denemarken, door een ziekte mank begon te lopen, wilden alle vrouwen in Engeland mank lopen. Men verkocht zelfs schoenen met verschillende hakhoogte om te kunnen manken!
En toen de fotografie zijn intrede deed, was Queen Victoria de eerste om te poseren. Binnen een week werden 60,000 foto's opgekocht door de Engelsen.
Uit de collectie die Hayter maakte, is ook een portret van Louise-Marie, de eerste vrouw van de Belgische vorst Leopold I.

Je kan het moeilijk kunst noemen, en om het grafitti te noemen is het misschien oneerbiedig. Maar het verhaal errond wil ik jullie niet onthouden...
Toen men in 1997 restauratiewerken uitvoerde in het Vaticaan waar eertijds de koorzangers plaats namen, ontdekte men een muur met honderden namen van koorzangers, die ooit daar werkzaam waren geweest en hun naam in de muur hadden gegrift. Deze naam is van misschien wel de grootste componist die Vlaanderen ooit had: Josquin des Prez. Hij was namelijk koorzanger aan de Pauselijke kapel in de periode van 1489 tot 1494. Voordien was hij werkzaam geweest bij de Sforza's in Milaan en toen één uit hun clan tot paus werd verkozen, reisde Josquin mee naar Rome. Nadien was hij nog werkzaam in Ferrara en later in Parijs waar hij kannunik werd aan de Notre dame.
Uit de periode bij de Sforza's maakte Leonardo da Vinci vermoedelijk DIT portret van hem.
Om een glimp te geven van zijn muziek: in februari 1497 hoort hij dat de Vlaamse componist Johannes Ockeghem is overleden en als eerbetoon schrijft hij een klaagzang in de vorm van een motet: 'nymphes des bois'. Eén van de mooiste stukken uit de polyfonie. (vorig jaar gehoord in de Bijloke en het was adembenemend!)

Dit is het laatste schilderij dat Nussbaum voor zijn dood maakte. De Duitse jood leefde ondergedoken in Brussel maar werd op 10 juni 1944 verraden en aangehouden. Hij werd gedeporteerd naar Auschwitz waar hij op 40-jarige leeftijd werd vermoord.

Het werk is een variatie op de klassieke dodendans, waarbij hier de dood danst op een verwoeste wereld, de wetenschap en de cultuur. De orgelman die zijn oor afsluit voor de muziek van de Dood, is een zelfportret.  
Toen Hitler aan de macht kwam, verliet Nussbaum Duitsland en hij zou er nooit meer terugkeren. Hij was dan ook meteen bestempeld als ongewenst en werd vervolgd vanwege zijn afkomst en vooral omdat zijn kunst 'ontaard' was, of zoals men zegde in Duitsland: 'Entartete Kunst'. Zowat alle moderne kunststromingen vanaf het impressionisme vielen hieronder.
Ironisch genoeg werd de term 'Entartete' niet bedacht door de Nazi's, maar door een joodse arts en schrijver.
Max Nordau had in 1893 een boek gepubliceerd met de titel 'Entartung' (ontaarding). Hierin legde hij verband tussen de in zijn ogen verloederde samenleving en de moderne kunst. Volgens hem was die kunst niet alleen een symbool maar ook een aanzet tot de verloedering in het Westen. Nadien namen de nazi's die term over.
Als je het werk bekijkt, neem er deze muziek bij: 'Frozen rivers flows' van Dobrinka Tabakova

De Duitse schilder Ferdinand Leeke zal in de geschiedenis ingaan als de schilder van scènes uit Wagner-opera's. In 1889 kreeg hij van de zoon van Wagner opdracht om een reeks schilderijen maken met scènes uit de verhalen van de  Wagners' opera's. Dit is er één schilderij van.

Om het thema van het schildereij Lohengrin te schetsen: Lohengrin is een graalridder en beschermer van de zwakken. Hij komt aan in Antwerpen waar hij Elsa van Brabant te hulp schiet die valselijk beschuldigd wordt. Elsa wordt verliefd maar Lohengrin heeft slechts één voorwaarde: dat ze nooit zijn ware identiteit tracht te achterhalen. Elsa verbreekt de belofte en stelt de verboden vraag. Lohengrin heeft maar één uitweg: Antwerpen verlaten en de relatie verbreken. Elsa sterft.
De opera werd voor het eerst opgevoerd in Weimar in 1850 en werd gedirigeerd door Franz Liszt. Het verhaal is gebaseerd op de 'Parsifal' verhalen van Wolfram von Eschenbach, die het op zijn beurt haalde bij Crétien de Troyes, die de eerste graallegende in Gent schreef.

Opera's van Wagner zijn niet meteen evident voor een beginnend klassieke muziek luisteraar. Maar de ouverture van deze Lohengrin vind ik één van de allermooiste die ooit geschreven is. Je kan ze HIER beluisteren...

Bloemen en planten hebben in de schilderkunst, en zeker in de renaissance, een sterke symboolwaarde. Zo staan op het Lam Gods van Van Eyck 76 diverse bloemen- en plantensoorten. De kroon van Maria (foto) heeft enkel bloemen die in de maand mei bloeien (Mariamaand).
Hierbij in bijlage een opsomming van 50 bloemen en planten met hun symboliek...

Bijlagen:
Symboliek van bloemen.pdf (1.9 MB)   

Dit is een zalig schilderijtje om te 'lezen'. Het bulkt van symbolen, hoewel op de site van het Mauritshuis de uitleg staat dat Dou de rommelige kamer schilderde om te tonen wat hij kon als fijnschilder. Het lijkt me onlogisch, gezien de slapende hond en de lezende vrouw nog veel fijner geschilderd zijn. Dus waarom zou hij dit nog moeten bewijzen? Het is geschilderd in 1658 en Dou was dan al 45 jaar.
Laten we onze ogen eens dwalen over het schilderij...

De vrouw zit in een stoel met een schaar en een lap stof in de hand en kijkt de toeschouwer aan. De dienstmeid is met haar kind bezig dat in de wieg ligt. Boven aaan de zoldering hangen doeken gedrapeerd, wat aangeeft dat het een allegorie is, dus een dubbele bodem betekenis heeft. 
Al de rommel in de kamer hebben een erotische betekenis, maar dan wel in negatieve zin. Linksvoor het tafeltje met een karkas van een haas en een omgegooide karaf die blijkbaar leeg is. Bij de dame, een mandje dat half open staat met vuil wasgoed dat eruit hangt, haar slofjes staan wanordelijk en haar voeten staan op een stoofje. Rechts een bezem (fallussymbool), een ton met een dekselmotief van een dode vis, een kastje met daarop een volgroeide kool, een uitgedoofde kaars, een geslachte kip en daarboven hangt een dode haas. Verder op de grond een bos wortelen, een lege mand en een omgegooide lantaarn.
Achter haar een cupidobeeld zonder pijlen en een boekenrek met een kaart uit een atlas en een wereldbol. Zelfs de vogelkooi aan de pilaar is leeg. Aan dehand van al die symbolen zou je kunnen spreken van een uitgedoofde liefde.
Ten andere: is ze thuis? In de verte is een open haard te zien met twee oudere mensen. Haar ouders of schoonouders? Zijn ze op bezoek of woont ze bij haar ouders in?
En waar is haar man? De wereldbol en de kaart zouden er kunnen op wijzen dat hij op reis is. Maar dan...van wie is die mantel en degen die aan de pilaar hangt? Is de man dan toch thuis? Of is er een andere man in huis? Is het daarom dat de lege stoel opzichtig links geschilderd is?
Het zijn net dat soort vragen die je doen blijven kijken naar het schilderij...

Het schilderij werd in 1660 geschonken door de Nederlandse Staat aan de nieuwe Engelse koning Karel II. Hij was zo verrukt van het schilderij dat hij Gerrit Dou meteen een baan aan zijn Hof wou geven. Dou bedankte voor de eer en bleef liever in Leiden...

Als je ooit Pompeï bezoekt, moet je zeker dit fresco bekijken. Het is de Griekse god Priapos, later bij de Romeinen Priapus. Hij is de zoon van Dionysius en Aphrodite maar komt weinig in de Griekse literatuur voor. In Griekenland werd hij slecht in een klein deel aanbeden in tegenstelling tot de Romeinen waar hij wel goed gkend was.

Priapus was de god van de vruchtbaarheid en beschermer van vee, tuinen en en vruchtdragende planten. Hij wordt in rode kleur voorgesteld met een immense penis in permanente erectie. Volgens de legende zou hij de godin Vesta willen hebben verkrachten, maar ze werd wakker door het gebalk van een ezel en kon vluchten. Piapus sloeg hierna de ezel de kop in. Of dit met zijn erectie was is niet beschreven
Hoe dan ook, bij de Romeinen werd het feest gevierd en werd er een ezel geofferd. In boomgaarden stonden rode beelden van Priapus die dienst deden als vogelverschrikker om de gewassen te beschermen. Sommigen opperen dat de rode puntmuts van tuinkabouters afstamt van Priapus.
In de schilderkunst komt Priapus niet zoveel voor. Het afbeelden van een mannelijk geslachtsdeel was in onze cultuur not done. Hoewel Goya een schilderij maakte 'het offer aan Priapus', maar dan wel zonder erectie.

Het fresco doet me denken aan een rariteit in Frankrijk tijdens het Ancien Régime: 'Le Congrès' of de 'impotentierechtbank'. Rijke mannen die vroeg weduwnaar werden lieten zich soms verleiden om zich te binen aan een groen blaadje. Voor het jonge meisje was het natuurlijk een manier om een rijk leven te hebben, echter met een oude man waren er ook nadelen. Scheiden volgens de wet kon niet en voor de Kerk was er maar één mogelijkheid om te scheiden: als de man niet kon presteren.
En zo zijn er in Frankrijk enkele processen gekend bij de impotentierechtbank. Beide echtelieden werden dan onderzocht en meneer moest bewijzen dat hij het wél nog kon. Als je weet dat processen in het openbaar waren, kan je je voorstellen dat ze soms een grote volsktoeloop hadden. Markies de Langley kon er in 1656 van meespreken. Hij verloor de helft van zijn kapitaal en het verbod om nog te trouwen. Ondanks het verbod huwde hij toch en kreeg nog kinderen. Voor de geïnteresseerden: er bestaat een Franstalig boek over de geschiedenis ervan: 'Le Tribunal de l'impuissance' van Pierre Darmon.

Dit winters tafereel maakt deel uit van een reeks 'De Vier jaargetijden'. Hoewel de eerste drie jaargetijden gewone taferelen lijken, heeft deze 'Winter' wel iets scatologisch. De man linksvooraan is tegen een boom aan het plassen, de hond op de voorgrond doet zijn behoefte en wat verder zit een man tegen een boom ook zijn grote behoefte te doen. Verder een vrouw die op het ijs uitglijdt en daardoor met haar blote kont in de lucht zit, wat een voorbijschaatsende man natuurlijk met argusogen bekijkt...
Hier zie je de lente, zomer en herfst.

Nog over die blote kont: ondergoed ontstond pas in de loop van de 19de eeuw. De zegswijze dat 'een vrouw de broek draagt', bedoelend dat ze het voor het zeggen heeft, slaat op het ondergoed en niet op een lange broek. Het eerste ondergoed bij vrouwen werd door mannen enigszins als 'gereserveerd' beschouwd, doordat ze er zomaar niet meer aankonden. Zij had het dus voor het zeggen.
In de 18de eeuw kende men hoepelrokken en daar droegen dames dus ook geen ondergoed onder. Om opdringerige mannen bij 'conversaties' op afstand te houden, hadden dames vaak een hondje bij dat zich veelal onder de rok verborg. In Gent welgekend als de 'preutelekker'.

En over het toilet: de zegswijze 'kouwe kak'... In de 17de eeuw kwamen de eerste 'kakdozen' op. Dit waren houten bakken en een gat erin die over de beerput stonden. Rijke mensen moesten niet naar buiten, want die hadden een soort stoel met een pot daaronder. Sommigen stoeften dus dat ze zo een stoel hadden, maar bleek achteraf dat ze toch naar buiten moesten gaan in de kou. Vandaar 'kouwe kak'.
En het rolletje toiletpapier? Dat werd pas in 1857 uitgevonden in Amerika. Het duurde dan nog enkele decennia eer het in Europa aankwam. En op den buiten duurde het nog tot na WO.II. Veelal werd krantenpapier gebruikt. De krant in vier gesneden en samengeregen met een koord. De lievelingskrant van mijn grootvader zaliger voor die job was 'Kerk en Leven'...

Dit is een merkwaardig schilderij in de kathedraal van Valencia. De Valenciaanse schilder Franci Joan (1481-1515) beeldde het 'mirakel van de vliegen' uit. De legende is als volgt:

In 1285 vond een beleg in Gerona plaats door Bourgondische vorst Filips de Stoute. Toen de Franse troepen het graf van de Heilige Martinus wilden ontheiligen, verrees uit het graf van de heilige een menigte van vliegen die de Franse soldaten aanvielen en hen deden vluchten, de stad reddend van buitenlandse overheersing.

De legende was natuurlijk mooi meegenomen voor een kathedraal die toen net in opbouw was. De werkelijke geschiedenis is anders: het beleg duurde van april tot juli 1285. In de zomer kregen veel Franse soldaten dysenterie, vermoedelijk door de warmte, het ander voedsel en de onhygiënische toestanden. Het beleg vorderde ook niet en bovenop waren interne problemen in Frankrijk. Hierdoor keerde Filips II op zijn stappen terug en keerde terug naar Frankrijk.
Mocht je de kathedraal bezoeken, er hangen diverse schilderijen van Goya en je kan er de 'heilige graal' zien, een kelk geschonken door Alfons V van Aragon in 1485. Monty Python had het moeten weten...
Nu ik er aan denk: zou het de 'Spaanse vlieg' of 'catharida' geweest zijn? Dan moeten die soldaten allemaal met een erectie gevlucht zijn...

Dit schilderij is een mijlpaal in de schilderkunst voor wat betreft techniek. Even kort uitgelegd:

Tot halverwege 1800 schilderde men vooral binnen in ataeliers en gebruikte men een academische stijl met een vaste lichtinval en veel details. Met de komst van de verftube in 1843 konden schilders buiten schilderen. De omslachtigheid om kleuren te mengen met pigmenten was voorbij. Echter buiten verandert het licht en had men ook niet de tijd om wekenlang of soms maanden te schilderen omdat alles in de natuur veranderde. Daardoor ging men minder gedetailleerd schilderen en zo komen we tot het impressioisme.
Seurat ontwikkelde met dit schilderij een nieuwe stijl die eigenlijk een brug was tussen academisch en impressionisme. In plaats van losse penseeltrekken werkte hij met puntjes verf van één kleur. Hij baseerde zich hierbij op de kleurentheorie van Chevreul, een kleurenmenger voor Goblin-wandtapijten. Hij stelde dat de hersenen naast elkaarliggende contrasterende kleuren groter doen lijken. Zo ontdekte Seurat dat de helderheid van kleuren groter werd door twee puntjes met complementaire kleuren naast elkaar te plaatsen en dat de hersenen dit als één kleur ervaarden. 
Deze techniek gaf meer detail dan de losse penseelstreken van impressionisten en noemen we vandaag het pointillisme. Weliswaar was het heel arbeidsintensief. Aan dit schilderij werkte Seurat twee jaar!

Qua thema kan je het vergelijken met 'Le Déjeuner sur l'herbe' van Manet. La Grande Jatte was een eiland in de Seine aan de rand van Parijs. Het was een plaats waar de rijken kwamen verpozen op zondagen, maar tevens een ontmoetingsplaats was voor prostituées. Zo staat het aapje rechtsonder voor wellust en suggereert hij dat het koppel een rijke man is met zijn courtisane. Of bvb. de dame links die staat te vissen is ook een erotische verwijzing. We zeggen vandaag nog altijd 'iemand aan de haak slaan' of 'zijn vis bakt niet'. Daarnaast maakt Seurat het contrast door gewone arbeiders tussen de rijke burgerij te schilderen.

Een schilderij uit 1849 die je het best kan plaatsen in de context van het moment dat het gemaakt is.
Het lied La Marseillaise werd geschreven door Rouget de Lisle in  april 1792. Hij was kapitein in het Franse leger in Straatsburg en was bedoeld als strijdlied voor het Rijnleger dat in de streek vocht tegen Duitsland. Hij zong het voor het eerst in de salon van baron Philippe Frédéric de Dietrich, de burgemeester van Straatsburg. Het is dus deze scène die de schilder maakte, die zich 57 jaar voor het schilderij had afgespeeld.
Wat was er intussen gebeurd met het lied?
In juli van 1792 werden troepen opgeroepen vanuit Marseille voor het Rijnleger. Het is dit leger uit Marseille die het lied zong toen ze vanuit Parijs ten oorlog trokken. Daarop volgde de revolutie en werd het revolutionair getinte lied in 1795 als volkslied gekozen.
Echter toen Napoleon aan het bewind kwam, verbood hij het zingen van het lied vanwege het opruiend karakter. Na Waterloo kwam Lodewijk XVIII aan de macht en werd het als controversieel beschouwd. In de februari-revolutie 1848 viel het koninkrijk en in november 1848 werd Lodewijk Bonaparte verkozen door het volk tot eerste president. Het schilderij werd dus in die periode gemaakt. Echter zal ook deze Bonaparte de Marseillaise controversieel en te opruiend vinden. In 1852 is Frankrijk terug onder zijn bewind een keizerrijk tot 1870. Daarna komt de Derde Franse Republiek en in 1878 werd de Marseillaise in ere hersteld en werd het volkslied van Frankrijk.
Het schilderij werd dus gemaakt in een korte periode van grote verwachtingen na de val van Lodewijk XVIII, wat de herinneringen van de eerste revolutie deed opflakkeren en de herinnering aan het revolutie-getinte lied.
Het handschift van het lied zie je HIER en het lied kan je HIER horen, gezongen door Mireille Mathieu.