Dit is een zalig schilderijtje om te 'lezen'. Het bulkt van symbolen, hoewel op de site van het Mauritshuis de uitleg staat dat Dou de rommelige kamer schilderde om te tonen wat hij kon als fijnschilder. Het lijkt me onlogisch, gezien de slapende hond en de lezende vrouw nog veel fijner geschilderd zijn. Dus waarom zou hij dit nog moeten bewijzen? Het is geschilderd in 1658 en Dou was dan al 45 jaar.
Laten we onze ogen eens dwalen over het schilderij...

De vrouw zit in een stoel met een schaar en een lap stof in de hand en kijkt de toeschouwer aan. De dienstmeid is met haar kind bezig dat in de wieg ligt. Boven aaan de zoldering hangen doeken gedrapeerd, wat aangeeft dat het een allegorie is, dus een dubbele bodem betekenis heeft. 
Al de rommel in de kamer hebben een erotische betekenis, maar dan wel in negatieve zin. Linksvoor het tafeltje met een karkas van een haas en een omgegooide karaf die blijkbaar leeg is. Bij de dame, een mandje dat half open staat met vuil wasgoed dat eruit hangt, haar slofjes staan wanordelijk en haar voeten staan op een stoofje. Rechts een bezem (fallussymbool), een ton met een dekselmotief van een dode vis, een kastje met daarop een volgroeide kool, een uitgedoofde kaars, een geslachte kip en daarboven hangt een dode haas. Verder op de grond een bos wortelen, een lege mand en een omgegooide lantaarn.
Achter haar een cupidobeeld zonder pijlen en een boekenrek met een kaart uit een atlas en een wereldbol. Zelfs de vogelkooi aan de pilaar is leeg. Aan dehand van al die symbolen zou je kunnen spreken van een uitgedoofde liefde.
Ten andere: is ze thuis? In de verte is een open haard te zien met twee oudere mensen. Haar ouders of schoonouders? Zijn ze op bezoek of woont ze bij haar ouders in?
En waar is haar man? De wereldbol en de kaart zouden er kunnen op wijzen dat hij op reis is. Maar dan...van wie is die mantel en degen die aan de pilaar hangt? Is de man dan toch thuis? Of is er een andere man in huis? Is het daarom dat de lege stoel opzichtig links geschilderd is?
Het zijn net dat soort vragen die je doen blijven kijken naar het schilderij...

Het schilderij werd in 1660 geschonken door de Nederlandse Staat aan de nieuwe Engelse koning Karel II. Hij was zo verrukt van het schilderij dat hij Gerrit Dou meteen een baan aan zijn Hof wou geven. Dou bedankte voor de eer en bleef liever in Leiden...

Als je ooit Pompeï bezoekt, moet je zeker dit fresco bekijken. Het is de Griekse god Priapos, later bij de Romeinen Priapus. Hij is de zoon van Dionysius en Aphrodite maar komt weinig in de Griekse literatuur voor. In Griekenland werd hij slecht in een klein deel aanbeden in tegenstelling tot de Romeinen waar hij wel goed gkend was.

Priapus was de god van de vruchtbaarheid en beschermer van vee, tuinen en en vruchtdragende planten. Hij wordt in rode kleur voorgesteld met een immense penis in permanente erectie. Volgens de legende zou hij de godin Vesta willen hebben verkrachten, maar ze werd wakker door het gebalk van een ezel en kon vluchten. Piapus sloeg hierna de ezel de kop in. Of dit met zijn erectie was is niet beschreven
Hoe dan ook, bij de Romeinen werd het feest gevierd en werd er een ezel geofferd. In boomgaarden stonden rode beelden van Priapus die dienst deden als vogelverschrikker om de gewassen te beschermen. Sommigen opperen dat de rode puntmuts van tuinkabouters afstamt van Priapus.
In de schilderkunst komt Priapus niet zoveel voor. Het afbeelden van een mannelijk geslachtsdeel was in onze cultuur not done. Hoewel Goya een schilderij maakte 'het offer aan Priapus', maar dan wel zonder erectie.

Het fresco doet me denken aan een rariteit in Frankrijk tijdens het Ancien Régime: 'Le Congrès' of de 'impotentierechtbank'. Rijke mannen die vroeg weduwnaar werden lieten zich soms verleiden om zich te binen aan een groen blaadje. Voor het jonge meisje was het natuurlijk een manier om een rijk leven te hebben, echter met een oude man waren er ook nadelen. Scheiden volgens de wet kon niet en voor de Kerk was er maar één mogelijkheid om te scheiden: als de man niet kon presteren.
En zo zijn er in Frankrijk enkele processen gekend bij de impotentierechtbank. Beide echtelieden werden dan onderzocht en meneer moest bewijzen dat hij het wél nog kon. Als je weet dat processen in het openbaar waren, kan je je voorstellen dat ze soms een grote volsktoeloop hadden. Markies de Langley kon er in 1656 van meespreken. Hij verloor de helft van zijn kapitaal en het verbod om nog te trouwen. Ondanks het verbod huwde hij toch en kreeg nog kinderen. Voor de geïnteresseerden: er bestaat een Franstalig boek over de geschiedenis ervan: 'Le Tribunal de l'impuissance' van Pierre Darmon.

Dit winters tafereel maakt deel uit van een reeks 'De Vier jaargetijden'. Hoewel de eerste drie jaargetijden gewone taferelen lijken, heeft deze 'Winter' wel iets scatologisch. De man linksvooraan is tegen een boom aan het plassen, de hond op de voorgrond doet zijn behoefte en wat verder zit een man tegen een boom ook zijn grote behoefte te doen. Verder een vrouw die op het ijs uitglijdt en daardoor met haar blote kont in de lucht zit, wat een voorbijschaatsende man natuurlijk met argusogen bekijkt...
Hier zie je de lente, zomer en herfst.

Nog over die blote kont: ondergoed ontstond pas in de loop van de 19de eeuw. De zegswijze dat 'een vrouw de broek draagt', bedoelend dat ze het voor het zeggen heeft, slaat op het ondergoed en niet op een lange broek. Het eerste ondergoed bij vrouwen werd door mannen enigszins als 'gereserveerd' beschouwd, doordat ze er zomaar niet meer aankonden. Zij had het dus voor het zeggen.
In de 18de eeuw kende men hoepelrokken en daar droegen dames dus ook geen ondergoed onder. Om opdringerige mannen bij 'conversaties' op afstand te houden, hadden dames vaak een hondje bij dat zich veelal onder de rok verborg. In Gent welgekend als de 'preutelekker'.

En over het toilet: de zegswijze 'kouwe kak'... In de 17de eeuw kwamen de eerste 'kakdozen' op. Dit waren houten bakken en een gat erin die over de beerput stonden. Rijke mensen moesten niet naar buiten, want die hadden een soort stoel met een pot daaronder. Sommigen stoeften dus dat ze zo een stoel hadden, maar bleek achteraf dat ze toch naar buiten moesten gaan in de kou. Vandaar 'kouwe kak'.
En het rolletje toiletpapier? Dat werd pas in 1857 uitgevonden in Amerika. Het duurde dan nog enkele decennia eer het in Europa aankwam. En op den buiten duurde het nog tot na WO.II. Veelal werd krantenpapier gebruikt. De krant in vier gesneden en samengeregen met een koord. De lievelingskrant van mijn grootvader zaliger voor die job was 'Kerk en Leven'...

Dit is een merkwaardig schilderij in de kathedraal van Valencia. De Valenciaanse schilder Franci Joan (1481-1515) beeldde het 'mirakel van de vliegen' uit. De legende is als volgt:

In 1285 vond een beleg in Gerona plaats door Bourgondische vorst Filips de Stoute. Toen de Franse troepen het graf van de Heilige Martinus wilden ontheiligen, verrees uit het graf van de heilige een menigte van vliegen die de Franse soldaten aanvielen en hen deden vluchten, de stad reddend van buitenlandse overheersing.

De legende was natuurlijk mooi meegenomen voor een kathedraal die toen net in opbouw was. De werkelijke geschiedenis is anders: het beleg duurde van april tot juli 1285. In de zomer kregen veel Franse soldaten dysenterie, vermoedelijk door de warmte, het ander voedsel en de onhygiënische toestanden. Het beleg vorderde ook niet en bovenop waren interne problemen in Frankrijk. Hierdoor keerde Filips II op zijn stappen terug en keerde terug naar Frankrijk.
Mocht je de kathedraal bezoeken, er hangen diverse schilderijen van Goya en je kan er de 'heilige graal' zien, een kelk geschonken door Alfons V van Aragon in 1485. Monty Python had het moeten weten...
Nu ik er aan denk: zou het de 'Spaanse vlieg' of 'catharida' geweest zijn? Dan moeten die soldaten allemaal met een erectie gevlucht zijn...

Dit schilderij is een mijlpaal in de schilderkunst voor wat betreft techniek. Even kort uitgelegd:

Tot halverwege 1800 schilderde men vooral binnen in ataeliers en gebruikte men een academische stijl met een vaste lichtinval en veel details. Met de komst van de verftube in 1843 konden schilders buiten schilderen. De omslachtigheid om kleuren te mengen met pigmenten was voorbij. Echter buiten verandert het licht en had men ook niet de tijd om wekenlang of soms maanden te schilderen omdat alles in de natuur veranderde. Daardoor ging men minder gedetailleerd schilderen en zo komen we tot het impressioisme.
Seurat ontwikkelde met dit schilderij een nieuwe stijl die eigenlijk een brug was tussen academisch en impressionisme. In plaats van losse penseeltrekken werkte hij met puntjes verf van één kleur. Hij baseerde zich hierbij op de kleurentheorie van Chevreul, een kleurenmenger voor Goblin-wandtapijten. Hij stelde dat de hersenen naast elkaarliggende contrasterende kleuren groter doen lijken. Zo ontdekte Seurat dat de helderheid van kleuren groter werd door twee puntjes met complementaire kleuren naast elkaar te plaatsen en dat de hersenen dit als één kleur ervaarden. 
Deze techniek gaf meer detail dan de losse penseelstreken van impressionisten en noemen we vandaag het pointillisme. Weliswaar was het heel arbeidsintensief. Aan dit schilderij werkte Seurat twee jaar!

Qua thema kan je het vergelijken met 'Le Déjeuner sur l'herbe' van Manet. La Grande Jatte was een eiland in de Seine aan de rand van Parijs. Het was een plaats waar de rijken kwamen verpozen op zondagen, maar tevens een ontmoetingsplaats was voor prostituées. Zo staat het aapje rechtsonder voor wellust en suggereert hij dat het koppel een rijke man is met zijn courtisane. Of bvb. de dame links die staat te vissen is ook een erotische verwijzing. We zeggen vandaag nog altijd 'iemand aan de haak slaan' of 'zijn vis bakt niet'. Daarnaast maakt Seurat het contrast door gewone arbeiders tussen de rijke burgerij te schilderen.

Een schilderij uit 1849 die je het best kan plaatsen in de context van het moment dat het gemaakt is.
Het lied La Marseillaise werd geschreven door Rouget de Lisle in  april 1792. Hij was kapitein in het Franse leger in Straatsburg en was bedoeld als strijdlied voor het Rijnleger dat in de streek vocht tegen Duitsland. Hij zong het voor het eerst in de salon van baron Philippe Frédéric de Dietrich, de burgemeester van Straatsburg. Het is dus deze scène die de schilder maakte, die zich 57 jaar voor het schilderij had afgespeeld.
Wat was er intussen gebeurd met het lied?
In juli van 1792 werden troepen opgeroepen vanuit Marseille voor het Rijnleger. Het is dit leger uit Marseille die het lied zong toen ze vanuit Parijs ten oorlog trokken. Daarop volgde de revolutie en werd het revolutionair getinte lied in 1795 als volkslied gekozen.
Echter toen Napoleon aan het bewind kwam, verbood hij het zingen van het lied vanwege het opruiend karakter. Na Waterloo kwam Lodewijk XVIII aan de macht en werd het als controversieel beschouwd. In de februari-revolutie 1848 viel het koninkrijk en in november 1848 werd Lodewijk Bonaparte verkozen door het volk tot eerste president. Het schilderij werd dus in die periode gemaakt. Echter zal ook deze Bonaparte de Marseillaise controversieel en te opruiend vinden. In 1852 is Frankrijk terug onder zijn bewind een keizerrijk tot 1870. Daarna komt de Derde Franse Republiek en in 1878 werd de Marseillaise in ere hersteld en werd het volkslied van Frankrijk.
Het schilderij werd dus gemaakt in een korte periode van grote verwachtingen na de val van Lodewijk XVIII, wat de herinneringen van de eerste revolutie deed opflakkeren en de herinnering aan het revolutie-getinte lied.
Het handschift van het lied zie je HIER en het lied kan je HIER horen, gezongen door Mireille Mathieu.

De zeven werken...
Ik heb ze hier genummerd op het schilderij:

1. De hongerigen spijzen (verwijzing van de legende van Cimon en Pero of de Caritas Romana - in Gent gekend als de Mammelokker)
2. gevangenen bezoeken (zelfde scene)
3. doden begraven (voeten van dode te zien)
4. dorstigen laven
5. daklozen herbergen (pelgrim met st jacobsschelp die uitgenodigd wordt door herbergier)
6. naakten kleden (St Martinus die mantel schenkt)
7. zieken bezoeken (zelfde scene)

Zes werken zijn ontleend aan het evangelie van Mattheüs 25:35-36. Het zevende werk (doden begraven) werd in 1207 door de paus toegevoegd, wellicht door de vele lijken die her en der lagen door de pest epidemie.
Het klinkt misschien sarcastisch, maar Caravaggio kreeg de opdracht in Napels doordat hij op de vlucht was voor een doodslag in Italië. De opdracht kwam van de kerk Pio Monte della Misericordia, de grootste liefdadigheidsinstelling toen. Caravaggio kreeg er 400 dukaten voor, wat ongeveer 2000 gouden florijnen was. Omrekening naar de munt van vandaag is moeilijk, maar het moet een klein fortuin geweest zijn. 
Een blijkbaar rijke instelling voor 'liefdadigheid' die zich dit kan permitteren...
In Gent kan je de werken zien op de gevel op de Kraanlei 79. Zes gevelstenen stellen de werken voor. Een siervaas op de top van de trapgevel wordt aanzien als urne en is het bijkomend zevende werk.
Het schilderij zonder nummers zie je HIER. Caravaggio was de eerste schilder die de werken verzamelde in één werk.

Dit werk van Picasso dateert van 1908 en is getiteld 'vriendschap'. Bij dit werk wil ik ergens het probleem vermelden binnen iconografie....
Een schilderij beoordelen op esthetische grond is puur persoonlijk. De ene vindt het mooi, de ander afgrijselijk. 
Wanneer je echter de iconografische vraag stelt: 'heeft het werk een diepere betekenis?', dan kom je voor serieuze hinderpalen.

Neem nu bij dit werk: je las wellicht de titel en bekijkt het schilderij. Je kan twee mensen ontwaren in de kubistische vlakken die naast elkaar staan. Zou je dit ook geweten hebben zonder de titel? Je zag misschien dan wel de gedaanten, maar je zou nooit kunnen raden dat de betekenis van de schilder 'vriendschap' is. 
Zelfs mét kennis van de titel: had je kunnen zien dat het twee vrouwen waren? Ik persoonlijk niet. Ik moest al opzoekingen doen op internet waar men uitleg over het schidlerij geeft.
Met andere woorden: zonder de titel of bijkomende kennis, heeft het schilderij voor de toeschouwer geen betekenis. Ofbeter gezegd: hij kan de ware betekenis niet uit het schilderij halen. Hij geeft daarvoor meer informatie nodig of een titel. Wat is dan de beweegreden om een schilderij te maken zonder dat mensen kunnen uitmaken wat het is? Je kon net zo goed een gedicht of een boek schrijven over je persoonlijk verhaal over 'vriendschap', niet? Zo konden de mensen je werk begrijpen. 

Maar de artiest Picasso is een schilder en geen schrijver. Dus is het een schilderij, alleen kan hij enkel en alleen met het schilderij niet zijn boodschap overbrengen, zonder de titel of de uitleg erbij? Is het een gemis van de schilder? 
Het mag dan wel een hoogstpersoonlijke uiting zijn van je idee over 'vriendschap', als de mensen je uiting niet begrijpen, kan je het louter esthetisch benaderen: je vindt het mooi of niet.

Tot pakweg 1800 gebruikte men universele middelen om iets uit te drukken. Symbolen, gebaren, expressie in het gezicht, attributen. Het waren allen elementen die iedereen kende en alzo kon men het schilderij begrijpen. Rond 1800 ontstaat het begrip 'kunstenaar' en van dan af gaat hij niet alleen zijn eigen stijl gebruiken, maar ook zijn eigen expressiemiddelen. Aanvankelijk nog universeel, maar meer en meer persoonlijke uitdrukkingsmiddelen die de toeschouwer niet kent. Om die te kennen moet de kunstenaar informatie geven: hij zelf legt het uit of verwijst ernaar met de titel. Je moet je dus al inleven in de kunstenaar. Dat maakt dan ook dat het schilderij zelf onlosmakelijk is verbonden met de kunstenaar.
En bij dit werk is de enige verwijzing naar vriendschap die ik zie, de hand van de ene op de schouder van de ander (zo lijkt het toch). De andre hand houdt de arm van de ander vast (denk ik). Waaruit moet die vriendschap dan blijken? Een hand op iemands schouder leggen betekent niet dat je vriendschap hebt met iemand. 

En zo zijn er wel meer werken in de moderne kunst waar je toch enigszins de wenkbrauwen bij fronst. Als je een betekenis in je schilderij wil steken, moet je op zijn minst er voor zorgen dat de ander je begrijpt. Zo werkt elke communicatie. 
De conclusie voor mij is dus: ben ik te dom om het genie Picasso te begrijpen? Of is Picasso een commercieel opgeklopt figuur die wat een een doek neerpenseelde en er nadien wat uitleg bij verzon? 

Dit schilderijtje van Bosch heeft net als vele andere van hem, een moraliserend karakter.
We zien op de voorgrond een marskramer. Dat was het type rondtrekkende manusje-van-alles die met allerlei klusjes wat geld probeerde te verdienen, zolang het maar niet te zwaar was. Veelal waren het ook het type bedriegers of sjoemelaars. 'Mars' is de rieten mand die hij op zijn rug draagt. Het gezegde 'Iets in zijn mars hebben' verwijst er naar.
Dat het een onguur type is, zien we aan de hond die hem grommend bekijkt. De hond heeft een halsband met spijkers, wat men agressieve honden vroeger om de hals deed. Blijkbaar is de marskramer al eens gebeten in zijn been. 
Hij heeft een melancholische blik en kijkt achter zich. Het huis op de achtergrond is overduidelijk een hoerentent: een vrijend koppel aan de voordeur, de vogelmuit die buitenhangt, de man die pist tegen de gevel, de broek die buitenhangt, de staak met een kruik erop op het dak, de ton met het gat erin, de brassende varkens. Overduidelijk dus.
Blijkbaar is de marskramer berooid vertrokken uit het huis en is zijn geld op. Vandaar de meerwarige blik van hem. Het wordt gesymboliseerd in de boom waar een uil op de loer zit naar een vogeltje. Ook de ekster op de grond is een verwijzing naar de zucht naar al wat blinkt.
De moraal was dus: zelfs het meest ongure type komt berooid uit een hoerentent.

Eventjes wat over prostitutie: In de vroege middeleeuwen had je straatprostitutie. Daarbij had je de prostituées die het beroepsmatig deden en het soort vrouwen die het deden uit armoede, doordat bvb. hun man gestorven was en zij met kinderen achterbleef.
Professionele prostituées hadden een stigmatiserend teken. In Gent moesten ze bvb. een gele halsdoek of gele armband dragen om zich te onderscheiden van eerbare vrouwen. Kijk maar eens in het 'glazen straatje' in Gent: de luifels zijn geel. Zo ook moesten gekken of zwakzinnigen belletjes op hun kledij dragen, zodat mensen wisten wie er aankwam. (vandaar de nar met belletjes).
Mettertijd verhuurden herbergen kamers waar ze met hun klant konden intrekken. De prijs voor een wip was ongeveer een dagloon in de middeleeuwen. Prostituées bleven een drietal weken in de stad. Daarna vertrokken ze naar een andere stad en werden ze vervangen door andere meisjes. Een prostituée kon zich niet verdedigen in een rechtbank, kon niet erven en kon niet aangerand worden. Haar rechten waren gelijkgesteld met de allerlaagste klasse: bedelaars, joden, beul, zwakzinnigen...
Wat bvb. ook een verzwegen geschiedenis is, is dat Gent tijdens WO I de stad van prostitutie was. Veel frontsoldaten hadden soms maar enkele dagen of een weekje verlof en dat was te kort om naar huis te gaan. Velen trokken voor vertier naar steden achter het front, zoals Gent. Gezien de armoede onder de bevolking hebben veel Gentse vrouwen zich geprostitueerd aan Duitse soldaten voor wat voedsel of geld.

In de eerste helft van de 17de eeuw verschenen vanuit protestantse zijde diverse schilderijen met kritiek op de katholieke kerk. Vooral de losbandigheid en de hypocrisie werd aan de kaak gesteld. Dit is zo een schilderij van Cornelisz van Haarlem uit 1591. Hij was vier jaar toen de beeldenstorm uitbrak. Hij was een kind van een welgestelde katholieke familie, maar zou op 19-jarige leeftijd overgaan naar de gereformeerde kerk.
Door de soberheid van het protestantisme bleven voor veel schilders de opdrachten uit voor religieuze taferelen. Vandaar de bloei in Nederland van portretten, genrestukken en schilderijen met een mythologisch thema. Maar ook soms spotprenten en satirestukken, zoals dit schilderij dat opgekocht werd door de burgemeesters van Haarlem.
Toen later de storm tussen katholieken en protestanten was geluwd, opperden de katholieken dat het schilderij een wonder uitbeeldt en geen satire was. Uit de borst van de begijn kwam wijn, zo opperden ze, dus het was een mirakelstuk! Het is maar hoe je het bekijkt...

Een ander schilderij uit die periode kan men moeilijker als mirakel zien. Het is van een onbekende schilder. Het stelt een monnik voor die vrijt met een non. Het koppel wordt begluurd door een man met een kroon. Maar geen gewone kroon, maar een pausenkroon. Het gaat er dus om dat de paus de ontucht laat betijen. En onder de stoel, ietwat moeilijk te zien in het donker zit een zwarte kat, symbool van de duivel. De kat heeft wel een bisschopsmijter op haar kop. De eieren waaruit kleine monnikjes komen verwijst naar het addergebroed...hun nageslacht.

Een genretafereeltje van Metsu dat ook wel 'vrouw aan de maaltijd' wordt genoemd. Uit nergens blijkt dat ze tenandere aan het ontbijten is.
De vrouw zit op een stoel en heeft een bord met stukjes vis op schoot. In de ene hand heeft ze een stuk brood en met de andere hand een stukje vis. Maar het is vooral haar blik die hier spreekt: licht melancholisch, mijmerend.
Voor haar staat een ton waarop een geslachte kip ligt. Op de witte doek bij de kip zijn nog bloedresten. Rechts een vaas met bloemen die hun beste tijd gehad hebben. Er is zelfs een bloem op tafel gevallen. (De blauwe kleur is doordat het gele pigment uit de groene verf is verdwenen).

Wat is de onderliggende betekenis? Zoals ik zei: de bloemen hebben hun beste dag gehad, en zo ook de vrouw. Ze is van middelbare leeftijd en de kans op een man verkleint (ze draagt geen trouwring). Vandaar de geslachte kip en de pomp links die droog staat. Begrijpelijk dat ze die blik naar het poesje heeft die wél vlees krijgt...
Ik had het in één van de vorige artikelen over de rouwperiode die meer dan een jaar kon duren. Niettegenstaande blijkt dat wanneer één van de partners vroegtijdig overlijdt, de andere partner binnen de zes maand vaak hertrouwd was, ondanks die rouwperiode. Een man had nu eenmaal een vrouw nodig voor het huishouden, en de vrouw had een man nodig om eten op de plank te hebben.

Een blik op het strand in 1888. Kusttoerisme is op dat moment aan het boomen. Tussen 1870 en 1880 was het aantal toeristen vertienvoudigd! Het kustoerisme was ontstaan na 1850, waar men in Engeland de trend kende van gezondheidsbaden in zee. Die trend zette zich voort op het vasteland. Aan de kust was het gezondheidsbaden in zee, in het binnenland verschenen de kuuroorden.

Een heel gedoe om zo een bad te nemen in die tijd. Vergeet niet dat we in de Victoriaanse periode zijn en er een ongelooflijke preutsheid heerst. Je zal maar eens een vrouw in badpak zien! Badpak was veel gezegd, wat het was badkleding. En dan werd ze nog met een strandhokje door paarden een eind in zee gereden, waar de vrouw buiten nieuwsgierige blikken eindelijk het water in kon. De begeleider was veelal ook de redder, want de meesten konden niet zwemmen.

Op dit schilderij is het niet te zien, wel een toezichter op het strand op de fiets. Een hoge bi. Verder een dame met kind die aan een strandtentje geniet van de zeelucht en de zon. Weliswaar goed ingepakt zodat de blanke huid bewaard bleef. Men moest maar eens verbranden en een getaande huid krijgen zoals het werkvolk! Onnodig te zeggen dat dit toerisme voor de betere klasse bestemd was...

Nog over die hoge bi: In die jaren was een een grote rivaliteit tussen de hoge bi en de gewone fiets. Om te testen welke nu eigenlijk de snelste en de beste was, had men een wielerwedstrijd in 1891 gehouden van Parijs naar Brest. Uiteindelijk won de gewone fiets met vele lengtes voorsprong. In 1910 zou een bakker ter herdenking van die wedstrijd het gebakje de Paris-Brest maken in de vorm van een fietswiel.

En in 1888 was in Oostende nog geen Ventiaanse gaanderij. Die opdracht werd pas in 1901 gegeven door Leopold II. Ook het deurtje op het einde werd toen gemaakt, zodat hij bij zijn 17-jarige maîtresse Blanche Delacroix letterlijk kon binnenwippen in Villa Caroline. Hij was 67... 

Het schilderij doet kennen; de fotografie kan slechts herinnering brengen.
Comtesse Diane de Beausacq

Schilders kunnen altijd zeggen dat hun schilderij slecht belicht is
Jules Renard

Een schilderij beoordelen op grond van haar gelijkenis met de werkelijkheid is haar beoordelen met het mentale niveau van een kind.
Su Tung Po

Een eersteklas soep is creatiever dan een tweederangs schilderij.
Maslow 

Welk schilderij in de National Gallery ik zou redden als er een brand was? Die het dichts bij de deur natuurlijk.
George Bernard Shaw

Elke dwaas kan een schilderij maken, maar er is een wijs man voor nodig om het te kunnen verkopen.
Samuel Butler

Ik erfde een schilderij en een viool die een Rembrandt en een Stradivarius bleken te zijn. Helaas maakte Rembrandt slechte violen en Stradivarius was een waardeloos schilder.
Tommy Cooper

Je kan gemakkelijk zien of een modern schilderij af is. Als het nog nat is, is het nog niet af.
Wiet van Broeckhoven

Matthias Stom was één van de vele Vlamingen die naar Italië trok om aan de bak te komen. De godsdienstperikelen tijdens de verstikkende Spaanse bezetting deed veel intellectuelen en kunstenaars uitwijken naar het buitenland. Velen vluchtten naar het protestante Nederland dat toleranter was; anderen konden werk vinden in Italië waar nog welvaart was.

Veel weten we niet over de schilder. Soms wordt hij vermeld als Stomer en de laatste tijd als Stom omdat hij op die wijze signeerde. Hij was op diverse plaatsen werkzaam in Italië, allicht waar een schildersopdracht beschikbaar was. Aan zijn werken te zien is er duidelijk een invloed van Caravaggio. Hij leefde van ong 1600 tot na 1652.

Samson en Delilah: voor velen zeggen de namen wel iets, maar is het verhaal minder gekend. De verhalen erover staan in het Oud Testament onder Rechters. Samson was een rechter die echter niet de wetten van Israëlieten volgde maar die van Jaweh. Hij huwde een meisje uit een andere stam. Hijzelf was een Nazarener en die schoren hun hoofdhaar niet. Na conflicten verliet hij het meisje en enige tijd wou hij haar terug maar ze was in handen van de Filistijnen die haar doodden. Zo kwam Samson met hen in conflict. Samson had een ongelooflijke kracht en vertrouwde op een moment toe aan een Filistijnse Delilah, dat de kracht in zijn haar schuilde. Terwijl hij sliep werd zijn haar afgeschoren door haar, waardoor hij kon gevangen genomen worden en in de tempel worden voorgeleid. Daar vroeg hij nog eenmaal de krachten aan God en werd dit ingewilligd. Alle aanwezigen stierven door de verwoestende kracht van Samson.

De scène is dus de ultieme scène dat zijn haren worden geknipt, die zo vaak in de schilderkunst voorkomt. Het is verbluffend hoe goed de Vlaming Caravaggio weet na te schilderen in zijn realistsche uitbeelding en het licht-donker effect.

Als ik zo'n schilderij zie, denk ik aan vrouwen in het algemeen: in hun jeugd hebben ze lange wapperende haren, waar ze jongens mee verblinden. Een ze zwanger is, is het moedergevoel daar en worden de haren geknipt, en verdwijnt ook die verblindende kracht want ze heeft een ander doel. De buit is namelijk binnen. En later komt de permanent, de krulspelden... Er is een tijd voor alles... Net als de camemberts van Dali. Tijd blijft, wij veranderen...

Dit staat voor het najaar gepland: een bezoek aan het dorp Loreto in Italië.
Een onooglijk Italiaans dorpje zoals zovele, alleen hebben ze iets heel speciaal: het huis waarin Jezus is grootgebracht. Lange tijd was de legende dat dit door engelen vanuit Nazareth door de lucht is naar daar gebracht.
En dat is dus het onderwerp dat je ziet op het schilderij van Tiepolo.
Rond het huisje heeft men nadien een basiliek rond het huisje gebouwd. Het trekt jaarlijks honderduizenden bezoeken, waarvan ik dus in het najaar eentje ben.
Maar wat was er eigenlijk gebeurd? Tijdens de kruistochten stonden de moslims aan de winnende kant in 1291. Men nam dus inderhaast alle relieken mee die men kon meenemen. En zo heeft ene kruisvaarder Angeli het huisje van Maria, waar de annunciatie plaatsvond en Jezus opgroeide in Nazareth, per boot overgebracht naar Italië. 'Angeli' betekent ook 'engel' dus dacht men in de loop der tijden dat de engelen het gedaan hadden.
Soit, de paus moest beslissen waar ze het huisje gingen neerpoten. Maar bij aankomst in Ancona zat de paus op een bruiloftsfeest en heeft men het huisje ergens neergepoot in Loreto. Later is dan de basiliek er rond gebouwd en bouwde de kunstenaar Bramante een omhulsel rond het huis ter bescherming. Dit zie je HIER. (dus het omhulsel)
In 1491 heeft de Kerk dan het mirakel effectief aanvaard dat het huis door de lucht vloog met de engelen...
Archeologisch onderzoek wees uit dat de stenen inderdaad uit de streek zijn. Ook past het huisje perfect op de plaats waar het vroeger stond waar de huidige annunciatiekerk staat.
Allee... hopen dat ik daar binnen mag...

Een serieus geromantiseerd historieschilderij uit 1872. Van der Goes (1440-1483) had een schildersatelier aan de St Pietersnieuwstraat in Gent, waar hij het beroemde Portinari-drieluik schilderde. Over zijn leven is niet zoveel gekend, wel dat hij op een bepaald moment op het einde van zijn leven was ingetreden in een klooster. Blijkbaar zou hij psychische problemen hebben gehad. Na een reis naar Duitsland krijgt hij in Brussel een zenuwaanval en wordt opgenomen in het refugetehuis van het plaatselijk klooster waar hij overlijdt.
In de fantasie van Wauters schilderde hij Van der Goes terwijl hij is opgenomen en zogezegd muziektherapie krijgt. Net alsof men ook maar enige therapie kende in die tijd. (vermoedelijk heeft hij zich geïnspireerd op de beroemde Prof Dr. Guislain die in 1860 was overleden).
Maar soit, het droeg bij aan de grote helden die moesten gemaakt worden in het prille België.

Nog iets over het statuut van schilders: We spreken vandaag van de grote schilders zoals Van Eyck, Van der Goes, Van der Weyden,... In feite stonden ze aan het hoofd van een atelier. Niet alle schilderijen werden eigenhandig door de meester gemaakt. Veelal was dit het uitzetten van de tekening en het toevoegen van de moeilijke stukken en de afwerking.
Om schilder te zijn moest je om te beginnen in de leer als leerling bij een schilder. Ouders moesten betalen voor het onderhoud en de kost. Naargelang de vordering kon men gezel worden. In dit stadium kreeg de gezel een loon van de schilder, maar het was vaak niet voldoende om er van te leven. Bijklussen bij de schilder was dus noodzaak. Wilde je meester worden, dan moest je je aansluiten bij een St Lucasgilde. Voor de titel moest je ongeveer anderhalf jaarloon betalen, een 'meesterstuk' maken en een diner geven aan de jury. (in Gent moest je nog een zilveren schaal kopen ook)
Het resultaat was dat de meesten dit niet konden betalen en bleven werken in het atelier van de meester als gezel. Daardoor had men een rijkdom aan goeie schilders, toen ambachtsmannen. Maar slechts enkelingen konden naam maken en een atelier opzetten. Daardoor zijn velen in anonimiteit verdwenen en worden veel werken toegeschreven aan de meester.
 Het systeem verandert met de Academie Française in Frankrijk en de Royal Academie in Londen. Nieuwe uitvindingen en nieuwe technieken ontstaan. Het stroeve systeem van de gilden gaat snel teloor tegen 1710-1730. Schilders volgen dan lessen bij grote schilders in de Academie en gaan zich daarna al dan niet zelfstandig vestigen. Pas rond 1800 ontstaat het begrip 'kunstenaar'. Het grote verschil was dat voordien men louter in opdracht werkte of voor een markt. Na 1800 stelde de schilder zich centraal in zijn kunst en kon hij naast opdrachten, eigen creaties beginnen maken...

Franciscus Kierdorff was een tekenaar, steendrukker en lithograaf afkomstig van Trier. In de periode 1822-1830 vestigde hij zich in Gent waar hij het eerste bedrijf stichtte die litho's maakte. Dit is een litho van zijn eerste jaar in Gent: de allerlaatste terechtstelling in Gent.

Die vond plaats op 25 januari 1822 op de Vrijdagmarkt. Het betrof de 24-jarige Livinus van Butzel uit Etikhove die terecht stond voor vadermoord. Eerst werd de hand waarmee hij zijn vader vermoord had afgehakt, daarna kwam hij onder de guillotine terecht. Na hem zullen terechtstellingen enkel nog met de guillotine worden uitgevoerd.
Aan de prent kan je zien dat de guillotine rechtover het Keizershof stond nabij 'het toreken' (rechts op de tekening). Het college van de Raad van Vlaanderen dat recht sprak moest namelijk bij wet de terechtstelligen bijwonen. Die zaten dus op het eerste verdiep van het Keizershof, waar uiteraard een rijke maaltijd voorzien was.

Gedurende de middeleeuwen kon je veroordeeld worden door de stad, het graafschap of de Kerk. De plaatsen in Gent varieerden tussen Vrijdagmarkt, Veerleplein of Korenmarkt (Jerome Dusquenoy werd eerst gewurgd en daarna op de brandstapel gezet op de Kleine Korenmarkt- het huidig pleintje voor Mc Donalds). Schandstraffen waren op de Groentenmarkt, waar vandaag aan het galgenhuisje nog de zitbank met halsijzers te zien zijn. Maar ook waren een tijd lang galgen buiten de stad, zoals aan de Brugsesteenweg aan de huidige Driepikkelstraat (de driepikkel was de galg). En wie niet kerkelijk kon begraven worden, werd verwezen naar de galgenvelden. Die waren gelegen aan de Muide, buiten de stadsomwalling. De lichamen werden niet begraven en opgevreten door dieren. Misdadigers werden in een 'spriet' gehangen in de bomen. Die hingen veelal aan invalswegen naar de stad als afschrikmiddel. 
Gevangenisstraffen of geldboetes werden zelden uitgesproken. Mensen hadden geen geld en in het gevang moest je ze eten geven. De plaats in afwachting van het proces en de uitvoering van de straf die direct werd uitgevoerd, was het Gravensteen, dan later het 'chastelet' (waar het voormalig postkantoor op de Kouter stond), nadien aan de Mammelokker (Belfort) en dan naar de Oude schaapmarkt. In de 18de eeuw werden dan meer gevangenisstraffen uitgesproken. De eerste gevangenis was aan de rasphuisstraat (het correctiehuis) en nadien de Nieuwe wandeling. HIER zie je nog een artikel van de 'driepikkel' in Mariakerke uit 1550

Dit is één van de bekendste werken van Dali. Veel maken de link van het werk met de nieuw uitgebrachte relativiteitstheorie van Einstein. Hij maakte het schilderij in 1931 en noemde het 'de camembert van de tijd'. Hij had zich bij de smeltende klokken blijkbaar laten inspireren door smeltende Camembertkaas. 
Als we de titel erbij nemen, denk ik eerder aan herinneringen die je bijblijven maar vervormd zijn. En de grootste reden van vervorming is de tijd. Niet het begrip 'tijd' verandert, maar wijzelf en de maatschappij veranderen. Daardoor kijk je nu anders naar je verleden dan toen je het beleefde. Een mooi voorbeeld hiervan is het melancholisch begrip 'de goeie ouwe tijd'. Vandaag kijken we ernaar alsof het zoveel beter was. Dat komt omdat intussen al de problemen van toen, nu opgelost zijn. In tegenstelling tot vandaag, waar nieuwe uitdagingen voor de deur staan. Daardoor hebben we dat verkeerd beeld. In mijn tijd was er toen de koude oorlog, een grote werkloosheid, naar toilet gaan op een houten plank met een gat erin, gaan slapen met ijsbloemen op het raam... Zooo 'goed' was die tijd nu ook weer niet. Hij was anders, dat wel. En dat is de vervorming van de klokken op het schilderij. De mieren die een horloge aanvreten, de horloges die smelten. Het zijn dingen die veranderen en aangevreten worden door onszelf, niet door de tijd. Tijd is een constante, wij geven de invulling.

Net zoals de zin van het leven. Het is zinloos hem te zoeken, omdat de zin in jou is. 'Op U komt het aan'. Als jij beslist van nooit te reizen, heb je geen idee van het gevoel wanneer je bvb. het Colloseum ziet. Gevolg is ook dat je geen herinnering hebt ook, doordat je het nooit beleefd hebt. Dat is de desolate vlakte op het schilderij die je zelf invulling moet geven. 
Gevaar is uiteraard dat je misschien alles wil beleven. Het is net alsof je rent door een boomgaard maar nooit een appel proefde. Ook hier is tijd relatief. Rust is vandaag een hoofdzonde geworden. Alles moet sneller. Maar op het einde van de rit ben je dood moe en heb je niks ervaren. Mooi toch, dat zoveel dagdromen ontstaan bij het bekijken van een schilderij, niet?

Oja: de camembert. Die hebben we te danken aan de Normandische kaasboerin Marie Harel uit Camembert. In de jaren van de Franse revolutie had ze onderdak gegeven aan een geestelijke die gevlucht was voor de repressie uit de abdij van Meaux. Hij leerde haar de manier hoe zij kaas bewerkten en lieten rijpen. Hun kaas was uiteraard de Brie de meaux. En zo maakte Harel haar vroegere kaas op deze wijze en ontstond de Camembert, het dorpje waar ze woonde. Het kreeg pas zijn grote bekendheid door Napoleon III die er dol op was. 

Over een snelle service gesproken...
Het KMSKA gaf volgend antwoord:

We zien het detail dat u omschrijft. Het is geschilderd met enkele, heel losse verftoetsen waardoor verder inzoomen op een HR afbeelding geen duidelijkheid bracht. Het detail blijft helaas onleesbaar.
We begrijpen heel goed dat u de contouren van een mens in het detail ziet, maar het is onwaarschijnlijk dat zich op die plek een mens bevindt. Wellicht gaat het om een decoratie van het gebouw.
Tot nu toe hebben we in de literatuur geen verdere informatie kunnen vinden over het detail. We zullen uw vraag voorleggen aan onze conservator 19e eeuw en mocht hij het detail kunnen duiden dan zullen we u opnieuw contacteren.

Het blijft een briljante schilder, die De Braekeleer. Voor de oppervlakkige toeschouwer zijn zijn schilderijen oppervlakkige, nietszeggende tafereeltjes. Maar wie moeite doet en de tijd neemt, wordt door hem op sleeptouw genomen. Hij speelt met je ogen als je ronddwaalt over het schilderij. Hij trekt de aandacht naar iets, en dan plots kijk je elders en kom je voor een verrassing. En dan beginnen de vragen...

Hier schildert hij een jongedame die op een stoel zit en kijkt over de Teniersplaats in Antwerpen. Het plein is leeg op een tweetal personen na. Een persoon in een deurgat en een andere voor een uitstalraam. Het is een zonnige dag en je voelt de stilte. Het beeld heeft iets intiems door het contrast van het behaaglijke buitenzicht en het beklemmende binnen van het kamertje. Zelfs haar gordijntje links van haar is dichtgetrokken.
De haren van het meisje zijn samengehouden door een netje. Verder heeft ze een oorbel, maar we kunnen haar gezicht niet zien. Het kamertje is armtierig.
Wat doet ze daar? Wie is ze? zijn de eerste vragen die opkomen. En dan, als je ogen vallen op haar hand die op de vensterbank ligt, zie je een gebroken hand. De vingers lijken gebroken geweest te zijn. En dan kijk je naar de andere hand, die op het eerste zicht een gebalde vuist lijkt, maar nee..de vingers zijn geamputeerd! Terug ga je rondkijken naar haar. Maar je hebt er  geen vat op. Ze blijft anoniem. Wat is er met haar gebeurd?
Dit is dus De Braekeleer. Eens je op dat moment gekomen bent, laat hij jou suggereren, gissen, fantaseren.
Wat plausibel kan zijn uit die tijd (geschilderd in 1876), is dat ze in een katoenspinnerij gewerkt heeft. De meest voorkomende ongevallen toen waren afgehakte vingers en zelfs handen door de machines. De meisjes die daar werkten moesten ook hun haren in een netje dragen op fabriek, om niet tussen de machines te geraken. Het zou best kunnen. Misschien mijmert ze nu, dat ze verlaten achterblijft en dat ze niet meer kan werken. Daardoor is het plein leeg, want iedereen is naar de fabriek. Zij blijft echter achter op het donkere kamertje. Ze is van geen tel meer. Voor haar schijnt de zon niet meer. Enfin, het is maar een interpretatie.

Je kijkt dan nog eens rond op het pleintje, naar de huizen, de toren. En dan... ligt daar een man op het dak? In de goot van het hoogste huis, net onder de kerktoren. Het lijkt er op. Inzoomen met het scherm vervaagt het beeld. Het is niet duidelijk, maar de contouren lijken die van een mens. De Braekeleer zet je 150 jaar later nog voor schut! Ik wil het weten!
Nergens op internet iets over te vinden. Wel over de handen. Niets over een man op het dak. Dan maar de ultieme poging wagen: een mail sturen naar het KMSKA waar het schilderij zich bevindt. Misschien dat zij iets meer weten. Afwachten dus...

 De Braekeleer inspireert niet alleen mij. Zelfs dichter Herman De Coninck schreef er een gedicht over:

"Binnen waren de kasten en de jaren
en de vrouwen leven te bedaren
Hout werkt aan oud te worden
Licht werkt aan lichtgele sterkte in oude klare"

(Uit "Henri De Braekeleer" -Herman De Coninck)