Over een snelle service gesproken...
Het KMSKA gaf volgend antwoord:

We zien het detail dat u omschrijft. Het is geschilderd met enkele, heel losse verftoetsen waardoor verder inzoomen op een HR afbeelding geen duidelijkheid bracht. Het detail blijft helaas onleesbaar.
We begrijpen heel goed dat u de contouren van een mens in het detail ziet, maar het is onwaarschijnlijk dat zich op die plek een mens bevindt. Wellicht gaat het om een decoratie van het gebouw.
Tot nu toe hebben we in de literatuur geen verdere informatie kunnen vinden over het detail. We zullen uw vraag voorleggen aan onze conservator 19e eeuw en mocht hij het detail kunnen duiden dan zullen we u opnieuw contacteren.

Het blijft een briljante schilder, die De Braekeleer. Voor de oppervlakkige toeschouwer zijn zijn schilderijen oppervlakkige, nietszeggende tafereeltjes. Maar wie moeite doet en de tijd neemt, wordt door hem op sleeptouw genomen. Hij speelt met je ogen als je ronddwaalt over het schilderij. Hij trekt de aandacht naar iets, en dan plots kijk je elders en kom je voor een verrassing. En dan beginnen de vragen...

Hier schildert hij een jongedame die op een stoel zit en kijkt over de Teniersplaats in Antwerpen. Het plein is leeg op een tweetal personen na. Een persoon in een deurgat en een andere voor een uitstalraam. Het is een zonnige dag en je voelt de stilte. Het beeld heeft iets intiems door het contrast van het behaaglijke buitenzicht en het beklemmende binnen van het kamertje. Zelfs haar gordijntje links van haar is dichtgetrokken.
De haren van het meisje zijn samengehouden door een netje. Verder heeft ze een oorbel, maar we kunnen haar gezicht niet zien. Het kamertje is armtierig.
Wat doet ze daar? Wie is ze? zijn de eerste vragen die opkomen. En dan, als je ogen vallen op haar hand die op de vensterbank ligt, zie je een gebroken hand. De vingers lijken gebroken geweest te zijn. En dan kijk je naar de andere hand, die op het eerste zicht een gebalde vuist lijkt, maar nee..de vingers zijn geamputeerd! Terug ga je rondkijken naar haar. Maar je hebt er  geen vat op. Ze blijft anoniem. Wat is er met haar gebeurd?
Dit is dus De Braekeleer. Eens je op dat moment gekomen bent, laat hij jou suggereren, gissen, fantaseren.
Wat plausibel kan zijn uit die tijd (geschilderd in 1876), is dat ze in een katoenspinnerij gewerkt heeft. De meest voorkomende ongevallen toen waren afgehakte vingers en zelfs handen door de machines. De meisjes die daar werkten moesten ook hun haren in een netje dragen op fabriek, om niet tussen de machines te geraken. Het zou best kunnen. Misschien mijmert ze nu, dat ze verlaten achterblijft en dat ze niet meer kan werken. Daardoor is het plein leeg, want iedereen is naar de fabriek. Zij blijft echter achter op het donkere kamertje. Ze is van geen tel meer. Voor haar schijnt de zon niet meer. Enfin, het is maar een interpretatie.

Je kijkt dan nog eens rond op het pleintje, naar de huizen, de toren. En dan... ligt daar een man op het dak? In de goot van het hoogste huis, net onder de kerktoren. Het lijkt er op. Inzoomen met het scherm vervaagt het beeld. Het is niet duidelijk, maar de contouren lijken die van een mens. De Braekeleer zet je 150 jaar later nog voor schut! Ik wil het weten!
Nergens op internet iets over te vinden. Wel over de handen. Niets over een man op het dak. Dan maar de ultieme poging wagen: een mail sturen naar het KMSKA waar het schilderij zich bevindt. Misschien dat zij iets meer weten. Afwachten dus...

 De Braekeleer inspireert niet alleen mij. Zelfs dichter Herman De Coninck schreef er een gedicht over:

"Binnen waren de kasten en de jaren
en de vrouwen leven te bedaren
Hout werkt aan oud te worden
Licht werkt aan lichtgele sterkte in oude klare"

(Uit "Henri De Braekeleer" -Herman De Coninck)

Hierbij wil ik het hebben over het Victoriaanse tijdperk in Engeland. Dit gaat over de periode van 1837 tot 1901, ten tijde dat Queen Victoria aan de macht was. Economisch was het een periode van vooruitgang, politiek was het stabiel en een middenklasse kon zich alzo ontwikkelen in Engeland. Evenwel was er nog grote armoede bij de lagere klasse die halstarrig verzwegen werd. Ook kenmerkend is de algemene preutsheid. Van vrouwen werd in de eerste plaats zedelijkheid verwacht en voor mannen moest de schijn hoog gehouden worden. Prostitutie tierde welig maar dat was een publiek geheim. Queen Victoria mag in de geschiedenis dan wel ingaan als een grote vorstin, op haar begrafenis was er niemand in zwarte rouwkledij!
Dit schilderijtje uit 1854 is er een prachtvoorbeeld van. Twee jonge mensen ontmoeten elkaar op de trein, terwijl de oude man(vermoedelijk de begeleider van het meisje of de vader) ingedommeld is. Geen obsceniteiten, enkel een starende blik van de jongeman en de verlegen blik van het meisje. Wel, dit schilderij zorgde toen voor controverse! Het was in die mate dat de schilder een tweede versie maakte die je HIER kan zien, waar de oude man wakker is.
Persoonlijk heb ik nog de nazindering gekend in mijn jeugd: de zeemzoete romantische kitscherige afbeeldingen op koekendozen en kerstkaartjes. Of de nieuwjaarsbrief die je moest opzeggen had steevast een dergelijke zeemzoete afbeelding. 
Arthur John Esley was die idioot die dat soort dingen maakte. Schilderijen, kalenders, reclame, prentkaarten... Hij is er schatrijk mee geworden. HIER heb je zo eentje: 'John Asleys favorites' noemt het...

Misschien nog even ter herinnering enkele veel voorkomende Romeinse cijfers en letters. Altijd handig als je op reis een kerk bezoekt of een gebouw ziet met Romeinse cijfers...

Veel voorkomende Afkortingen:

A.D : Anno Domini (in het jaar des Heeren)
A.M.D.G: Ad Majorem Dei Gloriam (tot meerdere eer van God)
D.G. : Deo Gratia (met Gods genade)
D.O.M.: Deo Optimo Maximo (God, de opperste, de grootste)
I.H.S.: Iesus Hominum Salvator (Jezus, redder der mensheid)
I.N.R.I.: Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum (Jezus van Nazareth, koning der Joden)
Ob.: Obiit
O.P.N.: Ora Pro Nobis (Bid voor ons)
p.m.: pro memoria (ter herinnering)
R.I.P.: Requiecat in pace (Rust in vrede)
S.P.Q.R.: senatus populusque Romanus (Romeinse senaat en volk)

Romeinse cijfers:

De Romeinen gebruikten de volgende cijfers:
M     D    C    L     X     V     I

M = 1000
D = 500
C = 100
L = 50
X = 10
V = 5 (de V is gelijk aan de U)
I = 1 

De Romeinen gebruikten alleen hoofdletters.(Bij ons zie je in boeken als paragraafnummers wel eens kleine letters gebruikt: b.v. xxviii).
De waarde van een Romeins getal vind je door alle cijfers bij elkaar op te tellen.
Staat er een letter met lagere waarde voor een letter met hogere waarde dan moet je deze ervan af trekken. 
B.v. 

IX = 9 omdat de 1 afgetrokken wordt van de tien. 
XL = 40  (50-10)
XLVIII = 48 (50-10+8)
CM = 900

Ook is er een regel dat je eenzelfde letter maar 3 keer aaneengesloten achter elkaar mag gebruiken. Ook aan deze regel houdt men zich niet altijd
VIII = 8
MDCCC = 1800
Wil je 9 aanduiden dan moet je dus I aftrekken van de X en wordt het IX.
Wil je 1900 schrijven, dan wordt het MCM

op de foto: het timpaan van de St Baafskathedraal: 
In het midden Jezus als 'Emperator Mundi' (wereldheerser met wereldbol), 
rechts: Johannes de Doper (hij wijst steeds Jezus of het Lam aan). St baafskathedraal was voorheen de St Janskerk.
links St Bavo, met zijn attributen het zwaard en de valk

Een schilderij dat elkeen wel kent, al is het maar van die twee engeltjes onderaan.
In het midden de Madonna met kind, rechts de H. Barbara en links de H. Sixtus (vandaar Sixtijnse), die is weergegeven als paus Julius II, die de opdracht voor het schilderij gaf (linksonder zie je zijn tiara). De engeltjes zijn pas als laatste geschilderd. Althans eerst waren er wolken geschilderd en nadien zijn de engeltjes overschilderd. Of Rafaël dit deed of iemand anders is niet gekend.

Nu iets over engelen algemeen: De hiërarchie tussen God en de mens is 'drukbevolkt'. Er zijn drie orden. De hoogste orde zijn de serafijnen, cherubijnen en tronen. De middelste orde: de vorstendommen, machten en krachten. De laagste orde: heerschappen, aartsengelen en engelen. Engelen staan dus het dichtst bij de mens. De figuur van een godheid met vleugels bestond al bij de Mesopotamiërs, Oude Grieken en Egyptenaren. In het Oude en Nieuwe testament is echter nergens vermeld dat engelen vleugels hadden. Bij de hoogste orde wel. Engelen werden pas het eerst met vleugels weergegeven rond 400 n Chr. En in 600 n Chr verordende de kerk dat engelen moesten afgebeeld zijn met vleugels. Ze werden ook geslachtsloos (androgyn) voorgesteld met een volmaakt lichaam.

En nu over die engelen op koekendozen, koffietassen, porselein en andere prullaria: de eerste die een copie maakte van één van de engelen van Rafaël was de Duitser Johann Heinruch Meyer in 1796 bij een plafondschildering in de Bibliotheek in Weimar. Het originele is verloren gegaan en de huidige is een copie.
In 1804 maakt de Duitse schilder August von der Embde als eerste een apart schilderij van de twee engelen. HIER zie je de rechterengel van von der embden. Tegen 1815 verschenen de twee engelen op porselein van Berlijn en zo groeide het steeds aan. Tegen 1890 was het een echte rage. Het werd nog doller met de opkomst van toerisme en de bijkomende prullaria. Tot vandaag zelfs.
Maar waarom  precies deze engelen? Meestal zijn engelen op een schilderij met iets bezig: ze dragen een banderol of voeren een andere actie uit. De engelen van Rafaël doen niks. Dat komt omdat het eigenlijk geen engelen zijn. Het zijn namelijk putti. Dat zijn kinderlijke metgezellen van Cupido en Venus, die Rafaël of iemand anders op het schilderij bijschilderde.
Soit, de koekendozen varen er wel bij. Zolang de 'Flair' en 'Dag Allemaal' bestaan, zullen die 'engelen' er ook zijn. Nu ik het zeg, zou het geen mooie naam zijn voor die twee...?

Raymond Isidore (1900-1964) was een onderhoudsman op het kerkhof in Chartres. Geregeld nam hij scherven mee die hij vond en verzamelde die in de tuin. Het gaf hem de bijnaam 'picasiette' (bordendief). Rond de jaren '30 begon hij met de scherven zijn huis binnen te versieren, dan de buitenmuren, dan de tuin... Uiteindelijk bracht hij een mozaiek aan van 825 vierkante meter! Zijn levenswerk was af in 1962. Twee jaar later stierf hij.

Hetzelfde had je met Ferdinand Cheval (1836-1924) in Hauterives. Hij was een postbode en als hij op zijn ronde stenen tegenkwam die hij kon gebruiken, legde hij die opzij en ging ze na zijn rond ophalen. Zo bouwde hij het paleis van zijn dromen: het Palais Idéal de Facteur Cheval. Je moet maar eens googelen om een beeld te hebben.

Men noemt het naieve kunst omdat het een tamelijk kinderlijke simplistische manier is om iets uit te drukken. In hun geval zal het wellicht bezigheidstherapie geweest zijn, zoals sommigen op een koersfiets kruipen en denken dat ze Eddy Merckx zijn, of naieve psp plaatjes maken, of artikeltjes posten over iconografie die amper gelezen worden. De mens heeft iets masochistisch in zich, denk ik...

Dit schilderij is van de Engelse schilder uit 1895. We zien een vrouw met haar zoontje wandelen langs de bijenkorven. Ze heeft een boekje in de hand en draagt rouwkleren.
Het onderwerp is eigenlijk een oud gebruik dat wij allang niet meer kennen: het vertellen aan de bijen. Het was een gebruik dat afstamde van de Kelten en mettertijd door de Kerk is verdrongen. Doch op plaatsen met imkers bleef het geloof nog lang bestaan. Het geloof was dat men de bijen van het wel en wee van de familie moest vertellen, zoniet zouden de bijen vertrekken of weinig produceren. Mensen leefden toen dichter bij de natuur en het was een soort therapie in die tijd om zijn gevoelens te kunnen uiten. Het kwam vooral in Engeland voor, maar ook in Noord Frankrijk, Vlaanderen en Nederland.

Nog terloops: het jongetje draagt een matrozenpakje. Dit was tot pakweg de Tweede Wereldoorlog razend populair voor kinderen. De mode was ontstaan in 1846 toen de toenmalige Prince of Wales, de latere Edward VII, op die wijze als kind werd geportretteerd. Een andere modetrend die hij teweeg bracht en die vandaag nog van tel is, is de onderste knoop van een kostuum open laten. De prins was een fervent paardrijder, en toen men op een paard zat werd de onderste knoop opengedaan omdat het anders te strak is. Op een gegeven ogenblik liet hij dit constant open staan. Dat is althans de Engelse uitleg. Eigenlijk had hij door zijn levensstijl een buikje gekregen...

En nu over de bijen:
In 1717 daverde Engeland op zijn grondvesten. Bernard Mandeville, schrijver en psycholoog, publiceerde zijn boek 'de fabel van de bijen'. Aartsbisschop Fenelon in Frankrijk had een werk geschreven, dat als iedereen vroom, voorbeeldig en beheerst zou leven (zoals de regels van de Kerk), de wereld er veel beter zou uitzien. Mandeville weerlegde dit in zijn werk. De parabel gaat als volgt

Er was eens een florerende bijenkorf, waarvan de nijvere inwoners menselijke trekken vertonen. Wat de rijke bij zich door slinkse manipulaties verwerft komt ten goede aan de arme in de vorm van werk en loon. Op vergelijkbare wijze garandeert de weelde van geestelijke bijen het inkomen van kwakzalvers en charlatans. Juridische bijen verdienen goed geld aan het blokkeren van de rechtsgang. Politieke bijen zorgen ervoor dat zoveel mogelijk subsidies terechtkomen in hun eigen zakken of in die van hun volgelingen. Kortom, geen enkele activiteit is moreel verantwoord, maar de bijenkorf als geheel werkt uitstekend. Ondanks, of juister gezegd dankzij het feit dat elke bezige bij zich gedraagt als een schurk.
Plotseling krijgt één bij, een winkelier, de geest. Deze bevlogen middenstander begint een kruistocht tegen de corruptie en zowaar vindt zijn hervormingsgedachte weerklank. Eerlijkheid wordt mode. De prijzen zakken. Het wordt stil in de rechtbank. Medici schrijven slechts geneesmiddelen voor die echt werken. Politici creëren niet langer onnodige baantjes en houden zich voor de verandering bezig met wezenlijke zaken. Er wordt geen geld meer uitgegeven aan nutteloze militaire avonturen. De kroegen lopen leeg bij gebrek aan klandizie. De kledingsector krijgt het moeilijk, want vrouwen kleden zich eenvoudig en geven niet langer om luxe en verfraaiing. Huizen worden goedkoop, maar de bouw zakt in. Weldra zijn allerlei ondernemingen gedwongen hun werknemers te ontslaan en in korte tijd stort de hele economie in elkaar. De korf verliest door de deugdzame omwenteling een groot deel van haar bevolking en kan zich nauwelijks meer verdedigen. Het wordt een zesderangskorf.

De moraal was dus dat niet vroomheid en deugd de hoeksteen van de welvaart zijn, maar net de ondeugden van de mens.

Dit schilderij is een 'problem picture'. Een schilderij met een verhaal, dat in de 19de eeuw in Engeland heel in trek was. Wat kan je vertellen over het schilderij? Daarvoor moet je intens naar de scène kijken. En eigenlijk moet je nu het schilderij bekijken eer je mijn onderstaande uitleg leest. Ik geef twee hints: In welke richting rijdt de trein en wat kan je zeggen over de twee meisjes, die een tweeling zijn?
Dus eerst kijken naar het schilderij...en pas dan dit hieronder lezen...


We zien een tweeling die rechtover elkaar zit in een treincompartiment. Ze zijn identiek gekleed. De ene leest, de ander doet een dutje. De trein rijdt in een bergachtig landschap. We zien door het raam beneden een kustlijn liggen.
-Op het eerste zicht zou je denken dat de trein naar rechts rijdt. Het trosje boven het venster waait naar links. Echter, bekijk eens de twee gordijntjes naast de meisjes. Links hangen de gordijnen door, rechts wappert het gordijn, in die mate dat het meisje het gordijn vastheeft zodat het niet tocht in haar gezicht.
Conclusie: de trein rijdt naar links - het middenraam staat open - de trein remt af (dat geeft het trosje aan)

De meisjes zijn dan wel een tweeling maar hun persoonlijkheid is tegengesteld. 
-Het ene meisje is ingedommeld - de ander leest
-het slapend meisje zit in de schaduw-de lezend meisje in het licht
-het slapend meisje haar handen is in bidhouding - de lezende heeft houvast aan gordijn en boek.
-het lezend meisje haar haren zijn opgestoken-het slapende haar haren is los
-het lezende meisje heeft zicht op wat komt -het slapende meisje heeft zicht wat voorbijgereden is
-het fruitmandje wijst op huiselijkheid- de bloemen op het frivole
-achter het slapende meisje is de zee (meedrijven, wisselvallig), bij het lezende meisje zijn het rotsen (standvastig)
-de pluim op de hoed bij het lezende oogt frisser en fleuriger dan bij het slapende meisje

Er zijn dus tal van aanwijzingen die de persoonlijkheid van de meisjes weergeven: Het lezende meisje is levenslustig, energiek, alert en dominant qua persoonlijkheid. Het slapende meisje is wisselvallig, meegaand, vroom en huiselijk.
En voor wie nog meer details wil ontdekken: het stadje in de verte is Menton in het zuiden van Frankrijk. De trein rijdt dus richting Italië en het is namiddag, gezien de invalshoek van het zonlicht...

Dit schilderij werd gemaakt in 1875 maar werd op de Salon geweigerd. Het jaar nadien op de Salon des réfugées had het een groot succes. De reden van weigering lag niet in de schilderstijl, maar in het onderwerp.

We zien drie mannen die de waslagen van het parket aan het afschrapen zijn. Dit was een werk dat nu en dan moest gebeuren en dat heel arbeidsintensief was. Het was normaal dat de mannen in bloot torso werkten omdat men door de arbeid veel zweette en men bovendien bewegingsvrijheid had bij het schrapen. De voorstelling is dus heel realistisch. Aan de wanddecoratie en de decoratie van het balkon betreft het een burgerhuis in de stijl van Haussman, waar de bourgeosie leefde.

De reden van weigering was vooral de uitstraling van sociale aard. Arbeiders die op hun knieën zaten en hard labeur verrichtten om het parket schoon te maken. Een parket dat vaak als dansvloer werd gebruikt, dus voor het plezier en vertier van de bourgeoisie. Dat was vooral de onderliggende kritiek die de schilder wou weergeven.

Een prachtig surrealistisch werk van de Amerikaanse schilder-illustrator en schrijver. Een vogel kan ontsnappen uit de kooi en vliegt weg door het raam. Evenwel is de schaduw nog zichtbaar in de kooi.
Het toont de relativiteit van het begrip 'vrijheid' aan. In hoeverre zijn we vrij? En is mijn vrijheid dezelfde als een ander zijn vrijheid? En in hoeverre mag ik mijn vrijheid opeisen? Kunnen anderen bepalen waar je vrijheid grenst?

Het is een recent gespreksonderwerp dezer dagen rond vrije meningsuiting met het proces Acid. Telkens als ik er een artikel over zie, moet ik dan denken aan een citaat van de filosoof Kierkegaard:'Mensen eisen vrijheid van meningsuiting als compensatie voor de vrijheid van denken waar ze zelden gebruik van maken'. 

Maar goed, in dit schilderij gaat het er om dat de schaduw in de kooi blijft. Vastgeroeste ideeën van jezelf die je aan banden leggen zolang je zelf niet bereid bent om je vizier op de wereld te verbreden. Of is de schaduw de herinnering die je hebt aan de tijd van het opgesloten zijn?

Tim O'Brien maakte dit werk in 1964 toen hij studeerde. De ondertitel van het werk is 'Freedom Never Really Comes". De Vietnamoorlog begon zijn tol te eisen bij de Amerikanen en O'Brien was tegen oorlog. Echter door zijn omgeving werd hij onder druk gezet en besloot alzo om 2 jaar later toch te gaan vechten. Hij werd gewond maar overleefde het. 'Freedom' zou de jaren daarna het sleutelwoord worden in de Flower Power periode. 

Titels van schilderijen zijn soms verraderlijk. Soms zijn ze omfloerst gegeven om de dubbele bodem-betekenis niet te onthullen, zoals bij Hollandse genreschilderijen uit de 17de eeuw of bij Bruegel. Soms is de titel ook achteraf aan het schilderij gegeven en is de betekenis daardoor totaal verdwenen. Dat is wat gebeurd is met dit schilderij.

Oorspronkelijk noemde het 'Tobit en Anna wachten op de terugkomst van hun zoon'. Het schilderij heeft ten andere niet de minste aanwijzingen dat de oude man een filosoof zou zijn. Er zijn geen boeken of een globe of dergelijke te zien welke wijzen op wijsheid. Noch minder zijn er achemistische spullen te zien, als zou het een alchemist zijn.

Kort het verhaal uit het Oude Testament: Tobit is een oude blinde man die samenwoont met zijn vrouw Anna. Zijn eigendom is geplunderd door  een Assyrische heerser. Tobit stuurt zijn zoon Tobias naar iemand aan wie hij een kleine schat in bewaring heeft gegeven. Op zijn reis ontmoet Tobias de aartsengel Gabriël, door de gebeden van Tobit en Sara. Hij vraagt om de strijd aan te gaan tegen de demon Asmodeus die alle aanstaande echtgenoten van Sara doodt oor ze kan trouwen. Dit gebeurt dus en Tobias keert met de schat naar huis en huwt Sara. Met de gal van een vis weet hij zijn vader te genezen van blindheid. De schat wordt geschonken aan armen.

Op het schilderij zie je dus de wachtende Tobit en zijn vrouw Anna. Wat je niet kan zien, is dat Sara op de trap staat. Dit komt omdat het schilderij danig vervuild is door de jaren. In 1814 maakte men van het schilderij een reproductie in gravure en daar was ze wel nog op te zien.

Op 18 januari 1893 leerde Erik Satie zijn enige liefde kennen: Suzanne Valadon. Ze was als meisje naar Parijs gekomen en was artiesie in een circus. Door rugproblemen moest ze dit opgeven en begon ze te poseren voor diverse schilders in de artistieke wijk Montmartre. Nadien begon ze zelf te schilderen. 
De relatie zou maar enkele maanden duren. Beiden zullen een drang naar vrijheid gekend hebben en drank zal hierbij ook wel meegespeeld hebben. Om nog niet te spreken over de exentrieke persoonlijkheid van Satie.
In die verliefde periode schreef hij zijn Danses Gothiques voor haar, terwijl zij dit portret van hem maakte.
Toen de relatie afgebroken was, bleef Satie in eenzaamheid achter. Vermoedelijk componeerde hij in deze tijd zijn 'Vexations'.
Het papiertje van Vexations werd achter een piano na zijn dood gevonden. Hooguit enkele regels, maar met als bijschrift stond er:"Om dit motief 840 keer achter elkaar te spelen, zou het een goed idee zijn om je van tevoren, en in de grootste stilte, voor te bereiden door ernstige onbeweeglijkheid"
Een uitvoering van het stuk duurt een goeie 20 uur! Hier alvast enkele minuten...de rest is hetzelfde.

Dit portret wordt vandaag aangenomen als zelfportret van Jan Van Eyck. De titel spreekt van een tulband, maar het is eigenlijk een Bourgondische kaproen, zoals op DIT schilderij van Van Eyck. De lange slierten werden bij zijn zelfportret rond het hoofd gewikkeld.

We zien hem vandaag als grote Vlaamse schilder, maar het valt te bezien hoe men toen daarover dacht. Het hoofddeksel mocht dan wel een modeverschijnsel van de adel en rijke klasse toen zijn, het was per slot van rekening een hoofddeksel van de toenmalige bezetter: de Bourgondiërs.
Om maar te illustreren: Jan Van Eyck had zijn huis en atelier in Brugge gekocht. Tijdens de Brugse opstand van 1436-1438 is hij zijn huis ontvlucht voor het geweld en vernielingen. Pas als de toestand geluwd is, is hij teruggekeerd. Hij werd dus duidelijk niet alleen beschouwd als louter een schilder, dan wel als een collaborateur.
Hetzelfde geldt voor Joos Vijdt, die het Lam Gods kocht. Zijn Dendermondse familie was rijk geworden door taksen en verkoop van turf. Het was zijn vader die de scheepvaart stillegde op de Schelde tijdens opstanden in Gent, zodat Gent geen aanvoer meer had en bijna verhongerde. Ik denk dat veel Gentenaren maar bedenkelijk keken toen Joos met een rijke Gentse trouwde en in Gent kwam wonen...

Waar je de rode tulband nog kan zien, is op het schilderij 'Madonna met kannunik Joris van der Paele'. Van Eyck signeerde dit schilderij met een piepkleine beeltenis van zichzelf met de rode tulband. Het is het oudste schilderij waar dergelijke vorm van signeren voorkomt.
Waar je het kan vinden? Uiterst rechts staat St Joris, patroonheilige van Joris. Over zijn linkerarm loopt een leren riem. Onder die riem en rechts van de arm zie je het.

Dit is wel een heel speciaal kinderportret. Zoals ik voordien al aanhaalde, werden vroeger veel kinderportretten gemaakt omdat de kindersterfte heel hoog was en ouders dus tijdig een beeld lieten maken van hun kind.

Het meisje is Eleonora Sanvitale die behoorde tot een aristocratische familie in Italië. Het is geschilderd in 1562 en ze is dan vier jaar oud. Twee jaar voordien was haar moeder gestorven en dit zal de aanleiding geweest zijn voor het portret. Eleonora zal literair hele begaafd worden en op 18-jarige leeftijd trouwen met een graaf. Ze zal op 24 jarige leeftijd sterven na de geboorte van haar tweede kind.

Over het schilderij: ze draagt toen de gebruikelijke rouwkleren en houdt een bosje zwarte bloemen in de hand. Zoals je merkt is het spiegelbeeld onmogelijk. Ze staat quasi naast de spiegel. Het is dan ook geen spiegelbeeld maar een fictief beeld van haar moeder dat de duisternis ingaat…de dood. Symbolisch probeert het lievelingshondje van de moeder haar te doen terugkeren door aan het kleed van het meisje te trekken.
Linksonder van het meisje zie je een treurend beeld, half sfinx. De sfinx is symbool van wachter in het dodenrijk. Het andere beeld is de sleutel: het kijkt in een spiegel en verwijst dus naar de betekenis van het spiegelbeeld.

Een erotisch schilderijtje van Boilly zoals hij er veel maakte tot aan de Franse revolutie. Toen een veroordeling dreigde, werd hij plots een voornaam schilder van patriottische thema's.
Vooreerst de titel 'rêverie pendant la toilette': dromen op het toilet doet iedereen wel eens. Het toilet is de plek waar je eindelijk eens alleen vent en ongestoord kan zijn. Je kan een 'indringer' zelfs verjagen met 'bezet!'. De titel is dus een omfloerste vorm van 'een intiem moment'.

Het jonge meisje zit hier in een stoel naast haar bed. Ze raakte blijkbaar opgewonden door een boek dat ze las en dat ze uit haar hand heeft laten vallen en nu op de grond ligt. Ze mijmert en fantaseert, terwijl ze kijkt naar een vogelkooi waar twee vogels aan het vogelen zijn. Overduidelijk waar ze aan denkt.
Ook andere symbolen verwijzen duidelijk ernaar: het beeldje van een kussend paar op de kast, de fles als fallus-symbool, het doosje waarvan het deksel half open is, de gitaar als symbool voor vertier. 
En let op haar rechterhand: haar vingers maken een corna teken (hoorn-teken). Het is een aloud symbool voor het kwade, een duivelsteken. 
Vandaag heeft het in Italië de betekenis dat je iemand er op wijst dat zijn/haar partner hem of haar bedriegt. Tot 2016 stond 50 euro boete hierop.

Het oogt zo intiem en onschuldig, maar er zitten in dit werk van Stevens tal van verwijzingen van erotiek.
Het thema was ook modern in de 19de eeuw. In Parijs had men dan wel de hoge herenhuizen, stromend water was er vooralsnog niet. Wassen gebeurde nog in een waskom met waterkan. Evenwel waren er publieke baden waar men terechtkon en die men kon afhuren.
Laten we eens enkele elementen onder de loep nemen...

-De waterkraan is een zwanenhals en het zeepbekkentje is een schelp. Twee elementen die verwijzen naar de Griekse mythologie: Leda de zwaan (Zeus verandert zich in een zwaan om seks te hebben met Aphrodite), en de schelp verwijzend naar Venus.
-Aan haar arm draagt ze een armband. Raar om die in bad te dragen. Hij is zonder versieringen en heel nauwsluitend. Het is een verwijzing naar een slavenband, symbolisch: dat ze verbonden is aan een meester.
Het heeft er dus blijk van dat de dame een courtisane is die onderhouden wordt door een rijke heer. Het horloge in het wasbekken is geen zakhorloge, maar een wekkertje. Dit was gebruikelijk waar men baden afhuurde voor een bepaalde tijd. Hier verwijst het naar afspraakjes die gemaakt werden met haar rijke heer.
De roos kan gezien worden als het vrouwelijk geslachtsdeel. De bloem is geplukt. De bloem was ook een modeverschijnsel toen bij courtisanes.
Het thema om een courtisane in een bad af te beelden kwam in die periode (het is geschilderd in 1873) vaker voor. Het is een metafoor met een sirene, die in dit geval geen schepen maar mannen lokt.

En zo komen we bij 'La Dame aux Camelia's'. Marie Duplessis was één van de jonge meisje die haar geluk in Parijs wilde beproeven. Ze was intelligent en bloedmooi en en kon zich in korte tijd een appartement veroorloven waar ze heren ontving. Ze stierf echter heel vroeg aan tbc. Het verhaal werd geromantiseerd in de roman van Alexandre Dumas en later gebruikt als thema voor La Traviata van Verdi. Bij deze een stukje daaruit, met de eveneens bloedmooie Netrebko...

En Alfred Stevens zelf? Die stond in vuur en vlam voor één van zijn modellen: Sarah Bernhardt. Je kan ze zien in het MSK Gent als Maria Magdalena.

Regenweer kan zo zijn voordelen hebben. Wat rondfladderen op internet kan heel leerrijk zijn, tenzij je natuurlijk op pornosites zit. Elke idioot kan het, dus leerrijk zijn ze allerminst.

Soit, bij het surfen kwam ik op een site van beeldhouwkunst. Ik sta altijd verwonderd hoe het mogelijk is dat men uit een blok marmer een beeld kan maken. Je moet vooreerst ongelooflijk inzicht hebben en dan moet je het nog kunnen ook. Je werkt per slot van rekening driedimensioneel. En een zwakke plek in de marmer of een verkeerde tik is voor het werk onherroepelijk. Een schilder kan nog overschilderen...

Het toppunt in die beeldhouwkunst vind ik de mode uit de 19de eeuw van gesluierde beelden. Het moet een ongelooflijk vakmanschap vereisen  en hoe is het mogelijk om daar doorzichtigheid in te krijgen? Het is per slot van rekening van steen!
De bekendste beeldhouwers in die stijl waren naast Strazza: Giuseppe Sanmartino - Antonio Corradini - Rafaelle Monti.

Nog dit: In het Oude Griekenland en later in Rome beschilderde men de beelden. Het meot dus een kleurrijke bedoening geweest zijn. Toen in de renaissance de interesse ontstond i nde oude Griekse cultuur, dacht men dat ze witte marmeren beelden maakten. Degene die men vond waren wit, want de verf was na eeuwen allang afgebladderd. Daardoor maakte men in de Renaissance witmarmeren beelden, hebbe nwij een beeld van het Oude Griekenland met witte beelden en worden vandaag nog steeds beelden in wit marmer gemaakt zonder ze te beschilderen...

De Engelse schilder Elwell maakte dit werk in 1911. We zien een dame geknield zitten bij de koffer aan haar bed waaruit haar trouwjurk ligt. Ze weent. Gaat het om een ongelukkig huwelijk?
Niets is minder waar. Ze draagt zwarte kleren en is dus in rouw. Het gaat dus om de herinnering aan een gelukkige periode die ze had met haar overleden man.

Het thema was zeer in trek in die periode. Het witte bruidsjurk verwijst naar Queen Victoria die het als eerste droeg in 1848. Zij stierf in 1901, dus precies tien jaar voor dit schilderij. Toen haar man in 1861 stierf heeft ze tien jaar rouwkleren gedragen. In Engeland was dit een toonbeeld van de goede band die ze gehad heeft met haar man, en dit is dus een verwijzing ernaar.
Rouwen voor een kind, ouder of echtgenoot duurde ongeveer anderhalf jaar, naargelang de streekgewoonten. De periode vatte aan met de 'zware rouw' in de eerste maanden, waarbij men zwart droeg en niet buitenshuis mocht, tenzij naar de mis. Nadien kon men op familiebezoek, maar nog steeds in rouwkleren (halve rouw). En zo zwakte het naderhand af tot de 'lichte rouw'.
Pikant detail aan het schilderij: het model was plaatstelijk meisje Violet Prest. Drie jaar na dit schilderij zou haar echtgenoot sneuvelen in WO I.

Jean Metzinger exposeerde dit werk in de zomer van 1913 in Parijs. Het was gebaseerd op het theaterstuk 'De Blauwe Vogel' van Maurice Maeterlinck uit 1908, dat toen al internationale bekendheid had.
Heel kort gaat het stuk als volgt:

Twee kinderen krijgen ’s nachts bezoek van een fee die hen vraagt om de blauwe vogel te zoeken voor haar dochtertje dat zwaar ziek is en gelukkig wil zijn. Zo gaan beiden op tocht waar ze diverse avonturen beleven. Veel kinderen dachten de vogel gevonden te hebben, maar hij bleek naderhand te veranderen van kleur of hij stierf.
Ze ontwaken uit hun droom en besluiten daadwerkelijk de blauwe vogel te zoeken. Dan blijkt dat de oude buurvrouw de fee is en haar dochtertje ziek is en ze vraagt al heel lang naar de blauwe vogel van één van de kinderen. Hij merkt dat zijn vogel inderdaad redelijk blauw is en schenkt hem. Het meisje geneest miraculeus.
Het stuk doet denken aan 'Die Zauberflöte' van Mozart waar ook een spirituele reiniging wordt ondergaan.

In gent kan je de vogels nog zien in een werk van Pitaya. 
Maeterlinck mag dan wel internationaal bekend zijn, in Gent is hij wel bekend maar niet vereerd. De reden was simpel: Maeterlinck behoorde tot de betere klasse en Gent was een volkse arbeiderstad. Toen hij zijn mooie verhalen schreef, konden velen niet eens lezen of konden ze zelfs het boek niet kopen met het karig loon uit de stinkende fabrieken...
(En vandaag kan men ze wel kopen maar men verkiest 'Dag Allemaal'...)

Dit is het laatste schilderij dat ze maakte in 1890. En de reden daartoe is een nare geschiedenis.
Haar meisjesnaam was Marie Anne Caroline Quivoron. Ze bleek een groot talent in haar tienerjaren en kreeg nadien les bij Ingres. Tijdens het maken van schetsen in het Louvre ontmoette ze de schilder Félix Bracqemond, met wie ze nadien trouwde.
Haar academische stijl evolueerde naar het toen moderne impressionisme en ze werd heel beroemd in haar tijd. Ze had contacten met Monet en Degas. Haar succes was echter tegen de zin van haar man, die minder succes had. Hij ontmoedigde haar en weigerde soms schilderijen van haar aan bezoekers te tonen. In 1890, na dit schilderij, werd het haar teveel en nam ze geen penseel meer in de hand.
 Het zegt veel over de relatie man-vrouw in die tijd.
Het doet me denken aan Gustav Mahler die eenzelfde houding aannam tegenover zijn vrouw Alma Schindler. Ook zij was een begaafde pianiste en componiste maar op zijn aandringen heeft ze toen ook opgehouden. Wat in hun geval niet belette dat ze alle aandacht van andere mannen bleef krijgen.