Een prachtig surrealistisch werk van de Amerikaanse schilder-illustrator en schrijver. Een vogel kan ontsnappen uit de kooi en vliegt weg door het raam. Evenwel is de schaduw nog zichtbaar in de kooi.
Het toont de relativiteit van het begrip 'vrijheid' aan. In hoeverre zijn we vrij? En is mijn vrijheid dezelfde als een ander zijn vrijheid? En in hoeverre mag ik mijn vrijheid opeisen? Kunnen anderen bepalen waar je vrijheid grenst?

Het is een recent gespreksonderwerp dezer dagen rond vrije meningsuiting met het proces Acid. Telkens als ik er een artikel over zie, moet ik dan denken aan een citaat van de filosoof Kierkegaard:'Mensen eisen vrijheid van meningsuiting als compensatie voor de vrijheid van denken waar ze zelden gebruik van maken'. 

Maar goed, in dit schilderij gaat het er om dat de schaduw in de kooi blijft. Vastgeroeste ideeën van jezelf die je aan banden leggen zolang je zelf niet bereid bent om je vizier op de wereld te verbreden. Of is de schaduw de herinnering die je hebt aan de tijd van het opgesloten zijn?

Tim O'Brien maakte dit werk in 1964 toen hij studeerde. De ondertitel van het werk is 'Freedom Never Really Comes". De Vietnamoorlog begon zijn tol te eisen bij de Amerikanen en O'Brien was tegen oorlog. Echter door zijn omgeving werd hij onder druk gezet en besloot alzo om 2 jaar later toch te gaan vechten. Hij werd gewond maar overleefde het. 'Freedom' zou de jaren daarna het sleutelwoord worden in de Flower Power periode. 

Titels van schilderijen zijn soms verraderlijk. Soms zijn ze omfloerst gegeven om de dubbele bodem-betekenis niet te onthullen, zoals bij Hollandse genreschilderijen uit de 17de eeuw of bij Bruegel. Soms is de titel ook achteraf aan het schilderij gegeven en is de betekenis daardoor totaal verdwenen. Dat is wat gebeurd is met dit schilderij.

Oorspronkelijk noemde het 'Tobit en Anna wachten op de terugkomst van hun zoon'. Het schilderij heeft ten andere niet de minste aanwijzingen dat de oude man een filosoof zou zijn. Er zijn geen boeken of een globe of dergelijke te zien welke wijzen op wijsheid. Noch minder zijn er achemistische spullen te zien, als zou het een alchemist zijn.

Kort het verhaal uit het Oude Testament: Tobit is een oude blinde man die samenwoont met zijn vrouw Anna. Zijn eigendom is geplunderd door  een Assyrische heerser. Tobit stuurt zijn zoon Tobias naar iemand aan wie hij een kleine schat in bewaring heeft gegeven. Op zijn reis ontmoet Tobias de aartsengel Gabriël, door de gebeden van Tobit en Sara. Hij vraagt om de strijd aan te gaan tegen de demon Asmodeus die alle aanstaande echtgenoten van Sara doodt oor ze kan trouwen. Dit gebeurt dus en Tobias keert met de schat naar huis en huwt Sara. Met de gal van een vis weet hij zijn vader te genezen van blindheid. De schat wordt geschonken aan armen.

Op het schilderij zie je dus de wachtende Tobit en zijn vrouw Anna. Wat je niet kan zien, is dat Sara op de trap staat. Dit komt omdat het schilderij danig vervuild is door de jaren. In 1814 maakte men van het schilderij een reproductie in gravure en daar was ze wel nog op te zien.

Op 18 januari 1893 leerde Erik Satie zijn enige liefde kennen: Suzanne Valadon. Ze was als meisje naar Parijs gekomen en was artiesie in een circus. Door rugproblemen moest ze dit opgeven en begon ze te poseren voor diverse schilders in de artistieke wijk Montmartre. Nadien begon ze zelf te schilderen. 
De relatie zou maar enkele maanden duren. Beiden zullen een drang naar vrijheid gekend hebben en drank zal hierbij ook wel meegespeeld hebben. Om nog niet te spreken over de exentrieke persoonlijkheid van Satie.
In die verliefde periode schreef hij zijn Danses Gothiques voor haar, terwijl zij dit portret van hem maakte.
Toen de relatie afgebroken was, bleef Satie in eenzaamheid achter. Vermoedelijk componeerde hij in deze tijd zijn 'Vexations'.
Het papiertje van Vexations werd achter een piano na zijn dood gevonden. Hooguit enkele regels, maar met als bijschrift stond er:"Om dit motief 840 keer achter elkaar te spelen, zou het een goed idee zijn om je van tevoren, en in de grootste stilte, voor te bereiden door ernstige onbeweeglijkheid"
Een uitvoering van het stuk duurt een goeie 20 uur! Hier alvast enkele minuten...de rest is hetzelfde.

Dit portret wordt vandaag aangenomen als zelfportret van Jan Van Eyck. De titel spreekt van een tulband, maar het is eigenlijk een Bourgondische kaproen, zoals op DIT schilderij van Van Eyck. De lange slierten werden bij zijn zelfportret rond het hoofd gewikkeld.

We zien hem vandaag als grote Vlaamse schilder, maar het valt te bezien hoe men toen daarover dacht. Het hoofddeksel mocht dan wel een modeverschijnsel van de adel en rijke klasse toen zijn, het was per slot van rekening een hoofddeksel van de toenmalige bezetter: de Bourgondiërs.
Om maar te illustreren: Jan Van Eyck had zijn huis en atelier in Brugge gekocht. Tijdens de Brugse opstand van 1436-1438 is hij zijn huis ontvlucht voor het geweld en vernielingen. Pas als de toestand geluwd is, is hij teruggekeerd. Hij werd dus duidelijk niet alleen beschouwd als louter een schilder, dan wel als een collaborateur.
Hetzelfde geldt voor Joos Vijdt, die het Lam Gods kocht. Zijn Dendermondse familie was rijk geworden door taksen en verkoop van turf. Het was zijn vader die de scheepvaart stillegde op de Schelde tijdens opstanden in Gent, zodat Gent geen aanvoer meer had en bijna verhongerde. Ik denk dat veel Gentenaren maar bedenkelijk keken toen Joos met een rijke Gentse trouwde en in Gent kwam wonen...

Waar je de rode tulband nog kan zien, is op het schilderij 'Madonna met kannunik Joris van der Paele'. Van Eyck signeerde dit schilderij met een piepkleine beeltenis van zichzelf met de rode tulband. Het is het oudste schilderij waar dergelijke vorm van signeren voorkomt.
Waar je het kan vinden? Uiterst rechts staat St Joris, patroonheilige van Joris. Over zijn linkerarm loopt een leren riem. Onder die riem en rechts van de arm zie je het.

Dit is wel een heel speciaal kinderportret. Zoals ik voordien al aanhaalde, werden vroeger veel kinderportretten gemaakt omdat de kindersterfte heel hoog was en ouders dus tijdig een beeld lieten maken van hun kind.

Het meisje is Eleonora Sanvitale die behoorde tot een aristocratische familie in Italië. Het is geschilderd in 1562 en ze is dan vier jaar oud. Twee jaar voordien was haar moeder gestorven en dit zal de aanleiding geweest zijn voor het portret. Eleonora zal literair hele begaafd worden en op 18-jarige leeftijd trouwen met een graaf. Ze zal op 24 jarige leeftijd sterven na de geboorte van haar tweede kind.

Over het schilderij: ze draagt toen de gebruikelijke rouwkleren en houdt een bosje zwarte bloemen in de hand. Zoals je merkt is het spiegelbeeld onmogelijk. Ze staat quasi naast de spiegel. Het is dan ook geen spiegelbeeld maar een fictief beeld van haar moeder dat de duisternis ingaat…de dood. Symbolisch probeert het lievelingshondje van de moeder haar te doen terugkeren door aan het kleed van het meisje te trekken.
Linksonder van het meisje zie je een treurend beeld, half sfinx. De sfinx is symbool van wachter in het dodenrijk. Het andere beeld is de sleutel: het kijkt in een spiegel en verwijst dus naar de betekenis van het spiegelbeeld.

Een erotisch schilderijtje van Boilly zoals hij er veel maakte tot aan de Franse revolutie. Toen een veroordeling dreigde, werd hij plots een voornaam schilder van patriottische thema's.
Vooreerst de titel 'rêverie pendant la toilette': dromen op het toilet doet iedereen wel eens. Het toilet is de plek waar je eindelijk eens alleen vent en ongestoord kan zijn. Je kan een 'indringer' zelfs verjagen met 'bezet!'. De titel is dus een omfloerste vorm van 'een intiem moment'.

Het jonge meisje zit hier in een stoel naast haar bed. Ze raakte blijkbaar opgewonden door een boek dat ze las en dat ze uit haar hand heeft laten vallen en nu op de grond ligt. Ze mijmert en fantaseert, terwijl ze kijkt naar een vogelkooi waar twee vogels aan het vogelen zijn. Overduidelijk waar ze aan denkt.
Ook andere symbolen verwijzen duidelijk ernaar: het beeldje van een kussend paar op de kast, de fles als fallus-symbool, het doosje waarvan het deksel half open is, de gitaar als symbool voor vertier. 
En let op haar rechterhand: haar vingers maken een corna teken (hoorn-teken). Het is een aloud symbool voor het kwade, een duivelsteken. 
Vandaag heeft het in Italië de betekenis dat je iemand er op wijst dat zijn/haar partner hem of haar bedriegt. Tot 2016 stond 50 euro boete hierop.

Het oogt zo intiem en onschuldig, maar er zitten in dit werk van Stevens tal van verwijzingen van erotiek.
Het thema was ook modern in de 19de eeuw. In Parijs had men dan wel de hoge herenhuizen, stromend water was er vooralsnog niet. Wassen gebeurde nog in een waskom met waterkan. Evenwel waren er publieke baden waar men terechtkon en die men kon afhuren.
Laten we eens enkele elementen onder de loep nemen...

-De waterkraan is een zwanenhals en het zeepbekkentje is een schelp. Twee elementen die verwijzen naar de Griekse mythologie: Leda de zwaan (Zeus verandert zich in een zwaan om seks te hebben met Aphrodite), en de schelp verwijzend naar Venus.
-Aan haar arm draagt ze een armband. Raar om die in bad te dragen. Hij is zonder versieringen en heel nauwsluitend. Het is een verwijzing naar een slavenband, symbolisch: dat ze verbonden is aan een meester.
Het heeft er dus blijk van dat de dame een courtisane is die onderhouden wordt door een rijke heer. Het horloge in het wasbekken is geen zakhorloge, maar een wekkertje. Dit was gebruikelijk waar men baden afhuurde voor een bepaalde tijd. Hier verwijst het naar afspraakjes die gemaakt werden met haar rijke heer.
De roos kan gezien worden als het vrouwelijk geslachtsdeel. De bloem is geplukt. De bloem was ook een modeverschijnsel toen bij courtisanes.
Het thema om een courtisane in een bad af te beelden kwam in die periode (het is geschilderd in 1873) vaker voor. Het is een metafoor met een sirene, die in dit geval geen schepen maar mannen lokt.

En zo komen we bij 'La Dame aux Camelia's'. Marie Duplessis was één van de jonge meisje die haar geluk in Parijs wilde beproeven. Ze was intelligent en bloedmooi en en kon zich in korte tijd een appartement veroorloven waar ze heren ontving. Ze stierf echter heel vroeg aan tbc. Het verhaal werd geromantiseerd in de roman van Alexandre Dumas en later gebruikt als thema voor La Traviata van Verdi. Bij deze een stukje daaruit, met de eveneens bloedmooie Netrebko...

En Alfred Stevens zelf? Die stond in vuur en vlam voor één van zijn modellen: Sarah Bernhardt. Je kan ze zien in het MSK Gent als Maria Magdalena.

Regenweer kan zo zijn voordelen hebben. Wat rondfladderen op internet kan heel leerrijk zijn, tenzij je natuurlijk op pornosites zit. Elke idioot kan het, dus leerrijk zijn ze allerminst.

Soit, bij het surfen kwam ik op een site van beeldhouwkunst. Ik sta altijd verwonderd hoe het mogelijk is dat men uit een blok marmer een beeld kan maken. Je moet vooreerst ongelooflijk inzicht hebben en dan moet je het nog kunnen ook. Je werkt per slot van rekening driedimensioneel. En een zwakke plek in de marmer of een verkeerde tik is voor het werk onherroepelijk. Een schilder kan nog overschilderen...

Het toppunt in die beeldhouwkunst vind ik de mode uit de 19de eeuw van gesluierde beelden. Het moet een ongelooflijk vakmanschap vereisen  en hoe is het mogelijk om daar doorzichtigheid in te krijgen? Het is per slot van rekening van steen!
De bekendste beeldhouwers in die stijl waren naast Strazza: Giuseppe Sanmartino - Antonio Corradini - Rafaelle Monti.

Nog dit: In het Oude Griekenland en later in Rome beschilderde men de beelden. Het meot dus een kleurrijke bedoening geweest zijn. Toen in de renaissance de interesse ontstond i nde oude Griekse cultuur, dacht men dat ze witte marmeren beelden maakten. Degene die men vond waren wit, want de verf was na eeuwen allang afgebladderd. Daardoor maakte men in de Renaissance witmarmeren beelden, hebbe nwij een beeld van het Oude Griekenland met witte beelden en worden vandaag nog steeds beelden in wit marmer gemaakt zonder ze te beschilderen...

De Engelse schilder Elwell maakte dit werk in 1911. We zien een dame geknield zitten bij de koffer aan haar bed waaruit haar trouwjurk ligt. Ze weent. Gaat het om een ongelukkig huwelijk?
Niets is minder waar. Ze draagt zwarte kleren en is dus in rouw. Het gaat dus om de herinnering aan een gelukkige periode die ze had met haar overleden man.

Het thema was zeer in trek in die periode. Het witte bruidsjurk verwijst naar Queen Victoria die het als eerste droeg in 1848. Zij stierf in 1901, dus precies tien jaar voor dit schilderij. Toen haar man in 1861 stierf heeft ze tien jaar rouwkleren gedragen. In Engeland was dit een toonbeeld van de goede band die ze gehad heeft met haar man, en dit is dus een verwijzing ernaar.
Rouwen voor een kind, ouder of echtgenoot duurde ongeveer anderhalf jaar, naargelang de streekgewoonten. De periode vatte aan met de 'zware rouw' in de eerste maanden, waarbij men zwart droeg en niet buitenshuis mocht, tenzij naar de mis. Nadien kon men op familiebezoek, maar nog steeds in rouwkleren (halve rouw). En zo zwakte het naderhand af tot de 'lichte rouw'.
Pikant detail aan het schilderij: het model was plaatstelijk meisje Violet Prest. Drie jaar na dit schilderij zou haar echtgenoot sneuvelen in WO I.

Jean Metzinger exposeerde dit werk in de zomer van 1913 in Parijs. Het was gebaseerd op het theaterstuk 'De Blauwe Vogel' van Maurice Maeterlinck uit 1908, dat toen al internationale bekendheid had.
Heel kort gaat het stuk als volgt:

Twee kinderen krijgen ’s nachts bezoek van een fee die hen vraagt om de blauwe vogel te zoeken voor haar dochtertje dat zwaar ziek is en gelukkig wil zijn. Zo gaan beiden op tocht waar ze diverse avonturen beleven. Veel kinderen dachten de vogel gevonden te hebben, maar hij bleek naderhand te veranderen van kleur of hij stierf.
Ze ontwaken uit hun droom en besluiten daadwerkelijk de blauwe vogel te zoeken. Dan blijkt dat de oude buurvrouw de fee is en haar dochtertje ziek is en ze vraagt al heel lang naar de blauwe vogel van één van de kinderen. Hij merkt dat zijn vogel inderdaad redelijk blauw is en schenkt hem. Het meisje geneest miraculeus.
Het stuk doet denken aan 'Die Zauberflöte' van Mozart waar ook een spirituele reiniging wordt ondergaan.

In gent kan je de vogels nog zien in een werk van Pitaya. 
Maeterlinck mag dan wel internationaal bekend zijn, in Gent is hij wel bekend maar niet vereerd. De reden was simpel: Maeterlinck behoorde tot de betere klasse en Gent was een volkse arbeiderstad. Toen hij zijn mooie verhalen schreef, konden velen niet eens lezen of konden ze zelfs het boek niet kopen met het karig loon uit de stinkende fabrieken...
(En vandaag kan men ze wel kopen maar men verkiest 'Dag Allemaal'...)

Dit is het laatste schilderij dat ze maakte in 1890. En de reden daartoe is een nare geschiedenis.
Haar meisjesnaam was Marie Anne Caroline Quivoron. Ze bleek een groot talent in haar tienerjaren en kreeg nadien les bij Ingres. Tijdens het maken van schetsen in het Louvre ontmoette ze de schilder Félix Bracqemond, met wie ze nadien trouwde.
Haar academische stijl evolueerde naar het toen moderne impressionisme en ze werd heel beroemd in haar tijd. Ze had contacten met Monet en Degas. Haar succes was echter tegen de zin van haar man, die minder succes had. Hij ontmoedigde haar en weigerde soms schilderijen van haar aan bezoekers te tonen. In 1890, na dit schilderij, werd het haar teveel en nam ze geen penseel meer in de hand.
 Het zegt veel over de relatie man-vrouw in die tijd.
Het doet me denken aan Gustav Mahler die eenzelfde houding aannam tegenover zijn vrouw Alma Schindler. Ook zij was een begaafde pianiste en componiste maar op zijn aandringen heeft ze toen ook opgehouden. Wat in hun geval niet belette dat ze alle aandacht van andere mannen bleef krijgen.

Bij portretten heb ik steeds de neiging om uit te pluizen wie of wat hij/zij eigenlijk was. Wanneer leefden ze? Hoe lang? Welk leven hebben ze gehad?
Dit is één van de mooiste vrouwenportretten uit de Renaissance. Giovanna was de schoondochter van de mecenas van de schilder, één van de rijkste families in Florence. Ik zeg wel degelijk 'was', want het is een postuum portret. Ze trouwde in 1496 maar stierf in het kraambed van het tweede kind op 20-jarige leeftijd in 1488. Kort daarop is het schilderij gemaakt.
Ze staat in zijaanzicht afgebeeld en draagt dure kleding. De sieraden zijn sober gehouden, maar zijn waardevol. Ze heeft het typisch 'Venetiaans blond' haar, wat toen zeer in trek was.
In haar handen houdt ze een zakdoek. Ook een heel modern gebruikt toen. Rond die tijd kwam het bijhebben van een zakdoek op. Oorspronkelijk bedoeld om zeet af te vegen, maar al snel versierd met een initiaal of een wapenschild. Via Catharina de Medici waaide het gebruik over naar Frankrijk en zo kwam het bij ons terecht. Hier is de zakdoek eerder het symbool van het uitwuiven, het vaarwel zeggen (gezien het een postuum portret is).
Achter haar hangt een gebedsnoer en ligt een gebedenboek wat op haar vrome levensstijl wijst.
De tekst achter haar luidt:ARS VTINAM MORES ANIMVMQUE EFFINGERE POSSES PVLCHRIOR IN TERRIS NVLLA TABELLA FORET MCCCCLXXXVIII ('Kunst, zou de hemel wensen dat je gedrag en ziel kon weergeven, er zou geen mooier tableau op aarde zijn. 1488").
De woorden zijn van de Romeinse dichter Martial uit de 1ste eeuw na Christus.
DIT is een portret dat hij voordien van haar maakte. Haar graf is in de Basilica de Sancta Maria Novella in Firenze.

Een wat rare bestelling voor een schilderij. Ze kwam van de chirurgijnsgilde in Amsterdam. De les anatomie vond plaats op 31 januari 1632 en de ongelukkige die 'leerstuk' mocht spelen was de 41-jarige Aris Kindt, die tot ophanging was veroordeeld voor diefstal.
Dergelijke lessen vonden nu en dan plaats. In Leiden had men een anatomisch theater, een soort amphitheater waar men de les kon bijwonen. Bezoekers konden zelfs een ticketje kopen voor de spektakelvoorstelling. De 'leerstukken' waren steeds veroordeelden en soms zorgde men wel dat men tegen de voorstelling een 'leerstuk' had.
Zoals je ziet zijn de mannen in het zwart gekleed. Dit was toen gangbaar voor chirurgijnen. De witte overjassen zoals wij vandaag kennen komen er pas met de komst van de hygiëne met de Verlichting. Samen met het ontsmetten van materiaal, reinigen van wonden,... begon men lichtkleurige kledij te dragen om snel onreinheiden op te merken.
Dokters dragen die vandaag meestal op psychologische redenen. In een kliniek of dokterskabinet is het zeker niet vuil en het is niet zo dat bloed in het rond spuit. Het idee is dat hij 'geleerder' lijkt met de witte jas en patiënten daardoor meer vertrouwen hebben en op hun gemak zijn.
Chirurgijnen waren universitair opgeleide artsen die heelkunde verrichten. Barbieren stonden meer in voor uitwendige zaken en aderlatingen, tanden trekken, haar knippen en scheren. Een manusje van alles dus.
Een symbool dat je vandaag nog zelden ziet is de 'barbierspaal'. De herkomst daarvan is dat middeleeuwse barbiers hun bebloede windsels na het aderlaten buiten hingen. Door de wind verstrengelden die in elkaar en had je het rood wit motief.

Naturalisme ten top!
Een oude dagloner zakt in elkaar. Een vrouw schreeuwt om hulp. Verder een desolaat landschap met in de verte een paar huisjes. Heel eenvoudig en toch een zo krachtig beeld!
Veelal zijn Scandinavische schilders niet zo gekend bij ons. Spijtig eigenlijk. Brendekilde (1857-1942) kwam uit een arbeidersgezin en kende het harde boerenleven in Denemarken. Zijn leven lang was hij bevriend met de schilder Laurits Andersen Ring en beiden zouden elkaar beinvloeden. Zijn schilderijen omvatten vooral landschappen en het plattelandsleven. Brendekilde ontwierp ook vaak de omlijsting van zijn schilderijen. Voor hem was dit een deel van het geheel.

We zien twee dames in een rijk interieur die zich amuseren met een baby. De dame in het wit houdt een trekpopje boven de baby zodat hij er net niet aankan. Het lijkt misschien vandaag een huiselijk tafereel, maar toen (geschilderd in 1873) had een trekpop een andere betekenis.

Tot 1800 zie je op schilderijen vaak de man die een vrouw het hof maakt. Hij was de jager, zij besliste of ze al dan niet prooi wou zijn. Dat spanningsveld werd vaak uitgebeeld op schilderijen, veelal als onderliggende betekenis, zoals in genretaferelen in de 17de eeuw in Nederland.

Na 1800 verandert geleidelijk die relatieverhouding. Vaak wordt een mentaal sterkere vrouw afgebeeld. Hetzij als femme fatale, het zij als echtgenote met een geheime minnaar. Oorsprong lag uiteraard in de bourgeoisie die ontstaan was en waardoor het aantal verstandshuwelijke veel groter was dan in het Ancien Regime. Trouwen was bij de betere klasse een soort handelscontract tussen families. Hij werkte dan aan zijn carrière en zij mocht 'madam' spelen.  Maar het ging nog iets verder: het beeld van de vrouw dat ontstond was dat van zij die heerste over de man. De vrouw kon een vrouw in haar macht houden door haar lichaam, haar uitstraling of omdat ze veel wist van hem. Het beeld dat een man de speelbal was van de vrouw, wordt net symbolisch weergegeven met de trekpop. 

Dus op het schilderij tonen ze de baby het spel dat het later zal moeten aanleren en dat de dames maar al te goed kennen, gezien het rijke interieur.
Andere voorbeelden zijn die van: 'Disparate feminino'  en 'El pelele'van Goya, 'La Dame au pantin' van Felicien Rops en 'La Courtisane Moderne' van Thomas Couture, 'vrouw en pop' van Angel Zarraga'

Het spreekt voor zich dat de trekpop vaak gebruikt werd in karikaturen en spotprenten, waarbij de rijke dame werd afgebeeld als 'veredelde prostituée' en de man als een loser die zijn geslachtsdeel naloopt. Het is perfect afgebeeld in Rop's 'Pornokrates'.

En rond dit thema op literair vlak mogen we uiteraard de Gentenaar Pierre Louÿs niet vergeten (hij werd geboren in de onderstraat 29 te Gent), die in Parijs furrore maakte in 1898 met zijn roman 'Au bout d'un fil'. Voordien had hij al naam gemaakt met zijn erotische verzen 'Les Chansons de Bilitis', waarvan drie op muziek werden gezet door Debussy. Je kan ze HIER horen.

Eigenlijk noemde hij Jan Maelwael, maar Fransen hebben nu eenmaal problemen met de letter w. Hij was van Nederlandse afkomst en werkte een tijd aan het Franse Hof en later aan het Bourgondische Hof van Jan zonder vrees. Zo stond hij bijvoorbeeld in voor het schilderen in Champmol waar hij samenwerkte met Claus Sluter. Na zijn dood werd hij opgevolgd door Jan van Eyck aan het Bourgondisch Hof.

Waarom ik dit schilderij aanhaal, is omdat het één van de oudste schilderijen op doek is (geschilderd rond 1410). Tot dan toe werden schilderijen op houten panelen gemaakt, maar tijdens de renaissance wou men alsmaar grotere schilderijen. Grote panelen hadden het gevaar dat ze krom trokken of zelfs gingen barsten. Bovenop waren grote panelen in hout moeilijk hanteerbaar. Zo is men geleidelijk overgeschakeld op doek.
Opvallend in dit werk zijn de lange vingers. Dit was toen een schoonheidsideaal. Je treft het op tal van kunst aan uit de Renaissance. zoals hier bij 'Heilige familie' van Jan Metsys.

Een klassieke voorstelling van de drie koningen. Maria gezeten bij de kribbe met het kind Jezus op schoot. De koningen in een aanbiddende houding, en Jozef die op de achtergrond is geplaatst en die het gebeuren aanschouwt. Nadien zal Jozef in de bijbel in rook opgaan...

Het beeld van de drie koningen dat we vandaag hebben, hebben we te danken aan de Engelse augustijnermonnik Beda, een kerkgeleerde die vertaler en theoloog was rond 700. Hij bepaalde dat ze Caspar, Melchior en Balthasar zouden heten. Voordien hadden ze namen als Appelis, Ameris en Damascus, of Magelach, Galgalath en Sarazen. Ook bepaalde hij dat ze de drie leeftijden moesten hebben: jeugdig zonder baard, middelbare leeftijd en oud. En bovenop moesten ze uit verschillende continenten komen, waardoor dus eentje uit Afrika.
Maar het oorspronkelijk verhaal komt uit het Arabisch evangelie Spelunca Thesaurorum van rond 400 n chr, waar men van geleerden, sterrenkundigen of magiërs spreekt. Paus Leo De Grote (440-461) nam het verhaal over en bepaalde de offergaven: mirre, goud en wierook. Het beeld van koningen is pas later ontstaan.

Soit, dit schilderij van Van Bijlert lijkt klassiek, maar hij stak er ook enige kritiek in op de Kerk: Het kindje Jezus heeft enkel ook voor het goud en niet voor de mirre en wierook! Hij heft zelfs het dekseltje op hoeveel goud er inzit! Aan zijn gezicht te zien is hij er blij mee! Een verwijzing naar de hebzucht van de Kerk...

Je zou niet meteen verwachten dat dit een religieus werk is, maar het stelt Maria Magdalena voor.
Op de tafel bij haar staat haar atrribuut: een 'albasten kruikje', hier in het goud. De verwijzingen naar haar als prostituée is natuurlijk de luit en de partituur als symbolen van ontucht. Achter haar is een kamertje waar een tafeltje staat met daarop ee ntric-trac spel en eenomgegooide beker. Allemaal tegens van losbandigheid. En toch zijn er enkele zaken die afwijken: ze is niet als prostituée gekleed, maar eerder als rijke dame. Ze draagt geen gele tinten, heeft een gouden halsketting, draagt bont en heeft een diadeem met edelstenen. Haar rood-wit kleed heeft motieven van het koninklijke (kroon) en liefde (hartmotieven). De hartjes zijn vervat in een figuur die lijkt op een dadelpalm, symbool voor de levensboom.
Links achter haar heb je zicht naar buiten. De zittende dame is Martha, zus van Maria Magdalena. Zij is in gesprek met Jezus en die is in het zwart gekleed! Heel ongewoon. En de mensen buiten zijn in een totaal andere stijl gekleed, die eerder Grieks of Romeins aandoet, terwijl Maria Magdalena eerder gekleed is als Bourgondische-Italiaanse stijl. 
Wat wou Van Hemessen hiermee aangeven? Hij was een tijdgenoot van Bruegel en was naast Bruegel en Metsys werkzaam in Antwerpen. Hij leefde dus ook in die periode tussen reformatie en contrareformatie, de beeldenstorm, de vervolgingen van protestanten,...
En het waren net in de Calvinistische kringen dat men soberheid nastreefde en men zich eenvoudig ging kleden, vaak in het zwart. Een verwijzing?
Ook de kippen en de haan kunnen een verwijzing zijn. De haan op de kerktoren is symbool van de leider die waakt over zijn kippen (in dit geval de geloofsgemeenschap). Wijst hij met de griekse kledij naar de Rede? Of schilderde hij symbolisch een hagepreek? Het zou kunnen want wat verder bij de bomen staat een klein mannetje geschilderd. Is hij aan het luistervinken? En achter hem staat in de verte een kerktoren...
Het zijn natuurlijk interpretaties maar het lijkt plausibel.
Ook het roodfluwelen bed rechtsachter moet een aanwijzing zijn tussen de band van Jezus en Maria Magdalena.
Het is overduidelijk dat hij Maria Magdalena in de eerste oogopslag met de luid traditioeel schildert, maar de kleine verwijzingen zijn om over na de denken... Ik vraag me af welk beeldje hij op het gouden kruikje schilderde...

Voor velen is een uitstapje naar Gent kuieren in winkelstraten met aansluitend een terrasje. Voor mij is wandelen rondkijken...de 'kunst van het kijken'-wandeling. Overal zijn symbolen en tekens te vinden die de meeste mensen achteloos voorbijlopen en niet beseffen dat ze zoveel te vertellen hebben. De veel voorkomende 'leeuwenkop' als deurklopper aan een voordeur. Leeuw is symbool van 'bewaker'. Of huizen met een voetschraper naast de voordeur. Broodnodig ten tijde van de koetsen, als men tenminste een stenen vloer in huis kon betalen.

Zo kwam ik deze week deze twee tegen: de linkerfoto is een beeldje aan het hoekhuis aan de Dulle Griet. Geen mens die er nog naar omziet. Het is een zittend leeuwtje. Na opzoekingen bleek hier ooit de herberg 'In den rooden leu'  (In de rode leeuw) te zijn gevestigd. Zo had elke handelsraak vroeger zijn uithangbord. Zo nam de Tierenteyn mosterdwinkel het embleem over van de vorige eigenaar indertijd: een half maantje. Het prijkt nog steeds op de gevel en de mosterdpotten. Hoogtijd dat Stad Gent het leeuwtje zijn gepaste kleur geeft...

Op de rechterfoto kwam ik een gevelsteen tegen met een leeuw en een bij aan de Coupure. Leeuwen kunnen ook staan voor het koninklijke en de bij staat voor werklust, arbeid, vlijt. Er moet dus ooit een bloeiede handel geweest zijn. Inderdaad was daar in de 19de eeuw een beroemde chicoreifabriek. Leopold De Ronne was er in 1858 een chicoreifabriek gestart. Zijn chicorei 'La Pucelle de Gand' (de maagd van Gent) was beroemd tot in Parijs! HIER zie je nog een reclame van de chicorei. De dochter nam de zaak over met haar jonge zoon. Toen die sneuvelde in WO I, verkocht ze de zaak en betekende dit het einde van de fabriek.
Zo zie je maar hoe interessant wandelingen kunnen zijn... Over de beelden aan het postgebouw aan de korenmarkt is het verhaal iets té lang. In bijlage vind je een overzicht van de beelden...

Bijlagen:
post.pdf (8 MB)   

Tussen 1848 en 1864 maakte von Schwind een veertigtal schilderijen die hij 'reisebilder' noemde, herinneringen uit zijn jeugd. Hij was veelal illustrator zoals bijvoorbeeld illustraties bij liederen van Schubert, werkte aan het Beierse Hof en later bij Ludwig II. Dit schilderijtje is een onderdeel van zijn "reisebilder'.

Om de stijl te schetsen moeten we terug naar de 19de eeuw in Oostenrijk. Na Napoleon verzeilde het Habsburgse Rijk in een politiestaat onder Metternich en later onder Frans Joseph. Beiden wilden maar al te graag terugkeren naar vroeger tijden van het Ancien Regime. Dat resulteerde in een Duitse Romantiek in de literatuur waar mensen het alledaagse wilden ontvluchten, veelal in de natuur. De samenleving zelf was hypocriet en vol van verstikkende omgangsregeltjes. Een hieruit voortkomende stijl is de 'Biedermeierstijl' tussen 1815 en 1848, een soort kleinburgerlijk kunst van eenvoud en zedelijkheid. En dit is wat je voelt in dit schilderij:

Het meisje is opgestaan, heeft het venster opengemaakt en kijkt naar buiten (de natuur). We zien haar met de rug naar ons. Dit noemt een 'ruckenbild'. Psychisch heeft het iets wat nieuwsgierigheid en mysterie opwekt- romantiek . Vrouwen zijn bij een 'ruckenbild' geneigd te raden naar wat ze kijkt; mannen zullen eerder de kamer rondspeuren om haar persoon te ontrafelen.

Hier dus geen erotische verwijzingen, althans niet extreem opvallend. Bovenal is de kamer netjes zoals een zedig meisje betaamt: kleedje opgevouwen op de stoel, schoentjes naast elkaar daarbij, een kaarsje dat brandt(vroomheid). Nergens is het rommelig. 
De gordijnen aan de ander kant zijn gesloten, maar we zien een silhouet. Een man? Een bloempot? Terug mysterie.
Voor het raam een tafeltje waar ze voordien naaide. Naaien en spinnen was een teken van huiselijkheid. Het hield de handen van meisjes bezig, zodat ze geen andere zaken deden. Naast het venster een vogelkooi die gesloten is. Het enige dat verwijst naar erotiek. In dit geval is het gesloten, dus geen wulpse gedachten.
Maar dat zal niet lang duren... en dat geeft de schilder ook aan:
de klok staat op 8 uur. Een derde van een dag. Het meisje is pakweg 20, dus op een derde van haar leven. Weldra komt ze in een tweede fase: de volwassenheid. Dat de ontluiking naar volwassenheid er bij het meisje is, wijst haar ene voet. De hiel is opgetild, net alsof ze de wijde wereld wil verkennen...