Een wat rare bestelling voor een schilderij. Ze kwam van de chirurgijnsgilde in Amsterdam. De les anatomie vond plaats op 31 januari 1632 en de ongelukkige die 'leerstuk' mocht spelen was de 41-jarige Aris Kindt, die tot ophanging was veroordeeld voor diefstal.
Dergelijke lessen vonden nu en dan plaats. In Leiden had men een anatomisch theater, een soort amphitheater waar men de les kon bijwonen. Bezoekers konden zelfs een ticketje kopen voor de spektakelvoorstelling. De 'leerstukken' waren steeds veroordeelden en soms zorgde men wel dat men tegen de voorstelling een 'leerstuk' had.
Zoals je ziet zijn de mannen in het zwart gekleed. Dit was toen gangbaar voor chirurgijnen. De witte overjassen zoals wij vandaag kennen komen er pas met de komst van de hygiëne met de Verlichting. Samen met het ontsmetten van materiaal, reinigen van wonden,... begon men lichtkleurige kledij te dragen om snel onreinheiden op te merken.
Dokters dragen die vandaag meestal op psychologische redenen. In een kliniek of dokterskabinet is het zeker niet vuil en het is niet zo dat bloed in het rond spuit. Het idee is dat hij 'geleerder' lijkt met de witte jas en patiënten daardoor meer vertrouwen hebben en op hun gemak zijn.
Chirurgijnen waren universitair opgeleide artsen die heelkunde verrichten. Barbieren stonden meer in voor uitwendige zaken en aderlatingen, tanden trekken, haar knippen en scheren. Een manusje van alles dus.
Een symbool dat je vandaag nog zelden ziet is de 'barbierspaal'. De herkomst daarvan is dat middeleeuwse barbiers hun bebloede windsels na het aderlaten buiten hingen. Door de wind verstrengelden die in elkaar en had je het rood wit motief.

Naturalisme ten top!
Een oude dagloner zakt in elkaar. Een vrouw schreeuwt om hulp. Verder een desolaat landschap met in de verte een paar huisjes. Heel eenvoudig en toch een zo krachtig beeld!
Veelal zijn Scandinavische schilders niet zo gekend bij ons. Spijtig eigenlijk. Brendekilde (1857-1942) kwam uit een arbeidersgezin en kende het harde boerenleven in Denemarken. Zijn leven lang was hij bevriend met de schilder Laurits Andersen Ring en beiden zouden elkaar beinvloeden. Zijn schilderijen omvatten vooral landschappen en het plattelandsleven. Brendekilde ontwierp ook vaak de omlijsting van zijn schilderijen. Voor hem was dit een deel van het geheel.

We zien twee dames in een rijk interieur die zich amuseren met een baby. De dame in het wit houdt een trekpopje boven de baby zodat hij er net niet aankan. Het lijkt misschien vandaag een huiselijk tafereel, maar toen (geschilderd in 1873) had een trekpop een andere betekenis.

Tot 1800 zie je op schilderijen vaak de man die een vrouw het hof maakt. Hij was de jager, zij besliste of ze al dan niet prooi wou zijn. Dat spanningsveld werd vaak uitgebeeld op schilderijen, veelal als onderliggende betekenis, zoals in genretaferelen in de 17de eeuw in Nederland.

Na 1800 verandert geleidelijk die relatieverhouding. Vaak wordt een mentaal sterkere vrouw afgebeeld. Hetzij als femme fatale, het zij als echtgenote met een geheime minnaar. Oorsprong lag uiteraard in de bourgeoisie die ontstaan was en waardoor het aantal verstandshuwelijke veel groter was dan in het Ancien Regime. Trouwen was bij de betere klasse een soort handelscontract tussen families. Hij werkte dan aan zijn carrière en zij mocht 'madam' spelen.  Maar het ging nog iets verder: het beeld van de vrouw dat ontstond was dat van zij die heerste over de man. De vrouw kon een vrouw in haar macht houden door haar lichaam, haar uitstraling of omdat ze veel wist van hem. Het beeld dat een man de speelbal was van de vrouw, wordt net symbolisch weergegeven met de trekpop. 

Dus op het schilderij tonen ze de baby het spel dat het later zal moeten aanleren en dat de dames maar al te goed kennen, gezien het rijke interieur.
Andere voorbeelden zijn die van: 'Disparate feminino'  en 'El pelele'van Goya, 'La Dame au pantin' van Felicien Rops en 'La Courtisane Moderne' van Thomas Couture, 'vrouw en pop' van Angel Zarraga'

Het spreekt voor zich dat de trekpop vaak gebruikt werd in karikaturen en spotprenten, waarbij de rijke dame werd afgebeeld als 'veredelde prostituée' en de man als een loser die zijn geslachtsdeel naloopt. Het is perfect afgebeeld in Rop's 'Pornokrates'.

En rond dit thema op literair vlak mogen we uiteraard de Gentenaar Pierre Louÿs niet vergeten (hij werd geboren in de onderstraat 29 te Gent), die in Parijs furrore maakte in 1898 met zijn roman 'Au bout d'un fil'. Voordien had hij al naam gemaakt met zijn erotische verzen 'Les Chansons de Bilitis', waarvan drie op muziek werden gezet door Debussy. Je kan ze HIER horen.

Eigenlijk noemde hij Jan Maelwael, maar Fransen hebben nu eenmaal problemen met de letter w. Hij was van Nederlandse afkomst en werkte een tijd aan het Franse Hof en later aan het Bourgondische Hof van Jan zonder vrees. Zo stond hij bijvoorbeeld in voor het schilderen in Champmol waar hij samenwerkte met Claus Sluter. Na zijn dood werd hij opgevolgd door Jan van Eyck aan het Bourgondisch Hof.

Waarom ik dit schilderij aanhaal, is omdat het één van de oudste schilderijen op doek is (geschilderd rond 1410). Tot dan toe werden schilderijen op houten panelen gemaakt, maar tijdens de renaissance wou men alsmaar grotere schilderijen. Grote panelen hadden het gevaar dat ze krom trokken of zelfs gingen barsten. Bovenop waren grote panelen in hout moeilijk hanteerbaar. Zo is men geleidelijk overgeschakeld op doek.
Opvallend in dit werk zijn de lange vingers. Dit was toen een schoonheidsideaal. Je treft het op tal van kunst aan uit de Renaissance. zoals hier bij 'Heilige familie' van Jan Metsys.

Een klassieke voorstelling van de drie koningen. Maria gezeten bij de kribbe met het kind Jezus op schoot. De koningen in een aanbiddende houding, en Jozef die op de achtergrond is geplaatst en die het gebeuren aanschouwt. Nadien zal Jozef in de bijbel in rook opgaan...

Het beeld van de drie koningen dat we vandaag hebben, hebben we te danken aan de Engelse augustijnermonnik Beda, een kerkgeleerde die vertaler en theoloog was rond 700. Hij bepaalde dat ze Caspar, Melchior en Balthasar zouden heten. Voordien hadden ze namen als Appelis, Ameris en Damascus, of Magelach, Galgalath en Sarazen. Ook bepaalde hij dat ze de drie leeftijden moesten hebben: jeugdig zonder baard, middelbare leeftijd en oud. En bovenop moesten ze uit verschillende continenten komen, waardoor dus eentje uit Afrika.
Maar het oorspronkelijk verhaal komt uit het Arabisch evangelie Spelunca Thesaurorum van rond 400 n chr, waar men van geleerden, sterrenkundigen of magiërs spreekt. Paus Leo De Grote (440-461) nam het verhaal over en bepaalde de offergaven: mirre, goud en wierook. Het beeld van koningen is pas later ontstaan.

Soit, dit schilderij van Van Bijlert lijkt klassiek, maar hij stak er ook enige kritiek in op de Kerk: Het kindje Jezus heeft enkel ook voor het goud en niet voor de mirre en wierook! Hij heft zelfs het dekseltje op hoeveel goud er inzit! Aan zijn gezicht te zien is hij er blij mee! Een verwijzing naar de hebzucht van de Kerk...

Je zou niet meteen verwachten dat dit een religieus werk is, maar het stelt Maria Magdalena voor.
Op de tafel bij haar staat haar atrribuut: een 'albasten kruikje', hier in het goud. De verwijzingen naar haar als prostituée is natuurlijk de luit en de partituur als symbolen van ontucht. Achter haar is een kamertje waar een tafeltje staat met daarop ee ntric-trac spel en eenomgegooide beker. Allemaal tegens van losbandigheid. En toch zijn er enkele zaken die afwijken: ze is niet als prostituée gekleed, maar eerder als rijke dame. Ze draagt geen gele tinten, heeft een gouden halsketting, draagt bont en heeft een diadeem met edelstenen. Haar rood-wit kleed heeft motieven van het koninklijke (kroon) en liefde (hartmotieven). De hartjes zijn vervat in een figuur die lijkt op een dadelpalm, symbool voor de levensboom.
Links achter haar heb je zicht naar buiten. De zittende dame is Martha, zus van Maria Magdalena. Zij is in gesprek met Jezus en die is in het zwart gekleed! Heel ongewoon. En de mensen buiten zijn in een totaal andere stijl gekleed, die eerder Grieks of Romeins aandoet, terwijl Maria Magdalena eerder gekleed is als Bourgondische-Italiaanse stijl. 
Wat wou Van Hemessen hiermee aangeven? Hij was een tijdgenoot van Bruegel en was naast Bruegel en Metsys werkzaam in Antwerpen. Hij leefde dus ook in die periode tussen reformatie en contrareformatie, de beeldenstorm, de vervolgingen van protestanten,...
En het waren net in de Calvinistische kringen dat men soberheid nastreefde en men zich eenvoudig ging kleden, vaak in het zwart. Een verwijzing?
Ook de kippen en de haan kunnen een verwijzing zijn. De haan op de kerktoren is symbool van de leider die waakt over zijn kippen (in dit geval de geloofsgemeenschap). Wijst hij met de griekse kledij naar de Rede? Of schilderde hij symbolisch een hagepreek? Het zou kunnen want wat verder bij de bomen staat een klein mannetje geschilderd. Is hij aan het luistervinken? En achter hem staat in de verte een kerktoren...
Het zijn natuurlijk interpretaties maar het lijkt plausibel.
Ook het roodfluwelen bed rechtsachter moet een aanwijzing zijn tussen de band van Jezus en Maria Magdalena.
Het is overduidelijk dat hij Maria Magdalena in de eerste oogopslag met de luid traditioeel schildert, maar de kleine verwijzingen zijn om over na de denken... Ik vraag me af welk beeldje hij op het gouden kruikje schilderde...

Voor velen is een uitstapje naar Gent kuieren in winkelstraten met aansluitend een terrasje. Voor mij is wandelen rondkijken...de 'kunst van het kijken'-wandeling. Overal zijn symbolen en tekens te vinden die de meeste mensen achteloos voorbijlopen en niet beseffen dat ze zoveel te vertellen hebben. De veel voorkomende 'leeuwenkop' als deurklopper aan een voordeur. Leeuw is symbool van 'bewaker'. Of huizen met een voetschraper naast de voordeur. Broodnodig ten tijde van de koetsen, als men tenminste een stenen vloer in huis kon betalen.

Zo kwam ik deze week deze twee tegen: de linkerfoto is een beeldje aan het hoekhuis aan de Dulle Griet. Geen mens die er nog naar omziet. Het is een zittend leeuwtje. Na opzoekingen bleek hier ooit de herberg 'In den rooden leu'  (In de rode leeuw) te zijn gevestigd. Zo had elke handelsraak vroeger zijn uithangbord. Zo nam de Tierenteyn mosterdwinkel het embleem over van de vorige eigenaar indertijd: een half maantje. Het prijkt nog steeds op de gevel en de mosterdpotten. Hoogtijd dat Stad Gent het leeuwtje zijn gepaste kleur geeft...

Op de rechterfoto kwam ik een gevelsteen tegen met een leeuw en een bij aan de Coupure. Leeuwen kunnen ook staan voor het koninklijke en de bij staat voor werklust, arbeid, vlijt. Er moet dus ooit een bloeiede handel geweest zijn. Inderdaad was daar in de 19de eeuw een beroemde chicoreifabriek. Leopold De Ronne was er in 1858 een chicoreifabriek gestart. Zijn chicorei 'La Pucelle de Gand' (de maagd van Gent) was beroemd tot in Parijs! HIER zie je nog een reclame van de chicorei. De dochter nam de zaak over met haar jonge zoon. Toen die sneuvelde in WO I, verkocht ze de zaak en betekende dit het einde van de fabriek.
Zo zie je maar hoe interessant wandelingen kunnen zijn... Over de beelden aan het postgebouw aan de korenmarkt is het verhaal iets té lang. In bijlage vind je een overzicht van de beelden...

Bijlagen:
post.pdf (8 MB)   

Tussen 1848 en 1864 maakte von Schwind een veertigtal schilderijen die hij 'reisebilder' noemde, herinneringen uit zijn jeugd. Hij was veelal illustrator zoals bijvoorbeeld illustraties bij liederen van Schubert, werkte aan het Beierse Hof en later bij Ludwig II. Dit schilderijtje is een onderdeel van zijn "reisebilder'.

Om de stijl te schetsen moeten we terug naar de 19de eeuw in Oostenrijk. Na Napoleon verzeilde het Habsburgse Rijk in een politiestaat onder Metternich en later onder Frans Joseph. Beiden wilden maar al te graag terugkeren naar vroeger tijden van het Ancien Regime. Dat resulteerde in een Duitse Romantiek in de literatuur waar mensen het alledaagse wilden ontvluchten, veelal in de natuur. De samenleving zelf was hypocriet en vol van verstikkende omgangsregeltjes. Een hieruit voortkomende stijl is de 'Biedermeierstijl' tussen 1815 en 1848, een soort kleinburgerlijk kunst van eenvoud en zedelijkheid. En dit is wat je voelt in dit schilderij:

Het meisje is opgestaan, heeft het venster opengemaakt en kijkt naar buiten (de natuur). We zien haar met de rug naar ons. Dit noemt een 'ruckenbild'. Psychisch heeft het iets wat nieuwsgierigheid en mysterie opwekt- romantiek . Vrouwen zijn bij een 'ruckenbild' geneigd te raden naar wat ze kijkt; mannen zullen eerder de kamer rondspeuren om haar persoon te ontrafelen.

Hier dus geen erotische verwijzingen, althans niet extreem opvallend. Bovenal is de kamer netjes zoals een zedig meisje betaamt: kleedje opgevouwen op de stoel, schoentjes naast elkaar daarbij, een kaarsje dat brandt(vroomheid). Nergens is het rommelig. 
De gordijnen aan de ander kant zijn gesloten, maar we zien een silhouet. Een man? Een bloempot? Terug mysterie.
Voor het raam een tafeltje waar ze voordien naaide. Naaien en spinnen was een teken van huiselijkheid. Het hield de handen van meisjes bezig, zodat ze geen andere zaken deden. Naast het venster een vogelkooi die gesloten is. Het enige dat verwijst naar erotiek. In dit geval is het gesloten, dus geen wulpse gedachten.
Maar dat zal niet lang duren... en dat geeft de schilder ook aan:
de klok staat op 8 uur. Een derde van een dag. Het meisje is pakweg 20, dus op een derde van haar leven. Weldra komt ze in een tweede fase: de volwassenheid. Dat de ontluiking naar volwassenheid er bij het meisje is, wijst haar ene voet. De hiel is opgetild, net alsof ze de wijde wereld wil verkennen...

Dali maakte dit werk in 1941 in Amerika. Eerst was hij gevlucht naar Arcachon nabij Bordeaux voor de Spaanse burgeroorlog. Met het oprukken van de Duitsers week hij uit naar Amerika.
Een hoofd als doodshoofd herbergt andere doodshoofden in de oogkassen en de mond. Het hoofd staat in een desolate woestijn en is omringd met slangen, symbool voor het kwade. Het is geïspireerd op de Medusa met het slangenhoofd. 
Ook gebruikt Dali hier het Droste-effect: de figuur van het hoofd keert terug in de mond en oogkassen, waarin opnieuw in die oogkassen de hoofden zitten, enzovoort, wat duidt dat oorlog steeds terugkeert.
Het Droste-effect is genoemd naar de Nederlandse fabrikant Droste, die dit effect gebruikte bij zijn reclame voor cacao. Het etiket toont het doosje cacao, waarop ook die reclame staat,enz..

Een jongen toont fier aan zijn moeder een muizenval waarin een muis ligt. Zij is op dat moment wortelen aan het schrapen. Een onschuldige scène die uiteraard een onderliggende betekenis had.

In emblemataboeken uit die tijd staat een muizeval symbool voor gevangen of bedwongen lusten. Het werd vaak in verband gebracht met het huwelijk: 'Wie trouwt, verliest zijn vrijheid'. In de schilderkunst komt de muizenval niet zo vaak voor. Gerrit Dou heeft enkele schilderijen, zoals ook in DIT werk. Of in het Mérode triptiek van Campin, waar Jozef (op het rechterpaneel) muizenvallen maakt.

Maar in dit werk wordt de onderliggende betekenis benadrukt door de jongen die nog onschuldig is en de symbolische betekenis er niet van kent. Moeder zal die duidelijk wel kennen en vindt het wel amusant, temeer dat ze net een wortel aan het schrapen is. Ze heeft dan ook een glimlach.
En mocht dat niet duidelijk zijn, zowat alles in de kamer verwijst naar seksualiteit: links de openstaande kuip, rechts de karaf waarvan de stop er maar half opstaat, de geslachte kip, de kool, de vogelmuit die achter haar hangt en het schilderijtje in de verte aan de muur. Maar die kent de jongen dus allemaal niet.

Terloops nog over wortelen: een 'karotentrekker' of een 'carottier' is iemand iets veinst om iets niet te moeten doen. 'tirer une carotte' in het Frans betekent 'bedriegen door te veinzen'. Vermoedelijk is het uit het Italiaans afkomstig. Daar sprak men van 'pianter carota' of wortels planten, wat liegen betekende. Italië heeft een losse zandgrond, dus wortels planten of trekken kan iedereen daar.

Een regendag in Parijs, geschilderd in 1877. Rechts een koppel met paraplu waar de aandacht wordt naartoe getrokken. Verder in de straat nog enkelingen die de regen trotseren. De lokatie is de Place de Dublin in Parijs. Maar waarover gaat het schilderij eigenlijk?
Eigenlijk is het een soort landschapsschilderij, maar in dit geval dus een stadsschilderij.

Rond 1855 begonnen de grote werken in Parijs door de architect Haussman. Hij ontwierp 12 boulevards die een ster zouden vormen aan de Arc de Triomphe. Vele huizen en steegjes verdwenen en maakten plaats voor hoge herenhuizen (boulevard is trouwens een verbastering van het Nederlandse 'bollewerk').
Wat je op het schilderij dus ziet was heel modern toen, maar vandaag zo gewoon. Voordien konden mensen niet wandelen op straat bij regenweer. Trottoirs bestonden niet en de straat was één modderpoel. Wandelen bij regenweer zoals op het schilderij was dus héél modern. Caillebotte heeft ook gespeeld met het perspectief. De ruimte is veel wijdser geschilderd. Vermoedelijk maakte hij schetsen via fotografie. Het grapje dat verscholen zit in het schilderij, is dat het koppel naar links kijkt en er een tegenligger komt met een paraplu. Ze zouden dus weldra botsen met hun paraplu's. Men moest het nog gewoon worden...
De plaats dezer dagen kan je HIER zien.

Dit schilderijtje is te zien in het Paleis voor Schone Kunsten in Lille. Lange tijd werd gedacht dat dit een werk van Jeroen Bosch was, maar na ontleding van de partituur, blijkt dat die 34 jaar na zijn dood is gecomponeerd. Het moet dus een schilder geweest zijn die in de stijl van Bosch werkte, wat niet ongewoon was na de dood van Bosch. Het illustreert zijn bekendheid als schilder.

Het werk van Bosch zelf is verloren gegaan, maar het thema is hetzelfde als het narrenschip. Dit keer is het een ei dat bevolkt is met creaturen die alle mogelijke slechte eigenschappen hebben: de doodzonden. Het wijst op de gevolgen van een verderfelijke levensstijl: waanzin (de omgekeerde trechter), de non met een uil op haar hoofd, de monnik die bestolen wordt,... En muziek (althans volksmuziek) was even verderfelijk in die tijd. En dat het geloof ver te zoeken is, zie je linksonder. De vis (Ichtus), symbool voor Jezus, wordt gebraden en nauwlettend in de gaten gehouden door de kat.

Het idee van het narrenschip is ontleend aan een allegorisch gedicht genaamd "Das Narrenschiff", geschreven door de Duitse theoloog en satiricus Sebastian Brant. Het gedicht werd voor het eerst gepubliceerd in 1494 en het beschrijft een denkbeeldige reis van een schip vol dwazen, die verschillende ondeugden en dwaze gedragingen symboliseren. Het werk was zeer invloedrijk in zijn tijd en werd vertaald in verschillende talen en verscheen in vele edities. Het was een satirische kritiek op de maatschappij en de menselijke ondeugden, vaak gebruikt als symbool voor menselijke dwaasheid en zonden.

Over de partituur op het schilderij: De muziek is van Thomas Crecquillon en heet 'Toutes les nuictz'. De tekst van het lied is

Elke nacht als ik mijn bed opzoek zonder jou.
denkend aan jou, de enige slaap die ik vind
is dromen over jou tot de volgende dag.
Onophoudelijk zou ik je in mijn bed willen hebben
sinds ik mezelf betrap op het kussen van het kussen
in plaats van jouw mond
en diep zucht
elke nacht.

Je kan het HIER horen

Om de dubbele bodembetekenis in dit schilderij te duiden, vraagt het enige uitleg. Wat opvalt bij het bekijken, is dat de ploegende boer op de voorgrond staat en pas later merk je de spartelende benen van Icarus in het water. Hij had dus een bijbedoeling met het werk.
Vooreerst het verhaal van Icarus uit de mythologie: In Metamorfosen van Ovidius vertelt hij het verhaal van Icarus, zoon van Daedalus, die wil zijn als goden. Hij wil vliegen tot de wolken en uitstijgen tot de Goden. Zijn veren met was bestreken smelten, en hij valt terug op de aarde. De moraal was dus hoogmoed die bestraft werd. Uit dit verhaal schildert Bruegel de passage:

Iemand die met zijn bevende hengel aan het vissen was, zag hen;
ook een herder die op zijn stok leunde, en een boer met zijn ploeg;
ze waren verbaasd en dachten dat het wel goden moesten zijn die het luchtruim doorkruisten.

We zien de visser vissen, de herder kijkt naar omhoog en de boer ploegt. Ook in het verhaal staat dat de neef van Daedalus veel slimmer was. Uit jaloesie had hij hem van de tempel geduwd, maar Athena veranderde hem tijdig in een patrijs. Die patrijs is tussen de visser en Icarus geschilderd.
Wat was er gebeurd toen het schilderij werd gemaakt? We schrijven het jaar 1563. 

Perrenot de Granvelle was vertrouwensman, raadgever en hoofd van de Inquisitie van de Spaanse vorst Filips II. Tegen zijn beleid kwam zoveel kritiek bij zoverre dat Prins Willem van Oranje met hem niks wou te maken hebben. Hij schreef de graven Egmont en Hoorn om Filips II ertoe aan te zetten om hem opzij te zetten. Filips wou dit aanvankelijk niet maar de gemoederen laaiden in de Nederlanden zo hard op, dat hij toch zijn ontslag kreeg. Vreugde alom in de Nederlanden!
En het is precies dit wat Bruegel onderhuids schildert: De boer is niet als een boer gekleed, maar als een rijk man. En dan nog in oranje! Willem van Oranje dus. Het mes en de geldbeugel op de rots illustreren macht en rijkdom. Zijn twee kompanen Egmont en Hoorn zijn de herder en de visser. Zij doen alsof hun neus bloedt bij de 'val' van Icarus, ofte: Granvelle.
Het karveel in het water is voorzien van kanonnen, wat verwijst naar de Spaanse bezetting.
En zoals in het verhaal van Ovidius, dat de patrijs lacht met Daedalus bij het graf van Icarus, zo zit hij nu spottend te lachen met de val.

Een portie Engelse humor in een schilderij... Lanseer was een bekend portretschilder en schilder van dieren in zijn tijd. Toen hij tijdens een diner een rechter hoorde zeggen dat de Franse poedel van de Graaf d'Orsay een perfecte rechter zou zijn, was dit de aanzet tot dit schilderij.
Het zal in de vriendenkring wellicht voor de nodige hilariteit gezorgd hebben. De hertog van Devonshire kocht het schilderij op en liet er zijn windhond bij plaatsen...
Het doet me denken aan een minder bekende bladzijde in de geschiedenis: dierenprocessen. Tussen pakweg 1300 en 1800 konden dieren evengoed veroordeeld worden. Zo werd in 1595 in Leiden een hond tot de galg veroordeeld omdat hij een kind in de hand had gebeten. En in Waalwijk vond het laatste proces plaats in 1798: drie koeien en een stier werden er tot levend begraven veroordeeld. Maar omdat ze zoveel heisa maakten, kregen ze de kogel. Deze dierenprocessen waren steeds voor een kerkelijke rechtbank.
De eerste advocaat die opkwam tegen de processen was Barthélemy Chasseneuz. Hij was de raadsman in 1522 op het proces in Autun (F). Daar had de bisschop een proces tegen al de ratten aangespannen omdat ze de oogst hadden vernield.
Chasseneuz riep alle ratten op in de rechtbank, wat noodzakelijk was voor een vonnis volgens de wet. De volgende zitting gaven alle ratten uiteraard verstek. Chasseneuz bracht dan het artikel naar voor, dat men niet moest getuigen -en dus niet veroordeeld kon worden- indien men vreesde voor zijn leven. En met al de honden in de stad was het voor de hand liggend.
Uiteindelijk eindigde het proces met een minnelijke schikking: de ratten werden bij wet levenslang verbannen uit de streek....

De engelenburcht in Rome. Wat Dan Brown in zijn boeken wel niet vermeldde, is dat de Sint Michaël op de burcht van Gentse makelij is! De Gentse beeldhouwer Pieter Antoon Verschaffelt kreeg in 1748 opdracht om het beschadigde beeld te vervangen. Miljoenen toeristen kijken vandaag dus naar een stukje Gentse kunst!
Verschaffelt was nadien verbonden aan het Hof van de Keurvorst Karl Theodor, waar hij de tuindecoraties maakte in zijn kasteel in Schwetzingen en werd directeur van de kunstacademie in Mannheim.
En zeggen dat geen enkele Gentenaar Verschaffelt kent!

Een jonge vrouw trekt er op uit. Ze staat nog even op de laatste trede aan het portaal. Ze draagt een wit jurk en een zomerhoed.
Tot zover zou je denken...
Links van het portaal staan twee vensters. Het rechtse is dicht, het ander staat open. Er is duidelijk een wind want de gordijnen waaien naar binnen. Als je dan naar de jurk kijkt, zie je dat die tegen haar voorste dijbeen slaat, waardoor haar bovenbeen ietwat onthuld is.
Er is dus een samenhang met de vensters en de dame.
Aan de andere kant: het portaal heeft twee pilaren die je dan met haar benen zou kunnen vergelijken. Anderzijds kan je ze zien als een fallus symbool, het mannelijke. Het feit dat ze een pilaar vasthoudt wijst haar hang naar het mannelijke.

Edward Hopper speelt hier met de psychologie van de dame. Het open en gesloten venster wijst op al dan niet ontvankelijk zijn voor... Gezien de wind op haar jurk slaat, is de vergelijking dus met het open venster, dus ontvankelijkheid.
Daarom is ze ook mooi zomers opgekleed. Ze staat er voor open maar...als je haar blik ziet is die hautain en kijkt ze in het ijle. Haar neus omhoog (het gesloten venster). 
Het portaal staat ook voor ontvankelijkheid maar ze is de trap niet af. Het wijst op haar gereserveerdheid. Gezien worden zonder contact.

Je ziet het wel vaker bij meisjes op een bepaalde leeftijd: ze willen gezien worden, maar ze gunnen niemand een blik. DAT wou Hopper met het schilderij weergeven. Daarom is er ook de leegte rondom haar. Ze is zo zelfingenomen met haar eigen ik, dat ze niemand ziet.

Eentje voor de paardenliefhebbers. Dé schilder bij uitstek van paarden is de Engelse schilder Stubbs. Dit is zijn bekendste schilderij, een levensgroot werk van het geliefde renpaard van Charles Watson-Wentworth, markies van Rockingham.

Men spreekt van paarden als een edel dier. Het heeft geen muil maar een mond, geen poten maar benen. De herkomst hiervan is dat vroeger enkel edelen op een paard zaten en zich amper te voet verplaatsten. 'Edel' was dan ook voorbehouden voor dat soort paarden, niet voor bvb. boerenpaarden. 'Edel' in taal wijst ook op iets beter: edelsteen, edelmetaal,... Het ging dus op het paard van betere kwaliteit dat vroeger enkel door de adel bereden werd.

Hoe dan ook, Engeland heeft nog steeds een soort verering voor dat soort paarden. Er was zelfs een wet in Engeland dat men paarden die in steelkoolmijnen gewerkt hadden, niet mocht slachten. De paarden werden dan maar getransporteerd naar Antwerpen waar ze wel geslacht werden. Het vlees was echter zeer taai en zo maakte men er de bekende 'filet d'anvers' van.

Nog iets over ruiterstandbeelden: de verhaal dat de stand van de poten van het paard aanwijst hoe de ruiter gestorven is, is een fabel. Wanneer en wie dat verhaal ooit opdiste is niet gekend, maar het is een hoax die vandaag nog steeds bestaat.

Brieven lezen of brieven schrijven als thema op schilderijen had ten tijde van Vermeer vaak met liefde of ontrouw te maken. Het gele kleedje verwijst hier eerder naar ontrouw. Blijkbaar komt de dienstbode met een brief terwijl de dame zelf een brief aan het schrijven is. Blijkbaar komt die onverwacht want ze lijkt verbaasd of enigszins geschrokken.
Dienstbodes, huismeiden, kinderen: ze waren vroeger de ideale koerier tussen geliefden. Ze konden immers niet lezen. Voor de koeriers zelf waren andere redenen: ze verdienden er wat zakgeld aan, ze wisten van een geheim dat hen later van pas kon komen en intussen moesten ze niet hard werken.

Maar waar ik het eigenlijk wou over hebben zijn de blauwe kleuren bij Vermeer die veelvuldig voorkomen. Het pigment om de diepblauwe kleur te bekomen was het ultramarijn, dat werd bekomen uit de steen Lapis Lazuli die men enkel vindt in Afghanistan. Het pigment was peperduur omdat men het uit de blauw geaderde stenen moest gewonnen worden. Het was zelfs duurder dan goud!
Vraag is dus: Hoe kon Vermeer dit betalen? Als je zijn levensloop bekijkt (hij werd maar 43 jaar oud) stamt hij niet van een rijke familie en is ook niet rijk getrouwd geweest. Hij ging zelfs een periode inwonen bij zijn schoonmoeder. Niettemin is veel van het ultramarijn gebruikt in zijn schilderijen. Voorlopig een mysterie...

Arcimboldo (1527-1593) is vandaag gekend voor zijn 'rare' portretten. Hij was werkzaam aan het Habsburgse Hof in Wenen en Praag waar hij moest instaan voor schilderijen, opluisteren van feesten, architect,... Ietwat zoals Van Eyck was aan het Bourgondische Hof.
Wanneer en waarom hij zijn rare portretten begon, is niet geweten. Vermoedelijk ontleende hij het idee dat elkeen wel ervaart: pareidolia, het zien van bvb. een figuur in een wolk. Het is wel zo dat hij ze niet van in het begin van zijn schilderscarrière maakte. Hij was dan al werkzaam aan het Hof.
Blijkbaar hadden zijn portretten danig succes, want hij maakte er vele reeksen, zoals de jurist of de bibliothecaris. Vandaag is hij vrijwel enkel nog gekend van die portretten. De stijl maakte hem dan ook uniek in de schilderkunst. In latere werken experimenteerde hij ook met gezichtsbedrog.
Dit werk heeft Vertumnus, de god van de herfst. Maar eigenlijk is het een portret van Rudolf II van Habsburg. Zijn 'normaal' portret zie je HIER. En dit is een 'gewoon' portret dat hij maakte: de keizerlijke familie van Maximiliaan II

Elkeen die getrouwd is kent deze scène: de pose voor het ultieme huwelijksportret. Maar wat bezielde de schilder om nét die scène te schilderen? Wat wou hij ermee zeggen?
We zijn het jaar 1878. In die periode begon fotografie op te komen en stilaan moest schilderkunst plaats ruimen. En één van de eerste gebeurtenissen waar fotografie de schilderkunst verdrong was het huwelijksportret. Het was goedkoper en het ging veel sneller. Dat maakte dat een huwelijksportret voor veel meer mensen mogelijk was (de eerste foto werd gemaakt in 1826). Er ontstond dus op bepaalde gebieden een rivaliteit. Maar anderzijds werd fotografie ook door schilders gebruikt als hulpmiddel. En één van de eerste schilders die dat deed was net Dagnan-Bouveret. 
Het schilderij was dus een heel herkenbare en actuele scène in die tijd. En het geeft een beeld van hoe het er enigszins aan toeging. Onderhuids was dit wat de schilder trouwens wou aangeven: een schilder kan meer suggestief inlassen in een schilderij dan bij een foto.
Laten we dit schilderij eens bekijken:
Het interieur is nogal eenvoudig en zelfs armoedig, wat wijst dat een fotograaf niet de status toen had van een goede schilder. Boven de deur rechts hangt zelfs een bordje: 'on est prie de deposer un a compte en posant'. We zien ook de klassieke pose van toen: de vrouw omarmt de man, terwijl hij statig met borst vooruit poseert. Het geeft meteen het beeld van de emancipatie toen. Je merkt ook weinig affiniteit tussen beiden. Vermoedelijk is het een gearrangeerd huwelijk. In die tijd in de betere klasse was dat vaak zo. En dat ze van de betere klasse waren, zie je aan de buishoed van de mannen van de familie. Ook het wit kleed van de bruid was heel modern. Vermoedelijk kwamen ze uit de stad, want op het platteland was de bruid in kleur gekleed. Het witte bruidsjurk onstond pas in 1840 bij het huwelijk van Queen Victoria in Engeland. Tot op vandaag wordt het nagebootst.
Ook heeft de schilder enige symbolen verwerkt: op het kastje rechts liggen de twee bijbels die het paar wellicht bijhad en tussenin schilderde hij een oester. De bijbels vrwijzen naar de deugd van het sacrament, de oester naar de geslachtsgemeenschap die ze zullen hebben (of al gehad hebben).
Dat de portretopname een speciaal moment was, zie je aan de familie. Een oudere dame rechts legt nog vlug het wit kleed in zijn plooi, de anderen wachten het ultieme moment af van de 'klik' van de fotograaf. Het was toen High-tech. Rechts staat een meisje alles te bestuderen, terwijl een jongeman op de voorgrond niet in de ban is. Blijkbaar kent hij het al, want hij is de kleine jongen aan het pesten door rook in zijn gezicht te blazen.
Eigenlijk is het schilderij als een tijdscapsule naar 1878. In tegenstelling tot, als je de foto van het koppel zou zien. Dat maakte de schilder dus duidelijk...