Het onverwachte antwoord.
Uitgeverij : Meulenhoff B.V.
PAPERBACK / 285 BLZ.
ISBN / 9789029068680
winnaar Gouden Uil
***
'Ik blijf maar schrijven. Schrijven (
) is zoals jou strelen, eindeloos aftasten, proberen de juiste plaatsen te vinden, proberen ergens doorheen te raken, binnenin te raken. Je moet wel denken: ze is blijkbaar altijd met mij bezig. Dat stoort mij enigszins, dat je dat zou denken. En ik, zodoende: nee, ik ben eigenlijk niet met jou bezig - dit is alleen een stijloefening, ik vind je uit op papier, ik schrijf een woordenboek over de liefde, tegelijk een atlas van de wereld, je komt er alleen maar in voor.'
Wat is deze roman? Een verzameling liefdesverhalen, een detective, een legpuzzel, een ideeënroman, een loflied op de zintuigen? Op deze en andere vragen geeft De Martelaere- Het onverwachte antwoord.
Patricia de Martelaere schetst in haar romans vooral het innerlijke leven van de personages: hun subjectieve aanvoelen, hun dromen en frustraties, hun onderlinge relaties, hun naijver, hun passies
Voor De Martelaeres roman,"Het onverwachte antwoord", ligt dat eigenlijk niet anders. De titel verwijst naar het gelijknamige schilderij van de Belgische surrealistische schilder René Magritte, dat op de kaft van het boek staat afgebeeld. Het stelt een gesloten deur voor waarin een menselijk silhouet is uitgesneden. Blijkbaar is iemand zoëven letterlijk door de deur gegaan. Naar de precieze identiteit van die persoon en zijn of haar beweegredenen moeten wij raden, maar de contouren van zijn aanwezigheid blijven ook na het vertrek onverminderd zichtbaar.
In de roman staat één man, Godfried H., centraal. Zelf komt hij nauwelijks aan het woord, omdat Het onverwachte antwoord juist is geschreven vanuit het perspectief van vijf vrouwen van wie het leven helemaal om hem draait. In de eerste helft van het boek komen ze ieder om de beurt in een eigen hoofdstuk aan bod. 'Ze' zijn onder andere de psychoanalytica Anna, zijn vrouw, de genetica Clara, zijn minnares, en de portretschilderes Esther. Het zijn allemaal verschillende persoonlijkheden met een eigen leefwereld die De Martelaere uitstekend een eigen kleur weet te verlenen. Eerst is er Esther, die zijn portret tekent, dan zijn grote liefde Clara, een genetica, die hem de bevruchting van orchideeën uitlegt. En zo gaat het verder, in toenemende heftigheid: Anna, zijn vrouw en psychoanalytica, verdenkt hem van overspel; zijn ex-studente Marina hoort van hem wat Rilke denkt over het schrijverschap; Sybille, zijn minnares, gelooft zonder meer dat ze met God in bed ligt en dan is er nog de mysterieuze S. En tenslotte is er nog zijn dochter, die zich verhalen laat voorlezen om haar diepste angsten te bezweren. Aan de ene kant werkt De Martelaere het thema bewonderenswaardig goed uit, maar aan de andere kant wordt het op een gegeven moment vrij eentonig en zelfs drammerig. Wellicht is de poging om filosofie in literatuur te drenken hier wel iets te ver doorgetrokken. Als lezer ben je niet alleen getuige van de dagelijkse bezigheden en belevenissen van de vrouwen. Dikwijls worden er namelijk herinneringen en overpeinzingen tussen geweven, waardoor je vaak ook al een behoorlijk beeld krijgt van de band die de dames hebben met Godfried. De niet-rechtlijnige vertelwijze is absoluut niet storend maar geeft juist blijk van de creativiteit én werkelijkheidsgetrouwheid - want zou de werking van onze hersenen dan anders zijn? - waarmee De Martelaere vertelt. Net als in haar vorige romans is haar wijze van vertellen tamelijk essayistisch, maar wat is daarop tegen als al die ideeën en observaties het overwegen waard zijn en ook dienen om de karakters kleur te geven? Eindelijk weer eens romanfiguren die hun ogen open hebben en iets te melden hebben!
In het tweede gedeelte van het boek,ontvouwt zich 'De Liefdesbrief'. Deze heeft plotseling een radicaal andere uitstraling. Alle geobsedeerde vrouwen laten hier tegelijk hun stem horen - dat wil zeggen, ze schrijven allemaal mee aan de collectieve brief aan Godfried H. Hij bestaat uit vele losse fragmenten waarin meestal wel gesuggereerd wordt wie de schrijfster is, maar het ligt er nooit dik op. De vrouwen lijken daarom met elkaar te versmelten, alsof ze een gezamenlijke belichaming van het liefdesverlangen vormen. 'De liefdesbrief' is hoe dan ook het hoofdstuk dat het meeste je actieve betrokkenheid vergt. Het is namelijk hier dat De Martelaere als filosofe tevoorschijn treedt en dus niet afkerig is van een diepgravende en vooral langdurige reflectie op een bepaald fenomeen. In dit geval is dat fenomeen de liefde, of beter gezegd, de obsessie voor de man van wie ze allemaal bezeten zijn. Ze geeft duidelijk weer hoe wanhopig zo'n magnetische aantrekkingskracht kan zijn. In het lange hoofdstuk 'De liefdesbrief' raken de vrouwen hun namen kwijt en beginnen zij meer en meer door elkaar heen te praten. Hun liefdesverklaringen buitelen over elkaar heen en ook de seksuele wensen worden steeds explicieter onder woorden gebracht. Het ontbreken van verhaallijnen maakt deze tweede helft soms moeilijk verteerbaar, alleen de geleidelijke versnelling houdt de aandacht nog vast. In de epiloog moet dan eindelijk 'het onverwachte antwoord' komen. De vraag is op dat moment echter: op welke vraag? En dit lijkt niet zozeer de vraag of verlangen en verdriet een grens kennen, maar veeleer die naar de persoonlijkheid van degene die deze gevoelens in zich meedraagt.
Wie is de mens die verliefd is, die vervuld is van verdriet, helemaal vol van zijn of haar emoties? En sterker nog: leiden misschien juist deze emoties tot de zelfkennis die ons zou kunnen bevrijden van emoties; dragen zij de uitweg in zich mee? Godfried heeft op de laatste pagina's een mysterieus gesprek met een van zijn dochters, waarin hij vertelt over een huis met oneindig veel deuren en over een man met een 'spiegelbeeld dat maar niet wilde lukken'.
Het is de laatste, bijna wanhopige verbeelding van een dilemma dat zich tot in het oneindige lijkt te willen herhalen. De Martelaere wacht tot de allerlaatste regel voordat zij met het verlossende, bijna niet meer verwachte antwoord komt.
*** Patricia de Martelaere: 1957

Prof. Dr. Patricia de Maertelaere is geboren op 16 april 1957 te Zottegem Zij studeerde wijsbegeerte aan de KU Leuven, waar zij in 1984 promoveerde op een proefschrift over het scepticisme van David Hume. Zij is thans hoogleraar aan de KU Brussel en de KU Leuven. Zij publiceert onder meer over Schopenhauer, Nietzsche, Freud, Wittgenstein en Derrida. Patricia de Martelaere is bekroond met de Belgische Staatsprijs voor Literatuur. Zij debuteerde al op dertienjarige leeftijd en publiceerde daarna romans die alom werden geprezen: Ze werd twee keer genomineerd voor de AKO Literatuurprijs, maar is inmiddels zeker zo bekend als essayiste. Haar essaybundel Een verlangen naar ontroostbaarheid, bekroond met de J. Greshoffprijs, werd onlangs voor de negende keer herdrukt. Kenmerkend voor haar werk is een pessimisme in de vorm van een cyclische beweging die zich het duidelijkst manifesteert in de liefde. Steeds weer opnieuw is de mens op zoek naar wat verloren is gegaan. Het nieuwe dat wordt gevonden is in dat opzicht niets anders dan een heropvoering van het verloren gegane oude (Vervaeck). Het verlangen naar het einde (een doodsverlangen) van haar personages hangt hier nauw mee samen. De schrijfster geeft in interviews toe dat ook het schrijfproces voor haar hiermee te vergelijken valt. Net zoals bijvoorbeeld Vincent uit Littekens een einde aan zijn leven wil maken, wil zij een einde maken aan elke roman die ze schrijft.
Patricia de Martelaere zei een keer dat ze niets meer te maken wil hebben met een boek dat af is, het vervult haar met afschuw.
Bibliografie:
Hume's "gematigd" scepticisme :futiel of fataal? -1987
Nachtboek van een slapeloze-1988
De schilder en zijn model-1989
De staart -1992
Losse opmerkingen-1992
Het dubieuze denken-1996
De voorbeeldige schrijver-1996
In de eenzaamheid van de katoenvelden-1996
Littekens-1997
Verrassingen(essays)-1997
De wereld als wil en voorstelling-1997
Brussels lof -1998
Een koude kunst-1998
Passies-1998
Iets binnenin-1999
Wereldvreemdheid-2000
David Hume-2001
Wie is er bang van de dood-2001
Wat blijft -2002
Een verlangen naar ontroostbaarheid-2003
Het onverwachte antwoord-2004
De uitgelezen Hume -2004
|