Graaf Floris IV Omstreeks 1200 stierven de eerste bezitters van Haamstede, het geslacht van Haamstede uit. Het kasteel of wat er toen ook voor een gebouw stond, kwam daardoor in handen van de Hollandse graaf Floris IV. Graaf Floris IV maakte met de Heren van Zierikzee in 1229 een afspraak. De heren kwamen overeen dat ze hun Zierikzeese bezittingen op Duiveland zouden omruilen tegen een aantal bezittingen van de graaf op Schouwen, waaronder een burcht van Haamstede. Hoe of deze burcht er uit gezien heeft is niet bekend, misschien was het maar een houten woontoren.
Op de plaats van het huidige Slot Haamstede stond vroeger een ouder kasteeltje.
Heren van ZierikzeeVanaf het moment van de goederenruil splitste het geslacht van de heren van Zierikzee zich in twee takken; de ene tak noemde zich Van Renesse, de andere Van Haamstede.
Witte van HaamstedeOmstreeks 1300 overleed de laatste Van Haamstede zonder nageslacht na te laten. En zo kon de graaf van Holland, Jan I, zijn broer Witte van Holland met de heerlijkheid Haamstede belenen. Deze bezitting werd nog eens uitgebreid met de goederen, die in het bezit waren van Jan van Renesse, want Jan I had die goederen in 1297 verbeurd verklaard. In de jaren hierna kreeg Witte, die zich nu Van Haamstede noemde, de kans zijn bezit nog verder uit te breiden, waardoor hij dus meer aanzien kreeg.
In een akte uit 1313 is sprake van een steenhuis.
Witte van Haamstede liet de houten donjon verstenen. Het geslacht van Haamstede kwam echter in financiële moeilijkheden en raakte rond het midden van de 15e zijn bezit en het kasteel voorgoed kwijt.
Deze stenen donjon vormt nog steeds het oudste deel van het huidige kasteel. De twee huidige torens, die uit veel later tijd dateren, zijn daar tegenaan gebouwd.
Witte van Haamstede was kennelijk een kundig veldheer, want hij heeft in de strijd van Holland tegen Vlaanderen steeds een belangrijke rol gespeeld. In 1321 werd hij opgevolgd door zijn zoon Floris. Omdat het geslacht een rol speelde in de Hoekse en Kabeljauwse twisten kregen ze nog al eens moeilijkheden met hun bezit, dat hen van tijd werd afgenomen.
Uitbreiding in de 15e eeuwOmstreeks het midden van vijftiende eeuw raakte het geslacht van Haamstede haar bezit definitief kwijt. Het kasteel kwam aan Lodewijk van Gruuthuse, die heer van Brugge was. Hij was getrouwd met Margareta, een dochter van Hendrik IV van Borsele. Dit echtpaar heeft Haamstede behoorlijk uitgebreid, want Lodewijk kwam uit een geslacht dat gewend was aan luxe.
Brand in het kasteel
In 1525 brak het noodlot echter toe. Het verhaal gaat dat de Heer van Haamstede ter ere van de overwinning van Karel V op de Koning van Spanje een groot feest had georganiseerd. Om zijn feest tot ver in de omtrek zichtbaar te maken, wilde hij zijn huis laten baden in het licht. Daarop gaf hij de opdracht om talrijke tonnen, gevuld met teer in brand te steken. Het bleef echter niet bij de tonnen, algauw stond heel het slot in lichterlaaie. De kasteelheer trachtte in allerijl zijn bezittingen uit de vuurzee te redden en vluchtte vervolgens met zijn paard en rijkdom weg. Maar het dier was zo verschrikt door de steeds dichterbijkomende vlammen dat het zijn bereider afwierp en met bezittingen en al recht in zee liep en verdronk. Nog steeds zou de geest van het paard ronddwalen in de buurt van het slot. Men vertelt zelfs dat, wanneer men goed luistert, het geklingel van de juwelen en rijkdommen die op het paard waren gezadeld, te horen zijn.
Het kasteel werd een ruïne. Het kasteelterrein met de ruïne veranderde na de verwoesting veelvuldig van eigenaar. In 1609 kwam het complex in handen van Jacob van Eijnde, omdat hij trouwde met Clara van Raephorst, die de ruïne van haar moeder had gekregen. Het echtpaar begon aan een restauratie van Haamstede. Toen ontstonden de beide torens, die nu aan weerszijden van de oude donjon staan. Een van de torens fungeerde als traptoren, die de verbinding tussen de verschillende verdiepingen tot stand bracht.
17e en 18e eeuw: uitbreidingen
Het duurde meer dan tachtig jaar eer het gebouw, toen in handen van Jacob van Eijnde en Clara Raephorst weer werd heropgebouwd. Tijdens deze restauratie werd de donjon geflankeerd door twee torens, waarbij de kleinste dienst deed als traptoren. In de loop van de eeuw werd het complex nog verschillende malen uitgebreid.
19e eeuw:Restauratie
VerbouwingenOok volgende eigenaren hebben zich kosten noch moeite getroost om het kasteelcomplex verder uit te bouwen en te verfraaien. Tegen 1700 kwam Haamstede in het bezit van de familie Mogge, die het kasteel tot het midden van de negentiende eeuw in bezit hield. Het kasteel Haamstede werd toen verkocht aan enkele notabelen uit Zierikzee, tot ten slotte één van hen uiteindelijk eigenaar werd van kasteel Haamstede. Dat was Cornelis van der Leck de Clerq, die notaris was in Zierikzee. Hij werd de nieuwe ambachtsheer van Haamstede, die in 1886 werd opgevolgd door zijn zoon. Deze laatste liet Haamstede uitvoerig restaureren, waarbij het kasteel van een pleisterlaag werd voorzien. De laatste telgen uit dit geslacht brachten Haamstede in een vennootschap in, die het kasteel met bijbehoren exploiteerde.
Restauratie kasteel HaamstedeIn de zestiger en zeventiger jaren(1973) van de vorige eeuw werd het kasteel voor de zoveelste maal ingrijpend gerestaureerd, dit maal met medewerking en steun van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. In 1981 werd het kasteel Haamstede met de directe omgeving gekocht door de Vereniging Natuurmonumenten. Daarmee bleef kasteel Haamstede voor de toekomst bewaard.
De familie van der Lek de Clercq die het kasteel aan Natuurmonumenten verkocht had in 2004 nog het recht over het gebruik van het kasteel en het bos.
Ligging en openingKasteel Haamstede ligt in het centrum van Haamstede, juist ten westen van de kerk en is van alle zijden te bezichtigen. Het kasteel wordt nog steeds particulier bewoond. Het kasteel is daarom niet dagelijks door het publiek te bezichtigen
Het Kasteel is gelegen op een vrij klein kasteeleiland (motte) dat volledig omgeven is door een hoge bakstenen muur. In de oude muur zijn, onder anderen aan de brug, nog de vlieggaten met achterliggende broedruimten voor de duiven te vinden. Deze vlieggaten zijn zeldzaam op de gemeente Schouwen-Duiveland. Een bakstenen brug met monumentale poort verleent de toegang tot het domein. Op het eiland staan nog steeds, tussen de mispels en leilinden, de ruïnes van de kelders en bakovens van het middeleeuwse slot. Aan de noordzijde van het plein staat het koetshuis.
Het kasteel zelf bestaat uit de middeleeuwse donjon (13e eeuw). De woontoren heeft een zeer hoog onderhuis met daarboven nog twee bouwlagen. Het centrale woongedeelte wordt ingesloten door twee torens waarvan de kleinste een traptoren is. De onderstukken van beide torens zijn eveneens van middeleeuwse oorsprong. De torens zelf dateren uit de 17e eeuw. Aan de grootste toren grenst een andere groot volume met gekanteelde dakrand. Ook naast de linker toren ligt een bouwmassa. Onder andere deze specifieke architectuur en compositie van de verschillende bouwvolumes geven aan het complex een cultuurhistorische waarde.
Het park
Naast het kasteel ligt het enige loofbos van Schouwen-Duiveland, dat ook tot het kasteel behoort. Het park maakt samen met de Zeepeduinen deel uit van het natuurgebied Slot Haamstede.
Het slotbos heeft een typische 19e eeuwse onregelmatige geometrische aanleg. Diverse lanen leiden de bezoekers door het prachtige bos, langsheen de rododendrons, sneeuwklokjes, hyacinten, narcissen en speenkruid. Ruim dertig vogelsoorten hebben vinden er in de lente een broedplaats. Op het domein zijn ook nog twee kleine bunkers uit WOII te vinden. In deze bunkers overwinteren honderden vleermuizen.
Het park heeft door zijn ouderdom en onregelmatige geometrische aanleg een zekere cultuurhistorische waarde. De uitzonderlijke fauna en flora geeft aan het domein tevens een grote natuurwaarde.
Van tijd tot tijd worden er echter excursies naar het kasteel georganiseerd, waarbij kasteel Haamstede en de omgeving bezichtigd kunnen worden.
Bronnen
- J.P. van den Broecke, Middeleeuwse kastelen van Zeeland, Delft, 1978.
- L.A. Dijckmeester-de Brauw en Mr. F.Th. Dijckmeester, Slot Haamstede, serie 'Nederlandse kastelen', Nieuwe reeks deel 22, uitg. NKS, 1989.
- Natuurwijzer, uitg. Vereniging Natuurmonumenten, 2000, p.365vv.
- http://www.natuurmonumenten.nl/natmm-internet/natmm/natuurgebieden.jsp?n=36002
- http://www.enctype.de/castles/haamstede.htm
- http://www.absofacts.com/kastelen/data/haamstede.htm
- http://www.absofacts.com/kastelen/
02-03-2008 om 00:00
geschreven door duinkonijn
|
Slot moermond te Renesse
