De literaire helden van olland
"Als men ziet
wat juist is, en het nalaat, is dat een gebrek aan moed."
"De morele mens houdt van zijn ziel, de gewone van zijn bezit."
Confucius (551
v.C. 479 v.C.)
Jawel, ze waren er, de literaire helden van
Olland. Ze paradeerden als 'guests of honour' over de rode loper van een van de
grootste Internationale Book Fairs ter wereld: de BIBF. In Beijng, zoals
Peking in het staatsmandarijns genoemd wordt. En ze hadden hun boeken bij zich in
de hoop een vertaling los te peuteren in de taal van Confucius. Want stel je
voor: wat een afzetgebied! Zo maar even 1 337 000 000 potentiële lezers! Dat is nogal wat anders
dan de 23 000 000 nederlandssprekenden, van wie het grootste deel
nooit een literair boek ter hand neemt.
Met een 30-tal waren ze, de auteurs en kunstenaars
die op kosten van het Letterenfonds naar China waren
overgevlogen. Onder hen Gerbrand
Bakker, J. Bernlef, Midas Dekkers, Anna Enquist, Geert Mak, Herman Koch,
Margriet De Moor, Herman Pleij.
Bij het selecte clubje waren ook Adriaan van Dis (wiens ouders
in een jappenkamp hebben gezeten) en Ramsey Nasr (die altijd zo begaan is met
de verdrukte Palestijnen) en Kader Abdolah (die ooit zijn geboorteland Iran is ontvlucht om van
de westerse vrijheid te genieten) en Geert Mak (vurig pleitbezorger van het multiculturalisme,
die zich niet te beroerd voelt om de methode van de film 'Submission' van Theo
van Gogh te vergelijken met de propagandatechnieken van Joseph Goebbels).
Een voortreffelijke keuze
dus! De bloem der natie als het ware. Schrijvers met een heel grote S. En
allemaal zo links als de pest. Allemaal heel erg begeesterde, heel erg betrokken, heel erg bezielde,
heel erg toegewijde, heel erg verbonden, heel erg geëngageerde leerlingen van Karel
van het Reve. Behalve die ene die als Hare Koninklijke Hoogheid Laurentien Prinses van Oranje-Nassau
door het offi-ciële leven gaat, maar in het dagelijks gebruik madam Van
Amsberg-Brinkhorst of kortweg Prinses Laurentien wordt genoemd. De echtgenote
van Prins Constantijn der Nederlanden heeft in 2009, onder het 'pseudoniem' (?)
'Laurentien van Oranje', haar eerste kinderboek geschreven en dat moesten ze in
China toch ook even weten, niet? Dus mocht zij op de BIBF de vertaling van Mr.
Finney en de wereld op zijn kop aan de Chinees komen brengen.
Volgens de directeur van het Nederlands Letterenfonds, Henk Pröpper, die
het Ol-lands Circus in goede banen leidde, werd de boekenbeurs een "doorslaand
succes"! En hebben de Nederlandse schrijvers in Beijing "openhartig
voor en achter de schermen "indringend"
met Chinezen gesproken "in open dialoog
waarin "mensenrechten en censuur aan de orde zijn gesteld", wat de
ganse delegatie unisono beaamde.
Stront van nieuwe haring natuurlijk. Want de Chinese schrijvers die
"openhartig" en "in open dialoog" over "mensenrechten
en censuur" durven te spreken in het land van loempia's en kroepoek, zaten
tijdens het bezoek van de Ollandse artiesten achter de tralies of hadden
huisarrest. Een paar namen slechts:
Jiao Guobiao, de voormalige journalist, die censuur en andere vormen
van onderdruk-king in China aanklaagt;
Liu Di, de blogger, beter bekend als Stain-less Steel Mouse, die 'opruiende
essays' schrijft in Chinese chatboxen;
Huang Qi, de websitebouwer wiens enige misdaad het is de staatsmacht te
onder-mijnen;
Zhang Zhuhua, hoofdopsteller van de Charta 08, document voor democratie
en mensenrechten;
Tan Zuoren, veroordeeld tot een celstraf van vijf jaar wegens 'het
aanwakkeren van subversie jegens de autoriteiten';
He Depu, gearresteerd wegens
contacten met de in China verboden Democratische Partij (CDP);
Liu Xiaob,
(Nobelprijs voor de Vrede 2010), veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf
wegens zijn betrokkenheid bij het opstellen van Charta 08:
Ai Weiwei, beeldend kunstenaar, gekort-wiekt
wegens zijn kritiek op de Chinese regering, maar formeel
beschuldigd van belastingontduiking;
Jiang Qisheng, afgevaardigde van het onafhankelijke
Chinese Pen Centrum;
Zhang Zuhua, een staatsrechterlijk geleerde
uit Beijing, mede-initiatiefnemer van de Charta 08;
Gao Hongming, lid van de Chinese Demo-cratische
Partij;
Hu Jia , veroordeeld wegens 'het aanzetten tot ondermijning van de
staatsmacht';
Yang Tongyan, veroordeeld wegens het publiceren van
politieke stukken op buiten-landse websites.
Ja, in het "land van de onbegrensde
moge-lijkheden" hoef je niet veel te doen om van de straat te worden
geplukt. Neem nu de
38-jarige Nurmuhemmet Yasin. Die werd opgepakt
wegens het publiceren van
het verhaal Wild Pigeon, over een
vogeltje waarvan het snaveltje tussen de tralies verbrijzeld raakte. Uiteraard
is dat duifje een metafoor voor de gemuilkorfde Chinese burger, dat bevroedden
de gele hotemetoten ook wel en van de weeromstuit mocht Yasin hetzelfde lot
ondergaan als zijn vogeltje. Zijn computer, met honderden nog ongepubliceerde
verhalen, werd in beslag genomen en Yasin werd veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf en verkeert ondertussen
in slechte gezondheid, terwijl zijn familie hem slechts één keer heeft mogen bezoeken.
En geloof me, Nurmuhemmet Yasin is niet het enige
slachtoffer van de Mao Zedong Gedachte. Een paar honderd gevangen en/of gecensureerde
schrijvers, allen prominente
voorvechters van de vrijheid van meningsuiting, worden door de Chinese dictatuur gemuilband.
Wegens al die
arrestaties vroeg Amnesty International aan de Nederlandse afgezan-ten-auteurs of ze
tijdens hun verblijf in Peking misschien een speldje op hun revers wilden
prikken als gebaar van protest omdat de mensenrechten in China met voeten worden
getreden. Slechts een minuscuul speldje was het dat als een vliegenstrontje op
hun jasje zou zitten. Een afbeeldinkje van 5 millimeter van de (in
werkelijkheid 5 meter hoge) 'Empty Chair' die de industriële ontwerper Maarten Baas op verzoek van Amnesty
International had ontworpen ter ere van de Chinese Nobelprijswinnaar voor de
Vrede Liu Xiaobo, die vorig jaar zijn Nobelprijs voor de Vrede niet kon ophalen omdat hij
een gevangenisstraf van elf jaar uitzit.
Helaas, van het Nederlandse geëngageerde
gezelschap was er niet één die het speldje durfde te dragen. Ze hebben het
"direct na ontvangst in de prullenbak
gegooid", aldus Herman Koch: "Wij zijn hier als een groep schrijvers,
maar ook als vrije individuen die in vrijheid met iedereen moeten kunnen spreken,
zonder dat onze gesprekspartners door
een speldje van een actiegroep worden afgeschrikt of in verlegenheid gebracht.
Alle collegas die ik hier sprak hadden het speldje, net als ik, direct na
ontvangst in de prullenbak gegooid. Ook ik weet dat China geen democratie is,
maar ik vind dit een fascinerend land dat ik het liefst zo snel mogelijk opnieuw
zou willen bezoeken. [...] En ook dan weer niet gehinderd door een infantiel,
belerend en naïef speldje, dat namens mij zegt hoe ik over de dingen zou moeten
denken, nog voordat ik zelf mijn mond heb kunnen opendoen." Koch smoesde
ook nog: Ik
wil kijken, ruiken, voelen, indrukken opdoen. Dat lukt niet als je ook nog
actie moet voeren."
Ook J. Bernlef vond een achterdeurtje om zijn gebrek aan moed we
mijden het woord 'lafheid' goed te praten: Ik doe niet mee aan dit soort
nogal domme acties. Ik laat me niet vertellen wat ik moet dragen, ik ben geen
kind, wielewaalde hij. En Adriaan van
Dis, eveneens een lichtend voorbeeld van de vrijheid van meningsuiting, was al
even dapper: Ach, zon verklaring, zon speldje, wat een onzin allemaal.
Beetje de held uithangen in Nederland, het is zo makkelijk. Uit
Van Dis' mond hoorden we ook weer de klassieke drogreden waarmee fellow travellers al een
halve eeuw dictaturen goedpraten: Dit is geen land dat je kan besturen zoals
Nederland, dit is een land dat alleen maar krachtig geleid kan worden.
Geert Mak, van wie
een paar boeken in het Chinees zijn vertaald, kieperde er nog wat schijnheilige
fietemarul bovenop: "Hun land is op een waanzinnige manier in beweging,
overal (). Censuur en repressie vormen een stevig probleem in China, maar wij konden zeggen wat we wilden. () Bij
alle bijeenkomsten proefde ik een grote openheid (). We praatten over Amsterdam
en Beijing, over stadsvernieuwing en de treurigmakende kaalslag van de oude
stad, over soft power en Amerika, over de toekomst van China en Europa.
(M.a.w.: over alles behalve over de vrijheidsberoving van hun collega's
FD.) Amnesty International had ons
vooraf gevraagd om op te komen voor bepaalde dissidenten, en ons daarover in
niet mis te verstane bewoordingen te uiten. Daarmee zouden we echter niets
bereiken, dat merkten we al snel. ()
Hollandse directheid valt, zoals in de meeste Aziatische landen, niet bepaald
in goede aarde. () We moesten dus, om te
beginnen, onze woorden zorgvuldig kiezen.// Ja, wij als auteurs, hebben ()
intensief gepraat met China-specialisten en ook met dissidenten zelf. () Al die
verhalen komen op hetzelfde neer: dit is een buitengewoon gecompliceerd land, waar je heel voorzichtig en doordacht moet
opereren (). De talloze doorsnee-dissidenten () zijn dan ook geen treurige
slachtoffers die door ons 'gered' moeten worden, het zijn buitengewoon slimme
mensen die al jaren bezig zijn met een ingewikkeld schaakspel met de heersende
machten (). Aan onze olifantspoten hebben ze allesbehalve behoefte. Dat alles
maakte de leuzen en formules van de Amnesty-benadering minder gewenst: het kon
niet, het werkte niet en het was bovendien respectloos naar het moeizame werk
van de dissidenten zelf." (Vrij Nederland, 14.09.11)
Kader Abdolah
beweerde dat ie gepraat had met A Lai, die voorzitter is van
de staatsschrijversbond van de Tibetaanse
provincie Sichuan, waar diverse jonge schrijvers opgepakt zijn omdat ze niet
aan de leiband van Peking willen lopen. A Lai gaf echter niet thuis: hij wist
van arresten niets, want hij "was de stad uit".Op de vraag van
Abdolah of A Lai ook zichzelf kon zijn wanneer hij als Tibetaan in het Chinees
schreef, antwoordde A Lai onbevangen: 'Ik kan alles schrijven. Overal kun je
mijn boeken kopen. Ik houd me wel aan de
officiële lijn." En toen Abdolah voorzichtig polste naar iets wat
iedereen weet: 'Westerse journalisten zeggen dat jullie niet vrij zijn! Is dat
waar?' lachte de voorzitter van de schrijversbond even en stak dan een lang
verhaal af, maar repte met geen woord
over de vervolgde schrijvers, integendeel: "Deze discussie is
gerelateerd aan je boek 'Spijkerschrift'. Dat gaat over een ondergrondse pers,
gevaarlijke situaties. Ik heb dat ook wel gekend, in de jaren zestig en
zeventig, dat we boeken met de hand kopieerden. Maar dat is helemaal veranderd, onze boeken zijn nu overal verkrijgbaar."
Ook Abdolah gaat
er niet verder op in en maakt een (in zijn ogen wellicht stoutmoedig) statement:
'Ik wens mijn Tibetaanse collega's het gevoel toe dat ik had toen ik in vrijheid
begon te schrijven. Ik riep: Wow! Ik voel me een astronaut. Zou u iets willen
zeggen vanuit uw hart als Tibetaans schrijver, tegen de Nederlanders? Zeg het,
ik schrijf het op en ik publiceer het'. Waarop A Lai het volgende zegt:
"Laten we teruggaan naar de literatuur. Ik vind uw boek heel
interessant," en Abdolah het "openhartige" en
"indringende" gesprek afsluit met: "Ik ben hier nu een aantal
dagen, ik heb rondgelopen, ik heb de metro genomen, ik heb gegeten, en ik zeg:
dit is een geweldig land, prachtige mensen. Ik hou van jullie, van jullie
energie, van jullie taal. Er is maar één ding dat jullie nodig hebben: schrijf
nieuwe boeken uit het hart!"
Naast al die
andere gedelegeerde helden, die het speldje van Amnesty "in de prullenbak
gooiden" en zich eruit probeerden te leuteren, deed ook Ramsey Nasr, ex-Dichter
van 't Stad Antwaarpen en nu in Holland dichter des Vaderlands en Omstreken,
zijn duit in het bakje. Nasr had tenminste toch iéts gedaan: hij had namelijk "geworsteld" met "het
advies van velen om de Chinese gastheren niet voor het hoofd te stoten met
kritiek en geen problemen te veroorzaken waar zijn collegas alleen maar schade
van zouden kunnen ondervinden". Gedurende zijn hele verblijf bij de
hondenvreters had de Dichter des Vaderlands zitten 'worstelen', jawel. En net voor zijn retourvertrek had hij zelfs
een "ongemakkelijk gesprek" gevoerd in de schrijvershoek van het Nederlandse paviljoen, stel je voor. Tot
laat op de avond had hij "geboomd"
met Chinese collega's. En nog vlakker vóór zijn vertrek had hij zijn leven
geriskeerd door "via-via heimelijk een van de bekendste dissidenten"
te ontmoeten: de beeldend kunstenaar en activist Ai Weiwei, die onder huisarrest staat en niet met de media mag praten.
Wanneer onze held tot achter in de tuin geleid wordt, ziet hij "onder de
laaghangende takken van een boom twee mannenbenen schuifelen, heen en
weer". Bij wijze van inleiding zegt de Dichter des Vaderlands: "Ik
heb een week lang met u en Liu Xiaobo in
mijn hoofd rondgelopen," wat toch ook niet niks is, en legt Weiwei de
vraag voor wat de Nederlandse schrijvers hadden moeten of kunnen doen,
Blijkbaar was Ai Weiwei niet onder de indruk van dit verblijf in het hoofd van
Nasr, want hij zegt zonder complimenten: "Als je in een land bent waar kunstenaars, schrijvers grote problemen hebben,
worden opgesloten, constant achtervolgd, monddood gemaakt worden, dan moeten
die problemen aangekaart worden. Omdat we dezelfde waarden delen."
Ja maar, pruttelt Nasr tegen, "we hoopten op deze manier meer te
bereiken", en dan probeert hij indruk te maken door iets te zeggen over
"vensters op de buitenwereld" en zo.
Ai Weiwei geeft hem echter lik op stuk: Het gaat om elementaire zaken ()
Jij hebt je principes. Je kunt ze niet buigen. Want anders
Je hoort het,
"de delegatie heeft haar best gedaan". Al bij al toch dappere kerels
die Geëngageerde Schrijvers uit de Lage Landen. Dat is ook de mening van auteur
P.F. Thomése die op 5 september in het VARA-programma 'De wereld draait door' (gepresenteerd door Matthijs van Nieuwkerk) vlakaf zei dat je door in te gaan op deze Chinese uitnodiging het regime steunt. Daarmee is
alles toch gezegd is, dacht ik zo. Maar dat dachten zijn opponenten Ramsey Nasr
en Herman Pleij absoluut niet. Als dolle honden begonnen
ze Thomése af te blaffen, zonder hem de kans te geven een woord tussen te brengen.
En Nasr schrok er zelfs niet voor terug een paar 'argumenten' uit te kramen die
kant noch wal raakten. "We zijn geen enkele Chinees tegengekomen die zei 'was maar
thuisgebleven'", sloeg hij uit zijn kous. Ja, hè hè, daar draait het juist
om, logisch dat je dat niet zal horen.
Nasr appelepapte ook nog iets in de aard van: "Geef jij maar kritiek, maar
jij gebruikt misschien ook een Chinese laptop die gefabriceerd is door mensen
die 150 euro per maand verdienen." Alsof iets kopen wat in China gefabriceerd is, hetzelfde is als erheen
gaan om je boekjes te verkopen terwijl je vakgenoten nota bene worden gemarteld.
Ach jongens toch, vertaalmogelijkheden, verkoopcijfers, angst dat hun eigen werk straks geboycot zou worden, kortom je meest vileine, fielterige,
laag-bij-de-grondse, verachtelijke, platte eigenbelang en opportunisme is het,
laat dat door Frans Depeuter gezegd zijn. Schaamteloze larie-farie waar ik
slingerschijt van krijg. Huichelachtige, hypocriete flessentrekkerij. En over
wie kritiek levert op dat 'gebrek aan moed' durft zo'n Geert GeMak nog te
zeggen: "Hollandse poldermoed kan soms buitengewoon goedkoop zijn,"
en "Amnesty International zal ik tot mijn laatste snik blijven steunen,
want ik vind het een fantastische organisatie". Al even beroerd is de hypocrisie
van Bernlef en Nasr die de solidariteitsverklaring van Amnesty International
heel genereus en geëngageerd hebben ondertekend, maar als het erop aankomt een
beetje de echte held uit te hangen in een land dat 'helden' achter slot en
grendel zet, o jee!
Maar alleluja! Wij vernemen
dat de Beijng International Book Fair "op
feestelijke wijze werd afgesloten met het traditionele Boekenbal". Jep jep
jep, dansen op het gerammel van de ketens, dansen op het klikken van de muilband,
dansen op het geratel van pannen en potten tegen de tralies van een gevangenis!
De Hollandse literatuur leeft! Jammer genoeg struikelde tijdens de drakendans
een lichtelijk aangeschoten Ramsey Nasr over zijn eigen benen. Maar dat was dan
ook het enige minpuntje tijdens deze buitengewoon geslaagde promotie van de
Nederlandse cultuur!!!
Nog enkele stemmen
van kritische auteurs:
·
"China is
het land waar kritische schrijvers bijna allemaal achter de tralies zitten en nooit
op een boekenbeurs. Als Nederlandse schrijver kun je beter met een grote boog
om een dergelijke uitnodiging lopen wil je in de toekomst nog enigszins
geloofwaardig blijven. Maar China is ook een enorme afzetmarkt voor zo'n beetje
alles, dus ook voor boeken. Stel je eens voor dat je een sappige vertaling in
de taal van Confucius misloopt!" (Sylvain Ephimenco, in Trouw, 01.09.11)
·
"Opportunisme
en lafheid zijn mensenrechten, van niemand mag heldendom worden verwacht. ()
Was ik momenteel als Nederlandse schrijver in China op bezoek geweest had ik
mij van mijn meest opportunistische kant laten zien. De middenstandsmentaliteit
geldt tegenwoordig immers als het hoogst haalbare voor schrijvers en kunstenaars
en ik pas mij gaarne aan. Maar laten we voor dat opportunisme uitkomen, pas
echt immoreel is dikwijls de camouflage van het opportunisme." (Arnon
Grunberg, in BNN - Plenny)
·
"Van mijn
collegas op de Chinese boekenbeurs had ik iets anders verwacht dan het
labbekakkerige cynisme waarmee ze het verzoek van Amnesty wegwuifden. Of, laat
ik het zo zeggen: ik had niet verwacht dat schrijvers, die zelden te beroerd
zijn om meningen te hebben over van alles en nog wat, ineens meer leken op de
nationale olieboer dan op de dominee van om de hoek." (Marcel Möring, in
NRC, 02.09.11)
·
Henk Bernlef:
"Die boekenbeurs past in het rijtje windowdressing, het zijn allemaal prestigeobjecten.
Ze zorgen er natuurlijk wel voor dat alles vlekkeloos verloopt, in die zin dat
er geen politieke heisa ontstaat tijdens die boekenbeurs. Ik denk dat de kans
minimaal, zo niet nihil is dat je daar zogenaamde dissidente Chinese
schrijvers, denkers, of kunstenaars kunt ontmoeten. Mede door de bemoeienissen
van Amnesty International in Nederland is er zoveel ruchtbaarheid aan gegeven
dat als ze in China nog niet wakker waren dat nu wel zijn. We zullen heel
aardig ontvangen worden, overal zal de rode loper voor ons worden uitgelegd,
maar ze zullen ons proberen te smoren met liefde en goede manieren.
En enkele
reacties van gewone lezers:
"Ik ken de Nederlandse
schrijvers wel, formeel veel praatjes, maar het is gewoon een gratis reis met
gegarandeerd applaus. En veel drank, ook, ingeschonken door "Chinezen met
hongerlonen".
·
"Natuurlijk
kun je daar je gezicht als schrijver laten zien. Alleen had ik van Ramsey Nasr
de moed verwacht boven zichzelf uit te stijgen en daar ten aanzien van zijn
collega-schrijvers in China een statement te maken."
· "Apart zo'n actie van deze
linkse schrijvers die zo op de bres staan voor het linkse gedachtegoed. Dan op
uitnodiging van brute onderdrukkers van het vrije denken je laten vetteren in China. Niet echt netjes
lijkt me. Maakt de kritiek op de politieke stromingen in ons kikkerlandje
ineens volledig belachelijk."
·
"Dat intellectuele
schrijvers van linkse signatuur wier Chinese collega's worden gemarteld in ondergrondse
gevangenissen enkel om hun meningen en wier Tibetaanse collega's worden
vermoord toch acte de présence hebben gegeven, vind ik jammer, heel jammer."
·
"Dit bezoek
wordt natuurlijk door de Chinezen als propaganda gebruikt, idem olympische
spelen. Ze laten zich voor de kar spannen."
· "Je hebt gelijk. Ik denk
dat de Chinese regering voor dit project heeft gekozen voor propagandadoeleinden.
'Kijk, we krijgen schrijvers uit het mensenrechtenland bij uitstek, die ons
komen bezoeken zonder een woord van kritiek. Zie je wel, er is niets mis met
ons beleid.'. Want wie zwijgt stemt toe, is de regel.'
·
"Nasr neemt
steeds van Nederlandse politici keihard de maat en ondertussen lekker rondlopen
op een beurs in een dictatoriaal land.
·
Nasr echter weet
precies voor een ander hoe het moet, alleen voor hemzelf gaat een leuk uitje
toch voor rechtvaardigheid."
·
"Hoe je het ook went of keert, de delegatie
Nederlandse schrijvers heeft zich aan het handje van Halbe Zijlstra toch niet
het toonbeeld van cultuurverdediging
geschikt naar de wensen van een verwerpelijk regime en alleen maar mogen
spreken met een handjevol gezagsgetrouwe Chinese auteurs.""
Frans Depeuter
|