De literaire helden van ollandxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

"Als men ziet wat juist is, en het nalaat, is dat een gebrek aan moed."

"De morele mens houdt van zijn ziel, de gewone van zijn bezit."

Confucius (551 v.C. – 479 v.C.)

Jawel, ze waren er, de literaire helden van Olland. Ze paradeerden als 'guests of honour' over de rode loper van een van de grootste Internationale Book Fairs ter wereld: de BIBF. In Beijng, zoals Peking in het staatsmandarijns genoemd wordt. En ze hadden hun boeken bij zich in de hoop een vertaling los te peuteren in de taal van Confucius. Want stel je voor: wat een afzetgebied! Zo maar even 1 337 000 000 potentiële lezers! Dat is nogal wat anders dan de 23 000 000 nederlandssprekenden, van wie het grootste deel nooit een literair boek ter hand neemt.

Met een 30-tal waren ze, de auteurs en kunstenaars die op kosten van het Letterenfonds naar China waren overgevlogen. Onder hen Gerbrand Bakker, J. Bernlef, Midas Dekkers, Anna Enquist, Geert Mak, Herman Koch, Margriet De Moor, Herman Pleij. Bij het selecte clubje waren ook Adriaan van Dis (wiens ouders in een jappenkamp hebben gezeten) en Ramsey Nasr (die altijd zo begaan is met de verdrukte Palestijnen) en Kader Abdolah (die ooit zijn geboorteland Iran is ontvlucht om van de westerse vrijheid te genieten) en Geert Mak (vurig pleitbezorger van het multiculturalisme, die zich niet te beroerd voelt om de methode van de film 'Submission' van Theo van Gogh te vergelijken met de propagandatechnieken van Joseph Goebbels).

Een voortreffelijke keuze dus! De bloem der natie als het ware. Schrijvers met een heel grote S. En allemaal zo links als de pest. Allemaal heel erg begeesterde, heel erg betrokken, heel erg bezielde, heel erg toegewijde, heel erg verbonden, heel erg geëngageerde leerlingen van Karel van het Reve. Behalve die ene die als Hare Koninklijke Hoogheid Laurentien Prinses van Oranje-Nassau door het offi-ciële leven gaat, maar in het dagelijks gebruik madam Van Amsberg-Brinkhorst of kortweg Prinses Laurentien wordt genoemd. De echtgenote van Prins Constantijn der Nederlanden heeft in 2009, onder het 'pseudoniem' (?) 'Laurentien van Oranje', haar eerste kinderboek geschreven en dat moesten ze in China toch ook even weten, niet? Dus mocht zij op de BIBF de vertaling van Mr. Finney en de wereld op zijn kop aan de Chinees komen brengen.

Volgens de directeur van het Nederlands Letterenfonds, Henk Pröpper, die het Ol-lands Circus in goede banen leidde, werd de boekenbeurs een "doorslaand succes"! En hebben de Nederlandse schrijvers in Beijing "openhartig” voor en achter de schermen "indringend" met Chinezen gesproken "in open dialoog” waarin "mensenrechten en censuur aan de orde zijn gesteld", wat de ganse delegatie unisono beaamde.

Stront van nieuwe haring natuurlijk. Want de Chinese schrijvers die "openhartig" en "in open dialoog" over "mensenrechten en censuur" durven te spreken in het land van loempia's en kroepoek, zaten tijdens het bezoek van de Ollandse artiesten achter de tralies of hadden huisarrest. Een paar namen slechts:

– Jiao Guobiao, de voormalige journalist, die censuur en andere vormen van onderdruk-king in China aanklaagt;

– Liu Di, de blogger, beter bekend als Stain-less Steel Mouse, die 'opruiende essays' schrijft in Chinese chatboxen;

– Huang Qi, de websitebouwer wiens enige misdaad het is de staatsmacht te onder-mijnen;

– Zhang Zhuhua, hoofdopsteller van de Charta 08, document voor democratie en mensenrechten;

– Tan Zuoren, veroordeeld tot een celstraf van vijf jaar wegens 'het aanwakkeren van subversie jegens de autoriteiten';

– He Depu, gearresteerd wegens contacten met de in China verboden Democratische Partij (CDP);

– Liu Xiaob, (Nobelprijs voor de Vrede 2010), veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf wegens zijn betrokkenheid bij het opstellen van Charta 08:

– Ai Weiwei, beeldend kunstenaar, gekort-wiekt wegens zijn kritiek op de Chinese regering, maar formeel beschuldigd van belastingontduiking;

– Jiang Qisheng, afgevaardigde van het onafhankelijke Chinese Pen Centrum;

– Zhang Zuhua, een staatsrechterlijk geleerde uit Beijing, mede-initiatiefnemer van de Charta 08;

– Gao Hongming, lid van de Chinese Demo-cratische Partij;

– Hu Jia , veroordeeld wegens  'het aanzetten tot ondermijning van de staatsmacht';

– Yang Tongyan, veroordeeld wegens het publiceren van politieke stukken op buiten-landse websites.

Ja, in het "land van de onbegrensde moge-lijkheden" hoef je niet veel te doen om van de straat te worden geplukt. Neem nu de 38-jarige Nurmuhemmet Yasin. Die werd opgepakt wegens het publiceren van het verhaal Wild Pigeon, over een vogeltje waarvan het snaveltje tussen de tralies verbrijzeld raakte. Uiteraard is dat duifje een metafoor voor de gemuilkorfde Chinese burger, dat bevroedden de gele hotemetoten ook wel en van de weeromstuit mocht Yasin hetzelfde lot ondergaan als zijn vogeltje. Zijn computer, met honderden nog ongepubliceerde verhalen, werd in beslag genomen en Yasin werd veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf en verkeert ondertussen in slechte gezondheid, terwijl zijn familie hem slechts één keer heeft mogen bezoeken.

En geloof me, Nurmuhemmet Yasin is niet het enige slachtoffer van de Mao Zedong Gedachte. Een paar honderd gevangen en/of gecensureerde schrijvers, allen prominente voorvechters van de vrijheid van meningsuiting, worden door de Chinese dictatuur gemuilband.

Wegens al die arrestaties vroeg Amnesty International aan de Nederlandse afgezan-ten-auteurs of ze tijdens hun verblijf in Peking misschien een speldje op hun revers wilden prikken als gebaar van protest omdat de mensenrechten in China met voeten worden getreden. Slechts een minuscuul speldje was het dat als een vliegenstrontje op hun jasje zou zitten. Een afbeeldinkje van 5 millimeter van de (in werkelijkheid 5 meter hoge) 'Empty Chair' die de industriële ontwerper Maarten Baas op verzoek van Amnesty International had ontworpen ter ere van de Chinese Nobelprijswinnaar voor de Vrede Liu Xiaobo, die vorig jaar zijn Nobelprijs voor de Vrede niet kon ophalen omdat hij een gevangenisstraf van elf jaar uitzit.

Helaas, van het Nederlandse geëngageerde gezelschap was er niet één die het speldje durfde te dragen. Ze hebben het "direct na ontvangst in de prullenbak gegooid", aldus Herman Koch: "Wij zijn hier als een groep schrijvers, maar ook als vrije individuen die in vrijheid met iedereen moeten kunnen spreken, zonder dat onze gesprekspartners door een speldje van een actiegroep worden afgeschrikt of in verlegenheid gebracht. Alle collega’s die ik hier sprak hadden het speldje, net als ik, direct na ontvangst in de prullenbak gegooid. Ook ik weet dat China geen democratie is, maar ik vind dit een fascinerend land dat ik het liefst zo snel mogelijk opnieuw zou willen bezoeken. [...] En ook dan weer niet gehinderd door een infantiel, belerend en naïef speldje, dat namens mij zegt hoe ik over de dingen zou moeten denken, nog voordat ik zelf mijn mond heb kunnen opendoen." Koch smoesde ook nog: “Ik wil kijken, ruiken, voelen, indrukken opdoen. Dat lukt niet als je ook nog actie moet voeren."

Ook J. Bernlef vond een achterdeurtje om zijn gebrek aan moed – we mijden het woord 'lafheid' – goed te praten: “Ik doe niet mee aan dit soort nogal domme acties. Ik laat me niet vertellen wat ik moet dragen, ik ben geen kind,” wielewaalde hij.  En Adriaan van Dis, eveneens een lichtend voorbeeld van de vrijheid van meningsuiting, was al even dapper: “Ach, zo’n verklaring, zo’n speldje, wat een onzin allemaal. Beetje de held uithangen in Nederland, het is zo makkelijk.” Uit Van Dis' mond hoorden we ook weer de klassieke drogreden waarmee fellow travellers al een halve eeuw dictaturen goedpraten: “Dit is geen land dat je kan besturen zoals Nederland, dit is een land dat alleen maar krachtig geleid kan worden.”

Geert Mak, van wie een paar boeken in het Chinees zijn vertaald, kieperde er nog wat schijnheilige fietemarul bovenop: "Hun land is op een waanzinnige manier in beweging, overal (). Censuur en repressie vormen een stevig probleem in China, maar wij konden zeggen wat we wilden. () Bij alle bijeenkomsten proefde ik een grote openheid (). We praatten over Amsterdam en Beijing, over stadsvernieuwing en de treurigmakende kaalslag van de oude stad, over soft power en Amerika, over de toekomst van China en Europa. (M.a.w.: over alles behalve over de vrijheidsberoving van hun collega's – FD.)  Amnesty International had ons vooraf gevraagd om op te komen voor bepaalde dissidenten, en ons daarover in niet mis te verstane bewoordingen te uiten. Daarmee zouden we echter niets bereiken, dat merkten we al snel. () Hollandse directheid valt, zoals in de meeste Aziatische landen, niet bepaald in goede aarde. () We moesten dus, om te beginnen, onze woorden zorgvuldig kiezen.// Ja, wij als auteurs, hebben () intensief gepraat met China-specialisten en ook met dissidenten zelf. () Al die verhalen komen op hetzelfde neer: dit is een buitengewoon gecompliceerd land, waar je heel voorzichtig en doordacht moet opereren (). De talloze doorsnee-dissidenten () zijn dan ook geen treurige slachtoffers die door ons 'gered' moeten worden, het zijn buitengewoon slimme mensen die al jaren bezig zijn met een ingewikkeld schaakspel met de heersende machten (). Aan onze olifantspoten hebben ze allesbehalve behoefte. Dat alles maakte de leuzen en formules van de Amnesty-benadering minder gewenst: het kon niet, het werkte niet en het was bovendien respectloos naar het moeizame werk van de dissidenten zelf." (Vrij Nederland, 14.09.11)

Kader Abdolah beweerde dat ie gepraat had met A Lai, die voorzitter is van… de staatsschrijversbond van de Tibetaanse provincie Sichuan, waar diverse jonge schrijvers opgepakt zijn omdat ze niet aan de leiband van Peking willen lopen. A Lai gaf echter niet thuis: hij wist van arresten niets, want hij "was de stad uit".Op de vraag van Abdolah of A Lai ook zichzelf kon zijn wanneer hij als Tibetaan in het Chinees schreef, antwoordde A Lai onbevangen: 'Ik kan alles schrijven. Overal kun je mijn boeken kopen. Ik houd me wel aan de officiële lijn." En toen Abdolah voorzichtig polste naar iets wat iedereen weet: 'Westerse journalisten zeggen dat jullie niet vrij zijn! Is dat waar?' lachte de voorzitter van de schrijversbond even en stak dan een lang verhaal af, maar repte met geen woord over de vervolgde schrijvers, integendeel: "Deze discussie is gerelateerd aan je boek 'Spijkerschrift'. Dat gaat over een ondergrondse pers, gevaarlijke situaties. Ik heb dat ook wel gekend, in de jaren zestig en zeventig, dat we boeken met de hand kopieerden. Maar dat is helemaal veranderd, onze boeken zijn nu overal verkrijgbaar."

Ook Abdolah gaat er niet verder op in en maakt een (in zijn ogen wellicht stoutmoedig) statement: 'Ik wens mijn Tibetaanse collega's het gevoel toe dat ik had toen ik in vrijheid begon te schrijven. Ik riep: Wow! Ik voel me een astronaut. Zou u iets willen zeggen vanuit uw hart als Tibetaans schrijver, tegen de Nederlanders? Zeg het, ik schrijf het op en ik publiceer het'. Waarop A Lai het volgende zegt: "Laten we teruggaan naar de literatuur. Ik vind uw boek heel interessant," en Abdolah het "openhartige" en "indringende" gesprek afsluit met: "Ik ben hier nu een aantal dagen, ik heb rondgelopen, ik heb de metro genomen, ik heb gegeten, en ik zeg: dit is een geweldig land, prachtige mensen. Ik hou van jullie, van jullie energie, van jullie taal. Er is maar één ding dat jullie nodig hebben: schrijf nieuwe boeken uit het hart!"

Naast al die andere gedelegeerde helden, die het speldje van Amnesty "in de prullenbak gooiden" en zich eruit probeerden te leuteren, deed ook Ramsey Nasr, ex-Dichter van 't Stad Antwaarpen en nu in Holland dichter des Vaderlands en Omstreken, zijn duit in het bakje. Nasr had tenminste toch iéts gedaan: hij had namelijk "geworsteld" met "het advies van velen om de Chinese gastheren niet voor het hoofd te stoten met kritiek en geen problemen te veroorzaken waar zijn collega’s alleen maar schade van zouden kunnen ondervinden". Gedurende zijn hele verblijf bij de hondenvreters had de Dichter des Vaderlands zitten 'worstelen', jawel.  En net voor zijn retourvertrek had hij zelfs een "ongemakkelijk gesprek" gevoerd in de schrijvershoek van het Nederlandse paviljoen, stel je voor. Tot laat op de avond  had hij "geboomd" met Chinese collega's. En nog vlakker vóór zijn vertrek had hij zijn leven geriskeerd door "via-via heimelijk een van de bekendste dissidenten" te ontmoeten: de beeldend kunstenaar en activist Ai Weiwei, die onder huisarrest staat en niet met de media mag praten. Wanneer onze held tot achter in de tuin geleid wordt, ziet hij "onder de laaghangende takken van een boom twee mannenbenen schuifelen, heen en weer". Bij wijze van inleiding zegt de Dichter des Vaderlands: "Ik heb een week lang met u en Liu Xiaobo in mijn hoofd rondgelopen," wat toch ook niet niks is, en legt Weiwei de vraag voor wat de Nederlandse schrijvers hadden moeten of kunnen doen, Blijkbaar was Ai Weiwei niet onder de indruk van dit verblijf in het hoofd van Nasr, want hij zegt zonder complimenten: "Als je in een land bent waar kunstenaars, schrijvers grote problemen hebben, worden opgesloten, constant achtervolgd, monddood gemaakt worden, dan moeten die problemen aangekaart worden. Omdat we dezelfde waarden delen."

Ja maar, pruttelt Nasr tegen, "we hoopten op deze manier meer te bereiken", en dan probeert hij indruk te maken door iets te zeggen over "vensters op de buitenwereld" en zo.

Ai Weiwei geeft hem echter lik op stuk: ‘Het gaat om elementaire zaken () Jij hebt je principes. Je kunt ze niet buigen. Want anders…’

Je hoort het, "de delegatie heeft haar best gedaan". Al bij al toch dappere kerels die Geëngageerde Schrijvers uit de Lage Landen. Dat is ook de mening van auteur P.F. Thomése die op 5 september in het VARA-programma 'De wereld draait door' (gepresenteerd door Matthijs van Nieuwkerk) vlakaf zei dat je door in te gaan op deze Chinese uitnodiging het regime steunt. Daarmee is alles toch gezegd is, dacht ik zo. Maar dat dachten zijn opponenten Ramsey Nasr en Herman Pleij absoluut niet. Als dolle honden begonnen ze Thomése af te blaffen, zonder hem de kans te geven een woord tussen te brengen. En Nasr schrok er zelfs niet voor terug een paar 'argumenten' uit te kramen die kant noch wal raakten. "We zijn geen enkele Chinees tegengekomen die zei 'was maar thuisgebleven'", sloeg hij uit zijn kous. Ja, hè hè, daar draait het juist om, logisch dat je dat niet zal horen. Nasr appelepapte ook nog iets in de aard van: "Geef jij maar kritiek, maar jij gebruikt misschien ook een Chinese laptop die gefabriceerd is door mensen die 150 euro per maand verdienen." Alsof iets kopen wat in China gefabriceerd is, hetzelfde is als erheen gaan om je boekjes te verkopen terwijl je vakgenoten nota bene worden gemarteld.

Ach jongens toch, vertaalmogelijkheden, verkoopcijfers, angst dat hun eigen werk straks geboycot zou worden, kortom je meest vileine, fielterige, laag-bij-de-grondse, verachtelijke, platte eigenbelang en opportunisme is het, laat dat door Frans Depeuter gezegd zijn. Schaamteloze larie-farie waar ik slingerschijt van krijg. Huichelachtige, hypocriete flessentrekkerij. En over wie kritiek levert op dat 'gebrek aan moed' durft zo'n Geert GeMak nog te zeggen: "Hollandse poldermoed kan soms buitengewoon goedkoop zijn," en "Amnesty International zal ik tot mijn laatste snik blijven steunen, want ik vind het een fantastische organisatie". Al even beroerd is de hypocrisie van Bernlef en Nasr die de solidariteitsverklaring van Amnesty International heel genereus en geëngageerd hebben ondertekend, maar als het erop aankomt een beetje de echte held uit te hangen in een land dat 'helden' achter slot en grendel zet, o jee!

Maar alleluja! Wij vernemen dat de Beijng International Book Fair "op feestelijke wijze werd afgesloten met het traditionele Boekenbal". Jep jep jep, dansen op het gerammel van de ketens, dansen op het klikken van de muilband, dansen op het geratel van pannen en potten tegen de tralies van een gevangenis! De Hollandse literatuur leeft! Jammer genoeg struikelde tijdens de drakendans een lichtelijk aangeschoten Ramsey Nasr over zijn eigen benen. Maar dat was dan ook het enige minpuntje tijdens deze buitengewoon geslaagde promotie van de Nederlandse cultuur!!!

Nog enkele stemmen van kritische auteurs:

· "China is het land waar kritische schrijvers bijna allemaal achter de tralies zitten en nooit op een boekenbeurs. Als Nederlandse schrijver kun je beter met een grote boog om een dergelijke uitnodiging lopen wil je in de toekomst nog enigszins geloofwaardig blijven. Maar China is ook een enorme afzetmarkt voor zo'n beetje alles, dus ook voor boeken. Stel je eens voor dat je een sappige vertaling in de taal van Confucius misloopt!" (Sylvain Ephimenco, in Trouw, 01.09.11)

· "Opportunisme en lafheid zijn mensenrechten, van niemand mag heldendom worden verwacht. () Was ik momenteel als Nederlandse schrijver in China op bezoek geweest had ik mij van mijn meest opportunistische kant laten zien. De middenstandsmentaliteit geldt tegenwoordig immers als het hoogst haalbare voor schrijvers en kunstenaars en ik pas mij gaarne aan. Maar laten we voor dat opportunisme uitkomen, pas echt immoreel is dikwijls de camouflage van het opportunisme." (Arnon Grunberg, in BNN - Plenny)

· "Van mijn collega’s op de Chinese boekenbeurs had ik iets anders verwacht dan het labbekakkerige cynisme waarmee ze het verzoek van Amnesty wegwuifden. Of, laat ik het zo zeggen: ik had niet verwacht dat schrijvers, die zelden te beroerd zijn om meningen te hebben over van alles en nog wat, ineens meer leken op de nationale olieboer dan op de dominee van om de hoek." (Marcel Möring, in NRC, 02.09.11)

· Henk Bernlef: "Die boekenbeurs past in het rijtje windowdressing, het zijn allemaal prestigeobjecten. Ze zorgen er natuurlijk wel voor dat alles vlekkeloos verloopt, in die zin dat er geen politieke heisa ontstaat tijdens die boekenbeurs. Ik denk dat de kans minimaal, zo niet nihil is dat je daar zogenaamde dissidente Chinese schrijvers, denkers, of kunstenaars kunt ontmoeten. Mede door de bemoeienissen van Amnesty International in Nederland is er zoveel ruchtbaarheid aan gegeven dat als ze in China nog niet wakker waren dat nu wel zijn. We zullen heel aardig ontvangen worden, overal zal de rode loper voor ons worden uitgelegd, maar ze zullen ons proberen te smoren met liefde en goede manieren.’

En enkele reacties van gewone lezers:

"Ik ken de Nederlandse schrijvers wel, formeel veel praatjes, maar het is gewoon een gratis reis met gegarandeerd applaus. En veel drank, ook, ingeschonken door "Chinezen met hongerlonen".

· "Natuurlijk kun je daar je gezicht als schrijver laten zien. Alleen had ik van Ramsey Nasr de moed verwacht boven zichzelf uit te stijgen en daar ten aanzien van zijn collega-schrijvers in China een statement te maken."

· "Apart zo'n actie van deze linkse schrijvers die zo op de bres staan voor het linkse gedachtegoed. Dan op uitnodiging van brute onderdrukkers van het vrije denken je laten vetteren in China. Niet echt netjes lijkt me. Maakt de kritiek op de politieke stromingen in ons kikkerlandje ineens volledig belachelijk."

· "Dat intellectuele schrijvers van linkse signatuur wier Chinese collega's worden gemarteld in ondergrondse gevangenissen enkel om hun meningen en wier Tibetaanse collega's worden vermoord toch acte de présence hebben gegeven, vind ik jammer, heel jammer."

· "Dit bezoek wordt natuurlijk door de Chinezen als propaganda gebruikt, idem olympische spelen. Ze laten zich voor de kar spannen."

· "Je hebt gelijk. Ik denk dat de Chinese regering voor dit project heeft gekozen voor propagandadoeleinden. 'Kijk, we krijgen schrijvers uit het mensenrechtenland bij uitstek, die ons komen bezoeken zonder een woord van kritiek. Zie je wel, er is niets mis met ons beleid.'. Want wie zwijgt stemt toe, is de regel.'

· "Nasr neemt steeds van Nederlandse politici keihard de maat en ondertussen lekker rondlopen op een beurs in een dictatoriaal land.

· Nasr echter weet precies voor een ander hoe het moet, alleen voor hemzelf gaat een leuk uitje toch voor rechtvaardigheid."

· "Hoe je het ook went of keert, de delegatie Nederlandse schrijvers heeft zich aan het handje van Halbe Zijlstra – toch niet het toonbeeld  van cultuurverdediging – geschikt naar de wensen van een verwerpelijk regime en alleen maar mogen spreken met een handjevol gezagsgetrouwe Chinese auteurs.""

Frans Depeuter