Een panieksituatie: je huis staat in lichterlaaie… je word bedrogen bij een handelaar… autopech… een vechtpartij in je onmiddellijke omgeving… een kind dat een pak rammel krijgt… je vindt maar niet wat je zoekt… kortom, een situatie die om reageren roept. Schreeuwt om ‘doen’. En reken er maar op dat er wórdt gereageerd en dat er wórdt gedaan! Alleen… in 90% van de gevallen met de verkeerde reactie of het foute ‘doen’!

Het paniekerig gevoel van ‘hier moet onmiddellijk iets gedaan worden’ zet mensen er toe aan om eerst te doen en dàn te denken. Vrouwen zijn daar nog een stuk gevoeliger in. Al zullen ze zelf zelden reageren, als er mannen in hun omgeving zijn zullen ze schreeuwen van “doe toch iets”… of hun geliefkoosde uitdrukking: “ En nu?”

En daarom juist heb ik een hekel gekregen aan die woorden en het begrip paniek volledig uit mijn leven gebannen. Kom je nergens mee. Doet je verkeerde beslissingen nemen of paralyseert je juist!

Moést ook wel in mijn beroep. Want wát er ook maar gebeurt in je omgeving als je in uniform bent, alle ogen richten zich direct op jou! Maar o wee als je reactie door paniek verkeerd was. Dan kom je gegarandeerd in de pers en wordt je foute reactie kamerbreed uitgesmeerd.

De allereerste boodschap moet hier zijn: kop nuchter houden! Analyseren wat er gebeurd is, nadenken over wat nu de beste reactie zou zijn. Mogelijkheden en onmogelijkheden overwegen. En al staren honderd blikken je aan en vormen honderd monden de zo gehate woorden: “Doe iets!”, laat je niet beïnvloeden! Veeg er je kont aan dat men je voor een talmer zou kunnen aanzien. Soms zelfs blijkt niét reageren de beste strategie.

Gewoon nuchter blijven en pas reageren als je zowat zeker bent dat je reactie niet nog meer kwaad zal veroorzaken. En dat hoeft heus geen minuten te duren! Soms volstaan enkele seconden… maar zelfs dié worden je niet gegund als je omgeving in paniek is!

Niks van aantrekken. Zelfs als er levens op het spel staan kunnen paniekerige en ondoordachte reacties de zaak enkel maar erger maken.

Achteraf, en na uren en dagen nadenken, weet iedereen wat er wél ‘had moeten gedaan worden’. Maar wisten ze dat ook in die éne eerste seconde?

De twee zinnetjes die ik wel het meeste heb leren haten zijn:

1. “Doe ‘iets’!”

2. “En nu?”

Beide zinnetjes getuigen van zélf niet te weten wat, en het dan maar op andere schouders gooien. Beide zinnetjes betekenen, voor de persoon die ze uitroept dan ook:

1. Ik heb tenminste wat ‘gedaan’: ik heb “Doe iets” geroepen!

2. Ik weet wel niet wat, maar ‘nu’ moet ‘iets’ gedaan worden.

Beide zinnetjes maken de paniek bijgevolg alleen maar groter en zetten de omgeving er toe aan om zinloze dingen te gaan doen.

En nog maar eens betrap ik mezelf er op dat ik de bal vooral naar de vrouw aan het gooien ben. Of dit helemaal eerlijk is betwijfel ik. Paniek, zo heb ik ondervonden, is niet geslachtsgebonden. Het is een waandenkbeeld van ons, mannen, omdat de vrouwtjes er toch zo breekbaar uitzien, én in zo’n situatie ook het hardst gaan schreeuwen. Enkel de reactie verschilt. Niét het gevoel.

Maar ik heb heus stoer uitziende mannen gekend, die bij het minste in paniek slaan. Maar dat valt niet op, omdat het direct wordt gecamoufleerd door een ‘daad’. Doet er niet toe wát. Als het maar stoer overkomt.

Ze gaan dan ook wel niet zo gauw roepen van “doe iets” of “en nu?”, maar reken er maar op dat hun paniek vrijwel onmiddellijk tot verkeerde reacties zal leiden. Reacties, te wijten aan “nu moet ik stoer doen’ of ‘nu mag ik niet afgaan in de ogen van mijn publiek’. Dergelijke reacties kunnen gewoon niet anders dan het verkeerde resultaat hebben.

En toch kun je jezelf trainen om paniekgevoelens te verbannen. Dat kun je al, gewoon op straat, in heel simpele gevallen. Plots weerklinkt de sirene van een zieken- of brandweerwagen. De helft van de mensen rukt zich in een soort schrikreactie om. Vervolgens komt nieuwsgierigheid. Willen zien waar dat lawaai vandaan komt, vooral weten wat er gebeurd is, en gapen de voortsnellende ziekenwagen na.

Is hun nieuwsgierigheid nu bevredigd? Weten ze nu meer? Natuurlijk niet! Wel, jezelf trainen om daar in de toekomst géén nutteloze en impulsieve aandacht meer aan te schenken is al één stap in de goede richting. Zo lang je de ziekenwagen in kwestie maar niet in de weg loopt.

Er klinkt een zware klap achter je. Automatisch spannen al je spieren zich en keer je je paniekerig om. Het kán iets ernstigs zijn. Maar door die onwillekeurige reactie zet je jezelf al in een paniektoestand, die verder gepast reageren alweer grondig zal verknallen!

Leer liever jezelf aan om, zélfs bij een harde klap, je verstand bijeen te houden, je niet om te rukken, maar op een heel natuurlijke wijze achterom te kijken. Geef paniek aldus geen kans. En reageer vervolgens naar gelang wat je achter je ziet gebeuren. Gun jezelf ook de kans om de situatie kalm te overzien en in te schatten. Je reactie zal er een pak efficiënter door zijn.

En lang zal het niet duren of dergelijke ‘gestuurde’ reacties gaan zich op een heel natuurlijke wijze in je wezen nestelen en paniek voorkomen.

Paniek is nergens voor nodig. Kan nooit redding brengen. Kan enkel maar de hele zaak in het honderd laten lopen.

Ben ik jullie hier blaasjes aan het wijsmaken? Is het omdat ik zélf nooit (meer) panikeer dat ik denk dat iedereen dat kan aanleren? Helemaal niet! Ik heb ook mezelf moeten trainen. En dat deed ik al heel jong, toen een van mijn kennissen leerling-piloot werd in het leger.

Een van de ingangsproeven was, naar hij me uitlegde, het volgende: de kandidaat-leerlingen liepen door een gang, en plots klonk achter hen een luide knal. Al wie zich hevig opgeschrikt omrukte vloog eruit. De anderen konden doorgaan met de proeven.

Leek me steekhoudend. Paniek werkt inderdaad niet. In geen enkele situatie. Met welke daad die paniek ook wordt ‘gecamoufleerd’. En ik begon mezelf te trainen. Met heel snel en positief resultaat!

Want zeg nou zelf: stel je een vliegtuigcrash voor waarbij een bepaald aantal van de passagiers omkomt, en een bepaald deel het overleeft. Bij wélke crash zul je de meeste overlevenden aantreffen: in een vliegtuig waarin paniek is uitgebroken en iedereen gaat gillen van ‘doe iets’, of in eentje waarin iedereen zo kalm mogelijk blijft en zijn gezond verstand bewaart?

Wié zal, als brand uitbreekt in bevoorbeeld een dancing, de meeste slachtoffers op zijn geweten hebben? De brand zelf? Zelden! Wél de paniekzaaiers! De ‘doeietsers’! De redeloze gillers die de paniek aanwakkeren als een blaasbalg een vuur.

En net zoals bij een ontstaande brand een blaasbalg wel het laatste is dat je kunt gebruiken om de brand te doven, is paniek wel het laatste dat je nodig hebt om er heelhuids uit te komen.

Willy.