1.       JANSSENS, A., Ontwikkeling stimuleren. Werkboek voor ouders en opvoeders. Leuven/Amersfoort, ACCO, 1999. (11.00)

2.       KOOPS, W., Gemankeerde volwassenheid. Over eindpunten  van de ontwikkeling en doelen van de pedagogiek. Houtem/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 2000. (12.00)

3.       NORTH, C., De stilte is oorverdovend. Leven met een psychose. (07.00)

4.       STONE, D. e.a., Moeilijke gesprekken. Handleiding voor het voeren van gesprekken … Utrecht, Het Spectrum, 1999. (09.00)

5.       van LONDEN, A. e.a., Vaardigheden voor ouders. A'dam/Lisse, Swets & Zeitlinger, 1998 (10^e dr.). (09.00)

6.       WIJNBERG, J., Als je zegt wat je denkt. Provocatieve communicatie. Utrecht/Antwerpen,  Kosmos Z & K, 2000. (12.00)

DEKEYSER, M., De media een pretpark. De devaluatie van het nieuws. The House of Books, 2000.

Het gebeurde reeds eerder in de Verenigde Staten. De nieuwsberichtgeving evolueert naar een permanente nieuwssoap. In dit boek analyseert Miel Dekeyser de situatie en de trends in 2000 in Vlaanderen. Hij schetst een verhelderend en ook ontluisterend beeld van de groeiende macht van de massamedia. Het is een vlot leesbaar boekje, met rake en humoristische typeringen.

Ook nu nog actueel.

KOOPS, W., Gemankeerde volwassenheid. Over eindpunten  van de ontwikkeling en doelen van de pedagogiek. Houtem/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 2000, 88 pp. – ISBN 90 313 3417 0

In dit essay vertrekt de auteur van drie vaststellingen:

1)       kinderen worden niet meer opgevoed tot volwassenheid, ze zijn in zekere zin voortijdig volwassen;

2)       volwassenen zien kinderen minder als subject van opvoeding dan als object van identificatie;

3)       de pedagogiek ziet minder dan ooit kans om volwassenheid te definiëren en in termen van opvoeding te operationaliseren.

Dit noemt de auteur de gemankeerde volwassenheid op 3 niveaus. Deze vaststellingen vormen meteen de probleemstelling: hoe kunnen wij dat begrijpen, en hoe kunnen wij dit probleem oplossen? Deze probleemstelling wordt systematisch aangepakt.

In het eerste hoofdstuk gaat de auteur in op de geschiedenis van het kind. Hij stelt vast dat het kind in toenemende mate werd geïnfantiliseerd, d.w.z. beschouwd als een leeftijdscategorie helemaal verschillend van de volwassenen. Hij baseert zich hiervoor op de theorieën van verschillende gezaghebbende pedagogen uit de 19^e en 20^e eeuw. Het resultaat van deze ontwikkeling is volgens Koops dat kinderen steeds verder apart zijn gezet van de volwassenen, en dat in onze tijd het kind nauwelijks door volwassenheid kan worden aangetrokken. Het kind heeft immers toegang tot dezelfde informatie als de volwassenen, maar het moet niet de verantwoordelijkheid nemen. Tegelijkertijd gaan volwassenen zich meer en meer met het kind en de jeugd identificeren. Ze zijn voor het kind eigenlijk geen echte opvoedingsfiguur meer. Beiden, het kind en de volwassene, zijn dus gemankeerd volwassen.

In het tweede hoofdstuk gaat de auteur in op de mogelijke inbreng van de ontwikkelingspsychologie om dit probleem op te lossen. Hij baseert zich hiervoor op de ideeën van de klassieke ontwikkelingspsychologie, m.n. die van Piaget. Hij komt daarbij tot de conclusie dat het einddoel van de ontwikkeling, zoals die door de klassieke ontwikkelingspsychologie wordt geformuleerd, onvoldoende doordacht en te willekeurig is om als doel van de opvoeding te kunnen worden genomen. Mijn bedenking in deze is, dat hij hier eigenlijk te eenzijdig is. Er is nog veel meer dan de cognitieve richting in de ontwikkelingspsychologie. Toch kan ik ermee akkoord gaan dat de pedagoog een normatief opvoedingsdoel nodig heeft, en dat de psychologie dit niet kan leveren, aangezien zij een beschrijvende en verklarende wetenschap is.

In het laatste hoofdstuk gaat hij in op het doel van de opvoeding: volwassenheid. Hij baseert zich hiervoor op de inzichten van Herbart en Langeveld, en komt tot de conclusie dat deze nog absoluut niet voorbijgestreefd zijn. Maar de pedagogiek als wetenschap laat zich (in elk geval in Nederland) teveel in met empirisch onderzoek, en besteedt nauwelijks aandacht aan (het actualiseren van) de opvoedingsdoelen. In die zin, besluit hij, lijdt ook de pedagogiek aan gemankeerde volwassenheid.

Als eindconclusie weerhoudt hij dat de belangrijkste taak van de pedagogiek momenteel is, zich te buigen over de vraag: waartoe willen of moeten wij opvoeden? Welke volwassenheid wensen wij en hoe kunnen wij het kind daarheen begeleiden? "Impopulaire vragen over beschikbaarheid van de ouders (die het zo irreversibel steeds maar drukker krijgen met carrières, geld verdienen en consumeren), zullen daarbij niet uit de weg kunnen worden gegaan." (p. 78-79). Hulpwetenschappen daarbij zijn de ethiek en de ontwikkelingspsychologie.

In dit essay wordt ingegaan op een belangrijk probleem in onze maatschappij. Veel kinderen kennen nauwelijks een voorgeleefde volwassenheid. De auteur zelf: "Wie de zelfverantwoordelijke, zelfbepaalde volwassenheid niet aantrekkelijk weet te maken, en het kind laat waar het is, het zelfs eerder als object van identificatie dan als object van opvoeding wenst te zien, moet niet verbaasd zijn bij kinderen onmaatschappelijk gedrag en hedonisme aan te treffen. Zulke kinderen verrichten liever betaald werk voor hun weekendbehoeften, dan dat ze zich intellectueel voorbereiden op een maatschappelijke taak. Zulke kinderen worden de volwassenen, die altijd meer willen consumeren." (p. 76)

Het lezen van dit dunne boekje is mij heel goed meegevallen. Het is geschreven in een zeer begrijpelijke taal. Misschien heeft dit te maken met het feit dat Koops eigenlijk ontwikkelingspsycholoog is, en dus geen specialist in de (historische) pedagogiek. Hij weet zijn inzichten op een eenvoudige wijze over te brengen, en gaandeweg word je als lezer meer geboeid door de probleemstelling. Misschien had de auteur deze nog wat beter kunnen concretiseren bij het begin. Het boekje leest vlot, al moet je m.i. toch enigszins op de hoogte zijn van de theorieën van belangrijke pedagogen om bepaalde zaken goed te begrijpen. Enige vertrouwdheid met de wijze waarop in Nederland zowel psychologisch als pedagogisch onderzoek wordt verricht kan ook nuttig zijn.

Naschrift: in het licht van de steeds meer opvallende zware criminaliteit van jongeren is dit essay zeer relevant. Zie ook: van den BRINK, Geweld als uitdaging. De betekenis van agressief gedrag bij jongeren. 2001

WIJNBERG, J., Als je zegt wat je denkt. Provocatieve communicatie. Utrecht/Antwerpen,  Kosmos Z & K, 2000, 160 pp. – ISBN 90-215-8608-8

Wie ooit een boek heeft gelezen van Jeffrey Wijnberg, verheugt zich vooraf wanneer hij een nieuw schrijfsel op het lezerspubliek heeft losgelaten. Dat is bij mij althans het geval.

Ook dit boek heeft mij in zijn ban gehad. Wijnberg zelf aan het woord in de inleiding: "In dit boek propageer ik een communicatiestijl die bol staat van de humor en de uitdaging." Maar hij doet dat dan wel op zijn eigen manier. De theoretische onderbouwing van deze stijl, nl. de provocatieve therapie, krijg je pas in het nawoord van het boek. Wat daarvoor komt zijn korte hoofdstukjes, waarin hij de praktijk illustreert en telkens voorziet van beschouwingen m.b.t. de wijze waarop de mens in elkaar zit en zijn problemen maakt en oplost. Het materiaal daarvoor haalt hij uit zijn psychotherapeutische praktijk. Bij het lezen van deze stukjes zou je zo met deze methode aan de slag willen gaan. Maar zo eenvoudig is het niet, want Wijnberg heeft, samen met een paar andere Nederlandse psychotherapeuten een opleiding gevolgd in de Provocatieve Therapie.

Deze therapievorm is bij ons weinig bekend. Ze is 'uitgevonden' door Farelly, die 5 uitgangspunten hanteert. Die worden door Wijnberg op een zeer eenvoudige maar begrijpelijke wijze in zijn nawoord uiteengezet. Een belangrijke (vast)stelling is dat mensen helemaal niet zo kwetsbaar zijn als ze soms lijken. Ze hebben heel wat meer veerkracht maar hebben uitdaging nodig om deze aan het werk te zetten.

Wijnberg laat zien dat de menselijke geest alleen dan in het geweer komt als hij wordt uitgedaagd. Daarom moet de hulpverlener uitdagen, door te zeggen wat hij denkt. En "terwijl de hulpverlener zich slecht gedraagt, daagt hij zijn patiënt uit om zich van zijn beste kant te laten zien." Maar er zijn ook mensen die zich prima kunnen vinden in een ongelukkig leven. Waarom zou de therapeut dan wel in hun plaats streven naar en rustig en harmonieus leven? Het leven zit nu eenmaal vol met tegenstrijdigheden. Het is de taak van de therapeut om mensen deze onder ogen te laten zien en ze te helpen om daarmee te leven. Dit kunnen ze niet wanneer ze te omzichtig worden aangepakt volgens Wijnberg. Ze vragen dit volgens hem ook niet. Dus de therapeut moet zeggen wat hij denkt.

Zowel de patiënt als de psychotherapeut mogen zichzelf niet al te ernstig nemen. Humor en zin voor relativering zijn in de Provocatieve Therapie van de orde van de dag. Daarom wordt er ook veel gelachen, maar nooit uitgelachen. Provocatieve communicatie is niet hetzelfde als alles wat in je hoofd opkomt er zomaar uit flappen. Want deze methode wordt heel bewust gebruikt. Het is geen pleidooi voor lukrake tussenkomsten, of een gemakkelijkheidsoplossing voor de hulpverlener. Wijnberg zelf waarschuwt verschillende keren voor onzorgvuldig gebruik. De methode moet professioneel aangewend worden.

Dit boek gaat over de psychotherapeutische praktijk. Maar in de therapie wordt een vorm van communicatie gebruikt, die volgens Wijnberg ook in het persoonlijk leven vruchten afwerpt: de provocatieve communicatie En naar mijn mening kan deze vorm van communicatie ook in andere vormen van hulpverlening binnen de welzijnszorg nuttig zijn. Ook hier hebben cliënten nood aan uitdaging van hun gezonde kanten. Er is ook nood aan gezonde relativering van problemen. Hoe tegenstrijdig het ook mag klinken, de provocatieve communicatie is een pleidooi voor meer menselijkheid in de omgang tussen hulpvrager en hulpverlener.

Voor hulpverleners die wat minder conventioneel naar hun cliënten willen kijken en meer humor willen hanteren in de omgang met hen is dit boek een echte aanrader. Het leest als een trein, en de inhoud is zeer herkenbaar. Wie echter wetenschappelijke verantwoording en een theoretisch kader zoekt zal dit niet vinden in dit boek.

Op het einde worden een paar nuttige adressen vermeld m.b.t. training in de Provocatieve Therapie en Consulting.  

JANSSENS, A., Ontwikkeling stimuleren. Werkboek voor ouders en opvoeders. Leuven/Amersfoort, ACCO, 1999.

De auteur van dit boek is onderwijzer en trainer in het instrumenteel verrijkingsprogramma van Feuerstein. De inhoud is daarnaast o.a. ook geïnspireerd door de bejegeningsmethode van Cuvelier.  In dit boek wordt ingegaan op hoe je als mediator de voorwaarden creëert voor de ondersteuning van een optimale ontwikkeling van het kind. Het is zeer leesbaar geschreven, met zeer herkenbare voorbeelden. Het boekje is bovendien dun, de hoofdstukken niet lang, de structuur is telkens dezelfde, en elk hoofdstuk eindigt met praktische tips voor ouders, opvoeders en leerkrachten. Ook voor het werken met volwassenen (al dan niet in het onderwijs) zeer bruikbaar.

RAMACHANDRAN, V. & S. BLAKESLEE, Het bizarre brein. Wat fouten in de hersenen ons leren over de werking ervan. Utrecht/Antwerpen, Kosmos, 1998, 382 pp. – ISBN 90 215 3013 9

Ramachandran, hoogleraar psychologie en neurologie aan de universiteit van San Diego, is een van de specialisten inzake fantoomledematen. Hij heeft onderzocht wat fantomen eigenlijk zijn en hoe en waar ze in het zenuwstelsel ontstaan. Fantomen zijn volgens hem het gevolg van snelle herschikkingen van het lichaamsbeeld in de sensorische cortex na amputatie. We kunnen dan ook proberen de hersenen te misleiden om een fantoom weer af te leren. Hij heeft daarvoor een simpel apparaat bedacht om een virtuele werkelijkheid te creëren: een spiegel die het beeld van het fantoomlidmaat suggereert.

Met deze ontdekking gaat Ramachandran aan het werk om ook andere neurologische uitvalssyndromen te verklaren en te behandelen. Zijn mede-auteur is wetenschapsjournaliste. Zij nemen je mee op een ontdekkingsreis in de hersenen, en laten je delen in het gevoel van verwondering dat ten grondslag ligt aan alle wetenschappelijk werk. Ramachandran legt onverwachte en zeer zinvolle verbanden met verschillende andere invalshoeken (o.a. de psychoanalyse). Tegelijk is hij op een zeer menselijke manier betrokken bij het welzijn van zijn patiënten (bv. waar hij steeds weer oprecht en creatief zoekt naar mogelijkheden om hun problemen te verlichten).

Dit boek is een van de meest oorspronkelijke en toegankelijke boeken over neurologie en hersenwerking dat ik heb gelezen. Het mag gerust naast de werken van Oliver Sacks en die van Antonio Damasio staan. Het is geschreven in een zeer toegankelijke stijl en leest als een roman. Er zijn talrijke verhelderende illustraties opgenomen.

Er is een zeer uitgebreide notenlijst en dito bronnenlijst. Een register van vakterminologie ontbreekt jammer genoeg.

Voor wie geïnteresseerd is in deze materie: een absolute aanrader.