LEWIS, B., De crisis van de islam. Jihad en de wortels van de woede. (Vert. The Crisis of Islam) Utrecht, Het Spectrum, 2003, 158 pp. ISBN 90 274 8451 1
Het (zelfmoord)terrorisme schijnt de laatste jaren bijna uitsluitend op rekening van moslims geschreven te kunnen worden. Hoe komt het dat het militante islamitisch-radicalisme verantwoordelijk is voor de meeste doden en gewonden in niet-militaire conflicten over de hele wereld, en vooral in het Westen? Deze vraag kan je niet echt beantwoorden als je geen inzicht hebt in de cultuur en geschiedenis van de moslims die de aanslagen plegen. Voor moslims is de geschiedenis immers van groot belang en ze blijft voor een moslim actueel, omdat ze een weerspiegeling is van Gods bedoelingen met zijn gemeenschap.
Bernard Lewis is emeritus hoogleraar Midden-Oostenstudies aan de Princeton University. In dit handzame boek geeft hij een historische analyse van de conflicten tussen de islam en het Westen. Zijn overzicht vangt aan met de opkomst van de Profeet en loopt tot na de zelfmoordaanslagen door Al-Qaeda op het WTC.
De opvattingen van moderne moslims kunnen immers slechts begrepen worden, als je je realiseert dat in de islam religie en politieke macht nauw verweven zijn. Mohammed zelf heeft immers door militaire acties aan gebiedsuitbreiding gedaan en ongelovigen bekeerd tot de islam. Die veroveringen hebben ertoe geleid dat de islam tegelijk de dominerende godsdienst en machthebber was in een uitgestrekt aaneengesloten gebied.
Deze suprematie is echter verbrokkeld door o.a. de Westerse expansiedrang, de val van het Ottomaanse Rijk en de modernisering. Dit heeft geleid tot de ontluistering van het pan-Arabisme. De bevolking van de meeste islamitische landen wordt geregeerd door corrupte regimes, die in een aantal gevallen gesteund werden/worden door het Westen. Veel moslims uit de betrokken landen voelen zich dan ook machteloos en zien alleen nog heil in steun aan extremistische bewegingen die het modernisme afwijzen en willen terugkeren naar de echte islam.
Onder deze stromingen is de strenge wahhabitische islam zeer invloedrijk. In feite is die echter slechts een selectieve lezing en interpretatie van de Koran, die een randverschijnsel was gebleven, indien de thuisbasis ervan (Saoedi-Arabië) niet gezegend was met rijke oliereserves. Nu is het de basis voor het moslimfundamentalisme, dat de oorlog heeft verklaard aan westerlingen en de verwestersing, en diegenen die ervoor verantwoordelijk zijn. Omdat het wahhabisme ook het islamonderwijs financiert in het Westen, dreigt het de dominerende stroming te worden van de islam in niet-islamitische landen.
Het doelwit bij uitstek ervan zijn de Verenigde Staten. In de bezetting en bevoogding door Westerse naties hebben de VS slechts de laatste 50 jaar een rol gespeeld. Maar in de laatste decennia was dat wel een prominente rol, zowel politiek als economisch. De VS worden in de islamitische wereld, zeker na het einde van de Koude Oorlog, dan ook beschouwd als de leider van het Westen, die heult met regimes die hun eigen volk onderdrukken.
De analyse van Lewis is zeer verhelderend. Voor een Amerikaan is het natuurlijk niet evident een objectief beeld te leveren van de situatie in het Midden-Oosten en de landen in Noord-Afrika. Toch is hij daar naar mijn mening behoorlijk in geslaagd. De uitschuivers aan beide kanten worden besproken, al besteedt hij volgens mij toch wat meer aandacht aan die van de islamitische landen.
Zijn betoog is makkelijk te volgen en inzichtelijk geschreven. Wie op relatief korte tijd meer inzicht wil verwerven in de achtergronden van de problematische situaties in de islamitische landen en de radicaal-islamitische bewegingen, komt met dit boekje heel ver.
Elk hoofdstuk is voorzien van noten, en er is een uitgebreid register opgenomen. Wat ontbreekt: een bibliografie.
