TALEB,
N.N., De Zwarte
Zwaan. De impact van het onwaarschijnlijke. (Vert. The Black
Swan 2e ed. 2011)
Adam, Uitg. Nieuwezijds, 2011 (2e ed.), 399 pp. ISBN 978 90 5712 325
2
In het begin van de vorige eeuw kon de Belgische
bourgeoisie zich geen veiliger belegging dromen dan een investering in de
tramlijnen van Sint-Petersburg. De Russische economie was net geliberaliseerd en
in steile opgang, en de trams werden gebouwd door Belgische bedrijven. Toen
greep Lenin de macht.
De
Oktoberrevolutie van 1917 is een typische Zwarte Zwaan. Deze uitzonderlijke
gebeurtenis met zeer ingrijpende gevolgen had niemand zien aankomen. En pas
achteraf werden er verklaringen gevonden die de totaal onverwachte wending van
de geschiedenis begrijpelijk en voorspelbaar moesten maken. Ook in het afgelopen
jaar hebben zich verschillende ondenkbare gebeurtenissen voorgedaan die de
wereld veranderd hebben.
Nagenoeg alles in onze wereld is volgens Nassim Taleb te
verklaren aan de hand van een relatief klein aantal Zwarte Zwanen. Het succes
van ideeën en religies, het verloop van de geschiedenis, wetenschappelijke
ontdekkingen, de verkoop van boeken en films, en nog veel andere gebeurtenissen
konden in de meeste gevallen op het moment zelf niet voorspeld worden. En met
bijna alle belangrijke dingen in ons persoonlijke leven gaat het net
zo.
Het is niet zo dat we geen oog
hebben voor de zeldzame gebeurtenissen. We aanvaarden dat ze zich voordoen en
dat ze de belangrijkste bron van onzekerheid zijn. Toch zijn we tuk op
voorspellingen. We laten er ons gemakkelijk door leiden en zijn dan telkens weer
verrast. Hoe komt het dat we niet zien dat belangrijke gebeurtenissen ons bijna
altijd volslagen onverwacht overvallen?
De belangrijkste reden waarom de toekomst ons steeds weer
overrompelt, is dat we alleen rekening houden met Zwarte Zwanen die zich
werkelijk hebben voorgedaan. We zien wat er gebeurd is en negeren wat er had
kunnen gebeuren, maar niet heeft plaats gevonden. Onzekerheid en gebeurtenissen
die zich niet voordoen zijn te abstract voor onze geest. En dus leren we uit het
verleden alleen wat onze ervaringen bevestigt, niet wat ze logenstraft. Zo
vergeten we dat iets het product is van toeval.
De
menselijke geest is er bovendien op gebrand om gebeurtenissen te verklaren en
begrijpelijk te maken. Zo scheppen we orde in onze wereld. Maar de intuïtieve
modellen die we daarvoor gebruiken stellen de complexe werkelijkheid eenvoudiger
voor dan ze is. Uitschieters beschouwen we als ongewoon. We zien ze als
toevallige varianten die niet in ons model passen. Zo zit de menselijke geest nu
eenmaal in elkaar.
Veel erger is
echter dat ook de wetenschap werkt met modellen die niet stroken met de
werkelijke ervaring. Het leven staat bol van de uitzonderingen. Onze wereld
wordt gedomineerd door het extreme, het onbekende en het zeer onwaarschijnlijke.
Bijna alles in het sociale leven vloeit voort uit zeldzame en ingrijpende
gebeurtenissen. Toch richten wetenschappers, die beter zouden moeten weten, zich
in elke studie van het sociale leven op het normale en het
gemiddelde.
Als
beurshandelaar heeft Nassim Taleb het vooral gemunt op de economen, die mensen
op het verkeerde been zetten met onrealistische modellen van de grillige
geldhandel. De toekomst is immers onvoorspelbaar, zo stelt hij. Ze vergast ons
net zo goed op onverwachte meevallers of positieve, als op negatieve Zwarte
Zwanen met een vernietigende werking.
Zijn we dan zonder meer overgeleverd aan een
onvoorspelbare toekomst? Heel zeker zal niemand de meevallers erg vinden. Tegen
de nefaste invloed van negatieve Zwarte Zwanen kunnen we ons echter wapenen. En
van beide kunnen we leren. Taleb doet ons uit eigen keuken een aantal suggesties
aan de hand hoe we met een, per definitie onbekende, toekomst kunnen omgaan. Hij
waarschuwt ons voor goedgelovigheid, zelfs al komt de informatie van
deskundigen. En we kunnen ons beter zorgen maken over verborgen risicos dan
over gekende, want op de laatste kunnen we ons voorbereiden.
Nog meer dan in zijn vorige boek, Misleid door toeval, haalt Nassim Taleb
conventionele wijsheden onderuit en toont hij overvloedig aan dat ze niet
bruikbaar zijn in onze moderne en complexe leefwereld. Vooral zijn originele
inzichten over de oorsprong van ongelijkheid en over de steeds grotere invloed
van extremen door het cumulatieve voordeel, hebben mij geboeid.
De
beurs is het domein bij uitstek van de onverwachte gebeurtenissen met grote
gevolgen. Als succesvolle beurshandelaar is Taleb dan ook de geschikte gids om
ons wegwijs te maken in de dynamiek van de Zwarte Zwanen. Minder geslaagd zijn
de nodeloze uitweidingen, de moeilijke woordkeuze en de dikdoenerij. De gretigheid waarmee hij anderen als schlemielen bestempelt doet vermoeden dat de auteur zich ver verheven acht boven de modale onkundige sterveling en de meerderheid van de wetenschappers. Desondanks houd ik aan de lectuur heel wat waardevolle inzichten over.