VERHOFSTADT, D (Red.), John Stuart Mill. 150 jaar Over Vrijheid. Apen/Adam, Uitg. Houtekiet/Atlas, 2009, 240 pp. ISBN 978
908918 023 0
In 2009 was het 150 jaar geleden
dat de Britse politieke filosoof John Stuart Mill On Liberty publiceerde. Vrijheid, voor
ons vanzelfsprekend, was toen slechts voor een kleine elite weggelegd. De strijd
voor vrijheid is nog steeds actueel. Zeker in niet-Westerse landen is ze nog
steeds niet gestreden. Maar ook in het Westen roept de kwestie van de vrijheid
heftige discussies op. Kunnen alle meningen zonder meer geuit worden? Mogen
mensen zelf beschikken over eigen leven en dood?
John Stuart Mill was op veel
vlakken een voorloper op eenzame hoogte. Centraal staat het verdedigen van de
persoonlijke autonomie. Iedere mens is vrij om zelf over zijn leven te
beschikken. Aldus staat het gedachtegoed van Mill lijnrecht tegenover
ideologieën die het individu ondergeschikt maken aan een gemeenschap, een volk,
ras, natie of geloof. Conservatieven, populisten en nationalisten claimen ten
onrechte delen van zijn gedachtegoed.
Maar ook libertariërs, met hun
absoluut geloof in de laisser-faire economie, kunnen zich niet op de ideeën van
Mill beroepen. Hij verdedigde immers niet alleen de vrijheid, maar had ook
duidelijke ideeën over de voorwaarden die vervuld moesten worden zodat ieder
individu werkelijk vrij zou zijn. De grondvoorwaarde is dat de vrijheid van de
een ophoudt waar die van de ander geschaad wordt. Vrijheid, autonomie en
zelfbeschikking kunnen slechts gerealiseerd worden in combinatie met
rechtvaardigheid, solidariteit en herverdeling. Daarom stond hij op de bres voor
een aantal socialistische strijdpunten.
In dit boek geven twaalf auteurs
uit België en Nederland hun kritische beschouwingen over een aantal themas die
Mill belangrijk vond. Zo lezen we onder meer hoe hij dacht over de vrijheid van
meningsuiting, over het socialisme, het feminisme, het populisme, de religie en
het onderwijs. Zij tonen aan waarom veel van zijn stellingen nauwelijks aan
waarde hebben ingeboet.
Drie van de bijdragen vallen op
door hun helderheid en toegankelijkheid. Patrick Loobuyck vat de kernideeën in
het standaardwerk On Liberty samen.
Vrijheid is voor Mill geen waarde op zich, maar staat ten dienste van
zelfontplooiing. Mensen moeten vrij zijn om hun talenten te ontwikkelen en een
geestelijk hoogstaand leven te leiden dat bij hen past. Dirk Verhofstadt wijst
ons erop dat individualisme geen vrijbrief is voor egoïsme, narcisme of
onverschilligheid, maar een pleidooi voor zelfbeschikkingsrecht en tegen de
ondergeschiktheid van het individu aan een collectiviteit. En Koen Schoors
vergast ons op een zeer inzichtelijke uitleg over de implicaties van Mills
ideeën voor de vrijemarkt-economie.
John Stuart Mill kan beschouwd worden als de belangrijkste liberale filosoof uit de geschiedenis. Sommige bijdragen in dit boek zijn zeer geschikt als eerste kennismaking met zijn ideeëngoed. Wie daar reeds mee vertrouwd is zal in andere hoofdstukken opfrissing en verdieping vinden. Het voordeel van bundels als deze is dat de verschillende hoofdstukken afzonderlijk te lezen zijn.