BONDESON, J., Levend begraven. De gruwelijke geschiedenis van onze diepste angst. Haarlem, Gottmer/Becht, 2003, 354 pp. – ISBN 90 230 1122 8

De diepgewortelde, primitieve angst om schijndood te zijn en levend begraven te worden is nu nog slechts onderhuids aanwezig. Ze is wel merkbaar in de bezwaren die sommige mensen hebben tegen orgaandonatie.

In de 18^e eeuw kwam deze angst in Europa vrij plots op en leidde tot een ware irrationele obsessie om dit te voorkomen. De auteur, zelf medicus, probeert meer inzicht te verwerven in de aard van deze angst, en de factoren die deze bepaalden.

Het boek biedt een schat aan gegevens over hoe geruchten, en verzonnen en niet-geverifieerde gruwelverhalen de massa beroeren en leiden tot acties, die achteraf bezien ronduit als ridicuul kunnen worden beschouwd. Verenigingen tegen voortijdige begraving werden opgericht, en in Duitsland en Oostenrijk werden ‘wachtmortuaria’ gebouwd, waarin men de  lijken van overleden inwoners deponeerde tot ze rottingsverschijnselen begonnen te vertonen, en dus veilig begraven konden worden. Sommige geobsedeerde en gewiekste burgers presenteerden de gekste ontwerpen van doodskisten die zouden voorkomen dat iemand stikte in zijn kist onder de grond.

Deze gekke toestanden werden in de hand gewerkt door het feit dat lange tijd veel medici openlijk toegaven dat zij niet zeker wisten of hun patiënten dood of levend waren. Bovendien is pas sinds relatief korte tijd een medisch onderzoek verplicht bij een overlijden. Mensen werden in die tijd na hun overlijden ook veel sneller begraven, uit vrees voor ziekmakende dampen die uit de lijken opstegen.

Sceptische medici hebben in de 19^e eeuw geleidelijk deze irrationele ideeën kunnen doorprikken, mede dank zij de ontwikkeling van meer precieze medische instrumenten en de ontdekking van micro-organismen. Het vertrouwen van de bevolking in de medische kunde nam toe, en de gekte is geleidelijk overgegaan.

De auteur toont echter ook aan hoe wankel dit vertrouwen is, en hoe snel deze angst weer kan opkomen, naar aanleiding van een paar (meestal verzonnen) spectaculaire verhalen.

In de laatste hoofdstukken gaat de auteur in op de vraag of er in het verleden inderdaad mensen levend begraven werden, en of dit nu ook nog het geval is. Zijn conclusie: dit is zeker gebeurd, maar niet op een schaal die dergelijke georchestreerde reacties rechtvaardigde. Het gebeurt zeker ook nog in landen waar de wettelijke voorschriften nog even gebrekkig zijn als in het 19^e eeuwse Europa.

Het onderwerp van dit boek is misschien wel marginaal, maar het biedt veel inzicht in de wijze waarop ideeën onder mensen verspreid worden en een samenleving kunnen beroeren. Het leest heel vlot. Het is goed gedocumenteerd en bevat een uitgebreid register.

©  Minervaria