VAN DEN WIJNGAERT M. e.a., Democratisering in België. Een verhaal zonder einde. A’pen, Standaard Uitg., 2007, 191 pp. – ISBN 98 90 02 22329 7

“De essentie van democratie is een zo ruim mogelijke inspraak te combineren met een aantal rechten en vrijheden. De bedoeling ervan is dat iedereen zonder onderscheid participeert in de politieke besluitvorming, recht heeft op sociale zekerheid en toegang krijgt tot cultuur en onderwijs. Het creëren van gelijke kansen op elk gebied is de kern van de democratie; elke vorm van discriminatie is antidemocratisch. Democratie is een ideaal waarvan men de realisatie via democratisering dichterbij brengt.”

Hiermee leidt Mark Van den Wijngaert deze bundel in. Ze bevat bijdragen van zeven sociale wetenschappers over democratie en het democratiseringsproces. De meeste daarvan geven een historisch overzicht van een bepaald aspect van het democratiseringsproces in België.

Mark Van den Wijngaert, prof. em. Hedendaagse Geschiedenis aan de KUBrussel, bijt de spits af met een beknopte maar inzichtelijke geschiedenis van het politieke democratiseringsproces in België tot en met de federalisering.

In België is er sedert de Tweede Wereldoorlog een stevige overlegeconomie verankerd. Hoe deze sociaaleconomische democratie ontstaan en geëvolueerd is wordt uitgebreid toegelicht door Karel Veraghtert, prof. em. Sociale en Economische Geschiedenis aan de Universiteit van Tilburg. Het ideaal van individuele vrijheid van de Franse revolutie heeft de arbeiders lange tijd in een machteloze underdogpositie gehouden. Pas een eeuw later, aan het einde van de 19^e eeuw, is het sociale vraagstuk, niet zonder slag of stoot, op de democratische politieke agenda gekomen.

Karen Celis, historica en politicologe, behandelt de emancipatie van vrouwen naar volwaardig burgerschap. Net als in vele andere landen verloopt het democratiseringsproces voor vrouwen trager dan voor mannen. Celis bespreekt vooral de democratisering van de publieke domeinen – politieke en economische rechten – voor de vrouw vanaf het einde van de 19^e eeuw. Belgische vrouwen hebben nu  formeel volwaardig burgerschap verworven. Reële gelijkheid, bv. op het gebied van loon, is daarmee echter niet gerealiseerd.

Op het gebied van de private sfeer – reproductieve rechten, huiselijk geweld en een evenwichtige verdeling van zorgtaken – is er nog meer werk aan de orde.

De meest originele bijdrage in deze reeks is die van Stijn Van de Perre, doctor in de geschiedenis en lector aan de Arteveldehogeschool Gent. De democratisering van onderwijs en cultuur wordt door hem op een boeiende wijze gekaderd in het tijdsgewricht vanaf het Ancien Régime. Democratisering van cultuur omschrijft hij als het verwerven van het recht om zich autonoom te ontplooien. Deze vage en algemene interpretatie wordt op een zeer inzichtelijke en didactische wijze uitgewerkt vanuit het centrale begrip ‘culturele competentie’. Die wordt gerealiseerd op twee vlakken: toegankelijkheid en medezeggenschap. Het driedelige motto van de Franse Revolutie, vrijheid, broederlijkheid en gelijkheid, vormen de kapstokken van zijn boeiend en helder historisch overzicht van dit emancipatieproces in België. Uit zijn conclusies onthoud ik vooral dat culturele democratisering noodzakelijk is om maatschappelijke uitsluiting te bestrijden.

In het boek zijn ook een paar thematische bijdragen opgenomen. De eerste gaat over de kiessystemen. De hoeksteen van elk democratisch politiek bestel wordt immers gevormd door de organisatie van verkiezingen. De uitslag van verkiezingen bepaalt de politieke machtsverhoudingen en het gevoerde beleid. Hoe de bevolking vertegenwoordigd is wordt bepaald door kiessystemen. De machthebbers hanteren deze dan ook graag als politieke instrumenten. Hoe kiessystemen in elkaar zitten en hoe ze specifiek in België zijn geëvolueerd wordt door Patrick Vander Weyden, docent aan de KUBrussel, behandeld.

Democratie heeft een universeel karakter. Van de tweehonderd landen die door de Verenigde Naties zijn erkend, voldoet niet eens de helft aan de basisvoorwaarden voor democratie. Wereldwijd is er dus nog een lange weg af te leggen. Nina Mangelschots, handelsingenieur en Patrick Vander Weyden, docent aan de KUBrussel, leggen beknopt uit hoe de democratisering in de wereld tot nu is verlopen. Ze volgen daarbij de indeling van Samuel Huntington. Deze stelt dat men pas van echte democratie kan spreken als er, behalve verkiezingen, ook politieke en burgerlijke rechten en vrijheden zijn in een land. Niet alle landen die democratisch genoemd worden voldoen aan deze voorwaarde. Er zijn immers twee manieren om het democratisch gehalte van een politiek regime te bepalen: de kwantitatieve en de kwalitatieve benadering. De vergelijking tussen beide toont aan dat er nu weliswaar meer democratische regimes kunnen worden geteld dan op eender welk moment van de geschiedenis, maar dat er grote onderlinge verschillen zijn in de kwaliteit van democratie.

Tim Heysse, hoofddocent Wijsbegeerte aan de KULeuven, besluit de reeks met een boeiende bijdrage over de filosofische geschiedenis van de democratie. De democratische visie op de mens en het menselijk samenleven is typisch Westers en gegroeid vanuit de sociaal contracttheorie van de 17^e eeuwse filosofen Hobbes en Locke. Toch is daarmee slechts de helft van het verhaal verteld. Een sociaal contract tussen individuen gebeurt niet in het luchtledige of op een onbeschreven blad, maar in de context van een bestaande maatschappij. Hieruit volgt onder andere dat democratie per definitie alleen mogelijk is als mensen hun beslissingen over de politieke en praktische inrichting van de samenleving zien als menselijk, en niet als ingericht door een of andere absolute instantie buiten de samenleving. Zo’n inrichting is per definitie veranderlijk. Daaruit volgt dan weer dat democratie kwetsbaar is, want het betekent leven met onzekerheid en voorlopigheid.

Interessant als overzichtswerk, ook voor studenten. Sommige bijdragen zijn minder vlot te lezen en ook niet zo boeiend door het technisch taalgebruik en de opsomming van wetten en instellingen.

De vormgeving is verzorgd.

©  Minervaria