DIAMOND, J., De wereld tot gisteren. Wat we kunnen leren van traditionele samenlevingen. (Vert. The World until Yesterday, 2013) Houten/A’pen, Uitg. Unieboek/Het Spectrum bv, 2013, 560 pp. – ISBN 978 90 00 31577 2

Gedurende meer dan 20 jaar heeft Jared Diamond  met tussenpozen in geïsoleerde gebieden van Nieuw-Guinea geleefd. Hij heeft er de traditionele samenlevingen leren kennen en waarderen en heeft ze in hoog tempo zien veranderen. De Papoea’s hebben de Westerse leefwijze omarmd.

Afgezien van enkele geïsoleerd levende mensengroepen ruilen traditionele volken hun bestaan graag voor de zekerheid en voorspelbaarheid van het moderne leven. En ze nemen er de nadelen op de koop toe bij. Het traditionele leven is immers een onzeker en hard bestaan, en de levensverwachting is niet hoog. Toch is er van de wereld van gisteren nog veel bewaard gebleven.

Ondanks de grote verschillen hebben traditionele samenlevingen in essentie met dezelfde problemen te maken als de grootschalige moderne samenlevingen. Hun uiteenlopende oplossingen komen ons vaak vreemd en soms gruwelijk over, maar ze worden begrijpelijk als we hun leefomstandigheden kennen.

Zo leert u waarom traditionele volken vaak een uitgesproken vijandige houding aannemen tegenover vreemdelingen en hoe zij hun territorium afbakenen en bewaken. Het wordt duidelijk waarom zij voor het oplossen van conflicten slechts twee alternatieven hanteren. Als de betrokken partijen daarna verder moeten met elkaar, probeert men conflicten eerst op vreedzame wijze op te lossen. Als dat niet lukt of niet nodig is, wordt er meteen ongenadig oorlog gevoerd.

Sommige kleinschalige gemeenschappen gaan zorgzaam en respectvol om met kinderen en ouderen en daarvan kunnen wij veel opsteken. Natuurlijk willen wij de soms gruwelijke wijze waarop ze in andere gemeenschappen worden behandeld niet overnemen, maar als overlevingsstrategie in heikele omstandigheden wordt dit wel begrijpelijk. In het algemeen gaan traditionele gemeenschappen trouwens met meer realisme en voorzichtigheid om met gevaren dan de westerse mens.

De functie en betekenis van religie in kleinschalige samenlevingen verschilt beduidend van deze in grootschalige gemeenschappen. Dit geldt eveneens voor hun taalgebruik. In kleinschalige gemeenschappen spreken mensen doorgaans twee of meer talen. Dit roept vragen op over het verdwijnen van de wereldwijde taaldiversiteit en de wenselijkheid van meertaligheid.

Traditionele gemeenschappen hebben vooral te kampen met infectieziekten, parasitaire ziekten, dodelijke darminfecties en ondervoeding, die in de geïndustrialiseerde samenlevingen nagenoeg verdwenen zijn of onder controle. De overvloedige beschikbaarheid van voedsel en de overname van een westers leefpatroon leidt bij echter snel tot epidemieën van niet-overdraagbare ziekten zoals hoge bloeddruk, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker. En daar is een evolutionaire verklaring voor, die ook de westerse mens ter harte zou moeten nemen.

Het traditionele leven moet zeker niet geromantiseerd worden, zegt Diamond. Maar kleinschalige gemeenschappen hebben wel een paar kenmerken die van betekenis kunnen zijn voor onze statengemeenschappen. Sommige daarvan zouden wij zeker niet willen overnemen. Ze laten ons toe de vanzelfsprekende verworvenheden van onze eigen samenleving meer te waarderen. Van andere kunnen wij echter iets leren en sommige kunnen wij misschien beter overnemen.

Naar een nieuw boek van de veelzijdige Jared Diamond is het altijd uitkijken. Ook nu weer heeft hij het onderwerp grondig en uitgebreid bestudeerd. Met zijn treffende en levendige beschrijvingen van hun gebruiken en organisatie brengt hij zijn fascinatie voor traditionele gemeenschappen meesterlijk over. En hij trakteert de lezer op een interessante analyse van de fenomenen religie en oorlog bij mensen in het algemeen.

De wereld tot gisteren is bovendien zeer onderhoudend en inzichtelijk geschreven en laat zich vlot lezen.

© Minervaria