KAHN, R,
Onze hersenen. Over de smalle grens
tussen normaal en abnormaal. Adam, Uitg. Balans, 2008 (7e dr.),
291 pp.
Mensen die
zich vreemd en onvoorspelbaar gedragen, overspannen en depressieve mensen,
verslaafden, zwervers worden vaak gemeden of met de vinger nagewezen. Ze hebben
echter met elkaar gemeen dat de werking van hun hersenen op een vaak subtiele
wijze verschilt van die van de doorsnee mens.
Van al
onze organen zijn onze hersenen het belangrijkste. Door onze hersenen kunnen we
de omgeving in ons opnemen, prikkels verwerken en erop reageren. De hersenen
sturen ons gedrag. Omdat de hersenen zich niet gemakkelijk laten onderzoeken was
het lange tijd een raadsel hoe dit gebeurde. Pas in de 19e eeuw begon men systematisch mensen te
bestuderen van wie de hersenen aantoonbaar beschadigd waren.
René Kahn,
hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit Utrecht en afdelingshoofd psychiatrie
aan het UMC te Utrecht, toont in dit boek aan hoe veranderingen in de hersenen
kunnen leiden tot gedragsveranderingen die we allemaal kennen maar niet
begrijpen. Hij heeft daarvoor een selectie gemaakt van de meest voorkomende
psychische problemen en bespreekt achtereenvolgens de depressie, dementie,
verslaving, schizofrenie, dwangstoornis en autisme. Bij ieder van deze
stoornissen gaat er iets mis in het denken, de emoties en het gedrag.
Op basis
van de bevindingen van het meest recente hersenonderzoek verheldert Kahn hoe
deze belangrijke functies door de hersenen gestuurd worden en wat er mis gaat
bij een stoornis. De meeste psychische ziekten worden niet veroorzaakt door
afwijkingen in een specifiek deel van de hersenen. Ze bestaan uit verschillende
deelstoornissen in uiteenlopende domeinen van gedrag en emotie. Eenzelfde gedrag
en emotie kunnen gebaseerd zijn op verschillende stoornissen in de hersenen.
Een
psychische stoornis is dan ook geen vreemde afwijking, maar een variatie op de
normaliteit met ingrijpende gevolgen. Zo legt Kahn verband tussen de
bovengenoemde stoornissen en, in dezelfde volgorde, onze reactie op stress, het
geheugen, motivatie, taal en vrije wil, kiezen en
empathie.
Meteen
maakt hij duidelijk dat stoornissen in gedrag, denken en emoties niet anders,
vreemder en al helemaal niet gekker zijn dan lichamelijke afwijkingen. Wanneer
men begrijpt wat aan vreemd gedrag ten grondslag ligt is het plotseling niet
meer zo vreemd. Epileptische aanvallen bijvoorbeeld waren vroeger een teken van
goddelijkheid of een uiting van satanische krachten, maar sedert men weet dat de
verklaring ligt in spontane elektrische ontladingen in de hersenen is er niets
geks meer aan epilepsie.
Hoe meer
we onze hersenen beschouwen als ieder ander orgaan in ons lichaam des te beter zullen we kunnen begrijpen hoe normaal en abnormaal
gedrag tot stand komt en hoe onze emoties en gevoelens ontstaan en soms
ontsporen. Het erkennen en begrijpen van de rol van de hersenen in ons gedrag
maakt de ander, zowel in ziekte als gezondheid,
gewoner.
Sommigen
beweren dat het verklaren van alle gedrag uit de structuur en functie van de
hersenen simplistisch en reductionistisch zou zijn. Maar het hersenonderzoek van
de laatste jaren heeft net aangetoond dat de omgeving onze hersenen beïnvloedt.
Onze hersenen zijn immers het orgaan dat verantwoordelijk is voor de interactie
met de omgeving. Ze groeien, passen zich aan en veranderen naargelang de
omstandigheden dat vereisen. Dit is tegelijk een hoopgevende boodschap omdat
vanwege deze flexibiliteit en beïnvloedbaarheid zieke hersenen weer gezond
kunnen worden.
Voor hij
de verschillende stoornissen bespreekt schetst Kahn bondig de geschiedenis van
het wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen hersenen en (afwijkend)
gedrag. In een aanhangsel legt hij de nieuwste hersenscantechnieken uit en in
een notendop de anatomie van de hersenen en de zenuwen. Hierbij waren een paar
tekeningen verhelderend geweest.
Het boek
is voorzien van een ruime noten- en dito bronnenlijst. Een register van
gebruikte termen ontbreekt jammer genoeg.
Kahn
schrijft vlot en boeiend. Toch blijft het moeilijke materie. De processen die
zich in onze hersenen voordoen en hun onderlinge wisselwerking zijn immers
ingewikkeld en niet eenvoudig te begrijpen. Zelfs met mijn voorkennis diende ik
mij tijdens het lezen nog stevig te concentreren.
© Minervaria