TALEB, N.N., Misleid door toeval. Over de rol van geluk
in de economie en het leven. (Vert. Fooled by Randomness:
The Hidden Role of Chance in Life and in the Markets) Adam, Uitg.
Nieuwezijds, 2009, 278 pp. ISBN 978 90 5712 278 1
Op 12
januari 2010 legde een zware aardbeving de miljoenenstad Port-au-Prince op Haïti
in puin. De balans: minstens 100.000 doden, misschien wel dubbel zoveel. Voor de
straatarme Haïtianen is dit een ramp zonder weerga.
Port-au-Prince ligt
op een gekende breuklijn in de aardkorst. Bewoners en politici wisten dat het
risico enorm groot was want al meer dan tien jaar geleden hadden wetenschappers
een catastrofe voorspeld. Toch dijde de stad in de laatste decennia uit tot meer
dan 2,5 miljoen inwoners.
Het is niet de eerste keer dat een stad door
een aardbeving, vulkaanuitbarsting of cycloon vernield wordt. De Nicaraguaanse
hoofdstad werd op een tijdsspanne van iets meer dan 100 jaar liefst twee keer
door een aardbeving verwoest. En toch wonen daar nu weer meer dan 2,5 miljoen
mensen. Hoe komt het dat mensen steeds weer op zon gevaarlijke plaats gaan
wonen?
Daar zijn natuurlijk goede economische en politieke redenen voor.
Maar een belangrijke oorzaak is wel dat aardbevingen en vulkaanuitbarstingen
zelden voorkomen. Het kan vele decennia of zelfs eeuwen duren voor er zich weer
een ramp voordoet. En in die tijd leven mensen met de illusie dat het hen niet
kan gebeuren. Zon zeldzame gebeurtenis noemt Nassim Taleb een zwarte zwaan. Als je
toevallig op het verkeerde moment op de verkeerde plaats bent slaat het noodlot
toe.
Het lot van een mens kan zeer wisselvallig zijn. Dingen die dankzij
geluk verkregen werden kunnen even gemakkelijk door pech verloren gaan. Toeval
en kansen spelen een veel grotere rol in ons leven dan we denken en willen
inzien, zegt Taleb. Over het algemeen onderschatten we bij zo ongeveer alles hoe
groot het aandeel geluk of toeval daarin is. Dingen hadden anders kunnen lopen,
de wereld had er anders kunnen uitzien. Daar staan we te weinig bij
stil.
Maar mensen willen niet aan het toeval, ze hebben er een weerstand
tegen. Het inschatten van kansen is mensen nog nooit goed af gegaan. Onze
hersenen zijn niet toegerust om met probabiliteit om te gaan en al helemaal niet
met toeval in het leven. We staren ons blind op de winnaars in de loterij van
het leven en schrijven succes spontaan toe aan capaciteiten of verdienste en
mislukking aan tekort. We verwarren ruis met informatie en in toevallige
gebeurtenissen herkennen we patronen en symbolen.
Als beurshandelaar
heeft Nassim Taleb een passie ontwikkeld voor waarschijnlijkheid en toeval. In
geen enkele beroepssector, zegt hij, wordt geluk meer verward met vakmanschap
dan in de beurshandel. Onvoorspelbaarheid is inherent aan de economische en
financiële wereld. Toch zoeken beleggers en handelaren permanent naar manieren
om van onzekere perspectieven voorspelbare processen te maken. Al hun
strategieën zijn echter gebaseerd op ervaringen uit het verleden. Maar het
verleden is even (on)waarschijnlijk als de toekomst, aldus Nassim
Taleb.
Dit is één voorbeeld van de spitsvondige en originele invalshoeken
van deze auteur. Hij legt bloot hoe mensen in het algemeen, en vooral in de
beurshandel, geluk verwarren met vakmanschap en deskundigheid en hoe ze toeval
spontaan vervormen en waarnemen als bepaaldheid en determinisme. Hij belicht ook
de meest voorkomende veronderstellingen of biases waarmee we het toeval spontaan
te lijf gaan. In de psychologie worden ze ook cognitieve illusies
genoemd.
Taleb voert in zijn boek een aantal goed doordachte en originele
logische gedachte-experimenten uit met waarschijnlijkheidsberekening. Met
nietsontziende helderheid doorprikt hij de talloze theoretische constructies,
met name in de beurswereld, die het toeval eronder moeten krijgen. We krijgen
interessante lessen over statistische begrippen, over onze spontane en onbewuste
veronderstellingen in verband met toeval, over wetenschappelijke theorieën en
nog veel meer. Hij onderbouwt en lardeert zijn inzichten met de uitkomsten van
onderzoek in zeer gevarieerde disciplines.
Dit boek is geen verhandeling
of wetenschappelijk werk, zo waarschuwt hij. De verschillende inzichten zijn
niet systematisch gepresenteerd of uiteengezet maar verweven in verhalen uit
zijn leven als beurshandelaar. Hij noemt het een persoonlijk essay met gedachten
en waarnemingen over de praktijk van het risico nemen.
Als we ons bewust
zijn van onze beperkingen zijn we overigens niet overgeleverd aan onze illusies.
Taleb past een eigen risicomanagementstrategie toe. Een eerste vereiste is
voortdurend kritisch na te denken over het eigen handelen. Hij doet ons ook een
paar trucs aan de hand waarmee we ons minder gemakkelijk op het verkeerde been
laten zetten. Meevallers moeten we op hun echte waarde schatten: ze kunnen
door een tegenvaller teniet gedaan worden. We kunnen ons beter toeleggen op
dingen die zonder veel geluk tot stand komen. Die zijn beter bestand tegen
toeval.
Taleb noemt zichzelf een probabilistische scepticus. Dit mag geen
wonder heten voor iemand die zich laat inspireren door de Griekse stoïcijnen.
Zijn belangrijkste les luidt dat het ware succes niet te meten is aan
spectaculaire resultaten, maar aan de wijze waarop men leeft en die resultaten
heeft bereikt.
Dit onderhoudende boek laat zich zeer vlot lezen. Het doet
je zeker anders kijken naar glamour en succesverhalen. Een aanrader voor
iedereen die het leven bewust wil leven en een 'must' voor wie actief is in het
zakenleven in het algemeen en in het bijzonder op de beurs!