DIAMOND, J., De derde chimpansee. Evolutie en toekomst van het dier dat mens heet. (Vert. The Third Chimpanzee. The Evolution and Future ofthe Human Animal) Utrecht, Het Spectrum, 2001, 440 pp. ISBN 90 274 6265 8
Het is duidelijk dat de mens anders is dan alle andere dieren. Het is ook duidelijk dat wij een groot zoogdier zijn. Deze tegenstrijdigheid is de meest fascinerende eigenschap van de menselijke soort.
Zo begint Diamond zijn queeste naar de essentie van het menszijn. Welke zijn de cruciale ingrediënten die van ons mensen maakten en die verantwoordelijk zijn voor ons huidige succes als soort?
In dit boek onderneemt hij een zoektocht naar de geschiedenis van onze soort. Hij wil meer inzicht verwerven in de opkomst en de ondergang van de mensheid. In de eerste hoofdstukken bespreekt hij die eigenschappen die van mensen een unieke succesvolle soort maakten: onze verwantschap met de (mens)apen, de concurrentiestrijd met andere mensachtigen en het gebruik van werktuigen. Vervolgens besteedt hij aandacht aan typisch menselijke eigenschappen: de menselijke levenscyclus, taal en kunst, cultuur en landbouw, sociale organisatie en de verovering van de wereld.
Maar de menselijke geschiedenis is niet alleen een triomftocht. De schaduwzijden van de menselijke existentie kunnen ook zijn ondergang betekenen: de neiging tot xenofobie en genocide, en de drang onze leefomgeving ingrijpend te veranderen en zelfs te vernietigen. Deze eigenschappen baren Diamond zorgen, en dit is dan ook hetonderwerp van de laatste hoofdstukken.
Hieraan besteedt hij ruim aandacht. Zijn conclusie is genuanceerd. Als we op tijd de gevaren inzien, kunnen we ze nog afwenden. Hij vestigt zijn hoop op kennis van het verleden, en de politieke wil om onze leefwijze te veranderen en de noodzakelijke maatregelen hiertoe te treffen. Niettemin blijft zijn visie toch behoorlijk pessimistisch. De toekomst zal uitwijzen of dit terecht was. Deze visie krijgt een diepere uitwerking in het latere boek van zijn hand, Ondergang.
Het boek is, zoals we van Diamond gewoon zijn, zeer degelijk gedocumenteerd en vlot leesbaar. Er is een uitgebreide bronnenlijst en dito trefwoordenregister.
