LEWONTIN, R C., ROSE, S. & L.J. KAMIN, Genetica, erfelijkheid en ideologie. Nieuw rechts en het biologisch determinisme. (Vert. Not in our genes) Berchem, Uitg. EPO, 1987, 289 pp. ISBN 90 70610 57
In dit reeds wat ouder werk wordt de band tussen wetenschap en politiek kritisch doorgelicht. Met behulp van verkeerd begrepen en geïnterpreteerde wetenschappelijke gegevens voert politiek rechts immers het discours van het biologisch determinisme.
Deze ideologie stelt dat de menselijke natuur is vastgelegd in onze genen, en legt een direct verband met psychosociale fenomenen. Volgens het biologisch determinisme liggen de oorzaken van sociale fenomenen in de fysieke uitrusting van personen, die als individu handelen in een sociale situatie. Alle socioculturele fenomenen - sociale ongelijkheid, intelligentie, man-vrouwverhoudingen, criminaliteit en sociale onrust - worden aldus gereduceerd tot de genen.
Op deze ideologie baseert Nieuw Rechts zich om politiek te bedrijven inzake werkgelegenheidsprogrammas, onderwijs, sociale ondersteuningsprogrammas, detentie en behandeling van delinquenten, gezondheidszorg e.a.
De auteurs, allen gerenommeerde wetenschappers, willen in hun boek aantonen dat het biologisch determinisme schromelijk tekort schiet als manier om de wereld te verklaren, maar wel in dienst staat van een politieke stroming die de heersende machtsverhoudingen bestendigd wil zien.
In eerste instantie geven ze een duiding van de oorsprong en de sociale functie van het biologisch determinisme in het algemeen. Het biologisch determinisme gaat uit van de premisse dat sociale fenomenen het onmiddellijke gevolg zijn van gedragingen van individuen. Deze zouden dan op hun beurt een direct gevolg zijn van aangeboren fysieke eigenschappen. Men trekt dus onterecht oorzakelijke pijlen van de genen naar de mensen en van de mensen naar de mensheid als geheel. Binnen deze ideologie wordt de sociale status quo en de sociale instellingen niet in vraag gesteld. Om in de bestaande instellingen in te passen moeten individuen veranderd worden. Deze Nieuw Rechtse ideologie pretendeert op wetenschappelijke bevindingen gebaseerd te zijn. Ze is de ultieme rechtvaardiging van de burgerlijke ideologie en van de heersende machtsverhoudingen in een samenleving.
Deze onterechte vermenging van wetenschap en politiek roept vragen op naar de betekenis en de functie van wetenschap in een maatschappij: wetenschap moet correct beoefend worden en de vraagstellingen en methodieken kunnen nooit los gezien worden van de sociale context.
In de volgende hoofdstukken gaan de auteurs op een zeer kritische manier na hoe onderzoek en onderzoeksresultaten gemanipuleerd werden en worden in functie van het bestendigen van burgerlijke ideeën over maatschappelijke ongelijkheid, erfelijkheid van IQ, de man-vrouwverhoudingen en de geestelijke gezondheid. Hun analysen zijn accuraat en diepgaand.
Ook de sociobiologie,voor zover gebruikt als rechtvaardiging van onrechtvaardige intermenselijke verhoudingen, ontsnapt niet aan de kritische analyse.
Als besluit stellen de auteurs een dialectisch model voor om de interactie tussen individuele handelingen en de sociale omgeving te begrijpen en te verklaren. Hun kernidee: het individu en zijn omgeving beïnvloeden elkaar niet alleen wederzijds, maar zij zijn onderling van elkaar afhankelijk. Het individu maakt zelf zijn omgeving, en de omgeving vormt het individu. Dit is een dialectisch proces. Het is dan ook niet zo dat de gehelen meer zijn dan de som van de delen, het is eerder zo dat de delen nieuwe kwaliteiten krijgen omdat ze deel van een geheel zijn.
In een laatste hoofdstuk geven de auteurs ook nog hun beschouwingen over vrijheid en het verband met oorzakelijkheid.
Dit boek is geschreven in een periode van algemene verrechtsing. Het is echter helemaal niet verouderd, want deze tendens houdt in een globaliserende wereld nog steeds aan. De inzichten zijn evenzeer nu nog geldig, en zeker nu de neurowetenschappen steeds meer onthullen over de hersenwerking, en de genetica onze genen ontrafelt.
De lectuur vraagt behoorlijk wat concentratie. Nagenoeg alle inzichten zijn relevant. Het betoog is zeer goed gedocumenteerd.
Ondanks de ouderdom van het boek, is het een van de meest interessante die ik de laatste tijd heb gelezen.
