|
HEIJNE,
B., Moeten wij van elkaar houden? Het populisme ontleed. Adam,
De Bezige Bij, 2011, 143 pp. ISBN 978 90 234
3587 7
Eigen
volk eerst.
Meer muziek van eigen bodem op de radio of in de
metro.
Onderwijs in de tweede landstaal afschaffen.
Aanpassen of
opkrassen.
De landen in
West-Europa zijn in de ban van hartstochten waar men na de tweede wereldoorlog
niet meer van wilde weten. Identiteit, groepsdenken, blind geloof in de eigen
geschiedenis en eigen cultuur zijn aan de orde van de dag. Slogans over eigen
volk en nationale trots verdringen de verlichte humanistische grondbeginselen
van de naoorlogse democratieën.
In een wereld van hartstocht en emoties
lijkt de Verlichtingstaal van de naoorlogse democratie versleten. Gelijkheid,
tolerantie, rechtvaardigheid en solidariteit, de universele waarden van de
Verlichting, worden als onpersoonlijk en afstandelijk ervaren. Ze moeten het
afleggen tegen verwantschap, eigenheid en nationale trots.
Hoe was de
opkomst van het nieuwe populisme mogelijk? En hoe kunnen we verklaren dat de
verdedigers van het naoorlogse humanistische ideeëngoed nauwelijks invloed
hebben?
In dit stilistisch verfijnd essay presenteert Bas Heijne een min
of meer samenhangende verzameling beschouwingen die voor verschillende
gelegenheden zijn geschreven. Ze leiden tot zijn eigen persoonlijke diagnose van
de oorsprong en het succes van het huidige politieke populisme. Dit laat zich
niet zuiver rationeel verklaren omdat de kern ervan heel weinig met redelijkheid
te maken heeft, stelt hij.
Het vertrouwde landschap lijkt van alle kanten
bedreigd te worden. De gewone man is bang voor de gevolgen van globalisering en
immigratie. In de alles doordringende mediacultuur worden feiten en objectieve
kennis weggespoeld door een emotionele beeldcultuur. Rationele overwegingen
delven het onderspit tegen gevoelens en diepgewortelde menselijke
behoeften.
Twee denkoefeningen hebben mij in het bijzonder aangesproken.
De eerste is een verkenning van de mysterieuze aantrekkingskracht van
identiteit. De tweede een analyse van de huidige politieke stromingen als een
botsing tussen twee tegengestelde opvattingen over moderniteit, de Verlichting
en de antiverlichting.
Eindelijk hoeven we niet meer van elkaar te
houden, zo lijkt het wel. Misschien hoeven we elkaar niet eens aardig te vinden,
zegt Bas Heijne. Vijandigheid en uitsluiting zijn deel van de menselijke natuur.
Maar we moeten ook niet zonder meer toegeven aan de kretologie van het
populisme, dat de geloofsartikelen van de Verlichting slappe leugens noemt.
Gelijkheid, tolerantie en vrijheid mogen niet overboord gegooid worden maar
herdacht, zodat zelfs in een zakelijk georganiseerde maatschappij ogenschijnlijk
irrationele verlangens naar gemeenschap en identiteit tot hun recht kunnen
komen.
Hiermee is natuurlijk geen concrete oplossing gegeven,
maar dit was ook niet de bedoeling van de auteur. Typerend voor dergelijke
essays is echter dat ze een maatschappelijke realiteit als abstractie bekijken.
Ik mis de inbreng van wetenschappelijk onderzoek en vooral de stem van de
gewone man over wie het gaat. We moeten immers niet van elkaar houden, we
moeten een manier vinden om met elkaar te kunnen leven.
© Minervaria
|
