HOCHSCHILD, A., Bevrijd de slaven! Het verhaal van de eerste mensenrechtencampagne. (Vert. Bury the Chains.Prophets and Rebels in the Fight to Free an Empires Slaves) Meulenhoff, 2005, 478 pp.- ISBN 90290 7593 3
Op een zomerse dag in juni 1785 reisde Thomas Clarkson naar Londen om het ambt van diaken te bekleden in de anglicaanse kerk. Clarkson had kort tevoren de prestigieuze essaywedstrijd van de universiteit van Cambridge gewonnen, met als titel: Is het wettig om anderen in slavernij te houden tegen hun wil? Het onderwerp liet hem niet los, en tijdens de rit bedacht hij dat iemand een eind moest maken aan deze ellende.
Meteen was de beweging tegen de slavernij een feit. Onder impuls van de ondernemende Clarkson werd in Londen op 22 mei 1787 de antislavernijbeweging opgericht door twaalf mannen van verschillende afkomst en levensbeschouwing. Ze konden niet voorzien welke aardverschuiving hun initiatief zou teweegbrengen in een wereld waar slavernij vanzelfsprekend was en door de meeste mensen als een economische noodzaak werd beschouwd.
Adam Hochschild vertelt in zijn boek de geschiedenis van de eerste mensenrechtencampagne die de wereld heeft gekend. Hij begint zijn verhaal met een beeld van een wereld van slavernij. Daarna volgt hij het verloop van de campagne op de voet. Hij geeft verslag van de acties van een aantal onvermoeibare en begeesterde mannen en vrouwen, hun successen en mislukkingen, en de wijze waarop zij de massa warm kregen voor hun ideeën.
Pamfletten, petities, mailinglijsten, schrijfacties, geldinzamelingen, consumentenboycot, debatten, mediacampagnes. Voor ons zijn ze vanzelfsprekende acties van modern burgeractivisme. Toch waren ze een absolute nieuwigheid op het einde van de 18e eeuw.In het spoor van de Verlichting vonden niet alleen twee belangrijke revoluties plaats, in Frankrijk en de Britse koloniën in Amerika. De antislavernijbeweging was het begin van een nieuw soort activisme, dat van de burger. In een wereld waar tot dan toe hiërarchie en overheersing de dienst uitmaakten, was de eerste overwinningvan ditdemocratisch reveil de afschaffing van de slavenhandel.
Al is het verbazingwekkend hoe snel de antislavernijbeweging bezit nam van de verbeeldingskracht van het publiek, toch heeft het nog 50 jaar geduurd voor de slavernij werd afgeschaft in het Britse Rijk. In 1838 werd de wet tot vrijmaking aangenomen, waarmee alle slaven in het Britse Rijk vrije mannen en vrouwen werden. Eenmaal zover konden de andere staten hun beleid niet langer ongemoeid voorzetten. Het nieuws ging als een lopend vuurtje rond, en de slavenopstanden gingen door.
Toch betekende de vrijheid niet meteen dat de levensomstandigheden van de voormalige slaven veel verbeterden. Het einde van de slavernij betekende niet het eind van het onrecht. De voormalige slaven moesten nog tientallen jaren vechten voor arbeidsrecht, stemrecht, onafhankelijkheid en nog veel meer. Maar de antislavernijbeweging was wel de aanzet tot de strijd voor mensenrechten overal ter wereld: de afschaffing van kinderarbeid, het algemeen stemrecht, het recht op onderwijs,
Hochschild heeft dit verhaal werkelijk prachtig geschreven. Het is enorm boeiende lectuur. Hij weet de geschiedenis van de antislavernijbeweging bovendien zeer accuraat te situeren in het tijdsgewricht en de opvattingen en gebruiken van het einde van de 18e eeuw en begin van de 19e eeuw.
Hij heeft zich zeer degelijk gedocumenteerd. De laatste 70 bladzijden van het boek bevatten uitgebreide noten, een omvangrijke bibliografie en een handig register.
Dit boek is een hulde aan alle mannen en vrouwen die het ooit hebben opgenomen voor de rechten van andere mensen, ook al waren ze ver weg en hadden ze er geen direct voordeel bij. Het is ook een hart onder de riem voor ieder die zich inzet, hoe onbeduidend ook, om het onrecht in de wereld te bestrijden en de levensomstandigheden van mensen over de hele wereld te verbeteren.
Een aanrader!
Addendum
De wettelijke strijd mag dan wel gewonnen zijn, en slavernij een misdaad tegen de mensenrechten, slavernij onder verschillende vormen (mensenhandel, seksbusiness, dwangarbeid, kinderarbeid, ) behoort in de praktijk nog helemaal niet tot het verleden. Vandaag zijn er nog 27 miljoen slaven op aarde, meer dan ooit tevoren.
Verschillende internationale organisaties zetten zich in om het onrecht te beteugelen en ongedaan te maken. Daaronder is de erfgenaam van de antislavernijbeweging van de 18e/19e eeuw: Anti-Slavery International http://www.antislavery.org/, dat zijn hoofdkwartier heeft in het Thomas Clarkson House te Londen.
