KENNEDY, P., De zwarte Livingstone. (Vert. 2001 Black Livingstone) Adam/Apen, Uitg. Atlas, 2006, 256 pp. ISBN 90 450 1115 8
De zwarte Livingstone is William Sheppard, een zwarte presbyteriaanse missionaris die in de 19e eeuw naar Afrika ging op zendingswerk. Op zich was dit al buitengewoon, want zwarten werden in de periode na de Amerikaanse burgeroorlog onbekwaam geacht tot enig initiatief van belang. Het was in de tijd van de rassensegregatie ondenkbaar dat een zwarte op eigen houtje een missionarispost kon oprichten. Toch slaagde Sheppard erin om naar Afrika te trekken, in gezelschap van een blanke collega. Het was op zich al revolutionair dat zich tussen beide mannen een vriendschap ontwikkelde. Nog opmerkelijker is dat Sheppard algauw de leiding van de missie op zich nam en zelfstandig initiatieven ontplooide.
In de voormalige Belgische kolonie Congo, toen nog een persoonlijk bezit van Leopold II, slaagde Sheppard erin om diep in de wildernis te dringen. Met behulp van zijn hoge sociale intelligentie lukte het hem om contacten te leggen met het tot dan toe zeer efficiënt afgeschermd koninkrijk van de Kuba-stam. Hij gaf al spoedig zijn droom op om deze mensen tot het christendom te bekeren.
Zijn verdiensten liggen elders. Sheppard ging te werk volgens het model van Livingstone. Hij gebruikte de missionaristitel als een paraplu die hem dekking gaf bij het verwezenlijken van zijn grote ambities: ontdekkingsreiziger, jagen op groot wild, gevierd spreker, fondsenwerver, kunstverzamelaar en antropoloog. Hij zou uitblinken in rollen die in die tijd voor vrijwel iedere zwarte onbereikbaar waren.
Als zwarte Amerikaan was hij een echte Westerling. Dat was zijn eerste identiteit. Hij heeft zich nooit met de Afrikanen geïdentificeerd, en zij noemden hem een zwarte blanke man.
Maar anders dan veel missionarissen en toenmalige antropologen beschouwde hij de Afrikanen als volledig menselijk, net zo elitair en traditiegetrouw als Westerlingen. Hij heeft ook geprobeerd een soort enclave te creëren vrij van haat en racisme. Daarmee is hij een voorvechter geweest in de strijd om de mensenrechten.
Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in het openbaar maken van de gruwelijkheden die onder het bewind van Leopold II in Congo zijn gebeurd. Op het proces tegen hem, aangespannen door belanghebbende rubberbedrijven, werd hij verdedigd door de beroemde en beruchte Belgische socialistische advocaat en later minister Emile Vandervelde. De nasleep van dat proces heeft hem uiteindelijk de das omgedaan.
Een mooi verhaal over een man die de beperktheden van zijn omgeving en tijd weet te overstijgen door een heel eigen identiteit uit te bouwen, met op het eerste gezicht onverenigbare aspecten uit verschillende culturen. Of hoe je in de eerste plaats een mens tussen de mensen kan zijn.
Dit boek is een hommage aan een vergeten man, die op zijn eigen manier en met de beperkte middelen die hem ter beschikking stonden, erin is geslaagd om een indrukwekkend palmares te verwerven. Hij mag terecht beschouwd worden als een pionier in de mensenrechtenbeweging en de ontvoogdingsstrijd van de Congolezen.
Het was ook leerrijk meer te lezen over de situatie in het Congo van de 19e eeuw, een periode waar ik zeer weinig over wist.
Het werk is heel vlot geschreven, is uitgebreid gedocumeneerd en is voorzien van een trefwoordenregister.
