AMEN, D.G., Verander uw brein, verbeter uw leven. (Vert. 1998 Change your brain, change your life) Rijswijk, Uitg. Elmar B.V., 2000, 360 pp. ISBN 90 389 0926 8
De auteur is neuropsychiater. In zijn boek wil hij verklaren hoe de hersenen werken, hoe een gebrekkige hersenwerking gedrags- en relatieproblemen genereert en hoe die werking kan worden geoptimaliseerd.
Hij onderscheidt 5 groepen problemen die gerelateerd zijn aan evenveel verschillende delen van de hersenen: het diepe limbische systeem, de basale ganglia, de gyrus cinguli, de prefrontale cortex en de slaapkwabben.
Zijn uitgangspunt: een groot deel van de menselijke gedragingen is te verklaren op basis van de werking van de hersenen. Voor inzicht daarin gebruikt hij SPECT-onderzoek, dat een beeld geeft van de bloedstroom en de stofwisselingspatronen in de hersenen.
In zijn boek handelt hij systematisch de 5 voormelde hersengebieden af. Telkens geeft hij een opsomming van de gerelateerde gedragspatronen, problemen bij slechte werking en aanwijzingen om deze problemen aan te pakken. Bij deze aanwijzingen horen steeds aangepaste medicatie maar ook suggesties voor gedragsverandering. Dit laatste is een positief punt.
Een bedenking hierbij is, dat de auteur vaak op een slordige wijze een onmiddellijk verband legt tussen psychosociale problemen en defecten in bepaalde hersengebieden. Hij doet bijvoorbeeld volgende ongenuanceerde uitspraken:
Veel familievetes zijn het gevolg van excessieve activiteit in de gyrus cinguli. (p. 174)
Hersengewoontes en geboden en verboden voor de hersenen (p. 329).
Dit suggereert een onterecht direct oorzakelijk verband tussen 2 fenomenen van totaal verschillende orde. Natuurlijk ligt de hersenwerking aan de basis van ons gedrag, maar het verband is veel complexer dan de auteur ons doet geloven. Laat ons aannemen dat dit is gebeurd omwille van de eenvoudige voorstelling voor een ruimer publiek. Toch is het belangrijk om net dan een genuanceerde kijk te behouden.
Gelukkig houdt de auteur geen eenzijdig pleidooi voor medicatie, en besteedt hij ook aandacht aan het aanleren van andere denk- en omgangspatronen en geschikte voeding.
De stellingen worden gestoffeerd met case-studys, die echter zeer eenzijdig positief uitvallen voor de uitgangspunten van de auteur en oppervlakkig uitgewerkt zijn.
En ook als je het boek leest zonder dat je zelf manifeste gedrags- of relatieproblemen hebt, zal je merken dat er altijd wel iets aan je hersenen mankeert. In elk geval heb ik van elk van de opgesomde problemengroepen er wel eentje bij mezelf kunnen constateren. Moet ik daaruit concluderen dat er met mijn hersenen iets verkeerd loopt? Als leek zou je het beginnen denken. Het is als het doornemen van een medisch handboek, en beginnen geloven dat je aan verschillende ziektes tegelijk lijdt.
Tenslotte nog een belangrijke bedenking over de wijze waarop de auteur de werking van de hersenen voorstelt. Hij doet alsof die gebieden onafhankelijk van elkaar werken. In werkelijkheid staan de verschillende hersengebieden continu in wisselwerking met elkaar onder ander door middel van ingewikkelde feedbacklussen. Dit maakt zijn stellingen toch zeer simplistisch.
De auteur kan het tenslotte niet laten om ook te moraliseren in verband met het gebruik van drugs en alcohol. Geheel in lijn met de Amerikaanse denkwijze, wordt ook nog God erbij betrokken. Dit is volgens mij totaal overbodig.
Als je abstractie kan maken van bovenstaande bedenkingen is het boek echter best te pruimen. Belangrijke verdienste is volgens mij dat hij mensen met gedragsproblemen ontschuldigt: zij kunnen hun gedrag slechts ten dele in eigen hand houden. Dit brengt sommige mensen er ook toe om hulp te zoeken en te aanvaarden. Zelfde geldt voor hun verwanten en vrienden.
Toch met veel voorzichtigheid te lezen!
Aanvulling door een ervaringsdeskundige
Het boeiendste aan dit boek is naar mijn oordeel dat het een denkpiste kan zijn voor situaties waar al veel uitgeprobeerd is, maar nog altijd geen bevredigend resultaat bereikt werd.
Wat mij wel stoort is dat het probleem bij de persoon gelegd wordt, terwijl de invloed van de omgeving niet ter sprake komt. ADHD bijvoorbeeld wordt inderdaad veroorzaakt door het anders werken van bepaalde delen en chemie in de hersenen. Medicijnen helpen wel, maar genezen niet.
Een aangepaste omgeving kan echter wel op een meer duurzame wijze problemen verhelpen.
Anderen kunnen in de eerste plaats erkennen dat bepaald gedrag eigen is aan deze aandoening en dat er geen kwaad opzet in schuilt. Men kan proberen zich er gewoon niet aan te storen. Een omgevallen beker hoort nu eenmaal bij een maaltijd met ADHD-kinderen en zelfs volwassenen (ik kom dat zelf ook nog tegen).
De ruimte kan zo ingericht worden dat het typische gedrag minder storend is. Ik heb houten stoelen met afwasbare zittingen (mooi en toch praktisch bij ongelukjes). Een grote kinebal waarop een kind naar hartelust haar overtollige bewegingsdrang kan kwijtgeraken: ongelooflijk hoeveel pestgedrag naar haar zussen hierdoor verdwenen is.
Je kan inderdaad medicatie geven of proberen gedrag te veranderen. Maar er moet ook voldoende ruimte zijn om gewoon te zijn wie je bent. Ik vind dat de lat alsmaar hoger gelegd wordt en dat er steeds meer soorten gedragingen als storend gezien worden en behandeld moeten worden. Aanpassing van de omgeving en het leren aanvaarden van een situatie zijn minstens even belangrijk.
