Moeder en jong

Hier dan de geboorte van een dolfijntje

Dolfijnen zijn polygaam
Tijdens het voortplantingsseizoen wordt de hiërarchie nog versterkt.
Soms verenigen de groepen zich, wat het onderlinge contact vergemakkelijkt.
De mannetjes benaderen groepen vrouwtjes, waarbij de sterkste indruk
proberen te maken op de jongere.

Dolfijnen zijn polygaam, maar leven niet in harems.
Tijdens de paartijd worden de vrouwtjes vaak door
verschillende mannetjes bevrucht.
Bij de grote soorten zijn de mannetjes seksueel volwassen wanneer
ze ongeveer 10 jaar oud zijn, maar meestal paren ze pas na hun 15de.
Het baltsgedrag kan enkele weken duren.

In die periode voeren de mannetjes talloze acrobatische toeren uit.
Ze worden benaderd door de ontvankelijke vrouwtjes en er vormen zich paartjes.
Vol overgave schuren de dolfijnen zich tegen de borstvinnen van hun partner.
De paring zelf duurt niet langer dan 15-20 seconden en vindt onder water plaats.

Een moeder en een 'tante'
De draagtijd duurt, afhankelijk van de soort, tussen 10 en 12 maanden.
Bij de geboorte is het jong 70 - 110 cm lang.
Een ander vrouwtje uit de groep helpt de moeder.
Samen duwen ze het jong voorzichtig naar de oppervlakte,
waar het voor het eerst adem kan halen.
Ook waakt de 'tante' over het jong als de moeder op jacht gaat.

Het vrouwtje heeft twee tepels, die in twee buikplooien
aan weerszijden van de geslachtsopening liggen.
Dolfijnen bezitten een bijzondere melkklier.
Een krachtige spier maakt het mogelijk de klier terug te trekken
of de melk onder druk weg te spuiten.

Aangezien de jonge dolfijn niet kan zuigen
doordat hij geen lippen heeft, geeft hij, als hij honger krijgt,
met zijn snuit korte stoten tegen de buik van zijn moeder.
De tepel komt dan tevoorschijn en schiet een scheut melk in
de open bek van de kleine.

De jongen passen zich snel aan de groep aan.
In Shark Bay, aan de zuidwestkust van Australië,
is onderzoek verricht bij een groep van 200 tuimelaars.
Vierentwintig van deze dieren vormden een moeder-met-jong-combinatie.
Vanaf de leeftijd van 4 maanden verwijderden de jongen zich meer
dan 20 m van de moeder en speelden met andere leden van de groep.
Sommige exemplaren leven echter solitair.

Dit zijn altijd volwassen dieren en men weet niet of ze
uit een groep zijn verstoten of dat ze vrijwillig voor deze
levenswijze hebben gekozen.
L. Barry volgde in 1989 het doen en laten van een solitaire
zwarte zwaardwalvis voor de kust van Vancouver.

Het dier bracht 22% van zijn tijd door met jagen, 20% met spelen,
40% met verplaatsingen en 18% in de buurt van schepen.
Veel solitaire dolfijnen komen dichtbij de kust om er met kinderen
te spelen en zich te laten aanhalen.
Dit gedrag heeft men nog niet kunnen verklaren.

DE VERHOUDING TUSSEN MENS EN DIER

Al heel lang worden dolfijnen door de mens bewonderd.
Ze zijn diepgaand bestudeerd en men heeft ze
in dolfinaria tot boeiende attracties afgericht.
Bij sommige vissers zijn ze echter gehaat en
deze achtervolgen hen dan ook meedogenloos.

Dolfijnen hebben de mens altijd gefascineerd.
De oudste muurschildering waarop ze zijn afgebeeld
is te vinden in Knossus, op Kreta.
Ze dateert van 1500 voor Christus.

Men ziet er gestreepte dolfijnen op, een algemene
soort in het westelijk deel van de Middelandse Zee.
Veel dichters en schrijvers beschouwden deze dieren
als heilige wezens, reïncarnaties van de menselijke
geest en begiftigd met de levenskracht van de oceanen.

De Griekse filosoof Aristoteles (384-322 v.C.) was de
eerste die de dolfijnen als zoogdieren beschreef in
zijn Historia animalium ('Geschiedenis der dieren')
: 'De dolfijn, de walvis en alle andere walvisachtigen
- dit wil zeggen de dieren die een ademhalingsopening
bezitten op de plaats van de neusgaten
- zijn levendbarend.

Alle dieren die levendbarend zijn hebben borsten of uiers,
zoals alle dieren die lichaamshaar hebben
: de mens, het paard en de walvisachtigen...'.
Aristoteles liet zijn beschrijvende teksten vergezeld
gaan van 'waar gebeurde' geschiedenissen; de dolfijnen
komen daarin naar voren als zachtmoedige schepsels met
een bijna menselijke intelligentie.

De Romeinse geleerde Plinius (23-79 n.C.) beschrijft
in zijn Naturalis historia ('natuurlijke geschiedenis')
een van de beroemdste gebeurtenissen.
Een jongetje bracht iedere dag brood aan een dolfijn
die hij Simo noemde.

Deze liet hem op zijn rug klimmen en bracht hem naar school.
Toen het kind ziek werd en stierf,
trok de dolfijn zich dit zeer aan.
Enige tijd later vond men het dier dood op het strand.

LOPEND ONDERZOEK

Talrijk zijn de onderzoekingen op biologisch,
fysiologisch en pathologisch gebied en de studies
naar het gedrag van dolfijnen.
De onderzoeksmogelijkheden in de Watuur zijn vrij schaars.
Met behulp van verkenningen op zee, vanuit de lucht
en vanaf de kust wordt de samenstelling van de scholen onderzocht.

Met satellieten worden de verschillende soorten opgespoord,
met name in de wateren van de Grote Oceaan.
Biologen in Brisbane en Sidney, in Australie,
hebben in november 1989 bij het eiland Moretton een
voedingscentrum gevestigd.

Een ploeg verzorgers verstrekt de dolfijnen verse vis
om ze te laten wennen aan de menselijke aanwezigheid.
Sinds januari 1990 laten 25 dolfijnen,
waarvan het vertrouwen is gewonnen, zich benaderen.
Momenteel zijn er in dit centrum studies
aan de gang naar hun taal en gewoonten.

Ook worden er talrijke studies uitgevoerd
aan dolfijnen in gevangenschap.
In 1961 begon het Sea Life Park op Hawaii met onderzoek
naar het gedrag van walvisachtigen.
Op het ogenblik zijn de taal en het echopeilingssysteem
onderwerpen van studie.

In verschillende dolfinaria bestudeert men de intelligentie
van dolfijnen en genetici werken aan hun
chromosomen om hun evolutie beter te kunnen doorgronden.
Op internationale congressen komen regelmatig
alle onderzoekers en biologen bijeen die zich bezighouden
met de zeezoogdieren. Het congres in 1989 werd
door meer dan 800 deskundigen bijgewoond.

Dolfijnen nemen deel aan menselijke activiteiten
De vriendschap tussen kinderen en dolfijnen blijft
niet beperkt tot het verleden.
In 1956 nam het Nieuwzeelandse parlement een wet
aan om een tuimelaar, 'Opo' genaamd, te beschermen.
Zijn vriendinnetje aaide hem en klom op zijn rug,
en ze speelden samen met een bal.

Verhalen van deze aard bereiken ons vanuit
alle delen van de wereld.
Maar het opmerkelijkste verhaal betreft ongetwijfeld de
dolfijnen van Monkey Mia in Shark Day, Australië.
Op een zomernacht in 1964 bewonderde een jonge,
Australische vrouw, Ninny Watts, een dolfijn die
rond de zeilboot zwom waarop ze zich bevond.

Ze nam een vis uit de koelkast van de boot en wierp
deze naar het dier dat in de golven speelde.
Al snel kwam deze de vissen direct uit haar hand aannemen.
Ze noemde hem Charlie.
Hij werd de mascotte van de baai en bracht nog meer dolfijnen mee.
Sinds de jaren zeventig leeft er nu
een twintigtal dolfijnen in Shark Day.

Jaarlijks komen meer dan 40.000 bezoekers om deze
wilde dolfijnen te bewonderen en te aaien.
Ze zijn vrij in hun doen en laten, maar als ze worden
benaderd met een haring, hun meest geliefde hapje,
komen ze direct aangezwommen.

Sommige gaan zelfs zo ver de mens een zelfgevangen
vis aan te bieden.
In 1986 trad er, in verband met het groeiende aantal
bezoekers uit de gehele wereld, een beschermende wet
in werking en werden er opzichters aangesteld om over
hun veiligheid en welzijn te waken.

Zo kunnen wetenschapsmensen een school wilde dolfijnen
bestuderen, die gemakkelijk is waar te nemen.
Sommige dolfijnen hebben een andersoortige relatie met de mens.
Bij de bank van Arguin, in Mauritanië, werken de plaatselijke
vissers samen met wilde dolfijnen (tuimelaars,
gevlekte dolfijnen en gewone dolfijnen).
Als ze hun netten voor het strand hebben uitgezet,
slaan ze met stokken op het water om de dolfijnen te lokken.
Deze komen snel naderbij en vervullen de rol van drijvers
door de vissen in de netten te jagen.
Dolfijnen en mensen behoeven slechts toe te slaan.
Het is onmogelijk vast te stellen wie van
de twee bij deze samenwerking de meeste baat heeft.
Een soortgelijke werkwijze is te zien in Santa Catarina,
in Brazilië. Dagelijks helpen 25 tuimelaars de
plaatselijke vissers bij de vangst van harders en andere vissen.
Het gaat hier zonder twijfel om een zeer oude traditie.

HET LEVEN IN GEVANGENSCHAP

De eerste dolfijnen in gevangenschap werden in 1913
in het Aquarium van New York ondergebracht.
In 1938 bouwde een Amerikaanse filmmaatschappij
in Florida een Aquarium met de opzet er
onderwateropnamen te maken.

Om het publiek te plezieren werd een dresseur
in dienst genomen om de dieren op te leiden.
In navolging daarvan toonden de Aquaria van
Seattle, Washington en Vancouver gevangen orka's.
Sinds 1913 werden over de gehele wereld meer
dan 2700 tuimelaars, 250 grienden, 150 gevlekte dolfijnen,
120 orka's en talrijke gewone dolfijnen
in gevangenschap gehouden.

In 1985 hebben ongeveer 100 miljoen mensen de
dolfinaria bezocht om de dieren te bewonderen.
Door de resultaten van de voortplanting in
gevangenschap hoopt men dat het onttrekken aan
de natuur van dolfijnen binnenkort niet meer nodig zal zijn.
Tuimelaars planten zich in talrijke dierenparken
probleemloos voort.

Bij de orka's ligt dit veel moeilijker
: dikwijls sterven de jongen binnen een jaar na de geboorte.
Corky en Orky echter, bewoners van Sea World
in San Diego (Californië), hebben regelmatig jongen.

Sommige dolfinaria ontwikkelden methoden om
gestrande dieren te redden.
Ze worden door biologen en dierenartsen verzorgd
en vervolgens weer in zee teruggezet.

Het opmerkelijke leervermogen van de dolfijn
heeft de mens ertoe gebracht gebruik te maken
van zijn capaciteiten.
Goed opgeleid, helpen ze hem bijvoorbeeld bij
de arbeid aan onderwaterwerken.

Omdat ze veel sneller zijn dan kikvorsmannen,
doen ze dienst als boodschappers tussen het
wateroppervlak en de oceaanbodem.
Ook vervoeren ze op hun rug mensen die in
moeilijkheden zijn geraakt.

Het Amerikaanse leger traint eveneens dolfijnen,
die in gedeeltelijke gevangenschap worden gehouden.
Dresseurs leren hen mijnen te plaatsen, onderzeese
bouwwerken op te sporen en de taken te verrichten
van een militaire kikvorsman.

GOED GEORGANISEERDE EN BEKWAME JAGERS

Om zich te voeden gaan dolfijnen op jacht,
waarbij iedere soort zijn eigen techniek heeft.
De dolfijnen van de kustwateren,
die in kleine groepen leven, jagen individueel.
Ze vallen een geïsoleerde prooi aan en komen
daarbij zeer dicht bij de kust.
Soms komen ze in water dat niet dieper is dan 2 m.
Hun voedingspatroon is veel afwisselender dan dat
van de dolfijnen van open zee.
Ze eten alles wat ze tegenkomen:
paling en andere vissoorten die op de bodem leven,
kreeftachtigen en garnalen.
De harder vormt hun favoriete prooidier.
De jacht in volle zee
De grote dolfijnen, die in volle zee in groepen
van enkele honderden exemplaren leven,
voeden zich hoofdzakelijk 's morgens vroeg
en aan het eind van de middag.
Voor de jacht verdelen ze zich in meerdere groepen
die zich over een grote oppervlakte verspreiden,
terwijl ze onderling geluidscontact houden.
Dankzij hun echopeilingssysteem vinden ze snel
de visscholen van kabeljauw, makreel, haring of spiering.
Als er een is gelokaliseerd, gaan de dolfijnen erop af,
waarna de 'drijvers' de school omsingelen.
De prooivissen voelen zich nu gevangen
binnen een levende muur en raken in paniek.
Hierdoor hopen ze zich nog sterker op,
waardoor ze het de jagers nog eenvoudiger maken.
De sterkste dolfijnen storten zich het eerst op de prooi,
terwijl de 'bewakers' de school in bedwang houden.
De jagers vangen de vissen stuk voor stuk en verhinderen
ze om weg te glippen door ze met behulp van hun talrijke
tanden vast te grijpen.
Het komt voor dat verschillende soorten
zich tot één groep verenigen.
Zo kan men bijvoorbeeld slanke dolfijnen in gezelschap
zien van langsnuitdolfijnen, waar zich dan ook
nog tonijnen bij hebben gevoegd.
In de tropische wateren van de Grote Oceaan verzamelen

ze zich bij duizenden.
De twee soorten dolfijnen verenigen zich om beter
beschermd te zijn tegen mogelijke aanvallers, zoals haaien.
Het schijnt dat de twee genoemde dolfijnsoorten elkaar
niet beconcurreren wat voedsel betreft,
omdat ze niet dezelfde eetgewoonten hebben.
De slanke dolfijnen voeden zich, net als de tonijnen,
overdag met vissen van open zee,
terwijl de langsnuitdolfijnen 's nachts
op lantaamvissen en inktvissen jagen.
Biologen veronderstellen dat de tonijn,
die eveneens verzot is op vis,
de dolfijnen volgt om mee te profiteren van het
echopeilingssysteem waarmee ze de prooi opsporen.
Net als tonijnen weten ook fregatvogels -
grote zeevogels - van de vaardigheden van dolfijnen
handig gebruik te maken.
Ze begeleiden hen op hun jacht en vangen de vissen
die proberen te ontsnappen door uit het water omhoog te springen.
Alle dolfijnen zijn vleeseters
: met hun tanden vangen ze vissen, inktvissen en kreeftachtigen,
die ze zonder te kauwen doorslikken.
Het is onmogelijk een schatting te maken van de
hoeveelheid vis die een dolfijn dagelijks in de vrije
natuur naar binnen werkt.
Alleen op dode dolfijnen zijn onderzoekingen gedaan
naar de maaginhoud.
Schattingen zijn gemakkelijker te doen in gevangenschap.
Een tuimelaar met een gewicht van ongeveer 230 kg eet tussen
de 8 en 10 kg vis per dag.
Een zwanger vrouwtje heeft 15 kg per dag nodig.
Maar dolfijnen in de vrije natuur verteren ongetwijfeld
veel grotere hoeveelheden, want hun prooideren hebben
niet de voedingswaarde van de soorten die de dieren
in gevangenschap krijgen voorgeschoteld.

Met zijn twee

MEESTE DOLFIJNEN ZIJN NIET ZO HONKVAST

De dolfijnachtigen hebben alle zeeën en oceanen veroverd.
Sommige hebben een heel klein verspreidingsgebied,
zoals de kortsnuitdolfijnen.
De vier verschillende soorten van deze geslachtsgroep
komen in de kustwateren van het zuidelijk halfrond voor
: de Hedordolfijn leeft in de omgeving van de kusten
van Nieuw-Zeeland,
terwijl de Heavisidedolfijn verblijft in de wateren die
de kusten van Zuid-Afrika omspoelen.
De twee overige soorten bewonen de kustwateren van Zuid-Amerika
: het woongebied van de zwarte dolfijn beperkt
zich tot de westkust van Chili tot Kaap Hoorn,
de Commersondolfijn leeft in de Chileense en Argentijnse
kustwateren en rond de Falklandeilanden en de Kerguelen.

Andere dolfijnachtigen hebben veel grotere verspreidingsgebieden.
Zo treft men de orka zowel in de buurt van
het pakijs aan als in tropische wateren
Verschillende factoren kunnen de verspreiding van
de soorten beïnvloeden: de temperatuur van het water, de diepte,
het zoutgehalte, het reliëf van de zeebodem en,de aanwezigheid van voedsel.

De verschillende soorten dolfijnachtigen hebben zich
aangepast aan uiteenlopende biotopen.
Sommige leven alleen in inhammen en rivieren,
zoals de Irrawaddidolfijn en de Amazonedolfijn.
Andere, zoals de kortsnuitdolfijnen, leven vlak onder de kust,
maar de gevlekte dolfijnen, de gladde dolfijnen en
de gewone dolfijn leven in volle zee.
Weer andere, zoals de orka en de tuimelaar
bewonen zowel kustwateren als open zee.

Walvisachtigen verplaatsen zich zeer regelmatig
: ze behoren tot de minst honkvaste dieren ter wereld.
Zonder dat er sprake is van een echte trek,
verplaatsen sommige soorten zich onder invloed van het jaargetijde.
De temperatuur van de lucht beïnvloedt die van het water,
waardoor ook de voedselrijkdom verandert.
Sommige soorten volgen de trek van hun prooidieren.
De grienden naderen 's zomers de kust van Newfoundland
bij het volgen van bepaalde inktvissen en keren 's winters
naar volle zee terug in de wateren die verwarmd worden
door de Golfstroom.
De Amazonedolfijn profiteert van de regentijd om het
oerwoud en de ondergelopen vlakten binnen te dringen
; in de droge tijd blijft hij in de zeearmen om te voorkomen
dat hij op het land aanspoelt.
Ook de orka's volgen hun prooidieren.
Zo verschijnen ze vanaf juni in Johnston Strait in British Columbia.
Aan het begin van het seizoen zijn ze maar enkele
uren per dag aanwezig, maar in juli en augustus verblijven
sommige groepen er meer dan 30 dagen
: jaarlijks passeren hier tussen de 2 en 20 miljoen zalmen.

Sommige dieren zijn in staat om op zoek naar voedsel
grote afstanden af te leggen.
Een dolfijn heeft een gemiddelde snelheid van 20 km per uur,
maar de orka's en grienden kunnen snelheden
bereiken van 44 km per uur.

Witte dolfijn

BEDREIGINGEN EN BESCHERMING

De mens had dikwijls vooroordelen ten opzichte van dolfijnen.
Het conflict met de vissers, bijvoorbeeld, dateert
niet van vandaag of gisteren.
Ze verwijten de dolfijnen dat ze hun netten vernielen,
de vissen verjagen en zich voeden met vissoorten
die bijzonder belangrijk zijn voor de handel.

In 1989 nam een Bretonse gemeenteraad onder druk
van vissers het besluit een orka te doden die
de kust was genaderd.
Gelukkig verdween het dier weer.
Dikwijls hebben vissers hele scholen dolfijnen verjaagd en gedood.
De Faeröer-eilanden, halverwege tussen Schotland en Ierland,
vormen een centrum van commerciële exploitatie van de griend.
's Zomers zwemmen de dieren in grote aantallen
dicht langs de kust.

Zodra de vissers hen ontdekken, varen ze uit met kleine
scheepjes om de dolfijnachtigen te omsingelen.
Ze drijven de dieren naar ondieper water,
harpoeneren ze of doden ze met messen.
Ze verwijderen het vlees en het spek.
Jaarlijks worden er op deze manier 400 tot 1000 dieren afgeslacht.
In de jaren zestig werden in Japan op dezelfde manier jaarlijks
meer dan 20.000 gestreepte dolfijnen gevangen.

De Walviscommissie moest ingrijpen, waarna er in 1982 niet
meer dan 4800 dolfijnen werden buitgemaakt.
Maar talrijke Japanse vissers gaan door met het
illegaal afslachten van tuimelaars van kustpopulaties.

In het westelijk gedeelte van de Middellandse zee
worden de dolfijnen die er niet in slagen de visnetten
te ontwijken het slachtoffer van de vissers.
Ontstemd over de schade die aan hun materiaal is toegebracht,
snijden de vissers hen de staart af, voordat
ze in het water worden teruggegooid.

In andere landen worden de dolfijnachtigen nog geslacht
voor de levensmiddelenindustrie.
In het Caribische gebied jagen de vissers van Sint Vincent
op bultruggen en ze vangen ook orka's,
zwarte zwaardwalvissen en grienden.
In Chili gebruiken de krabvissers dolfijnenvlees als aas.
In 1980 en 1981 werden voor dat doel illegaal 5000 zwarte
kortsnuitdolfijnen, ofwel 204 ton vlees, gebruikt.

De officiële vangst is sterk teruggebracht, maar
onopzettelijke vangsten in visnetten komen nog veel voor
De dolfijnen raken verstrikt in netten die bestemd
zijn om de tonijnen te vangen die in hun gezelschap vertoeven.
Daardoor werden er in 1986 meer dan 125000 dieren gedood.
De makreelvissers ter hoogte van Baltimore hebben
in 1.988.141 grienden in hun netten gevangen.

De verliezen in het tropische deel van de Grote Oceaan
zijn onbekend, maar men weet dat de vissers meer dan
50.000 km aan netten aan de oppervlakte uitzetten.
Aan de andere kant schat men dat 5% van de lokale populatie
tuimelaars rond Zuidelijk Afrika omkomt in haaiennetten,
die uitgezet zijn om badgasten tegen haaien te beschermen.

Er zijn nog andere oorzaken voor het plaatselijk zeldzaam
worden van een bepaalde soort.
Zo werd de kleine populatie voor de kust van Florida bedreigd,
doordat er te veel exemplaren aan werden onttrokken voor dolfinaria.
Ook de achteruitgang van de kwaliteit van het oceaanwater
levert grote problemen op voor het voortbestaan van dolfijnen.

Het gif dat afkomstig is van chemische produkten hoopt zich op
in de vissen en vervolgens in het weefsel van de dolfijnen
waardoor deze worden verorberd.
Door de daaruit voortvloeiende ernstige hormonale stoornissen
kunnen ze zich dikwijls niet meer voortplanten.

Vanwege al deze bedreigingen van het voortbestaan en de toekomst van
de dolfijnachtigen zijn sinds 1980 internationaal talrijke maatregelen getroffen.
Maar helaas worden die alleen uitgevoerd door de landen die het
Verdrag van Washington hebben ondertekend. Net als verschillende andere
landen heeft Japan dat geweigerd. Omdat het toezicht moeilijk is,
worden de dolfijnen in Zuid-Amerika, Japan, Europa en op
tal van eilanden nog steeds afgeslacht.