... en in zowat alle media duiken jaaroverzichten op. Mooie traditie eigenlijk, en wie die overzichten jaar na jaar zou sparen kan op de duur een prachtige kroniek van de eeuw samenstellen.

Maar zelf besloot ik het eventjes anders te doen en in plaats van een jaaroverzicht, een 'leefoverzicht' samen te stellen. En geloof me, ik kwam tot toch wel vreemde conclusies! Conclusies die me zodanig met mezelf confronteerden dat ik me begon af te vragen of ik eigenlijk wel tot deze compleet doorgedraaide mensheid behoorde, of dat mijn 'bewust zijn' eerder op een of andere verre planeet thuishoorde.

- In mijn jeugd was ik een individu. Een individu dat dacht zoals hij dat wilde en handelde zoals hij dat wilde. Een individu dat nog wel veel had te leren maar daar ook helemaal wou voor gaan. Vooral ook een individu dat snel leerde van zijn fouten en die zelden herhaalde.

En later ging ik me, zoals nu eenmaal in deze maatschappij hoort en zoals onze instincten dat eisen, binden aan vrouwen. Je vormt dan immers een twee-eenheid en denkt dat dit je persoonlijkheid zal verdubbelen. Niks is echter minder waar, want in het beste geval word je in die twee-eenheid gehalveerd, en in het ergste geval blijft er van je eigen persoonlijkheid nog maar weinig over.

Maar nu, na drieënzeventig slagen van de klok, ervaar ik mezelf weer helemaal als het individu dat ik altijd al was maar zich enkel in zijn jeugd kon manifesteren. En kan daar maar één conclusie uit trekken: een mens is grotendeels het product van zijn omgeving. Jezelf kun je alleen maar zijn als alle bindingen zijn weggevallen. En voor de een is dat een zegen, voor de ander een ramp. Zéker als je nooit hebt willen leren hoe je voor jezelf zorgt en alles altijd maar uit gemakzucht aan anderen hebt overgelaten.

Van de vrouwen in mijn leven heb ik veel geleerd. En, gelukkig voor mij, ze waren er op de ogenblikken dat ik ze ook wel nodig had. Of... dàcht ze nodig te hebben!

De voornaamste les die ik daar heb uit getrokken is hoe het niét moet.
Maar (misschien net dààrdoor) ook geleerd hoe het wél moet.

Ik begrijp nu ook veel dingen die ik vroeger helemaal niét begreep:

- Hoé in 's hemelsnaam kon, in wereldoorlog 2, een brave boer een sadistische bewaker worden in een concentratiekamp? Antwoord: doctrine van de omgeving!

- Hoe is het mogelijk dat extreme Moslims de wereld naar de knoppen aan het helpen zijn? Antwoord: doctrine van de omgeving!

- Hoé is het mogelijk dat ooit zogenaamde heksen werden verbrand onder het goedkeurend oog van de bevolking? Antwoord: doctrine van de omgeving!

- Hoé kon men in de middeleeuwen de bevolking land en gezin laten verlaten en aanzetten tot moordende kruistochten? Antwoord: doctrine van de omgeving.

- Hoé is het mogelijk dat de nochtans 'intelligent' geworden wereldbevolking telkens weer de verkeerde leiders weet te kiezen? Antwoord: doctrine van de omgeving!

- Hoe is het mogelijk dat moeizaam tot stand gekomen beschavingen nu de landsgrenzen gaan openstellen voor wie dan ook maar wil komen profiteren? Antwoord: doctrine van de omgeving.

- Hoe is het mogelijk hoe in deze intelligente samenleving nog kan worden geloofd in totaal achterhaalde en ontkrachte sprookjes? Antwoord: doctrine van de omgeving.

Het sleutelwoord is hier toch telkens weer doctrine. En dan stelt zich de volgende en laatste vraag:

- Hoé is het mogelijk dat het mensdom zich, na duizenden malen met de kop tegen de muur te zijn gelopen, toch telkens weer laat indoctrineren? Antwoord: het mensdom moet toch wel pakken dommer dan je zo op het eerste gezicht zou denken! Dat moét wel, want een ander antwoord op die vragen kan ik echt niet vinden!

En ja... ootmoedig moet ik besluiten met datgene waarmee ik begon: de mens is grotendeels het product van zijn omgeving. De zogenaamde eigenheid of persoonlijkheid van het individu gaat volledig verloren in ten eerste de dichtste omgeving en ten tweede in de massa. Spijtig. Als dat niét zo was zouden we waarschijnlijk in een veel betere wereld leven. Want het is niet omdat de massa massaal is dat ze gelijk heeft! Wel integendeel, want de massa volgt altijd weer de weg van de minste weerstand. Die weg die helaas ook gedoemd is om telkens weer op een catastrofe uit te lopen.