De mens is ingewikkeld. Hij is tot alles bekwaam en bovendien in staat zichzelf gelijk te geven.
Yehudi Menuhin
Toen bleek dat Irak geen
massavernietigingswapens bezat, geen banden had met Al Quaeda, het Amerikaanse
leger niet op gejuich werd ontvangen en de oorlog na zes weken niet was
afgelopen, verklaarde president Bush: Ik ben er meer dan ooit van overtuigd dat
de beslissingen die ik heb genomen de juiste zijn.
Met de regelmaat van een klok
vernemen we hoe politici en andere belangrijke publieke figuren hun fouten en
verkeerde beslissingen goedpraten of onder de mat proberen te vegen. Wij kijken
geamuseerd toe of reageren geschrokken of ontzet. In wezen is wat zij doen
psychologisch niet anders dan wat de meesten van ons weleens hebben gedaan.
We vergoelijken of bagatelliseren
ons eigen aandeel in een misser. We voeren heftige echtelijke ruzies over wie
gelijk heeft. We beschuldigen anderen van hypocriete beslissingen maar zien de
onze niet. Zelfs als we beseffen dat we fout waren, zijn we vaak niet in staat
het toe te geven. Maar meestal zijn we er ons helemaal niet van bewust dat we op
die manier ons gedrag of standpunt proberen te rechtvaardigen.
Waarom is het voor de meeste
mensen zo moeilijk om een fout toe te geven of te bekennen dat ze zich vergist
hebben? Waarom blijven ze soms tegen alle evidente bewijzen in hardnekkig
vasthouden aan hun opvattingen en handelwijze? En hoe kunnen we dit herkennen en
voorkomen?
Geregeld
houden we er verschillende opvattingen op na die elkaar uitsluiten. Het gebeurt
ook dat ons handelen strijdig is met een belangrijke opvatting over onszelf of over
de groep waartoe we behoren. Dat bezorgt ons een onprettig gevoel, dat in de
psychologie cognitieve dissonantie wordt genoemd.
Als we
onze mening of gedrag zouden veranderen, dan zou dat vervelende gevoel eenvoudig
verdwijnen. Maar dan moeten we toegeven dat wij ons vergist hebben of iets
stoms hebben gedaan. En dat vinden we nog minder prettig. Zelfrechtvaardiging
stelt ons in staat om die spanning op te heffen en onze innerlijke rust te
hervinden.
Op zich is daar niets mis mee. Het
is goed voor onze nachtrust. Zonder zelfrechtvaardiging zouden we gebukt gaan
onder schaamte of spijt. Maar er kleven ook ernstige nadelen aan. We maken van
onze verkeerde beslissingen niet alleen een bagatel, we worden er blind voor.
Daardoor blijven we dezelfde fouten maken. Als we begrijpen hoe
zelfrechtvaardiging werkt, zullen we er beter van kunnen leren.
De auteurs, beiden doortimmerde
sociaal-psychologen, nemen ons mee op een boeiende tocht langs de verschillende
wijzen waarop zelfrechtvaardiging ons bij de neus neemt, en onszelf en anderen
schade berokkent. Met talloze voorbeelden maken ze duidelijk hoe hardnekkige
vooroordelen en misplaatste trots gegrond zijn in zelfrechtvaardiging. Ze tonen
aan hoe topmanagers erdoor aangezet worden tot hebzucht, en dictators
aangespoord hun bevolking steeds meedogenlozer te onderdukken.
Zelfrechtvaardiging is de droevige
achtergrond van hardnekkige gerechtelijke dwalingen en nefaste
beleidsbeslissingen. Omwille van zelfrechtvaardiging doden fanatieke gelovigen
in naam van God, en worden kinderen door geestelijken misbruikt. Wetenschappers
negeren nieuwe gegevens en blijven vasthouden aan achterhaalde theorieën. En
tegen beter weten in blijven zorgverleners schadelijke behandelingen
toepassen.
Wij leren hoe zelfrechtvaardiging
partners uit elkaar drijft en familieruzies in de hand werkt. Herinneringen
worden onbewust vervormd en houden oud zeer in stand. Mensen blijven zich
wentelen in hun slachtofferrol. Oeroude conflicten tussen volkeren worden
levendig gehouden.
In het laatste hoofdstuk krijgen
we handvatten aangereikt om de valkuil van de zelfrechtvaardiging te vermijden.
Vergissen is menselijk, maar we kunnen kiezen of we onze fouten toegeven of
toedekken. Onze diepgewortelde neiging om onze miskleunen te ontkennen en met de
mantel der eigenliefde toe te dekken maakt dat zeker niet gemakkelijk. Maar er
zijn frappante voorbeelden van werkelijk grote mensen die er, zij het met
moeite, in geslaagd zijn.
Uiteindelijk is geen fouten
maken niet de toetssteen waaraan het karakter van een volk of de integriteit
van een individu wordt afgemeten. Bepalend is wat we doen nadat we een fout
hebben gemaakt., aldus de auteurs.
Hebt u zich ooit hebt afgevraagd
waarom politici evidente blunders blijven herhalen of hoe het mogelijk is dat
fatsoenlijke mensen zich laten omkopen? Vindt u het moeilijk te begrijpen dat
sommige mensen nog hardnekkiger geloven als de profetie van hun leider niet
uitkwam? Had u weleens een hoogoplopende discussie met uw partner of een vriend
over een herinnering? In dit boek leest u er alles over.
Het is gebaseerd op gedegen
wetenschappelijk onderzoek, zeer onderhoudend geschreven en met talloze
sprekende voorbeelden geïllustreerd. Het kon me van begin tot einde
boeien.
@ Minervaria