MOSKOU, 20 JAN. Vladimir Doebrovko uit Novosibirsk ergert zich mateloos. „Wonen er nog Russen in Moskou? Wat een gemekker. Dertig graden onder nul, dat hebben we in Siberië vijf maanden achter elkaar.”

Zeuren over vorst: een echte Rus verlaagt zich nooit tot zoiets. Dus kijken Siberiërs als Vladimir met verbazing naar de huidige opwinding over het koufront dat de thermometer in Europees Rusland tot laagterecords jaagt. Moskou oogt als een sprookje bij min dertig: een kraakheldere hemel boven melkwitte nevel, vlammende zonsopgangen en knerpende sneeuw, stomende rivieren en gevels die rinkelen van de ijspegels. Maar de Moskovieten, en dus de nationale media, klagen en wringen de handen. Scholen zijn dicht, fabrieken en kantoren op stroomrantsoen. Het avondjournaal toont doorgebogen bovenleidingen, dik ingepakte, met wijn bijgevoerde apen in de dierentuin, auto’s die het massaal laten afweten. In chatrooms klinken apocalyptische voorspellingen: de stroom valt uit, de verwarming, het water. Straten zijn verlaten, schappen in winkels leeg, gevolg van vastgevroren motors en hamsteren.

Zelfs een heilige traditie staat even ter discussie: Kresjtsjenije, het doopfeest. Of correcter: Bogojavlenije, de verschijning van God. Op 19 januari herdenkt het orthodoxe christendom de doop van Christus in de Jordaan. Veel Russen reinigen zich dan van hun zonden door zich driemaal in ijswater te dompelen, liefst in een wak in de vorm van een kruis. Het water heeft die dag de kracht van wijwater.

Is dit oer-Russische ritueel nog wel verantwoord bij dertig graden onder nul, vraagt de pers. Veel politici en zondaars die normaliter met een duik hun viriliteit en volkse inborst demonstreren, durven het nu niet aan. Alleen superpatriot Zjirinovski werpt zich ’s nachts als altijd proestend in het ‘Bodemloze Meer’ bij Moskou, en daarna in de bontmantel die zijn lijfwacht omhoog houdt.

Lieden met een zwak hart of verminderde weerstand kunnen beter van een duik afzien, waarschuwen cardiologen. Spastische bloedvaten, hartkloppingen, longontsteking: de risico’s zijn bekend. In Moskou staan ambulances en eerstehulptenten daarom bij de populaire wakken klaar. Op afstand, want medisch toezicht getuigt van scepsis over de weldadige werking van de ijsdoop.

In het klooster Nieuw Jeruzalem, zestig kilometer buiten Moskou, reageert men zelfs gechoqueerd als we gezondheidsrisico's aanstippen. „Mensen bereiden zich een jaar hierop voor. Dit is iets tussen de mens en God, artsen en psychologen moeten zich erbuiten houden”, snauwt een kloosterling. Wie ziek wordt, ontbreekt het aan geloof.

In 1659 bouwde kerkhervormer Nikon op deze heuvel zijn ‘tweede Palestina’, met een kopie van de kerk van het Heilige Graf. Het riviertje aan de voet van de heuvel heet sindsdien de Jordaan. Het water is hier dubbel zo heilig als elders.

Oma Valentina doopt zich al twintig jaar in de Jordaan, en ziedaar: 78 is ze. Toch intimideert de snijdende kou haar, ze aarzelt. „Ga je nog?”, stoot haar dochter haar aan. Opeens krijgt Valentina's gezicht een vastberaden trek: mantel, laarzen, handschoenen, jurk en trui vallen in de sneeuw, ze kust het houten kruis op de oever en waadt in onderjurk tot haar middel een wak in. Daar slaat ze driemaal een kruis en gaat kopje onder. „Godzijdank, weer een jaar beschermd tegen het kwaad en de dood”, glundert de dochter terwijl ze haar bibberende moeder afdroogt. Valentina straalt.

Op de oever van de Jordaan smeult een kampvuurtje na en bezoedelen wijnvlekken en lege wodkaflessen de sneeuw. Sporen van het nachtelijke doopspektakel, zegt dorpsarts Sergej Goritsov. „Na middernacht zegende een priester hier het water voor het eerst, toen stonden al twintig terreinwagens met rijke Russen klaar voor de duik.” De arts verwacht vandaag extra drukte op zijn praktijk. Een ongetraind lichaam kan extreme koude een minuut of vijf goed verdragen, zegt hij. . „Daarna verliest het de strijd. Dan moet je in droge kleren achter een mok hete thee zitten.” Sommigen zetten het juist op een zuipen en vergeten de kou. Goritsov: „Dat zijn mijn patiënten.”

Het is elf uur, vanaf de heuvel dalen gelovigen achter iconen, banieren en de in goudbrokaat gehulde abt van Nieuw Jeruzalem af naar de Jordaan. Hij geeft de zegen. Veel priesters knielen op het ijs, deze abt houdt de knieën liever droog en laat met een touwtje zijn zware gouden kruis als een soort jojo driemaal in het water zakken. De zwerm grootmoedertjes die weinig toonvast kerkgezang ten gehore brengt, valt uiteen en verdringt elkaar met emmers, kruiken en plastic flessen rond het wak. Wijwater is op zijn best als het vers is. De abt zegent nog wat kruinen met zijn druppelende kruis en stapt in een bus: lunchtijd.

Nu stromen de zwemmers van alle kanten toe. Ze rennen het water in, gaan kopje onder en hollen terug naar hun handdoek of warme auto. Vadim straalt als enige rust uit, slaat sereen zijn kruisen en zakt traag in het water. Het is zijn achtste keer. Hoe hij zich voelt? Gelukkig. De ware beproeving is de tocht richting wak, na de schok van de onderdompeling voelt de kou wel prettig. „Je lichaam tintelt.”

Echtgenote Natalja heeft twee vijfliterflessen met Jordaanwater, genoeg voor het hele jaar. Zij drinkt niet elke ochtend een paar druppels op de nuchtere maag, zoals fanatieke orthodoxen, maar bewaart het voor noodgevallen. Zoals vorig jaar, toen de baby veertig graden koorts had. „Vadim masseerde haar met dit wijwater en binnen twee uur was de koorts weg”, zegt Natalja.

Men kan zich ook pijnloos van zonden reinigen. Slootwater, koelwater van kerncentrales: elk water dat priesters deze dag zegenen is per definitie heilzaam en drinkbaar.

De Komsomolskaja Pravda signaleert een rage onder rijken: huur een priester om je overdekte zwembad, bubbelbad en flessen Perrier te zegenen. De rijkaard verlost zich van het kwaad door wat baantjes te trekken en heeft het hele jaar eersteklas wijwater. Moreel absurd, meent vader Doedko van het Moskouse patriarchaat. „De kern van dit ritueel is loutering. Het is een offer, het bewust opgeven van comfort om dichtbij God te komen.” Een Rus die niet wil lijden om verlossing te vinden, verliest zijn ziel, vreest de prelaat. Die eindigt nog als Europeaan.