:-D    :cry:

Lachen en huilen                                                   door Dick van Kampen

 xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Tot vandaag duurt de discussie of Jezus ooit heeft gelachen. Het evangelie vertelt immers wel dat hij huilde, maar niet dat hij lachte. 

Maar de verhalen van Jezus zijn vol humor.  Je moet er wel naar leren luisteren.  Humor is immers geen luide lach, maar de glimlach die verschijnt als ik dingen die voor mij heel belangrijk zijn, ineens in een veel groter verband zie en ze in dat nieuwe perspectief vanzelf klein worden.

Zo gaat dat in Johannes 8.  Als het begint is het een verhaal om te huilen.  Schriftgeleerden brengen een vrouw bij Jezus, die op heterdaad betrapt is, toen ze vrijde met een andere man.  Het is een verhaal vol ontreddering.  Deze vrouw werd verrast onder het vrijen en is de straat opgesleurd terwijl de hele buurt vol leedvermaak toekeek.  En ze wist dat ze volgens de regels van de Thora ter dood veroordeeld zou worden.  Die doodstraf werd nooit meer echt uitgevoerd, maar alles bij elkaar betekent het toch de sociale dood: Je kunt je nergens meer vertonen en het geklets van de buurt en de familie is even duidelijk als de beul.  En bovendien zul je nooit meer een man vinden die bereid is met je te trouwen.  Maar nergens in dit verhaal blijkt dat de schriftgeleerden enige aandacht voor deze vrouw hebben.

Ze praten over haar hoofd heen. 

Het verhaal geeft voldoende aanwijzingen om de ellende van de vrouw op te roepen.  Als vorm van doodstraf wordt hier van steniging gesproken.  Die vorm van doodstraf werd gevraagd voor een ondertrouwd meisje.  In dit systeem, waarin de familie bepaalde met wie je zou trouwen en waarin in onderhandelingen de hoogte van de bruidschat bepaald werd, kwamen de gevoelens van de echtelieden niet altijd aan bod. 

Waarschijnlijk gaat dit verhaal over een jong meisje, die tegen haar wil toegezegd is aan een man die ze niet kent, en vrijde met de jongen die ze werkelijk liefhad.

Maar niemand heeft oog voor dit menselijk drama.  En ondertussen ontspringt de sterkste, de man, de dans!  Zij die oordelen zijn allemaal mannen en moraal is vaak niets anders dan de wil van de sterkste, die zich aanmatigen om over anderen verontwaardigd te zijn.

Morele verontwaardiging heeft in de loop der eeuwen veel slachtoffers gemaakt, door ieder met afwijkend gedrag of een afwijkende mening aan de schandpaal te nagelen en buiten te sluiten.  Zo zijn in de Middeleeuwen veel vrouwen als heks verbrand.  De nazi’s maakten miljoenen slachtoffers door hun morele verontwaardiging over ‘Untermensche’. Na de bevrijding goten Nederlanders, Belgen, Fransen, en nog velen in Europa hun morele verontwaardiging uit over ‘moffenmeiden’.  Ook bij dat laatste zijn vraagtekens te plaatsen.

Morele verontwaardiging geeft haat en nijd alle ruimte onder het mom van rechtvaardigheid en zelfs vroomheid.  Zo brengen de Schriftgeleerden het slachtoffer van hun morele verontwaardiging de tempel binnen, zoals in vroeger dagen ook in Noorderlanden (Nederland, Noorwegen, Zweden etc…)stelletjes die moesten trouwen te kijk gezet werden voor het front van heel de gemeente, om daar schuldbelijdenis te doen.

Oordelen over de ander geeft mij het gevoel dat ik aan de goede kant, aan Gods kant, sta.  Misschien is het daar wel om begonnen!!!  Ik ontkom er niet aan te falen en fouten te maken.  Als ik dat niet wil erkennen, dan ga ik mijn eigen donkere kanten op anderen projecteren.  Ik neem mezelf veel te ernstig; ik wil te goed en te onkreukbaar zijn.  Ik kan niet meer om mezelf lachen en daarom kan ik ook niet om de ander lachen. Zo wordt mijn ernst dodelijk!  En ten slotte veroordeel ik zelfs het lachen.  De conclusie moet dan wel zijn dat Jezus nooit gelachen kan hebben.  Want lachen betekent relativeren.  Lachen houdt de deur open die de ernst dicht doet.

Uit alle activiteiten van Jezus blijkt dat hij gekomen is om Gods glimlach te brengen.  In dit verhaal wordt verteld, hoe Hij de Schriftgeleerden hun eigen betrekkelijkheid laat inzien.  De wet zegt dat wie op overspel wordt betrapt, moet worden gedood.  Maar in de Bergrede doorkruist Jezus dat gebod al met een glimlach als Hij zegt: “Een ieder, die een vrouw aanziet om haar te begeren, heeft in zijn hart reeds echtbreuk met haar gepleegd.” Anders gezegd:  niemand is zuiver op de graat; daarom kunnen we de ander beter niet veroordelen.  In Johannes 8 wordt dat veroordelen van ons zo tegen het licht gehouden, dat de pijnlijkheid ervan glashelder wordt!  Overigens zal ieder die de andere evangeliën kent, het hele gebeuren al gênant voor Jezus vinden.  Want het gaat hier om een meisje dat ondertrouwd is; en is Jezus niet zelf de zoon van Maria, een ‘ondertrouwde vrouw, welke zwanger was’? Maria ontkomt alleen maar aan een vonnis, doordat Jozef niet op zijn recht staat. Mattheus 1; 19  Jezus wordt hier dus geconfronteerd met een vrouw in dezelfde situatie, als die waarin zijn eigen moeder verkeerde! (Vanuit menselijk gezichtspunt, wel te verstaan)

Daar komt nog dat de schriftgeleerden in het gesprek dat vlak aan deze gebeurtenis voorafgaat, zeggen dat de Messias een zoon van David moet zijn.  En al die zonen van David komen voort uit het huwelijk dat David sloot met Bathséba, nadat hij overspel met haar had gepleegd. 

Noch het koningshuis, noch Jezus kunnen de toets van morele verontwaardiging doorstaan.  En zo hoort het.  Jezus gaat vrijelijk om met tollenaars en prostituees, want de Messias van God is er niet voor de onkreukbaren die zichzelf zo ernstig nemen, dat hun lach is versteend en hun hart is verhard.

Johannes de Doper roept het oordeel uit over de Schriftgeleerden en scheldt hen uit voor ‘witgepleisterde graven.’ Jezus doet het heel anders.  Terwijl de Schriftgeleerden op Hem inpraten, schrijft Hij in het zand op de grond.  Dat merkwaardige gebaar wordt op allerlei manieren verklaard.  Ik probeer het te begrijpen vanuit een verhaal van Jeremia.  Jezus, de vrouw en de schriftgeleerden zijn in de tempel.  Die tempel straalt een gevoel van geborgenheid uit:  Hier is Gods huis en hier heeft God onze namen gegrift in het boek des levens.  Jeremia beschrijft een oud gebruik, om de namen van mensen die God verwerpen in het stof op de grond van de tempel te schrijven.  Als de mensen er overheen lopen, worden die namen uitgewist: symbool dat de mannen uit Gods boek worden weggewist.  De schriftgeleerden denken vanuit hun eigen zelfverzekerdheid dat ze in de tempel de vrouw namens God kunnen veroordelen tot de dood.  Maar door op de grond te schrijven, maakt Jezus duidelijk dat hun namen even vluchtig zijn als die van de vrouw.  Ook zij zijn niet brandschoon; ook zij moeten zichzelf niet te ernstig nemen  en moeten beseffen dat ze leven bij gratie van Gods glimlach over hun leven.

Zo lost dit verhaal vol humor het spanningsveld van morele verontwaardiging op.  Dat is bevrijdend. Ik hoef ook mijn eigen leven niet te ernstig te nemen: Als het in het grote verband van Gods onverdiende goedheid geplaatst wordt, valt ineens de spanning weg dat ik zo rechtvaardig en zuiver moet zijn.  Als die zware ernst van mijn bestaan wordt weggenomen, kan ik mezelf ontspannen en glimlachen.  Dan durf ik het ook aan, om in het falen en de fouten van de ander mezelf te herkennen en mild te zijn.

Johannes geeft daar zelf een goed voorbeeld van.  Hij is altijd fel tegen de Joden.  Maar hier vertelt hij met een glimlach hoe deze schriftgeleerden Jezus’ gebaar begrijpen en afdruipen, de oudsten het eerst.  Dat is prachtig beschreven.  Als ik ouder word, moet de behoefte anderen te veroordelen afnemen.  Elk jaar krijg ik zelf een groter verleden vol falen en fouten en dus groeit mijn saamhorigheid met wie falen met het jaar.  Johannes tekent het hier grappig: de oudste druipt het eerst af.  Helaas gaat het in de praktijk lang niet altijd zo en willen oudere mensen juist met de jaren steeds meer overtuigd raken van hun eigen gelijk, zodat hun oordeel over anderen harder wordt.

Als de aanklagers verdwenen zijn, blijft de vrouw achter bij Jezus.  Er staat dat ze ‘in het midden’ staat, precies zoals dat soms van zieken gezegd wordt in het evangelie.  ‘In het midden’ is een symbolische manier om saamhorigheid aan te geven.  De afstandelijkheid is door solidariteit vervangen.  Jezus veroordeelt de vrouw niet.  Hij vraagt ook niet wat er precies gebeurd is.  Voor Jezus is niet het verleden van belang, maar het heden.  Hij overstijgt de zuigkracht van het verleden, die ras, oorlog en oud zeer tot thema’s maakt die zich eindeloos herhalen.  Wat ik zelf gedaan heb en geweest ben, sleep ik vaak als een last mee en het wordt me door anderen eindeloos nagedragen.  Wat anderen mij ooit deden, belemmert mij alle zicht op nieuwe relaties.

Gods onverdiende goedheid is heilzaam:  Hij relativeert mijn verleden.  Hij glimlacht om mijn verleden- dat is zelfs de meest letterlijke betekenis van het woord ‘onverdiende goedheid’.  Jezus vraagt niet naar het verleden van deze vrouw.  Hij verjaagt degenen die haar verleden tot moordwapen omsmeedden en plaatst haar in een heden, waar ze nieuwe keuzes kan maken.  Hij zegt tegen de vrouw: ‘Ga heen.’ Letterlijk staat er: ‘Trek op.’  Dat is een woord voor de Exodus, de uittocht uit het slavenhuis Egypte.  ‘Trek op; zondig vanaf nu niet meer.’  Jezus geeft de vrouw de ruimte voor nieuwe keuzes.  Ze kan op een nieuwe manier goede wegen zoeken.  ‘God is groter dan ons hart,’ schrijft Johannes in zijn brief.  Bij die grootheid wordt alles zó klein, dat ik er met God om glimlachen kan.  Jezus heeft gehuild; dat vertelt het evangelie zelf.  Maar als Hij één ding zeker gedaan heeft, dan is dat lachen.  Hij is immers de belichaming van Gods glimlachende onverdiende goedheid! 

.