Arthur van Schendel - Het fregatschip Johanna Maria (recensie)
Arthur van Schendel Het
fregatschip Johanna Maria
In deze roman, die
voor het eerst in 1930 gepubliceerd werd, schetst Arthur van Schendel het leven
van het fregatschip Johanna Maria, en van een van de opvarenden, Jacob Brouwer.
In een sobere (maar toch diepgaande), realistische stijl vernemen wij het
verhaal van opkomst en ondergang van zowel het schip, als van zijn laatste
eigenaar.
Het verhaal, onderverdeeld in 19
hoofdstukken zonder titel, begint
met de bouw van het zeilschip, in een tijd dat er van ijzeren schepen nog geen
sprake was. Toch doet het schip heel modern aan : droeg inderdaad een vermetel
tuigage (blz. 8).
Tijdens het laden
voor de eerste tocht wordt een verouderingsproces in gang gezet. Net zoals ook
het verhaal dat, op twee flash-backs na, volledig chronologisch is opgebouwd,
naar zijn einde (en ontknoping) toe groeit, zo is ook de geschiedenis van het
schip er eentje van geboorte naar dood. Een einde, waarin, om de achterflap te
citeren :
Jacob Brouwer
ziet tenslotte zijn dromen (geboren in armoede opgroeien tot wat voor hem
belangrijk is, namelijk het bezit van de Johanna Maria) werkelijkheid worden
maar gaat aan de vervulling ervan te gronde.
Samen leven met
een groep(je) mensen op een beperkte oppervlakte zorgt voor spanningen.
In het eerste deel van het boek komt dit
vooral tot uiting in de relatie tussen Jacob Brouwer, de zeilmaker, en de
eerste kapitein van het schip, Wilkens. Deze beide figuren vormen ook de twee
verhaallijnen in het boek, waarvan de tweede in de eerste op gaat.
Brouwer, hij deed
het werk met de geest zowel als met de handen (blz. 27), terwijl Wilkens, de
kapitein, een goedhartig man, zou bemind zijn gebleven indien zijn gedachten
bij het schip waren gebleven (blz. 31).
Wilkens heeft
echter niet alleen met problemen aan boord te kampen. Ook elke thuiskomst
betekent voor hem ellende. Zo ziet hij een voor een zijn kinderen sterven, en
zijn vrouw wordt gek in een tehuis opgenomen. Aan boord vertaalt zich dat in
sterke drank. Aldus niet geschikt voor zijn gewone taken, moet Brouwer o.a.
inspringen bij het besturen van het schip, wat dan weer hun onderlinge relatie niet
ten goede komt.
Uiteindelijk kan
de kapitein het helemaal niet meer aan, entijdens een van de thuisvaarten springt hij overboord, en wordt de
Johanna Maria op Kijkduin gezien met de vlag halfstok (blz. 65). In zijn
laatste levensuren verzoent hij zich met Brouwer.
Het tweede deel van het boek spitst zich
vooral toe op de verdere lotgevallen van het schip en van Jacob Brouwer. De
reders beslissen namelijk het schip door te verkopen naar Noorwegen, de eerste
etappe in een lange reis rond de wereld.
De naam Johanna
Maria blijft alleen voor Brouwer verder leven, die hier zijn belangrijkste
beslissing neemt. Immers, wanneer Noren het schip kunnen kopen, dan kan hij dat
ook (mits veel en lang te sparen, en te smokkelen). Dit is zijn enige
verlangen, dat zijn verdere leven zal blijven beïnvloeden. Het wordt een
obsessie.
Het schip wordt
regelmatig doorverkocht (en verandert dan ook telkens van naam). Brouwer
vergelijkt de Johanna Maria iemand van goede stand (blz. 71) met de Ingrid
een geringe burgervrouw, of de Feodora verwaarloosde sloof met de Raffaella
een opgeschikte juffer (blz. 92).
Brouwer poogt zo
veel als mogelijk aan te monsteren, de ene keer als zeilmaker, de andere keer
als bootsman. Maar na Rusland raakt hij het spoor bijster, en pas na jaren
zoeken vindt hij zijn Johanna Maria terug in Amerika, als de Lilian Bird.
Ondanks de vele vormveranderingen die het schip ondergaan had, herkent hij haar
onmiddellijk. Hij bezoekt het schip, treft een oude maat, en monstert meteen
als stuurman aan. Dag en nacht zet hij zich aan het herstellen.
Zijn verlangen
komt weer bovendrijven, en in zijn borst voelde hij de zekerheid dat hij niet
zijn eigen baat zocht (blz. 102) Maar het schip, het werd zwak, het kon niet
meer dan zeven of acht mijl halen (blz. 105). Brouwer zit soms bezorgd voor
zich uit te staren.
Op een dag wordt
er zwaar gevochten, er vloeit bloed. En het schip vertrekt, zonder Brouwer. Hij
komt in een hospitaal terecht, samen met een van zijn vrienden. Hij besluit
zijn geld uit Nederland te laten overkomen.
Toen het schip
eindelijk terug kwam, was er een nieuwe kapitein aan boord. Deze licht Brouwer
op, en laat hem achter op een klein eiland. Het verplichte verblijf op dat
eiland geeft hem de tijd om na te denken over zijn leven, terwijl hij de mannen
daar helpt bij het zoeken naar parels. Ze willen allemaal weg, zonder bedrogen
te worden, en samen komen zij tot een overeenkomst.
Wanneer zij
eindelijk van het eiland gehaald worden, komt Brouwer met de eigenaars overeen,
dat hij over een jaar het schip mag overnemen. Wanneer het zover is, eist de
kapitein nog een vaart. Brouwer stemt toe. En hij wordt voor het laatst
bedrogen. Hij is nu de eigenaar van een stuurloos schip met een scheur in de
boeg (blz. 131).
Na een zware storm
leggen zij aan bij een eilandje, om hun schip helemaal op te kalefateren, onder
zijn oude naam Johanna Maria. Een lange reis vangt aan, en onderweg pikken zij
nog een oude maat op.
In Amsterdam
leggen zij aan, om nooit meer uit te varen. Men zag er zelden iemand aan
boord, alleen twee grijze mannen en een neger, en soms klonk er s avonds
muziek. (blz.143).
Het wordt steeds
stiller rond de Johanna Maria, tenslotte blijven zij nog met twee, Brouwer en
de neger. En dan valt Brouwer uit de mast. Hij wordt naar het gasthuis gevoerd,
terwijl de neger alleen achterblijft. Een maand lang blijft hij wachten, dan
moet hij van boord. Hij wordt naar zijn consul gestuurd.
En het schip
blijft alleen achter met zijn romp en zijn masten weerspiegeld in het water,
in regen en wind en zon (blz. 144).
Het gaat in deze
roman in de eerste plaats om de gevoelens en gedachtenvan Jacob Brouwer, die
ons duidelijk gemaakt worden via de beschrijving van wat er allemaal in en rond
het schip gebeurt. Dialogen zijn er in dit verhaal niet. Het verhaal wordt in
de indirecte rede,vanuit de alwetendheid van de schrijver, verteld.
P.S. Enige kennis
van zeevaarttermen is handig, maar de door mij gebruikte uitgave bevat een
uitvoerige verklarende woordenlijst.
Ik kondigde ze reeds aan, een tijdje geleden. Maar ja, de tijd gaat snel, en ik heb hem misschien ook niet altijd wel gebruikt. Maar nu zijn ze er dan toch eindelijk. Drie dichtbundels.
Mijn interpretatie van de mens kun je lezen in Mens. Dit bundeltje bevat eigenlijk maar een gedicht, 'mens', maar dan wel in veel verschillende vertalingen. Een aantal daarvan maakte ik zelf (Engels, Frans, Duits), de anderen zijn vertaald door medewerkers aan de websites
www.logos.net
en
www.unilang.org
Uiteraard blijft de intellectuele eigendom bij de vertalers.
De Bijbel heeft mij een tijd lang geïnspireerd. Dit resulteerde in De Bijbel sprak, deel 1 en De Bijbel sprak, deel 2.
Tevens is mijn vorige bundel uit 2006, Avalon en verder, nog steeds verkrijgbaar.
Geïnteresseerd ? Contacteer mij via deze blog, of stuur mij een mailtje.
jaren geleden al gaf ik mij voor
het eerst over aan het
verlangen naar poëzie. waar ik mijn
inspiratie haalde, wie zal het
vertellen ? van Ostaijen
trok mij aan, en misschien ook
wel Marsman. tenslotte zocht
ik het veel verder, en zo belandde
ik in Weimar. onder het
alziend oog van deze
grootmeester evolueerde mijn
schrijven tot wat het nu
geworden is. beperkt blijft
het dichterlijk publiek, maar aan allen
die er van genieten, dank.
misschien
schrijf ik ooit nog wel eens ... een meesterwerk.
ja, ik wil jouw stem nog
horen, hernieuwd geboren uit een
diep verleden, waarheen ik ze verbande in mijn onwetendheid,
bewusteloos verloren in negativiteit van een onbegrepen wereld.
jaren zijn voorbijgegaan
in het verdwalend lezen van een werkelijkheid, die
ik niet vatten kon.
Antoine Cassar, Maltees van geboorte, experimenteert met het gebruik van meerdere talen in één gedicht. Hij probeert klanten en intonaties van verschillende talen samen te voegen tot een ritme en een idee. Ik het vorige bericht kon U kan hier al met hem kennis maken door zijn vertaling van mijn gedicht mens naar het Maltees. Wilt U meer van hem lezen, surf dan naar
Muzajk .
die Stadt, eine Ruine. durch ihre Krümme streben die Säule nach einer höheren Sphäre. sie schleppen Tympana die einer Ewigkeit trotzen von Nichts. brüchig ist der Marmor, und die Risse ehren die Menge, zerschmettert unter dem Gewicht des Diamanten, der sich als Mensch bezeichnet.
Homme
la ville, une ruïne. par leur courbure, les colonnes cherchent des sphères plus élevées. elles sont accablées par des tympans, qui affrontent une éternité de rien. des fissures suivent le marbre, et rendent hommage la foule, écrasée sous le poid du diamant, qui sapelle homme.
Man
the city, a ruin. the crookedness of the colums, striving for higher scopes. bearing tympanums that defy an eternity of nothing. fissures running through the marble, honouring the crowd, shattered by the weight of the diamond, calling herself man.
Het stemt mij droef te moede, wanneer ik weer eens over al dat gekrakeel binnen onze Belgische regering moet lezen. Kan het nu echt niet anders ?
Mens
de stad, een ruïne. in hun kromheid streven de zuilen naar hogere sferen. zij torsen timpanen die een eeuwigheid trotseren van niets. barsten lopen doorheen het marmer, en eren de massa, verpletterd onder het gewicht van de diamant die zich mens noemt.
Uomo
la città, una rovina
nelle loro curvatura
le colonne aspirano
a sfere più alte.
portano con sforzo timpani
che affrontano un' eternità
di niente.
le fenditure attraversano
il marmo, e onorano
la massa,
schiacciate sotto il peso del diamante
che si chiama uomo.
Onderstaand verhaal vond ik op een strooibriefje in een kerk in Brussel. Ik vertaalde het voor jullie uit het Frans :
Er was eens een oude man, gezeten niet ver van
een oase, aan de ingang van een dorpje in het Midden-Oosten. Een jonge man kwam
naderbij, en vroeg : Ik ben hier nog nooit geweest. Hoe zij de mensen die hier
in het dorp leven ? De oude man antwoordde hem met een vraag : Hoe zijn de
mensen in het dorp waar je vandaan komt ? Egoïstisch en stout. Dat is de
reden waarom ik blij ben, vertrokken te zijn. Je zult dezelfden hier
vinden., antwoordde de oude man.
Wat later nadert hem opnieuw een jonge man, en
stelt hem dezelfde vraag : Ik kom van een andere streek. Hoe zij de mensen
die hier leven ? De oude man antwoordt : Zeg mij, jongen, hoe waren de mensen
die in jouw dorpje leven ? Zij waren goed, gastvrij en eerlijk. Ik had er
vele vrienden, en het deed me pijn, hen te moeten verlaten. Je zult dezelfden
hier vinden.
Een handelaar die zijn kamelen liet drinken
had beide gesprekken gehoord. Toen de tweede jongen zich verwijderd had, vroeg
hij de oude man op een verwijtende toon : Hoe kun je twee verschillende
antwoorden op dezelfde vraag geven ?
Mijn zoon, zei de oude man, iedereen draagt
zijn universum mee in zijn hart. Degene die komt van een plaats waar hij niets
goed vond, zal ook hier niets goed vinden. Degene echter die vrienden had in de
andere stad, zal ook hier trouwe vrienden vinden. Want, zie je, de mensen
gedragen zich tegenover ons als dat wat wij in hen vinden.
Het is alweer twee jaar geleden, dat de laatste dichtbundel van mijn hand, "Avalon en verder", het levenslicht zag. Momenteel werk ik aan een nieuwe bundel, misschien heb ik wel genoeg gedichten voor twee bundels, wie weet. Een titel ligt nog niet vast, maar ik houd jullie op de hoogte.
Willen jullie een idee van welke woorden zo al mijn pen ontvloeid zijn, kijk dan al eens hieronder.
In boekhandel Boekcargo (Tiensestraat, naast café Domus) ging vorige maand een nieuwe leesclub van start. Het boek dat gelezen wordt op 24 mei (van 14u tot 16u) is Kenteringen van een huwelijk, van Sandor Marai. Kostprijs (boek + koffie + versnapering)
16 EUR.
Ik heb zonet het eerste boek(je) van Staf De Raeymaeker gelezen. Anekdotes. Bedenkingen en Geheugenkronkels. noemt het. Een heel aantal onderwerpen komen er in aan bod. Zowel een oud café in Rotselaar (Marieke Briers), als de (lang begraven) driedaagse in het Klein Kasteeltje, met alle gevolgen van dien.
Heel wat gebeurtenissen komen korter of langer aan bod. De klemtoon ligt eerder op het humoristische dan op het ernstige, hoewel ook moeilijkere thema's, zoals de teloorgang van het kerkleven, niet uit de weg worden gegaan.
Wil je even genieten met een boek, zonder je al te zeer te moeten inspannen (het hoeven niet altijd moeilijke kanjers van boeken te zijn), dan kan ik dit alvast aanraden. Je kan het zonder problemen even aan kant leggen, en opnieuw ter hand nemen wanneer het kriebelt. Een (glim)lach is alvast nooit weg.
ik worstel met een verleden, dat niet mijn huidig maar een ander leven toebehoort. de angst om te verdrinken in wat niet mag worden gezien, daden uit een andere tijd, geeft mij geen vleugels om te streven naar vernieuwing, maar laat mij zinken in vergetelheid.
Tja, een hond een naam geven is niet altijd gemakkelijk, dus hebben we haar maar naar haar soort gedoopt.
Onze vorige ervaring met een hond, een puppie die
voorbestemd was als blindegeleidehond (een golden retriever) was geen
eind goed al goed voor ons. Als pleeggezin namelijk zorg je voor zo'n
hond van twee tot twaalf maand. De onze zijn ze komen terug halen toen
ze vier maand was. Reden : ze was te sociaal. En dat terwijl van een
pleeggezin toch verwacht wordt dat je in contact komt met andere
mensen, met de hond naar de winkel gaat, bus en trein neemt, ... Enfin,
deze ervaring maakte er ons wel bewust van, dat het voor ons tijd was
voor een eigen hond(je).
En ook al hebben wij nog altijd een aantal katten in (vooral rond) het
huis, toch hakten wij zowat zes weken geleden de knoop door, en
adopteerden wij een beagle van elf maanden uit het asiel.
Ondertussen is zij al jarig geweest, en wij hebben nog geen moment
spijt gehad van de keuze. Pret verzekerd. En de nodige wandelingen ook.
Tenslotte heeft een jachthond, hoe klein ook (kniehoogte), flink wat
beweging nodig (wij halen gemakkelijk per dag 6 tot 10 km). Niet
altijd, want terwijl ik dit schrijf, ligt zij rustig haar middagslaapje
te doen.
Misschien denken veel mensen bij het horen van het woord asiel in
de eerste plaats aan zwaar mishandelde dieren, of boerderijen vol
verwaarloosde dieren die toch nog te veel in het nieuws komen. Dit is
een wat vertekend beeld. Je treft er zowel afgestane (om welke reden
dan ook) en gevonden dieren aan. Niet alleen honden (zelfs met nest
puppies), ook katten, kippen, geiten, schapen, ... Mensen die zo'n dier
een tweede thuis willen bieden hebben alvast een ruime keuze
(budgettair ook wel interessant). Onze keuze (met twee andere opties)
lag al vast voor we naar het asiel trokken. Internet is af en toe heel
handig. Dus wij zijn niet meer door het hele asiel gewandeld, want dan
waren we misschien wel met een hele zoo thuisgekomen.