Het stadsgezicht van Delft van Vermeer doet vandaag enigszins vreemd aan: blauwe bomen en blauwe daken. Dit heeft te maken met de pigmenten die hij gebruikte. Dit effect kwam geregeld voor bij verschillende schilders.

Groen was een lastige kleur in de tijd van Vermeer. Het was een balans zoeken met blauw en geel. De werkwijze was dat een blauwe onderlaag geschidlerd werd en daarop een gele laklaag, die vaak bekomen werd uit gekookt kruisbessensap met olie te mengen. Met enkele laklagen van het transparante geel bekwam men een groene kleur. Echter mettertijd 'verschoot' (verbleekte) de laklagen en kwam de blauwe kleur er meer door, weliswaar in een verbleekte kleur. Men sprak dan van 'schietgeel', dat later verbasterd is naar 'schijtgeel'. Hetzelfde zie je bvb. op dit schilderij van Gabriël Metsu waar de bloemenstengels blauw zijn.

Een andere 'lastige' kleur was rood, zoals bij DIT schilderij van Vermeer. Vermeer gebruikte hier in eerste instantie 'vermiljoen' als rode pigment. De bereiding ervan was een combinatie van kwik en zwavel, wat uitermate giftig was. Pas in de 19de eeuw ontdekte men een minder gevaarlijke combinatie met cadmium. Vermiljoen had ook het nadeel dat het moeilijk de mengen was met andere pigmenten om een andere kleur te bekomen en bovendien verbleekte het door het zonlicht. Vermeer hield dit tegen door laklagen met karmijnrood op het vermiljoen aan te brengen. Deze rode kleur werd gewonnen uit luizenbloed, aanvankelijk van de schildluizen die gekweekt werden rond Venetië, later van de cochenilleluis uit Zuid Amerika. Deze rode kleur is iets matter en donkerder en had de naam 'scharlaken' in de middeleeuwen. Hermelijnmantels en het kleed van kardinalen was er mee geverfd.
Maar de allerduurste kleur was het échte blauw, van de Lapis Lazuli, een gesteente dat enkel voorkomt in Irak. In Vermeer's tijd was het duurder dan goud. Het mysterie is alsnog bij Vermeer hoe hij die dure pigmenten kon kopen, waar hij op vele schilderijen overmatig gebruik van maakt in tegenstelling tot andere schidlers...

Dit is misschien wel het bekendste vogeltje in de schilderkunst. En die (tijdelijke) bekendheid is wellicht te danken aan het gelijknamig boek van Donna Tartt uit 2014.
Over het schilderij en de schilder weten we eigenlijk zeer weinig. Men neemt aan dat hij een leerling was van Rembrandt. Hij kwam reeds op 32-jarige leeftijd om het leven toen bij een onweer de bliksem insloeg op een kruitmagazijn in Delft. Hij was op dat moment in de buurt aan het schilderen en werd nadien vanonder het puin gehaald.
Voor wie het schilderij en waarom het gemaakt werd, zijn nog veel gissingen. Bovenaan het paneel zijn twee heel keine gaatjes voor nageltjes. Sommigen denken dat het een uithangbord moest zijn voor een Haagse boekenverkoper Pieter de Putter. Anderen zien het mogelijks als versiering van een meubelstuk, zoals een inlegpaneel voor een kast, vanwege het trompe l'oeil effect.
In elk geval wist Fabritius het vogeltje in enkele penseeltrekken perfect weer te geven, mede versterkt door een egale achtergrond. De naam 'putter' komt van het feit dat in zijn tijd dit vogeltje veel werd gehouden en men het kunstjes kon aanleren. Zo kon het een klein emmertje aan een kettinkje omhoogtrekken om te drinken: 'het putten' van water. Het soort is eigenlijk een distelvink en dit zou een betere naam zijn voor het schilderijtje, gezien hier geen emmertje te zien is. 
Tot ongeveer 50 jaar geleden hielden veel mensen een vogeltje in huis. Voordien was de distelvink, later de kanarie en de parkieten of mandarijntjes. Nog terzijde: de Canarische Eilanden zijn niet naar kanaries genoemd, maar naar honden. Toen de Romeinen het eiland aandeden, merkten ze dat er veel honden (canis in het Latijn) waren.

Dit werkje is dus een schilderijtje van een gezelschapsdiertje zonder symbolische betekenis. De distelvink heeft echter wel een symboolwaarde gehad in de Renaissance bij religieuze schilderijen. Het vogeltje stond symbool voor het lijden van Jezus. Het zou met zijn bekje de doornen uit Jezus' kroon getrokken hebben, waardoor bloedspatten op zijn kopje terechtkwamen. HIER zie je een voorbeeld bij een schilderij van Rafaël.
In de 17de eeuwse Nederlandse genreschilderkunst stond het vanwege zijn kunstjes symbool voor vindingrijkheid en volharding.
Zo zie je maar hoe een symbool kan veranderen van betekenis naargelang de tijd en/of de cultuur.

Ik ben een fervente kerkganger. Waar ik op reis ga, wil ik steevast de kerk of kathedraal bezoeken. Verwar het niet met 'misganger'...
Een kleinigheid waar ik hierbij steeds oog voor heb en die soms pareltjes van kunst zijn, zijn de misericorden.

Misericorde (letterlijk: barmhartigheid) zijn ontstaan in kloosters. Daar werd veel gebeden: de gebedstonden metten, lauden, priemen, tertsen, nonen, vespers en completen. De gebeden werden rechtstaand gedaan met opgeheven handen, wat niet evident was voor oudere monniken. Vandaar hadden ze achter hen een soort steuntje in hout, waar ze tegenaan konden leunen of deels op zitten. In Vlaanderen werden ze dan ook 'zitterkes' genoemd.

In kerken kan je ze ook vinden in het koorgestoelte achter het altaar: het hoogkoor. Soms zijn ze met wapenschilden van de adellijke families die hun duur betaald plaatsje versierden, maar soms zijn er ook grappige of satirische exemplaren bij. De reeks die je op de foto ziet zijn te zien in de kerk van Aarschot. Een grappige vind je ook in het plaatsje Walcourt in Wallonië.

Maar het meest impressionante koorgestoelte zag ik ooit in de kathedraal van Barcelona. Het dateert van de 15de eeuw is is gemaakt door beeldsnijder Daneel Rutsaert , ook wel Daneel van Lovendeghem genoemd. Hij stelde zich ook borg bij de opname van de schilders Justus van Gent en Hugo van der Goes in de St Lucasgilde in Gent.

Een Hollands schilderijtje dat bulkt van symboliek. Een man maakt een dame het hof. Dat toont hij met zijn vinger wie hij wil. Maar het valt te bezien of dat zal lukken. Dat vertellen de symbolen...

De dame is heel rijkelijk gekleed met geeltinten. In haar hand houdt ze een sinaasappel vast, dat in die tijd zeer duur was, dus een teken van rijkdom. Ook de zakdoek in haar hand was toen iets voor rijke mensen. Gewone mensen moesten hun neus afvegen aan hun mouw. De vrouw straalt dus een rijke dame uit, maar ook ijdelheid. Dat wordt door de hond benadrukt die blaft naar een pauw. De pauw staat voor ijdelheid. Daartegenover heeft de man goede bedoelingen. De ene hand wijst naar haar, maar zijn andere hand is verborgen onder zijn vest. In de portretkunst zagen we al dat dit een algemeen symbool werd voor 'mannelijke stoutmoedigheid, gematigd door bescheidenheid.
Naast de pauw zien we trouwens nog een stenen putto-beeldje.
En dat het een allegorie is, daarop wijst het gedrappeerd gordijn met tros.
Wat we dus eigenlijk zien is een man die een mooie meid ziet en haar wel ziet zitten, maar voor haar staat haar ijdelheid in de weg. (dat is de betekenis dat het hondje naar de pauw blaft en het cupidobeeldje in het donker staat).
Misschien als hij wat poen te voorschijn tovert...

Het is steeds met gemengde gevoelens als ik het praalgraf bekijk in de St Baafskathedraal in Gent. De engeltjes bij het praalgraf hebben namelijk een donkere achtergrondsgeschiedenis...
Duquenoy stamde uit een beeldhouwersfamilie. Zijn vader was de maker van het Manneke Pis in Brussel en zijn broer Antoon was werkzaam in Rome waar hij even beroemd was als Bernini. Hij maakte onder meer het beeld van St Andreas in het Vaticaan.
Hiëronymus was eerder een losbol. Na de dood van zijn broer, die van Antonius Triest de opdracht kreeg voor het praalgraf, begon Hiëronymus met diens schetsen het praalgraf te maken. Bij die werkzaamheden kwam aan het licht dat hij bij twee jongens die model stonden, Constant de Somere (8) en Jacob De Sterck (11), sodomie had gepleegd. Het kwam tot een proces in Gent, hoewel de bisschop dit wou verhinderen en het proces in Brussel te laten doorgaan, hopend op een mildere straf. 
Desondanks ging het proces toch door in Gent. Duquenoy werd gewurgd en nadien verbrand op 28 september 1654 op de Kleine Koornmarkt (het pleintje voor de huidige Mc Donalds). Ook de kinderen werden gestraft: De jongste moest in een heropvoedingsgesticht, de oudste werd verbannen.
En of je het gelooft of niet: in St Denijs Westrem is er vandaag een Hiëronymus Dusquenoy-straat!
In bijlage een artikel rond sodomie in het middeleeuws Gent.

Bijlagen:
sodomie.pdf (676.4 KB)   

Dit is wel een heel merkwaardig schilderij.
De Franse schilder James Tissot, die in Londen woonde, ontmoette in 1875 zijn muze: Kathleen Newton. De vonk was hevig en de daarop volgende jaren zou hij diverse portretten van haar maken. Een jaar na hun ontmoeting kreeg ze een kind waarvan wordt aangenomen dat van Tissot is. Maar er kwamen donkere wolken: Kathleen bleek tbc te hebben en ging met de jaren achteruit. Niettegenstaande bleef hij zijn muze schilderen. In 1882 was de toestand danig verslechterd en pleegde ze zelfmoord. Ze was 28 jaar oud. Tissot bleef vier dagen bij de doodskist zitten.
Kort daarop bezoekt hij spiritualisten in de hoop zijn geliefde nog te ontmoeten. Op 20 mei 1885 woont hij een séance bij, bij het medium William Eglinton en ziet hij tijdens de séance werkelijk zijn overleden geliefde. Kort daarop maakt hij dit schilderij van wat hij tijdens de séance zag. De beide personen zijn dus het medium William Eglinton en zijn geliefde Kathleen.
Tissot, die tot dan toe een 'womenizer' was, zal nadien veel met spiritualiteit bezig zijn en veel religieuze thema's schilderen. Hij bleef nadien ongehuwd. Hij keerde terug naar Parijs en overleed in 1902. HIER zie je een foto van hen met haar kind uit haar eerste huwelijk en een nichtje

In 1866 probeerde Manet, na zijn schandaal met zijn 'Olympia', nog maar eens deel te nemen aan de Salon in Parijs. Hij stuurde twee werken in waaronder deze 'fluitspeler'. Tevergeefs want ze werden geweigerd. 
Manet had de kunst van de Spaanse schilder Velasquez leren kennen, die bij zijn portretten een egale achtergrond hebben. Dit nam Manet over. De fluitspeler heeft een monochrome achtergrond, terwijl de jongen een kleurrijk uniform aanheeft. Daardoor kreeg het schilderij diepte zonder schaduwen te gebruiken. De enige schaduw die je ziet is een klein streepje aan één van de voeten van de jongen. Het figuur is ook mooi afgelijnd. Dit maakte het schilderij in die tijd heel modern, en dat was één van de redenen wat de jury dwars zat omdat ze meer de voorkeur gaven aan de verfijnde academische stijl. Maar er was meer.

Het schilderij was terug tamelijk groot (1,6m op 1m), wat voor het publiek de link legde naar iets voornaam of verheven, terwijl het onderwerp dat totaal niet was. Om die nietigheid in te schatten moet je weten wat de fluitspeler toen was...

De jongen heeft het uniform aan van de Keizerlijke garde van Napoleon III. Dergelijke jongens waren veelal weesjongens die op jonge leeftijd werden ingelijfd bij het leger. Ook waren het soms kinderen van arme gezinnen die de man des huizes volgden, terwijl de vrouw voor het leger kookte of kleren verstelden, en waarbij de kinderen meegingen.
De jongens stonden in voor het onderhoud van materiaal en wapens en sommigen kregen een muziekopleiding. In die tijd werden legers bij charges nog vergezeld van tromgeroffel, trompetters en fluitisten. Ze liepen in de eerste linie en waren vaak de eerste doden bij een charge.
Iedereen wist dat het fout was om kinderen in een oorlog te sturen, maar het was een soort publiek geheim dat men liever niet onder ogen wou zien en men zeker niet over sprak. En DAT maakte dat het schilderij ongewenst was. Manet vertelde wat men liever niet hoorde.

Het thema kwam ook in de klassieke muziek en poëzie voor. In 1805 werd de dichtbundel 'Das Knaben wunderhorn' uitgegeven, waaruit Gustav Mahher het lied 'Tambourg'sell' schreef. De melodie van dat lied was de basis voor zijn eerste deel in zijn 5de symfonie. Dit gaat over jongen, hier een trompetter, die de aanval ingaat en getroffen wordt en sterft. Je hoort hem in DIT fragment muzikaal sterven. Op 11:18 wordt hij getroffen en hoor je hem neerzijgen en de laatste adem uitblazen...

Nog dit: mocht je ooit in Cadenet in Frankrijk zijn, dan zie je dit beeldje van een tambourjongen. André Estienne was zijn naam en hij vocht heldhaftig aan de zijde van Napoleon op de Pont d'Arcole en werd door Napoleon onderscheiden voor zijn moed.
Minder geluk had Pierre Bayle. Die stierf in de strijd in het Spaanse Figueras en kreeg zijn beeld in het dorpje Tourreilles.

Jarenlang heb ik Frankrijk doorkruist, waarbij ik telkens weer verrast werd door de schoonheid van de natuur of van de kunst.
Zo kwam ik enkele jaren terug dit kruis tegen. Het 'croix des Templiers' of 'du mouton'. Het staat achteloos langs een kleine weg in Peyrelevade. In dat dorp was rond 1308 een commanderij van de Tempeliers. Dit moet een restant geweest zijn op de weg naar de commanderij. We spreken dus van een zeldzaam voorwerp van meer dan 700 jaar oud, want veel van de Tempeliers is er niet overgebleven.

Dat zijn de dingen waar je toch soms even bij stilstaat. Sommige voorwerpen worden in een museum achter een dik glas geplaatst of met witte handschoenen aangeraakt. En dit staat er gewoon in weer en wind langs de weg. Het is dan wel in 1928 als erfgoed-monument erkend, maar that's it.
Het is een stenen sokkel met daarop een ram. Op die ram staat een paal met een Maltezer kruis en bovenop een gekruisigde jezus met twee personen aan het kruis. Aan de achterkant een afbeelding van Maria en kind.
Over de betekenis is nog discussie. Men vermoedt dat de ram boze geesten verjoeg vanwege de geur die hij verspreidde. Dit moet een plaatselijk bijgeloof geweest zijn. Verrassend Frankrijk...

Kunst als 'de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie' was een leuze die door Willem Kloos in de jaren '80 werd gelanceerd op de poëziebundel 'Verzen' van Gorter. Sedertdien wordt die leuze gebruikt om alles kunst te noemen. 
Kunst als een overtreffende trap van 'kunde', dus van kunnen. En ieder 'kan' per definitie iets, dus is iedereen een kunstenaar.
Het is een eeuwige en zinloze discussie van wat kunst dan wel moet zijn. Voor de ene moet het mooi zijn, voor de ander moet het aangrijpen of aanspreken, en voor sommigen moet het choqueren. 'Alles moet kunnen' is de hedendaagse slogan.

Neem nu dit 'kunstwerk' van Ed Ruscha uit 1969: 'Stains' of 'vlekken'. Het deel van het kunstwerk dat je hier ziet is een blad papier met een vlek menselijke urine  erop. Ik zeg een deel, want de collectie is 75 bladen met nog meer van dat: bloedvlekken, motorolie, vernis, wijn, melk... 
Op internet merkte ik dat de collectie in 2021 werd verkocht door Christie's voor 60.000 dollar.
Zonder verdere commentaar. Toen werd ik sprakeloos. En wie weet was dit net de betekenis van het kunstwerk.
Het maakt me ook kunstenaar...Elke dag. In mijn wc-pot. Laat ik mijn kunstwerk werk 'het menselijk teveel' noemen...

Soms heb je al eens behoefte om naar een ietwat luchtiger thema te kijken. In dat geval is het voor mij steeds googelen naar deze schilder. Ik haalde hem al eens aan in een artikel met het schidlerij 'de vleermuis'. Deze noemt dus het kaartspel en als je vergelijkt merk je dat hij steeds dezelfde karikaturale personages gebruikt.
Zijn genretaferelen zijn niet de kluchtige of dubbelzinnige taferelen zoals in de Nederlandse schilderkunst. Hij schildert die kleine momenten in een mensenleven van de gewone mens in zijn tijd. Een greep: 'Troef', 'Halfvasten', 'na de ruzie' 'De Dorpsschool'. Je moet maar eens googelen...
Over dit kaartspel: mijn generatie en ouder zullen de scène waarschijnlijk wel kennen. Kaartspelen was soms ook een deel toneelspelen, waarbij de ene meer kon relativeren dan de ander. Voor omstaanders was het een toneelstuk op zich.
Het kaartspel kwam rond 1370 Europa binnen via Italië. Er bestonden veel varianten, maar wij namen vanf ongeveer 1480 de Franse variant over met de heren, boeren en vrouwen. Maar de echte doorbraak kwam er pas echt met de boekdrukkunst. En mocht je hun namen vergeten zijn, ze staan in bijlage bij dit bericht...

Bijlagen:
Scherm­afbeelding 2024-03-18 om 22.17.40.png (158.9 KB)   

Félix De Vigne was een Gents kunstschilder, historicus en archeoloog. Hij maakte veel historiestukken, zoals dit schilderij. Hij raakte onder de indruk van de jonge Franse schilder Jules Breton, die met De Vignes' dochter Elodie zou trouwen.
Dit schilderij, geschilderd in zijn laatste levensjaar,  toont een beeld in de stad van een rijke familie wier kind net is gedoopt. Hierbij respecteerde De Vigne de klederdracht uit die tijd (hij schreef er zelfs een handboek over).
Maar meer dan dat, kaartte hij in het werk de sociale wandtoestand aan: links zie je een koppel dat arm is, waar de moeder ook een kind in de armen heeft.
Merk op dat dit schilderij in 1862 is gemaakt. De opkomst van de industrie had voor de bevolking niet de gehoopte welvaart gebracht, integendeel. Mensen werden uitgebuit in de spinnerijen. Ook in dat jaar ontstond de kerkhovenoorlog in Gent. De liberale burgemeester Charles de Kerckhove-de Denterghem had beslist om een kerkhof aan te leggen (de huidige Westerbegraafplaats) waar elk mens kon begraven worden. De bisschop Bracq weigerde het kerkhof te wijden en zo ontstond een discussie die decennialang zou duren, wat het kerkhof de naam 'geuzenkerkhof' bezorgde. Het is een begraafplaats in Engelse langschapstuin zoals Pere Lachaise in Parijs. De moeite om eens te bezoeken!

107 schilderijen worden aan deze anonieme Vlaamse schilder toegeschreven. Veelal zijn het lezende of musicerende vrouwen die tot de taille worden afgebeeld. Vandaar de noodnaam 'halffiguren' voor de schilder. De schilderijen dateren tussen 1525 en 1550. Dit is er eentje van.

We zien een vrouw musiceren op een luit. De partituur voor haar is de bladmuziek van het lied 'Si j'ayma mon amy'. Begin 16de eeuw was het lied zeer populair en er zijn diverse variaties van teruggevonden. De oudste versie dateert van 1505-1506, gevonden in een boek toebehorend aan Jérôme Lauweryn van Watervliet, schatbewaarder en hoveling van Filips de Schone. De langste en bekendste versie is die van het boek van Françoise de Foix, echtgenote van graaf van Chateaubriand en maîtresse van koning Frans I van Frankrijk.

Op het schilderij ligt de partituur open op de tekst: Si j’ayme mon amy trop, plus que mon mary se n’est pas des mervelles ('Als ik van mijn vriend meer hou dan van mijn man, is dat geen wonder'). De muziek kan je HIER horen.

Op het schilderij maakt de schilder nog een verwijzing van overspel: achter de vrouw staat bij het venster een zalfpot met als handvat een mannefiguur. De zalfpot is een attribuut van Maria Magdalena.
Over die Maria Magdalena: in de vier evangeliën komt ze voor als volgeling van Jezus die bij haar zeven demonen had uitgedreven. Nergens in de bijbel wordt er gewag gemaakt dat ze een prostituée is. Dat beeld van prostituée is pas ontstaan door paus Gregorius I in 591 na Christus, toen hij in zijn paasrede Maria verwarde met twee andere vrouwen uit de evangeliën.
De eerste was een naamloze vrouw "die een zondig leven leidde", wier zonden niet worden beschreven, die zo ontroerd was door de aanwezigheid van Jezus dat ze huilde aan zijn voeten, ze afveegde met haar haar, ze kuste en ze overgoot met zalf of parfum uit de albasten kruik die ze bij zich had. Toen de gastheer klaagde dat Jezus dit niet van een zondige vrouw mocht aannemen, antwoordde Jezus dat zij meer gastvrijheid had getoond dan hij (Lucas 7: 36-50).
De tweede verwarde vrouw was Maria van Bethanië, de zus van Martha en Lazarus, die aan Jezus' voeten zat om naar hem te luisteren terwijl Martha klaagde dat zij al het werk moest doen. Jezus verdedigde Maria door te zeggen dat ze beter had gekozen (Lucas 10:38-42).
In zijn paaspreek voegde Gregorius alle drie de vrouwen samen onder de naam Maria Magdalena en voegde er nieuwe ideeën aan toe, die veel verder gingen dan de evangelieverslagen.
Nu werd Maria Magdalena geïdentificeerd met de anonieme vrouw die "een zondig leven leidde", en haar zonde was prostitutie, waarvoor ze zeven demonen door Jezus liet uitdrijven, één voor elke doodzonde, en ze huilde vervolgens over Jezus' voeten en zalfde ze in berouw; en ze was ook de zus van Martha, die toegewijd naar Jezus luisterde terwijl Martha klaagde, haar pas ontdekte christelijke trouw verdedigd door Jezus. Aan het einde van de 6e eeuw werd Gregorius' nieuwe Magdalena verhaal een centraal principe in het Christelijk geloof. Hij maakte van zijn drie-in-één-vrouw de berouwvolle seksuele zondares bij uitstek.

Online zijn er sites waar je een cursus iconografie kan volgen. De prijzen hiervan zijn al gauw 250 euro en meer. Weggegooid geld, als je een paar regels in acht neemt bij het bekijken van schilderijen

1. Neem de tijd om een schilderij te bekijken.
2. Oordeel niet of je het al dan niet mooi vindt. De centrale vraag is: Wat heeft de schilder willen vertellen? Heeft hij uberhaupt iets willen vertellen? Waarom heeft hij het op die manier geschilderd?

Om deze vragen te beantwoorden en niets over het hoofd te zien is er een techniek:
1. bekijk het schilderij en zeg wat je bij de eerste oogopslag ziet: in het geval van het schilderij hierbij: een dame die op een stoel zit geeft een andere dame een muntstuk, terwijl een kind aan de rok trekt van de vrouw die het geld krijgt. (dit noemt: pre-iconografische beschrijving)
2. Noem alles op wat je op het schilderij ziet: een kamer met houten zoldering, een raam dat openstaat, een schouw met potjes en perziken of sinaasappelen op de schouw. Aan de schouw hangt een schilderij met twee naaktfiguren, achter de dame die zit hangt een spiegel waar je een gesloten deur ziet. De dame is rijk gekleed, heeft één voet op een stoofje, heeft oorbellen en een halsketting van parels, De andere dame met een emmer in de hand is soberder gekleed. Het kind is dan weer rijk gekleed in dezelfde kleuren als de rijke dame. Naast de rijke dame staat een lege stoel en een wasmand. Op het tafeltje dat een tafelkleed heeft staat een halvolle gesloten karaf en een drinkbeker. (Dit noemt de iconografische beschrijving)
3. Als laatste komt de iconografische interpretatie. Zijn er voorwerpen die mogelijks een diepere betekenis kunnen hebben? Zijn er vreemde voorwerpen die er niet thuishoren? Waarom heeft de schilder die voorwerpen geschilderd? Deze vragen beantwoorden vraagt soms opzoekingswerk. Elke cultuur heeft zijn symbolen, zoals bvb religieze schilderijen, mythologische thema's...

Dit is een schilderij uit 1670 van Pieter de Hooch. Het onderwerp heet 'genreschilderij', een huiselijk thema met een verborgen betekenis die vaak moraliserende of erotische verwijzingen heeft. Deze taferelen was heel gekend in die periode in Holland.
Volgende zaken verwijzen naar erotiek: het naaktschilderij, het stoofje, de parelketting (oesters), de wasmand (bed verschonen) en de vruchten op schouw (perziken zijn verwijzingen naar het vrouwelijk geslachtsdeel, zoals pruimen en dergelijke). De spiegel kan nooit de tafel weerkaatsen zoals hij is opgesteld. Blijkbaar wou de schilder de gesloten deur hiermee weergeven aan de andere kant van de kamer.

Er is dus een verwijzing naar iets erotisch. De vraag is dus: waarom geeft de dame aan de meid geld? Is het zwijggeld? Moet ze een boodschap overbrengen aan een minnaar? De dame draagt geen trouwring... is ze weduwe? Blijkbaar heeft de dame plots de meid geroepen, want ze heeft haar werk onderbroken. Dat zie je aan de emmer die ze nog in de hand heeft.
De sleutel ligt bij het kind, dat duidelijk het dochtertje is van de rijke dame. Die trekt aan de rok van de dienstmeid. Blijkbaar is het kind iets beloofd waardoor ze het huis wil verlaten. De rijke dame wil dus alleen zijn en stuurt de meid met kind wandelen. Het zakcentje zal een fooi zijn voor de meid of om de kleine er iets mee te kopen.

Nu heb je dus meer duidelijkheid over het schilderij. Geef toe dat je nu meer zag dan dat je louter oordeelt of het mooi is of niet. Hou wel steeds in het achterhoofd dat het een interpretatie is, met andere woorden: welke betekenis je er aan geeft, steeds moet je je afvragen: zou de schilder dit ook zo bedoeld hebben? 
In dit geval is de kans groot, want dergelijke tafereeltjes zijn er met duizenden geschilderd in die tijd met gelijkaardige symbolieken.
In het begin zal je soms uitleg moeten zoeken op internet, maar oefening baart kunde. Hoemeer je op die manier schilderijen bekijkt, hoe meer je de symboliek leert kennen en ze sneller zullen opvallen.

Landschapschilders moesten, voordat de verftube was utgevonden in 1842, vaak landschappen schilderen vanuit een raam of schetsen maken in openlucht en die nadien in het atelier omzetten naar een schilderij. Het was nu eenmaal heel omslachtig om de verf aan te maken met pigmenten in openlucht.
Dit is zo een schets van Theodoor Wilkens. Deze was rond 1710 vanuit Nederland vertrokken naar Italië. In zijn gezelschap reisde de Antwerpse schilder Hendrik Frans van Lint.
Zo gingen ze samen soms naar het platteland om schetsen te maken zoals dit. Op een gegeven ogenblik hadden ze hun parasol opgesteld in Ronciglione nabij Rome, en begonnen ze te schetsen, wat kijklustigen veroorzaakte. Ze zagen de vreemdelingen voor 'toovenaars'. Toen bij toeval dan een oud huis wat verder instortte, werd de massa agressief tegen hen. Een plaatselijk beambte kon hen van een lynchpartij vrijwaren. Na verhoor mochten de vreemdelingen terug beschikken.

In de 15de en 16de eeuw was er een grote toestroom van kunstenaars uit de Lage landen naar Italië. Zo is er een bergdorpje 'Gandino' (klein Gent) en daarnaast een dorpje Leffe op een boogscheut van Bergamo.
En ook in Rome hadden ze hun stekje: Vandaag bestaat nog steeds de kerk 'Sint Juliaan der Vlamingen' (San Giuliano dei Fiamminghi) in de Via del Sudario. Oorsprongelijk was het een pelgrimskerk voor Vlamingen, maar later werd het een samenkomstplaats voor Vlaamse kunstenaars. Op het plafond is zelfs een allegorische voorstelling van het graafschap Vlaanderen en de steden Ieper, Brugge en Gent, geschilderd in 1717. Maar zo hadden de Nederlanders hun 'Friezenkerk' in Rome en de Fransen hun 'Trinita dei Monti'.
De kerk is wel enkel op afspraak te bezichtigen of tijdens een concert in de kerk.

Mythologische scènes vragen veelal wat opzoekingswerk omdat we veelal de legenden vergeten zijn of zelfs niet kennen.
Minerva is de godin van de wetenschap en behoedster van de kunsten. Dit wordt op dit schilderij benadrukt met de voorwerpen aan haar voeten: boek, ganzeveer, weefspoel, luit. Haar elleboog rust op een schild met het gezicht van Medusa. Ze wordt steeds gehelmd voorgesteld en veelal met een uil aan haar zijde, symbool van wijsheid: de uil van Minerva. (ooit gebruikt als symbool door de Beierse Illuminaten van Adam Weishaupt).
Achter haar zit koning Midas met kroon en ezelsoren: symbool van de domheid. Om die symboliek te kennen met je dus de legende kennen...
Koning Midas was verzot op de muziek van Pan (panfluit). Apollo (bij de Romeinen: Minerva ) hield het echter bij haar luitmuziek. Alzo beslisten ze om een wedstrijd te houden en waarbij de berggod Tmolos zou oordelen.
Hij koos voor de luitmuziek van Apollo. Midas was met dit oordeel niet akkoord en zei dat zijn muziek toch veel mooier was. Tmolos oordeelde dat Midas niet waard was om mensenoren te hebben en kreeg daarop ezelsoren. Vandaar de 'domme' ezel dus.
Maar het gaat verder: Midas verborg de oren met een tulband, tot zijn kapper het ontdekte. De kapper wou zijn geheim bewaren, groef een put in de aarde en vertelde daar het geheim. Op de put groeide later riet die met hun geruis vertelden: 'Koning Midas heeft ezelsoren', waardoor iedereen het binnen de kortste keren wist. Hierna schaamde Midas zich zodanig dat hij stierf. En vandaar dus 'zich doodschamen'...

Dit schilderij is misschien wel hét toonbeeld van kunst als propagandamiddel. Het stelt de slag bij Waterloo voor op het moment dat men bericht krijgt dat de Pruisen ter hulp komen, wat de genadeslag voor Napoleon zou betekenen. Oorspronkelijk was het schilderij bedoeld voor Wellington, die centraal op het schilderij staat. Maar Willem II. van Nederland kocht het op. Hij staat namelijk linksvoor gewond afgebeeld op een brancard. Een mooi pronkstuk voor mijn nageslacht, zo moet hij gedacht hebben. 
Het zijn zo van die historiestukken waar je tenen van gaan krullen als je de ware geschiedenis kent. Op het schilderij is geen spatje bloed te zien, hoewel er naar grove schatting wel 50.000 doden waren en evenveel gewonden.

Met Waterloo moet ik steeds denken aan Nathan. Nathan Rotschild van de beroemde joodse bankiersfamilie. Hij was de eerste in Engeland die wist dat de Engelsen gewonnen hadden door zijn postduiven. Bliksemsnel kocht hij een massa aandelen op van de Engelse staatsfondsen, die uiteraard kort daarop aanzienlijk in waarde stegen.
Vijftien jaar later zou hij zijn gewonnen geld nog maar eens investeren. Met Queen Victoria beslisten ze om een staatje te maken waar die Slag van Waterloo plaatsvond: België. Haar neefje Leopold mocht koning spelen maar kreeg uiteraard een arm land. Investeren in industrie was dus aangeraden en wie bezorgde een lening? Nathan natuurlijk. Met het dictaat van Calais in december 1831 gaf hij een lening aan de Belgische regering. Een aanzienlijk bedrag van 100 miljoen aan een al even aanzienlijke rente van 5 procent!
De put was gemaakt en zou nooit nog gevuld worden. Belgen waren gedoemd om af te dokken...

Het had het Laatste Avondmaal moeten voorstellen, bedoeld voor de refter van de Dominkanen in de Basilica di Santi Giovanni e Paolo. Een gigantisch werk van meer dan 5 meter op 1,3 meter. Toen men het schilderij zag, haalde men er de Inquisitie bij en kwam het tot een proces. 
Men kon dan wel een bijbelse scène ietwat in de tijd verplaatsen, maar dit was ongehoord: zwarte slaven, dronkelui, een hond, dwergen,... Nergens was er enige soberheid of religieuze uitstraling te bemerken. Veronese zelf beweerde dat hij de lege ruimte gewoon had willen opvullen op het immense schilderij. 
Uiteindelijk verwijderde hij het schilderij en noemde het voortaan 'Feest in het huis van Levi', een verwijzing naar het Lucas-evangelie waar Jezus was uitgenodigd op een banket in Hst 5.
Het schilderij dateert van 1573, kort na het Concilie van Trente, waar  nieuwe strikte regels werden opgelegd (contrareformatie). Op dat moment had de Inquisitie nog niet zoveel macht in Venetië, anders was Veronese allang ter dood veroordeeld geweest.

Met het Concilie van Trente wou de Kerk terugkeren naar de essentie van het geloof, maar ook meer toezicht houden op de naleving van de regels. Op muzikaal vlak bvb. had de meerstemmige muziek zich in die mate ontwikkeld dat men terug wou keren naar Gregoriaanse gezangen of althans meer éénstemmige muziek. Palestrina werd in Rome hiervan de grote vertegenwoordiger. In Noord Italië (Venetië, Firenze, Rome,..) ontwikkelde zich echter een concertante stijl, waarvan de Vlaming Adriaan Willaert de grondlegger was. Deze stijl zou zich ontwikkelen in de instumentale muziek (concert) en zou verder gebruikt worden in de latere klassieke muziek.

Grote beroering in 1889 toen op het driejaarlijks Salon in Gent de monumentale houtskooltekening werd gepresenteerd van Jef Lambeaux, dat hij toen 'de Calvarieberg des Menschdoms' noemde.
Centraal staat 'de Dood', met daarrond een soort allegorische voorstelling van levensfasen en gevoelens: jeugd, moederschap, zonden, ouder worden... Het werk riep vooral controverse op in katholieke middens omdat niet een God centraal stond, maar de Dood.

Hoe dan ook: Leopold II liet het werk maken in marmer en dat werd geplaatst in een paviljoen aan het jubelpark. Deze rechthoekige tempel werd gebouwd door Victor Horta. Maar al snel (na drie dagen) diende het te worden onttrokken aan de publieke ogen en maakte Horta een houten barricade om het te verbergen aan het publiek. In 1910 maakte hij een gevel en verhinderde een stalen deur de toegang. (Lambeaux was dan al overleden). In 2014 bij de restauratie werd een houten deur geplaatst met een kijkgat. Vanaf 2015 is het werk sporadisch te bezichtigen.
'De menselijke driften' in het Horta paviljoen zie je HIER. Een afgietsel is ook te zien in het MSK Gent.
Nog terzijde: Jef Lambeaux had de wens geuit om begraven te worden bij zijn meesterwerk onder een eenvoudige steen. Na zijn dood werd hij onder zijn steen begraven op het kerkhof van St Gillis. Een bronzen zelfportret van de kunstenaar staat op het gemeentehuis van St Gillis.
Het beroemdste werk van zijn hand dat iedereen wel kent, is de Brabo-fontein in Antwerpen uit 1887.

Het is lang een hele heisa geweest of men al dan niet de goden mocht afbeelden. Die discussie was er in het begin van het christendom en zou zich herhalen tijdens de reformatie en contrareformatie. Protestantse kerken hebben nu eenmaal geen heiligenbeelden en zijn verder heel sober. Vandaar dat na de beeldenstorm in onze streken een grote vraag was naar religieuze schilderijen, terwijl in Nederland vooral vraag was naar het genretafereel in rijke huizen en portretten van de rijken.
Hoe dan ook: in 843 besloot de Kerk dat God en Jezus mocht afgebeeld worden. Men was toen allang daarmee begonnen in de vorm van iconen. Dergelijke iconen maken was op zich al een soort godsdienstige handeling. Zo moesten de pigmenten gemengd worden met wijwater, mochten ze enkel door mannen met baarden gemaakt worden, moest men van goede zeden zijn en artistieke experimenten waren uit den boze. Men diende de traditie te volgen. Ook moest men voor en na het werk een gebed opzeggen: het gebed van de icoonschilder:

Heer Jezus Christus, in uw goddelijke natuur zijt Gij niet te meten noch te beschrijven. Toen de volheid van de tijden aanbrak, hebt Gij tot heil van de mens geboren willen worden uit de maagd en Moeder van God, Maria.
Gij hebt de menselijke natuur aangenomen, gevormd uit slijk van de aarde. Gij hebt uw trekken willen afdrukken op een doek en zo koning Abgar genezen en hem het licht geschonken U te erkennen als de ware God. Door uw heilige Geest hebt Gij uw apostel en evangelist Lukas verlicht, zodat hij de schoon­heid kon weergeven van uw heilige Moeder, terwijl ze U als een klein kind in de armen hield.
Goddelijke meester van het heelal, verlicht ook het hart en de geest van ons, uw dienaressen en dienaren: geleid onze handen, opdat wij tot uw eer en tot uw grootheid uw icoon mogen schilderen, of de icoon van uw heilige Moeder, en van alle heiligen. Houd ons vrij van alle kwaad en vergeef de zon­den en fouten van allen die deze Iconen zullen vereren en gebruiken. Mogen ze eer geven aan de Schepper van al het goede! Amen.

Nog terzijde: voor het schilderen van de paus moest de schilder de traditie volgen en op zijn knieën het schilderij maken. David was de eerste die het aan zijn laars lapte, toen hij een portret van de paus Pius VII maakte in Parijs, naar aanleiding van de keizerskroning van Napoleon.

Dit genretafereel laat even het raden. Een man is een schimmel in de stal aan het roskammen terwijl een dame de stal binnenkomt. Had Ter Borch een diepere betekenis met het schilderij? We zien niet meteen verwijzingen naar iets erotisch. En toch klopt er iets niet. De man heeft een ongewoon hoofddeksel voor die tijd en de streek. En wat doet een dame met oorbellen en een gouden halssnoer in een paardenstal? Een afspraakje? Of een dame des huizes met een stalknecht? Het blijft wat gissen...
Terloops een kleine anekdote van Ter Borch. Op een bepaald moment maakte hij dit piepklein portret van 10cm op 9cm van Don Caspar de Bracamonte y Guzman, graaf van Peneranda. Ter Borch had tijdens het schilderen de gewoonte om te fluiten bij het schilderen. Dit werkte zo op de zenuwen van de graaf dat hij plots opsprong en wou vertrekken. Ter Borch excuseerde zich en zei dat hij er niet had op gelet omdat hij dat onbewust doet. De graaf keek even naar de vorderingen van het portret en zei: 'fluit dan maar wat verder...'