De dood als opgave

            Bij wijze van meditatie bij het jaareinde  leg ik je deze beschouwingen over een bekende wending van Martin Heidegger voor.

Ze zijn een uitloper van een lezing van Miel van Campenhout over Heidegger,  vorige maandag 18.12.06 in zaal Elcker-Ik, Antwerpen.

            Heideggers bekende wending: ‘SEIN ZUM TODE’, werd  door J.-P. Sartre in der tijd geïnfecteerd met een eenzijdige, tendentieuze en negatieve interpretatie. Zijn ten dode. Zijn tot aan de dood.

Meer dan twintig keer herhaalt Heidegger in Sein und Zeit dat het Dasein : “es in seinem Sein um dieses Sein selbst geht”.  Dasein moet achter het eigen Zijn achteraangaan! Sein is geen depositum dat je onbezorgd blijvend  in je bezit hebt, dat je blijvend en veilig in een safe kunt wegbergen en zo voor eeuwig en drie dagen kunt bewaren. Dasein heeft Zijn als een opgave, een constant uit te voeren taak. Geen be-zeten be-zit. Dat leerde Heidegger ons. Het Sein lijkt wat op het geluk: we lopen er steeds achterna, maar krijgen het nooit in onze te kleine  knuistjes te pakken.

Dat ‘zu Sein’ hebben we tot taak tot aan onze dood. Na onze dood kunnen we voor dat Sein niet zelf meer instaan. Dan Sein we ook niet meer op de wijze dat we er nu zijn. Al kunnen we nooit uit het Zijn wegvallen in het Niets, want dat bestaat immers niet. Dan valt ook alle Sorge voor ons Zijn weg. Definitief. Hoe definitief valt die zorg om ons Zijn ‘auf die andere Seite der Natur’ ( Rilke ) weg, dat blijft een onbeantwoorde vraag.  Onbeantwoordbare vraag.

Zo wijst ‘zum’ én op een grens én op een taak! Sterven is én een grens én een taak.

Tot aan  onze dood ZIJN we en hebben we vanuit ons eindig zijn  tot taak zelf met heel ons zijn voor dat Zijn instaan, het eigen behoud in het Zijn voor ons zelf te verzekeren. De dood is onze Zijnsgrens: tot aan onze dood Zijn we en moeten we daarvoor instaan. Nadien is ons verblijf in het Zijn niet meer onze zorg, noch onze taak. Dood is een ‘ontlasting’ van de zorg om het bestaan. Sein zum Tode Tot aan onze dood kunnen en moeten we om te overleven interageren met de dingen rondom ons, ‘weilen’ en ‘verweilen’ bij de dingen van de wereld, willen we zelf zijn en duren. We zijn  dan aanwezig bij de dingen van de wereld, en zij helpen ons ons zelf in stand te houden. Maar we verwijlen tevens voor de andere zijnden als beschikbaar, als inzetbaar, als dienstig, als ‘brauchbar’. Tot  aan onze dood staan we in ononderbroken wisselwerking met de dingen van de wereld; zijn we voortdurend opgenomen in een ononderbroken circulaire zijnstransfusie met onze Um-Welt, om ons in het Zijn te bestendigen. Tot aan onze dood houden we ons op die wijze in het Zijn staande. En ons zelf in het Zijn houden kan alleen met de bijdrage van vele en erg verschillende andere zijnden! Met een dragende wereld rondom ons. Intussen openbaren we, ‘epifaneren’ we, zodoende, ook allerlei aspecten van de compacte Weelde het Zijn. We Zijn, we ‘verweilen’ met de dingen rondom ons tot aan onze dood. Nadien????

We kunnen, tot aan onze dood, alleen bestaan  als vele en erg verschillende andere entia voor ons een plaats inruimen, en ons hun bijdrage welwillend toeschuiven. Het dak boven ons hoofd, de lucht in onze longen, het voedsel in ons systeem.  Dit is de ‘horizont’, de achtergrond of het referentiekader waarbinnen ik wil nadenken over de dood. Meer bepaald over euthanasie. Of over de vraag of onze dood ook een taak is.

Ik vind het euthanasiedebat nogal eng, enggeestig zelfs. Er wordt met oogkleppen op door een nauw kiertje naar het probleem gekeken. In het debat over euthanasie verneem je wel uiteenzettingen over regels en wetten, over procedures, over spuitjes, over pillen, over individuen, over zelfbeschikking.

Men vergeet dat het individuele sterven  een plaats heeft in het omvattende geheel van de geschiedenis, van de gang van de mensheid door de geschiedenis. In de  om- en bevattende maatschappij en wereld. De generaties moeten elkaar opvolgen. De ouderen moeten daarom plaats maken voor de jongeren. Dat al de mensen blijven leven, is toch onmogelijk! Stervend maken we plaats vrij voor anderen, voor andere interacties. Stervend trekken we onze buik zo in dat anderen onze zijnsruimte krijgen en kunnen innemen. Stervend stellen we de wereld ter beschikking van de na-komelingen.  Sterven is plaatsruimen. Is voor anderen de zon laten schijnen. Dat aspect hoorde ik nooit vermelden in het euthanasiedebat!

Zolang we leven, delen we de wereld met de anderen. De kosmos, de Aarde, de elementen, de flora en fauna, de cultuur en de medemensen maken ons door een continue zijnstransfusie het leven mogelijk. Zij helpen ons ons zelf in het Zijn te houden. Pas door die universele interactie tussen alle zijnden kunnen zijn, kunnen we humaan leven. Dat is een geschenk dat ons elk ogenblik van elders gratis wordt toegeschoven. Levend vinden we die ononderbroken zijnshulp op elk ogenblik als vanzelfsprekend. Te gedachteloos, te vanzelfsprekend! En dat geschenk, die genade blijft ook onopgemerkt en onbesproken.. Spijtig genoeg verontrusten die blindheid, die onnadenkendheid en die ‘omerta’ ons niet. We vinden het ook heel normaal en onbesproken dat anderen voor ons plaats inruimden! Allen die ons voorgingen! De wisseling der generaties!

Zou het daarom niet normaal zijn dat ook wij op onze beurt voor onze na-komers plaats inruimden,  ruimte gaven aan de komende generaties en dus niet zo lang mogelijk, zelf met medische hardnekkigheid, onze stoel warm hielden? Zou het niet wenselijk zijn dat wij, op onze beurt,  plaats maakten voor de aanstormende jongeren?

Mag ik nog een stap verder gaan? Ook tijdens ons leven moeten wij ‘verstervingen’ doen, moeten wij onze buik intrekken,  de buikriem aanhalen om plaats en ruimte en beschikbaar te maken voor anderen, om ze zijnsruimte geven, om voor anderen de zon in het water laten schijnen. We mogen niet nu alles opsouperen, nu alle grondstoffen opgebruiken , verkwisten en uitputten. En we mogen hen zeker niet met onoplosbare problemen opzadelen.   Dat is het echte altruïsme. Respect, ‘Ruch’, voor de anderen, levensruimte, nooddruft, belastingen, goede werken, steun voor 11.11.11., vrijwilligerswerk,  etc.

Ik vind dit een onmisbare opening in de discussie over euthanasie.  Een zinvolle verruiming van de discussie. Een ‘window’. Een bruikbare denkpiste.  

Ik denk dat we in Heidegger entrées vinden om over de echte ethische problemen van onze tijd na te denken.

23-12-2006 om 11:36 geschreven door Ramulus