Jan Dumon over kerk in derde wereld:

‘Kerk schept kader voor wereldwijde verbondenheid’

Hilde Ingels

In het kader van de Wereldmissiemaand vindt op vrijdag 20 oktober in Leuven een colloquium over solidariteit en Wereld-Missiehulp plaats. Jan Dumon, de secretaris-generaal van de Romeinse Congregatie voor de evangelisatie van de volkeren, belicht er de dienst van de kerk aan de derde wereld. Tertio sprak met hem.


Hoe kan de kerk de derde wereld een dienst bewijzen?
,,De eerste dienst is mensen op het spoor brengen van de levende God. De kerk moet niet in de eerste plaats zeggen: ‘Kijk eens wat we allemaal doen.’ Een samenleving heeft nood aan burgers die een ander referentiepunt hebben dan hun eigen ik. Er zijn mensen nodig die zeggen: ‘Ik ontvang mijn leven en ik ben deel van een grotere orde.’ Hoe kunnen zes miljard mensen anders vreedzaam samenleven als iedereen vindt dat alleen het eigen individu telt? Een ideologie die stelt dat het eigen individu en de eigen vrijheid de norm zijn, is een destructieve ideologie.

Een tweede dienst van de kerk aan het Zui-den is mensen verzamelen tot kerkgemeenschap. Niet een gemeenschap die zich opstelt tegenover de ander, maar voor en ten dienste van de ander, zodat het leven in de hele wereld vooruitgaat.’’

Moeten we ‘kerk’ verstaan als de westerse kerk?
,,Helemaal niet. De katholieke kerk is een wereldwijde, universele kerk. De beweging van Jezus Christus is een universele beweging. De uitdagingen van het zuiden moeten worden bekeken vanuit het perspectief van een wereldwijde verbondenheid. In de katholieke kerk voel je iets van wat globalisering kan zijn. Mensen ervaren dat er een kader is waarbinnen het er niet toe doet waar je vandaan komt, van welke etnische groep je bent of wat je geschiedenis is. Niet dat het allemaal om het even is, maar ik denk dat de kerk ons kan helpen af te stappen van het ‘wij tegenover de anderen’-model. De grootste uitdaging voor de wereldbevolking is immers te leren leven in een context van globalisatie. Zowel lokaal als internationaal stellen we vast dat dit niet eenvoudig is. We moeten dat leren, niet door erover te praten, maar door het toe te passen. Ik apprecieer dat de katholieke kerk dat probeert te doen.’’

Welke dienst bewijst het Zuiden aan de kerk?
,,Aangezien de kerk universeel is, worden we uitgenodigd onze problemen in hun spiegel te bekijken, en niet alleen in de onze. Als we daarin slagen, worden een aantal zaken relatief. In dat perspectief zijn de grote problemen van de kerk niet of priesters mogen trouwen en of vrouwen al dan niet priester mogen worden. De grote uitdaging is of we ook in de praktijk kunnen brengen wat we belijden: dat voor God iedereen gelijkwaardig is. Onze westerse kerk neemt het Rome vaak kwalijk dat het niet meteen op elke nood van de westerse kerk inspeelt. In Vlaanderen denken we nogal snel dat wij een representatief staal zijn van ‘de’ kerk.’’

In het globaliseringsdiscours wordt wel eens gesteld dat het goed zal gaan met ons als we ervoor zorgen dat het goed gaat in het Zuiden. Moet de kerk uit zelfbehoud solidair zijn met het Zuiden?
,,Ik geloof echt niet dat onze kerk de universele kaart trekt uit zelfbehoud, opdat bijvoorbeeld de kerk in het Zuiden zou groeien. Onze kerk blijft gewoon trouw aan wat de eerste generatie christenen heeft begrepen, namelijk dat de zaak van Jezus Christus niet alleen een joodse zaak was, maar iets van de hele mensheid. Overal in de wereld neemt de kerk het op voor vluchtelingen en asielzoekers, vanuit een diepe Bijbelse reflex. Onze roots liggen immers bij een groep vluchtelingen die hebben beleden: ‘Wij zijn gered omdat er een God is die ons erdoor heeft geholpen.’ Het is het getuigenis van mensen die nergens en niemand waren en plots iemand zijn geworden. De Europese bisschoppen, die zich niet gemakkelijk op politiek terrein begeven, nemen in dat verband een duidelijk standpunt in. Dat is opmerkelijk en sterk evangelisch.’’

Het Zuiden wordt in zijn ontwikkeling vaak geremd door geweld en interne conflicten. Hoe gaat de kerk daarmee om?
,,De grootste bijdrage aan ontwikkeling op lange termijn is werk maken van educatie, zodat mensen beseffen dat er geen menselijke rassen zijn, maar dat we allemaal dezelfden zijn naar Gods beeld en gelijkenis. Ik geloof niet dat je echte menselijkheid bereikt buiten het vrije engagement van mensen. Je kunt allerlei initiatieven nemen om kwaad, geweld en terrorisme te bekampen, maar uiteindelijk is het voor iedereen beter wanneer zo weinig mogelijk mensen er belang bij hebben oorlog te voeren. Dus moet je haarden van ongelijkheid zoveel mogelijk bekampen.’’

Hoe is de kerk aanwezig in landen waar ze in de minderheid is?
,,De kerk is een internationale gemeenschap met een internationaal netwerk. Ondanks het feit dat de katholieke kerk in veel landen een kleine minderheid is, zorgt haar universele karakter voor een sterke sociale presentie. De kerk is vaak werkzaam op het terrein van onderwijs, medische zorg en zorg voor marginalen. In India en Senegal is dat opvallend. Dat is volgens mij trouwens een van de redenen waarom de dialoog met de moslims in Afrika beter loopt dan elders. Op die manier draagt de kerk sterk bij tot een harmonieus samenleven. Veel mensen ervaren immers dat ze enerzijds worden gerespecteerd in hun geloof, maar anderzijds degelijk onderwijs kunnen genieten in katholieke scholen.’’

Kan de Romeinse curie als instituut dienstbaar zijn aan de wereld?
,,Ik denk het wel. Ofwel zie je de curie als het geheel van diensten en netwerken van het Petrusambt om communicatie en communio waar te maken. Ofwel zie je Rome als het hoofdkwartier waarvan de plaatselijke kerken een soort bijkantoren zijn. In die visie moet het hoofdkwartier efficiënt regeren, sanctioneren en regels opstellen, terwijl de hulpkantoren verantwoording zijn verschuldigd. Die kerkopvatting bestaat helaas nog, maar dient de zaak niet.

Toch maak ik me wat zorgen over de huidige centraliserende tendensen in Rome. Zo merk ik bij de beleidsverantwoordelijken in de congregatie voor de Evangelisatie van de volkeren een groot wantrouwen ten aanzien van de vorming in universiteiten wereldwijd. Daartegenover staat een abnormaal groot vertrouwen in de vorming die in de eigen instellingen in Rome wordt gegeven. Er is een trend om bisschoppen, seminarierectoren en professoren te kiezen onder mensen die in het centrale huis zijn gevormd. Het is natuurlijk belangrijk dat er in elke lokale kerk mensen zijn die het reilen en zeilen van de centrale diensten kennen. Maar het is een enorme verarming te denken dat in de veertig procent bisdommen die van onze congregatie afhangen, het ideaal zou zijn dat iedereen in de school van ‘de partij’ is gevormd.

Een groot aantal bisschoppen en seminarierectoren die in het vorige pontificaat zijn benoemd, zijn in Rome gevormd, maar zo doe je volgens mij aan inteelt. Want die gekozenen vertolken de stem van hun meester. Het is goed loyaal te zijn, maar wat versta je daaronder? Dat je nooit hebt gepleit voor gehuwde priesters? Dat je nooit de encycliek Humanae Vitae in twijfel hebt getrokken?’’

Is het westerse kerkmodel zonder meer op het Zuiden toepasbaar?
,,We moeten dringend nadenken over de financiële haalbaarheid van de kerkmodellen in de niet-Europese landen. Als een bisdom niet in staat is zijn priesters nog maar het minimumloon van een dollar per dag te geven, dan heb je niet alleen een financieel, maar ook een pastoraal probleem. Een priester die niet genoeg heeft om gewoon maar te overleven, kan pastoraal zeker niet functioneren. Wanneer je toekomstige priesters vormt zonder rekening te houden met die sociaal-economische realiteit, heb je een probleem.

Een aantal kerken zit in grote nood. We moeten ons afvragen of het model van een achtjarige priesteropleiding nog houdbaar is. Want je haalt mensen weg uit hun sociaal kader en je moet hen bovendien hun hele leven lang fulltime onderhouden. Mijn gezond verstand zegt dat dit model steunt op een cultuurpatroon dat voorbij is, zeker in Europa. Onze maatschappij werkt zo niet meer.

In de derde wereld is dat model cultureel natuurlijk wel mogelijk. Want een jongere kan zijn droom waarmaken en krijgt bovenop de zekerheid van een stevige internationale omkadering. Natuurlijk krijg je dan volle seminaries. Maar al die priesters hun hele leven onderhouden, is economisch niet haalbaar.’’

Is dat een pleidooi voor een andere invulling van het ambt?
,,Ik heb nooit begrepen waarom een tijdelijk engagement in de kerk minderwaardig zou zijn aan een levenslang engagement. Hier wordt symboliek met zakelijke realiteit verward. Bij een huwelijk is het fantastisch als man en vrouw hun leven lang alles met elkaar delen. Maar dat is niet toepasbaar op mijn relatie met de kerk. De kerk is mijn vrouw niet. Die sprong kun je niet maken. Zelf heb ik beloofd mijn leven lang priester te zijn, en die belofte is niet niks. Maar je moet dat niet van iedereen vragen. Stel dat iemand op een bepaald ogenblik niet meer voltijds met levensbeschouwing wil bezig zijn, maar liever voor Colruyt zou gaan werken. Wat is het probleem?’’

Colloquium ‘Solidariteit in naam van wie of wat?’ naar aanleiding van twintig jaar Wereld-Missiehulp, georganiseerd door Wereld-Missiehulp vzw in samenwerking met de faculteit Godgeleerdheid van de KU Leuven & Ucsia. Op vrijdag 20 oktober, van 9.30 tot 17.00 uur, in de Kleine Aula van het Maria Theresiacollege, Sint-Michielsstraat 6 in Leuven. € 10, gratis voor studenten. Inschrijven op worldmissionaid@wmhelp.be of sara.annaert@theo.kuleuven.be.

[top]

Afdrukken	Tertio home	Inhoud Tertio 349