Ondermeer Petrie ging er nog van uit dat de Dynastieke beschaving van Egypte het gevolg was van een migratie naar Egypte bewoners vanuit Aziл, die men vereenzelvigde met de "Volgelingen van Horus" en dus de koningen van de Eerste Dynastie. W. Emery dacht dan ook dat de primitieve bevolking aanhangers waren van Seth. Peribsen gaat nu op een bepaald moment de Horus boven zijn serech vervangen door het Seth dier. Voor Emery was dit het bewijs dat de oorspronkelijke bevolking nog iets te betekenen had en misschien wel in opstand was gekomen zodat de koning het opportuun vond om niet alleen het totemdier te verwisselen maar ook om van naam te veranderen. Zijn oorspronkelijke naam Sechemib zou dan Peribsen zijn geworden. ¹

Nu weten we echter dat de Dynastieke beschaving het gevolg was van een zich ter plaatse ontwikkelende cultuur. Waarom Peribsen dan verkoos om Horus met Seth te verwisselen is nog steeds een een mysterie. In de traditionele (en dus latere) mythologie was Seth de aartsvijand van zijn broer Osiris en dezes zoon Horus. Maar het is helemaal niet zeker en zelfs niet zeer waarschijnlijk dat de Egyptenaren in de archaпsche tijd Seth als een bedreigende god aanvoelden.

Het lijkt dan ook wat ver gegrepen om in deze koning een soort van religieuze revolutionair te zien, genre Achnaton, zoals P.E. Newberry² en na hem Cerny, Grdseloff, Emery en anderen deden. Waarbij de koning de cultus van Seth zou ingevoerd hebben in de plaats van de Horus-cultus. De documenten waarover we beschikken voor deze periode zijn immers te weinig expliciet om hierover uitsluitsel te kunnen geven. De periode tot de regeringsaanvaarding van Chasechem is uitzonderlijk obscuur maar het lijkt niet onmogelijk dat de ganse periode van de dood van Ni-Netjer tot het aantreden van Chasechem veel vredelievender kan verlopen zijn dan we eerder dachten. Met zelfs de mogelijkheid van een overeengekomen splitsing van het land in een noordelijk en en zuidelijk deel. Daarentegen zijn we wel zeker van een belangrijke oorlogsactiviteit bij de aanvang van de regering van Chasechem.

F.Raffaele³ is er stellig van overtuigd dat de veranderingen in de koninklijke propaganda, die onbetwistbaar werden doorgevoerd door Peribsen, eerder als het gevolg van een diepe crisis in het midden van de Tweede Dynastie moeten gezien worden dan als de oorzaak ervan . Er waren zeker problemen en wat we nu zien zijn misschien alleen maar de middelen die aangewend werden om de crisis te keren.

Anderzijds blijft het mogelijk dat deze verandering wel reлle politieke implicaties met zich heeft meegebracht of dat zij er het gevolg van was. Hoffman ⁴ denkt bijvoorbeeld in de richting van de ontwikkeling van een nieuwe ideologie van het koningschap.

Sommigen zien niet alleen een verband tussen de verandering van de titel en de beslissing van Peribsen om begraven te worden in de necropool van de koningen van de Eerste Dynastie te Abydos maar ook met het feit dat men nergens, buiten Opper-Egypte, eigentijdse inscripties van hem vindt. Vandaar de veronderstelling dat hij misschien een afstammeling was van de Eerste Dynastie en dat hij alleen in Zuid-Egypte zou hebben geregeerd.

Nog een andere hypothese ziet in hem een usurpator die alleen in Opper-Egypte regeerde en zich te Abydos, bij de koningen van de Eerste Dynastie liet begraven om zich te legitimeren.

Er is nog steeds geen overeenstemming tussen de experten over de relatie tussen Peribsen en Sechemib Perenmaat. Door sommigen wordt deze laatste als een voorganger van Peribsen beschouwd door anderen dan weer als zijn opvolger en volgens nog anderen (ondermeer Emery) is Sechemib-Perenmaat dezelfde persoon als Peribsen die echter zijn Horus naam Sechemib in de Seth naam Peribsen liet veranderen. Een definitief bewijs voor ййn van deze stellingen is er niet. Maar nog een vierde hypothese die door D.Wildung en W.Barta werd gepropageerd dat Sened en Peribsen identiek zouden zijn lijkt mij toch definitief uitgesloten.

Zoals we reeds zagen onder het hoofdstuk gewijd aan Sened werden een cultus van Sened en Peribsen samen gevierd te Sakkara tijdens de Vierde Dynastie . De twee koningen zijn hier duidelijk onderscheiden van elkaar en niets schijnt er trouwens op te wijzen dat Peribsen in die tijd als een ketter diende gebrandmerkt te worden. In tegendeel zijn cultus werd goed onderhouden.

Peribsen's begrafenis omheining, nabij het Middenste Fort, te Abydos ⁵ bevindt zich naast deze van zijn opvolger Chasechem. Ook dit zou ongetwijfeld niet gebeurd zijn indien deze twee koningen vijandig tegenover elkaar zouden hebben gestaan.

Zijn graf ⁶ (P)en dit van Chasechem (V) echter bevinden zich dan weer respectievelijk aan de noord- en zuidzijde van de necropool van de Eerste en Tweede Dynastie te Oemm el Qa'ab (Abydos)

Besluit

Als besluit kunnen we stellen dat de mogelijkheid van een splitsing van het rijk gedurende de Tweede Dynastie al bij al toch wel reлel is. De aanleiding hiervoor blijft obscuur maar zou kunnen berusten op een crisis factor of op de moeilijkheid om het ganse land effectief te besturen. Tekens van burgeroorlog zijn er echter niet vууr de regering van Chasechem. Indien deze koning diende te vechten voor de hereniging van het rijk was het zeker niet tegen een van zijn voorgangers te Abydos ( of het er nu ййn of twee waren doet er in principe niet toe) maar mogelijks wel tegen rivalen, die vanuit Memfis over het noorden regeerden. Immers inscripties van Chasechem(oei) tonen verslagen vijanden en vermelden een overwinning op de "Noordelijken", zonder verdere bijzonderheden echter over wie deze verslagen vijanden waren.

Namen, tittels, identiteiten en de therorie over "de Periode van Seth"

Zoals we reeds aangaven is er geen bewijsstuk dat aantoont dat Sechemib en Peribsen twee op elkaar volgende namen waren van ййn koning. Een zegel inscriptie gepubliceerd door Petrie⁷ draagt de naam Sechemib - Peribsen (deze laatste naam dan wel geschreven als Per-en-ib). Later werd aangetoond dat dit echter diende gelezen als Sechemib - Perenmaat. Het voorkomen echter van materiaal met de naam Sechemib in een context die, qua datering , steeds met Peribsen in verband wordt gebracht (ondermeer te Oem el-Qa'ab en de omheining van het "Middelste Fort" te Abydos) geeft aanleiding tot twee hypotheses:

• ofwel veranderde Horus Sechemib/Perenmaat inderdaad zijn naam in Seth Peribsen
• ofwel volgde de enen koning de andere op en herbruikte hij voor zijn eigen begrafenis de gebouwen opgericht door zijn voorganger of voltooide hij gewoon deze monumenten.
  
  

  Anderzijds stelt D.Wildung, hierbij gevolgd door W.Barta, voor om Horus Sechemib te beschouwen als dezelfde persoon als de nesoet-biti Oeneg en Seth Peribsen als de nesoet-biti Sened. Het dient gezegd dat er voor de combinatie Sechemib-Oeneg geen enkel bewijs pro of contra kan worden aangehaald. Dit geldt echter niet voor het koppel Peribsen-Sened. De inscripties op de valse deur van het graf van Sjeri (Sakkara Mastaba B3) maken een duidelijk verschil tussen Sened en Peribsen ( zie het artikel over Sened). Bovendien is Sened zeker niet de nesoet-biti naam van Peribsen want die naam kennen we. Het is eveneens Peribsen zoals blijkt uit zegels en vaasinscripties. Dus deze hypothese kan definitief verlaten worden.

  
  

  Laten wij nu eens de epigrafische en archeologische documenten bekijken om de reltieve posities van deze twee koningen ten opzichte van elkaar te bepalen

  
  

  Cilinderzegel met de cartouche^3.1.1 en nesoet-biti naam van Peribsen

  Sechemib/Perenmaat en Peribsen zijn ofwel serech-namen of wel nesoet-biti/nebti namen. Op zijn minst vijf kortsondige opvolgers van Ni-netjer zijn alleen maar bekend onder hun nesoetbiti-nebti naam : Oeneg, Sened, Noebnefer, Neferkara en Neferkaseker ('Za' is ook voorgesteld als de Horus naam van Oeneg, maar dit is slechts een hypothesel). Om deze reden dacht Helck⁸ dat Ni-netjer misschien het rijk opgesplitste in twee delen en twee van zijn zonen aan het hoofd plaatste van respectievelijk Noord- en Zuid-Egypte.

  
  

  Seth naam van Peribsen is identiek aan zijn nesoet-biti naam

  De koning die in Memfis zetelde zou dan de nesoetbiti-nebti naam gedragen hebben en deze die in Abydos resideerde zou de naam in een serech gevoerd hebben. Dit heeft als gevolg dat de vijf genoemde koningen, tegelijkertijd met Sechemib en Peribsen van Abydos, zouden geregeerd hebben maar te Memfis. Om deze theorie te ondersteunen wijst Helck op het feit dat de bewuste vijf koningen geen enkel spoor hebben nagelaten in Opper-Egygte en dat Peribsen, maar ook Chasechemoei slechts sporadisch voorkomen te Sakkara. Dit kan natuurlijk ook op puur "archeologisch toeval" berusten maar er is waarschijnlijk meer kans om artefacten van de tijdens de regering van Peribsen en zeker van Chasechemoei te Sakkara te vinden (Gisr el Mudir, Trappyramide complex en de gallerijen van het westelijk massief) dan om de namen van Oeneg of Neferkaseker in Opper-Egypte aan te treffen. Want zelfs de drie eerste koningen van de Tweede Dynastie, die samen toch meer dan zeventig jaar regeerden, hebben niet bijzonder veel resten nagelaten te Abydos.

  
  

  Maar het probleem van de juiste begrenzing van de begraafplaatsen uit de Vroeg-Dynastieke Periode te Sakkara en Abydos is hierbij bijzonder belangrijk. Over het algemeen neemt men aan dat West-Sakkara nog wel eens veel meer materiaal zou kunnen bevatten dan West-Abydos. Al wijst Dr. Nabil Swelim er in een persoonlijke communicatie met F.Raffaele op dat er ook te Abydos niet ver van Oemm el Qa'ab nog een belangrijke massa graven en andere structuren te vinden zijn. Het zou interessant zijn  de opinie van Dr.Dreyer over dit probleem te kennen.

  
  

  Zes belangrijke zaken dienen uitgediept te worden om de zogenaamde "Sethiaanse Revolutie " van Peribsen en de waarschijnlijkheid dat hij alleen over Opper-Egypte geregeerd heeft en tevens zijn verhouding met Sechemib/Perenmaat te begrijpen.

  • 1) De betekenis van de koninklijke titels met name de Horus en nesoet-biti/nebti namen.
  • 2) De chronologie, annalen en koningslijsten
  • 3) De epigraphische data
  • 4) De archeologische betekenis en context van de monumenten te Abydos met name graf P te Oemm el Qa'ab en de omheining genaamd "Middelste Fort".
  • 5) Indirecte bewijzen voor de opdeling van het rijk
  • 6) Materiaal aangaande andere koningen.
    • 1. De betekenis van de titels

      a) Horus boven op de serech staat symbool voor het koninklijk paleis dat beschermd wordt door deze belangrijke god. Deze god wordt bovendien geпdentificeerd met de koning en het is dus de god-koning zelf die zijn eigen paleis, het land en al zijn inwoners beschermt. De sterkte en de betekenis van deze metafoor zijn van religieuze origine daar ze het concept van goddelijk koningschap, als oorsprong en oorzaak van het recht van de koning om het land en zijn inwoners als geheel te besturen, impliceren. De titel heeft dus een sterk religieuze betekenis.

      
      

      b)De nesoet-biti naam daarentegen heeft geen enkele religieuze betekenis. De titel legt vooral de nadruk op het geografisch aspect door de koning te assimileren met twee zaken ( bies en bij) die respectievelijk specifiek zijn voor het milieu van Opper- en Neder Egypte, die beide, vereend maar toch apart, het domein van de koning vormen.

      
      

      c/De nebti titel daarentegen heeft zowel een religieuze als een geografische waarde. Maar het is pas in een later stadium van het Oude Rijk dat deze titel apart zal gebruikt worden. In de Thinietentijd is hij dikwijls gekoppeld aan de nesoet-biti titel en is er vaak maar ййn naam voor de beide titels (vb. Nesoet-biti / Nebti Peribsen).

      
      
      
      

      Het is hoogst waarschijnlijk dat de koning zijn Horus naam verkreeg bij zijn troonsbestijging. De naam legde de nadruk op de magische of fysische kracht of op een andere eigenschap van de koning. , noemde een beschermingsgod, een totemdier, gaf een bedreiging, een doel, een wilsbeschikking of een wens te kennen (Christine Van Heertum, pers. comm. aan RF.Raffaele). Kortom deze naam was een programma, vergelijkbaar met de naam die de paus kiest bij zijn troonsbestijging. Het doel van de koning was een bepaald aspect van de god Horus, met wie hij geпdentificeerd werd, te benadrukken.

      
      

      Met uitzondering van de Seth naam van Peribsen was tot en met Snofroe de Horus naam de voornaamste naam. De nesoet-biti titel leidde de geboortebnaam in. Ni-netjer was de eerste koning die zijn eigen naam ook als Horus naam aannam. Hij had om deze reden, evenals Peribsen slechts ййn naam voor de drie titels ( met mogelijks nog Ren als vierde "Gouden" titel.

      
      

      Het lijkt erop dat de nesoet-biti een meer politieke en burgerlijke uitstraling had en bij voorkeur werd gebruikt in een burgerlijke-economische context. De Horus naam was heiliger en was meer bestemd voor een omgeving van ceremoniл, cultus, magie, oorlog, eigendomsrecht , begrafenis en religie. Dit is echter geen rigiede regel en het gebruik kon veranderen naargelang de periode in de geschiedenis en context ervan.

      
      

      Er zijn geen gevallen van naamsverandering van een koning bekend vууr Chasechem. Maar er dient opgemerkt dat we een dergelijke verandering maar kunnen constateren bij koningen met goed gekende en langdurige regeringen (zoals Pepi I, Menthoehetep II, Amenhetep IV). Voor obscure of weinig bekende koningen, zoals deze waarover wij het hier hebben, is het zeer moeilijk om het weinige bewijsmateriaal waarover we beschikken juist te interpreteren en alleen het gekoppeld voorkomen van beide namen kan enige zekerheid bieden en dan nog. Qa'a b.v. schijnt twee verschillende nesoet-biti namen gehad te hebben ⁹

      
      

      Maar aan de andere kant kan men veronderstellen wanneer een koning van naam verandert de eerste naam verworpen wordt voor de tweede en dat het gepaard voorkomen bijna een contradictio in terminis is. Het paar Horus Sechemib/Seth Peribsen heeft al even weinig zin als sa Ra Amenhetep (IV) - Achenaton. Merken we terloops op dat de geografische oorsprong van Seth dient gezocht in de regio van Ombos (Nagada) Opper-Egypte en niet in de Sethroл nome in de Delta.

      
      

      Wat was dan de correcte volgorde? Was het Horus Sechemib Perenmaat > Seth Peribsen > Chasechem? Waarom zou de volgorde Seth Peribsen> Horus Casechem > Horus-Seth Chasechemoei de voorkeur verdienen op Seth Peribsen>Horus-Seth Chasechemwoei > Horus Chasechem ? Vragen die allemaal onbeantwoord blijven

      
      

      Men heeft echter geargumenteerd dat gezien Chasechem de ketterse Peribsen versloeg hij na de overwinning het embleem van zijn vijand ( Seth dus) zou overgenomen hebben als een gebaar van verzoening tegenover de verslagen vijand. Maar we hebben hogergop al uitgelegd dat de vijand van Chasechem eerder in het noorden dient gezocht ( hetzij de koning van Memfis of rebellen in de Delta) en dat Peribsen niet echt in aanmerking komt. Maar om het ganse verhaal nog wat ingewikkelder te maken is er wel een kans dat Chasechem met Peribsen de strijd aanbond maar alleen maar als:
      
      

      A)de burgeroorlog zou zijn uitgevochten tussen de regerende families te Nagada (of Abydos) waarbij deze van Nagada dan de volgelingen van Seth en noordelijken fractie zouden zijn en de anderen van Hierakonpolis dan de volgelinegn van Horus en dus de zuidelijken.
      
      B)en als daarbij Horus Chasechem en Horus-Seth Chasechemoei twee verschillende koningen zijn de eene van Nechen en de andere van Thinis.
      
      

      Dit laatste zou dan evenwel betekenen dat tijdens deze stormachtige periode er koningen zetelden te Memfis in het noorden en te Nechen en Thinis in het zuiden waarbij dan pas na de eenmaking van de twee zuidelijke rijken het ganse land onder Chasechemoei zou verenigd worden . Tegen deze laatste theorie echter plijt de quasi pijnloze overgang Peribsen-Chasechemoei

      

      De eerste volzin in hiлrogliefen nml een zegelinscriptie(zie hierboven) zou eveneens naar Chasechemoei kunnen verwijzen :"Peribsen heeft de Twee Landen aan zijn zoon overgemaakt" waarbij deze twee te Abydos begraven koningen dan kunnen beschouwd worden als tot dezelfde stam behorend en met dezelfde bedoelingen strijdend, namelijk de vereniging van de twee landen, maar dat dit pas lukte onder Chasechemoei.

      I

      Indien dit nu allemaal zo is gegaan , waarom dan werd in de eerste plaats het land verdeeld. Als we aannemen dat Ni-netjer het rijk aan twee van zijn erfopvolgers naliet ¹⁰, dan kan men dit beschouwen als de verdeling over twee personen van een prerogatief dat voordien door een persoon met macht over de Beide Landen werd uitgeoefend. Dit moet als een zeer "on"-mythische en "on"-gewone situatie zijn overgekomen en zal niet zomaar zonder reden zijn uitgevoerd. Misschien hadden de kroonprinsen allebei evenveel rechten ( tweeling ?) of werd het toch zo voorgesteld door de koninklijke propaganda. Echt nieuw was de situatie nu ook weer niet want het probleem had zich waarschijnlijk al voorgedaan tijdens, de nog chronologisch onzekere opvolging post Qa'a (contra Dreyer) en werd bovendien ook weerspiegeld in de klaarblijkelijk zo uitgebalanceerde machtsverhouding tussen de koningen van de Eerste Dynastie, begraven te Abydos en hun hoge functionarissen, begraven te Sakkara. Mogelijks waren de koningen van This nog steeds niet in staat om de volle controle over een zo uitgestrekt gedeelte van het land ferm in de hand te houden en gaven ze hun macht door aan een dignitaris, die te Memfis resideerde en hier een macht bezat die bijna gelijk was aan deze van de koning. Een echte onderkoning dus.

      Deze delicta kwestie die verband houdt met de grootte van de graven te Memfis werd opgelost door Kemp en later door opgravingen van D.A.I.K. Aangenomen werd dat de koninklijke graven te Abydos, die kleiner leken dan deze van Memfis, in werkelijkheid wel groter waren omdat ze naast de echte graven te Oemm el Qaab ook de meer noordelijk gelegen begrafenisafsluitingen omvatten. Bovendien moeten we ook onthouden dat er een evidente pariteit en analogie aanwezig is tussen de koningsgraven te Abydos en de door de koning verleende graven voor een hoge functionarissen te Sakkara.

      Deze functionarissen waren het "evenbeeld" van de koning en moesten dus dezelfde autoriteit uitstralen als de koning zelf zowel in hun handelen als door hun monumenten. Waarom de koningen zo een macht verleenden aan deze vertegenwoordigers is nog een mysterie maar hoogst waarschijnlijk is het omdat op die manier de functie van de staat beter tonder controle te houden was of misschien om een zekere politieke of economische dreiging in toom te houden. Bij het begin van de Tweede Dynastie is de situatie omgekeerd. De koning en de hoofdstad bevinden zich nu te Memfis maar een crisis van de monarchie zou Ni-Netjer gedwongen hebben de macht te splitsen in twee bijna gelijkwaardige delen: de nesoet-biti koning te Memfis met misschien wat meer politieke macht en de Horus-Seth koning in het zuiden met mogelijks wat meer religieuze authoriteit. Het is niet onmogelijk natuurlijk dat een moeilijkheid in de successie of een economische factor ( denk aan de lage Nijlstanden onder Ni-Netjers regering ) ook een beslissende of alleen maar een onderschikte rol speelden in dit scenario.

      Initiлel zou men deze splitsing alls onvermijdelijk aanvaard hebben maar eens de welvaart terugkeerde in het land en er een sterke persoonlijkheid als Chasechem de witte kroon droeg zal de terugkeer naar de eenheid het eerste geweest zijn waar hij zijn aandacht op toespitste en bovendien ook verwezenlijkte.

      
      
      
    • 2.Chronologie, analen en koningslijsten.

      Chronologisch zijn er twee mogelijkheden: ofwel regeerden de ongeveer negen koningen van de Tweede Dynastie allemaal na elkaar ongeacht de plaats waar ze resideerden. Deze periode zou dan ongeveer 140-150 jaar hebben geduurd. Ofwel regeerden enkelen tegelijkertijd. De ene in Memfis de andere in This. Na Ni-netjer, zouden dan Oeneg, Sened, Noebnefer, Neferkara en Neferkaseker gedurende een twintigtal jaar in Memfis geregeerd hebben terwijl Sechemib - Peribsen de troon bezette(n) in This. In dit geval wordt de totale duur van de Tweede Dynastie teruggebracht op 120-130 jaar

      
      

      In de lijsten uit he Nieuwe Rijk kan men twee varianten onderscheiden. De lijst van Abydos kent slechts vijf cartouches toe aan de Tweede Dynastie: met alleen Wadjnes (Oeneg) en Senedj voor Chasechemoei (Djadjatepi). De canon van Turijn en de lijst van Sakkara zijn vollediger en gelijkvormig aan elkaar: na Wadjnes en Senedj vindt men er 'AaKa (Neferka), Neferkaseker en een aanwijzing voor een lacune¹¹ gevolgd door Chasechemoei (Bebti). Manetho kan beschouwd worden als sterk aan deze laatste lijsten aan te leunend.

      
      

      Nu, zelfs al we zouden aanvaarden , zoals Wildung doet, dat Oeneg en Sened identiek zijn aan Sechemib en Peribsen (maar we hebben hogerop uitgelegd dat dit niet mogelijk is) dan nog ontbreken er koningen op deze lijsten. Waarom ?

      
      

      Alhoewel de lijst van Sakkara en de papyrus van Turijn gelijkvormig zijn moeten we deze toch apart behandelen de eerste heeft een meer religieus karakter en de papyrus is meer practisch van aard.

      
      

      De lijst van koning Sethi in de tempel te Abydos en de lijst (van iets latere datum) in het graf van Tjoeloi12, opzichter van alle werken vande koning, te Sakkara daarentegen hebben beide hetzelfde doel namelijk een positieve invloed uitoefenen op deze personen die de herinnering aan deze koningen levendig hielden door het schrijven van hun naam. Alleen op religieuze basis zou men hier die koningen uitsluiten die bekend waren als of deze waarvan men alleen maar vermoedde dat ze usurpator, vreemdeling of ketter waren. De Hyksos en de Amarna koningen worden dan ook niet vernoemd.

      
      

      Een koning zoals Peribsen was in de tijd dat men deze lijsten opstelde reeds een figuur uit een ver verleden. Het feit alleen dat men wist dat hij de god Seth op zijn serech voerde kan reeds genoeg geweest zijn om hem als een ketter te bestempelen; al voelde men dat in zijn tijd en op zijn minst tot in de Vierde Dynastie niet zo aan ( cfr valse deur in het graf van Sjeri),

      
      

      De papyrus van Turijn en de analen steen zijn meer betrouwbare documenten. Beide dateren echter ook van lang na de feiten (respectief de Negentiende en de Vijfde Dynastie) maar hun doel was een louter catalogeren van de regeringen en hun duur, een soort calender dus . Het waren geen religieueze objecten al kunnen ze wel in een tempel bewaard geweest zijn.

      De Hyksos worden in de papyrus van Turijn echter wel genoemd ^13>. Dus de bedoeling van de schrijver is hier inderdaad het opsommen van de koningen en hun regeringsduur. Maar zonder dat hij wist ( zoals trouwens ook Manetho) dat de bronnen die hij copiлerde gelijktijdig regerende koningen soms niet naast maar achter elkaar opsommen.

      
      

      Het is dan ook buitegewoon spijtig dat er van de annalensteen (ca 2 m x 1m) slechts fragmenten resten. Aan de hand van deze fragmenten werd door het werk van W.Kaiser, W.Helck en W.Barta tussen 1961 en 1987 een reconstructie van de steen gemaakt. Hun reconstructies en conclusies zijn gelijkaardig maar zijn allemaal gebaseerd op de jaarlengte van de regeringen zoals ze niet alleen door eigentijdse documenten maar ook door de Papyrus van Turijn worden geleverd . Dit dient men steeds voor ogen te houden want de afmetingen van de steen zouden wel eens volledig anders kunnen uitvallen en een paar decimeter min of meer kan hem heel wat jaren schelen.

      
      
      
      
      

      Wat kan er nu al zo afgeleid worden uit deze reconstructies¹⁴? Lijn IV omvat ongeveer 120 jaar. Het rechtse derde vinden we Hotepsechemoei en Nebra (niet bewaard gebleven), het centrakle derde omvatte Ni-netjer (6 jaar rechts van de Palorme steen , 15 jaar op de Palermosteen, en circa 15 jaar links van de Palermosteen en circa 10 jaar op lijn IV van het Cairofragment ( onleesbaar) het linker derde (waarvan circa 5 jaar op het Cairo fragment na Ni-Netjer en nog ongeveer 35 jaar links vn deze steen.) zouden dan de koningen vууr Chasechemoei moeten omvatten. Chasechemoei moet in het begin van lijn V hebben gestaan onder Hetepsechemoei. De vermelding van een bronzen standbeeld op de Palermosteen V,4- heeft niets met zijn eigen regering vandoen. Het dateert van het einde van de regering van zijn opvolger, Nebka of Djoser. We mogen dus besluiten dat binnen de laatste 40 jaar alle koningen tussen Ni-Netjer en Chasechemoei dienen geplaatst.

      
      

      Hoe kunnen we nu best deze 40 jaar verdelen. We kunnen speculeren op 20 jaar ( elk vier jaar) voor de vijf koningen Oeneg, Sened ,Noebnefer,Neferkara,Neferkaseker en 16-20 jaar voor Sechemib - Peribsen. Als we aannemen dat de priesters van de Vijfde Dynastie deze steen gebruikten om de verlopen jaren in de geschiedenis van Egypte te kunnen bijhouden ( zoals een moderne kalender maar met jaren ipv dagen) dan kan men zich moeilijk voorstellen dat men gelijktijdig regerende koningen zo maar na elkaar opnam. In ons geval zouden de twintig jaar dat de koningen in Memfis regeerden en de twintig van de koningen in Abydos er dan samen veertig worden. Er zijn dus drie mogelijkheden:

      • Ofwel gaven de schrijvers van de analen verkeerde informatie omdat ze de juiste toedracht van de geschiedenis van een periode die ongeveer 10 generaties (250 jaar) voor hen lag niet meer wisten of maakten ze fouten in de interpretatie van de documenten waarover ze beschikten.
      • Of de steen zou een lijst van opeenvolgende koningen zijn en bechouwde eventuele overlappingen van regeringen als dusdanig.
      • Maar er is nog een mogelijkheid ! Namelijk dat de functie van de steen niet een soort almanak was, zoals dikwijls wordt verondersteld, maar dat hij ook een historisch verhalende functie bezat en dan kunnen er om verschillende redenen ook koningen zijn weggelaten.
      
      

      De veertig jaar omvatte dus waarschijnlijk de niet overlappende regeringen van de koningen van het einde van de Tweede Dynastie, al kan men ook veronderstellen dat op en of andere manier een aanduiding van overlapping kan zijn aangebracht. Maar vermits het hier om een monument van Memfitische strekking gaat lijkt het waarschijnlijker dat men de "zuiderlingen" niet heeft vermeld. Zo kan men bergrijpen dat Peribsen zonder als ketter of usurpator te zijn beschouwd toch uit de boot gevallen is. Maar dan komen we op een periode van veertig jaar die moet opgevuld worden met koningen als Noebnefer en Neferkaseker. Er zouden ongetwijfeld nog meer koningen hebben geregeerd dan de vijf die we tot nu toe kennen. Misschien wel tien of meer vermeldt F.Raffaele maar die zouden dan geen monumenten hebben nagelaten en ook niet op de lijsten voorkomen? Veertig jaar, als het ware een mini-tussentijdse periode met Egypte in de handen van totaal vergeten koningen ! Dit lijkt niet echt waarschijnlijk.

      
      

      Toch noteren we dat op de papyrus van Turijn en de Sakkara lijst een "hudjefa" ( een lacune in het originele monument of papyrus waarop men zich baseerde) voorkomt. Op beide lijsten komt het voor de verminkte naam van Chasechemoei en op de payrus is de lengte van deze periode bewaard; namelijk 11 jaar. Elf jaar is weinig ( maar niet onmogelijk) voor de duur van de regering van Peribsen. Bovendien weten we niet of de lacuna inderdaad een verwijzing is naar een onleesbaar deel van het oorspronkelijke document waarvan werd gecopiлerd ofwel dat de naam wel leesbaar was maar niet de moeite bleek om te vermelden. In elk geval is de schaarsheid van de overblijfselen een valide indicatie voor de relatieve kortstondigheid van deze critische periode.

      
      
      
      

  Vondsten

  Zegels

  
  
  

  Op sommige zegels wordt Peribsen vermeld met de titel "inw Setjet" d.i. tribuut ( veroveraar?) van Sedjet.¹⁵ Het determinatief voor stad ( ring met kruis erin) schijnt erop te wijzen dat deze stad binnen Egypte lag eerder dan dat het zou gaan om Syro-Palestina dat in het Egyptisch ook Sedjet genaamd werd. De stad is waarschijnlijk de identificeren met Sethroл¹⁶ in het noord-oosten van de Delta. In latere tijden was het een cultus centrum van de god Seth. Men zou kunnen aannemen, mits men dan ook aanvaardt dat Peribsen tevens in het noorden van het land regeerde, dat hij daar de eredienst van Seth zou hebben ingericht. Bewijzen kan men het echter niet.

  
  
  

  Sechemib. Veroveraar van de vreemde landen " heeft men gevonden op scherven van stenen vazen uit het Djoser complex. Verder zijn er echter van hem geen resten te Sakkara aangetroffen.

  
  

  Twee stиles¹⁷ ,waarvan Emery beweert dat Horus Sechemib er zijn naam liet op wissen nadat hij ze reeds had opgesteld in zijn graf te Abydos en de naam liet vervangen door Seth Peribsen ¹⁸ werden van hem gevonden vlak voor het graf toegeschreven an Peribsen te Abydos.

  
  

  Recent werd er te Elefantine een zegel gevonden van een ambtenaar werkzaam tijdens de regering van Peribsen.¹⁹. De ambtenaar wordt op de zegelinscriptie " de bezegelaar van alle dingen van Opper-Egypte" genaamd. Dit toont meteen aan dat er op zijn minst reeds tijdens het late gedeelte van de Tweede Dynastie ²⁰ te Elefantine adminsitratieve staatstructuren bestonden . Het feit dat een dergelijk verafgelegen post zich ontwikkelde onder de controle van zo een staatsstructuur kan alleen maar een index zijn van de voorspoed en de expansie van de Egyptische staat en is moeilijk verenigbaar met een periode van sociale ne religieuze onrust. De welvaart schijnt zich evenwel slechts tot de koninklijke familie te hebben beperkt.

  
  

  Te Beith Khallaf werd in mastaba K1, die men dateert tijdens de regering van Djoser, niettemin een zegel van Peribsen gevonden²¹

  
  .

  Ongepubliceerd zegel .Dit specimen is niet gepubliceerd en de oorsprong is onbekend, het zegel bestaat uit een soort bruine kalksteen met witte strepen ( hoogte 2,04 cm diam. 1,94 cm., inwendige diam. 0,68 cm.) Deze informatie komt van F. Tiradritti²². Het is te vergelijken met een gelijkaardig zegelafdruk ²³(maar dan zonder cartouche ) door Kaplony in 'Die Rollsiegel des Alten Reichs' II, 1981 tav. I. " gepubliceerd

  Vazen

  
  
  

  Nog eigenaardiger lijkt het feit dat Petrie in het graf van Merneith uit de Eerste Dynastie een fragmen van stenen vaas heeft gevonden waarop de naam van Peribsen voorkomt ²⁴. De enige mogelijke verklaring hiervoor is contaminatie, mogelijks door Amйlineau die niet zo voorzichtig omsprong met de opgeraven voorwerpen.

  Verder vernoemen we nog een cylindrische vaas in rode kalksteen waarop in reliлf de serech van Peribsen voorkomt. De herkomst van de vaas in echter onbekend.

  
  

  Het Graf P te Abydos

  

  Zijn enige monument is zijn graf te Abydos. Die eigenaardig genoeg maakt het deel uit van de groep graven uit de Eerste Dynastie. De bovenbouw is volkomen verwoest en het enige dat rest is de met tichelsteen beklede put van de onderaardse bouw. Deze bestaat uit een centrale grafkamer omringd door een aantal magazijnen. Het is eerder een armtierig bouwwerk en de bovenbouw meegerekend kan het niet veel groter geweest zijn dan 21 bij 18.5 meter. Ongewoon is dat de ingang zich aan de oostzijde bevindt .

  
  

  Volgens J.Vandier^x behoort het graf tot het type III-4 van Reissner.^y Het graf is dus flink verschillend van de graven van het eind van de Eerste Dynastie waar het zich tussen bevind. Het is niet omgeven door bijgraven van hovelingen of dienaars. De toegang wordt niet gevormd door een trap maar door een hellend vlak dat uitmond aan de zuidwestelijke hoek van het gebouw op een nauwe gang als het ware een wandelgang die het geheel van kelder en magazijnen volledig omringd. Deze gang wordt in vier ongeveer gelijke delen verdeeld door 4paar deurstijlen daar de put onveer de vorm van een vierkant heeft en de deurstijlen bij de hoeken van de buitenmuur geplaatst zijn. deze wandelgang kan gezien worden als een ontwikkeling van de vier lange gangen in het graf van Qa'a en zal zoals deze dienst gedaan hebben als opslagplaats. De binnenmuur van de wandelgang vormt als het ware een tweede maar dunnere omheiningsmuur onderbroken door twee deuren een in het zuiden en een in het noorden van de westelijke wand.

  Door de ondergane verwoesting is het binnenplan niet duideleijk herkenbaar. Men herkent wel zes kamers, drie aan de west en drie aan de oostkant aangeleund tegen de binnenmuur van de wandelgang. Ze zijn van elkaar gescheiden door dunne leemstenen muurtjes en geven uit op een kleine gang vanwaar men gemakkelijk van de ene in de andere kamer komt. Aan de binnenzijde worden deze kamers afgesloten door de oost- en westmuur van de grafkelder . Via de noordelijke deur komt men in eerst in een kamer en daarna in een voorkamer van de grafkelder vanwaar men naar het westen toe in twee achter elkaar gelegen, rechtstreeks communicerende kamers belandt. In het zuiden waar alle muren verdweneen zijn, ook deze van de grafkelder kan men vermoeden dat er dire direct met elkaar verbonden kamers waren , begrensd door de binneenmuur van de wandelgang en zuidelijke muur van de grafkelder. Deze zelf is rechthoekig van vorm en de ingangspoort bevindt zich in de noordwestelijke hoek.^Z

  De grafkelder is in te slechte staat om zekerheid te kunnen zeggen of hij een plankenvloer had en de wand met planken was afgezet. Deze hypothese lijkt nochtans geloofwaardig. In zijn rapport beweert Amйlineau dat hij sporen gezien heeft die er op wezen dat de tombe afgedekt was met een houten plafond analoog aan deze van de omringende graven. Reisner ^xy gelooft echterd at dit een interpretatiefout is en steunt zich op de algemene vorm van de constructie om te veronderstellen dat de grafkelder en misschien het gehele gebouw met overhellend ( en encorbellement) gewelf bedekt was. Petrie stelt zich tevreden met Amйlineau aan te halen maar maakt geen persoonlijke opmerkingen. De totale oppervlakte van de infrastructuur bedraagt 128,09 mІ waarvan slecht 18,76 mІ gevormd door de grafkelder. Deze cijfers wijzen er op hoe de magazijneen en de secondaire zalen zich ontwikkeld haden ten andele van degrafkelder . Deze trend zal zich nog verder zetten in het graf van Chasechemoei.

  In de nabijheid van het graf heeft men de beide steles met de gewijzigde inscripties gevonden

  1. W.Emery, 1963, "Het oudste Egypte" p. 81.
  2. P.E. Newberry, 1922, The Set rebellion of the IInd Dynasty, in: A.E. 7, 1922, 40-6.
  3. F.Raffaele website
  4. Hofmann , 1980, "Egypt before the pharao's " p. 351.
  5. Petrie, 1901, "Royal toms of the earliest Dynasties", II pl LXI
  6. Ayrton et al, 1904, "Abydos" part III, 1-5, pl VII; &pl IX.1, 2; Kemp 1966; "Abydos and the royal tombs of the First Dynasty JEA -52:13-22. - Petrie, "Scarabs and Cylinders" : pl. VIII ; id. A History... 7th ed. p. 26
  7. De eerste koningsnamen in cartouches dateren niet zoals nog al eens gezegd wordt uit de Derde Dynastie (Nebka, Hoeni) maar uit het midden van de Tweede dynastie. In Kaplony's boek "Die Rollsiegel des Alten Reichs' II, 1981 tav. I. " vinden we een zegel met een cartouche van Neferkaseker. Zoals gezien zou deze koning een paar jaar voor Peribsen te plaatsten zijn en dit zou dan indien het dateert uit de Tweede Dynastie de tweede bekende cartouche uit de geschiednis zijn Vууr deze van Peribsen en na deze voorkomend op een steen van Nefersenedjra. and before that of Peribsen.
  8. Helck , 1979, Z.A.S. 106
  9. Sen-op twee manieren geschreven en Shotep, plus warschijnlijk nog ..kt-wr (?).
  10. Helck Z.A.S.106,1979 p.132
  11. De zogenaamde "hudjefa". Goedicke J.E.A. 42 p.50) 12. El Alifi D.E. 26 p.11 besluit dat mogelijks dezelfde artist beide lijsten kan hebben gemaakt. 13. Ongenummerd fragment in R.C. col. X, beschreven door Gardiner 'Egypt of the...' in de appendix van zijn boek en in het VII^e hoofdstuk. 14. Helck, op.cit. p. 125 en Barta Z.A.S. 108, 1981 15. Petrie, 1901, op.cit, pl XXII.181
  16. Grdseloff 1944,, "Notes d'йpigraphie archaпque , ASAE
  44:295-299. Sethroл =Tell Aboe Seffeh
  17. Fisher 1961, "An Egyptian royal stela of the Second Dynasty"Artibus Asiae 24:45-56, 52, fig 7;B. M. 35597: A.J. Spencer , 1980 "Catalogue of Egyptian antiquities in the British Museum. V.Early Dynastic objects 16, pl.8-9(Cat.15)
  18. Emery 1963, Het Oudste Egypte p.81
  19. Het zegel werd gevonden in de area van de nederzetting ten noorden van de Satet tempel. Dreyer, in Kaiser et al:1987, "Stadt und Tempel von Elephantine", MDAIK 43 p.107-8 en 109, fig. 13a pl. 15a.
  20. Pдtznick in Kaiser & al, 1995, "Stadt und Tempel von Elephantine", MDAIK 51: p. 180
  21. J.Garstang , 1902, "Mahвsna en Bкt Khallaf",Egyptian Resaarch Account memoir nr 7: pl.X.8
  22.Egyptoloog aan de 'Civiche Raccolte Archeologiche e Numismatiche' in Milaan. Het zegel wordt beschreven in de cataloog 'KEMET - Alle sorgenti del Tempo' of the Archaic -Ancient Egypt exhibition in Ravenna (1998)
  23.Kaplony, 1965, "Bemerkungen zu einigen Steingefдsse mit archaischen Kцnigsnamen, MDAIK 20 :24 & 25, fig.51 (tekening), pl V fig 51 (foto)
  24. Petrie, 1900,"Royal Tombs of teh Fisrt Dynasty", I: pl.IV,7