Disclaimer
In verband met een recent dispuut omtrent plagiaat wil ik bendadrukken dat deze teksten uiteraard niet origineel zijn maar een condensatie van teksten die over dit onderwerp werden gepubliceerd. Ik kan de geschiedenis van Egypta niet heruitvinden en mijn persoonlijke bijdragen aan origineel onderzoek hierover zijn nihil. Ik tracht hier met zoveel mogelijk bronvermelding een samenvatting te geven over wat hedendaags bekend is.
Ronald Milo
Hierboven vind je een afbeelding van de god HAPI, de Nijlgod of beter gezegd de God van de Overstroming van de NIjl. De Egyptenaren maakten immers een onderscheid tussen de nijl als stroom, die ze "iteroe" noemden, en de welvaart brengende overstroming die ze personifiлerden in de god Hapi. Hij werd meestal voorgesteld met een hangbuikje en hangborsten (een teken van welvaart voor de oude Egyptenaren) en met een haartooi van waterplanten. Vaak wordt hij echter ook in de verschillende provincies ( nomen) afgebeeld met het embleem van de provincie op zijn hoofd. Dit is ook het geval in bovenstaande afbeelding. Hapi werd vooral vereerd te Assoean en Jebel el Silsila waar hij geacht werd rond te dwalen in de grotten bij de eerste stroomversnelling (cataract). In de Delta daarentgen geloofde men dat hij in grot nabij Memfis woonde. Om hem te vereren en gunstig te stemmen werden, meestal in de nabijheid van een nilometer, offergiften in de stroom gegooid.
Een herschikking van het blog is aan de gang om alle delen aanklikbaar te maken vanuit het centrale Inhoudsmenu. Enig geduld wordt op prijs gesteld. Ondertussen kan u nog steeds bij de artikels terecht via de inhoud in rechterkolom
e-mail van de auteur: ronald.milo@skynet.be
09-06-2006
Laatste drieletter-tekens
Hier volgt dan de derde enlaatste lijst van drie-letter tekens. Ook hier dient niet alles onthouden te worden
Volgen dan nog enkele vier-lettertekens en dan is het gedaan
Hier volgt dan een tweede lijst van drie-letter tekens. Ook hier dient niet alles onthouden te worden
Maar het is nodig de lijst te hebben om die te kunnen raadplegen in geval van nood. Een teken dat zeker gemakkelijk te onthouden is dat van de kat (vierde van boven tweede rij) het heeft de klankwaarde "mioe"
Weetje Naast Isidoor en Suzane twee namen die van Oud-Egyptische afkomst zijn ook de woorden alchemie en chemie gelinkt aan het oude Egypte. De Egyptenaren noemden hun land Kemet .i. het zwarte land. al Chem voor de Arabieren. Egypte was toen een geheimzinnig land voor de westerlineg waar men de kennis bezat over de steen der wijzen waarmee men koper in goud kon doen veranderen. Pogingen om deze steen na te maken werden samengevat onder de term Alchemie vanwaar het latere chemie afstamt.
De stele van Den in het museum voor Kunst en geschiedenis te Brussel. Bij de detailfoto ziet men duideklijk de hiërogliefen d (hand) en n( golfjes)
Horus Den is een van de meest belangrijke figuren uit de Vroeg-Dynastische periode. Er zijn immers weinig koningen in de eerste helft van het derde milennium die een zo grote hoeveelheid aan data over de zich voltrekkende veranderingen in de administratieve, economische, religieuze, architecturale en iconographische sfeer hebben nagelaten. Wat betreft de grondige hervormingen die plaats vonden in deze periode kan men de regering van Den vergelijken met deze van Narmer, Khasekhemwy en Netjerykhet.
Label van Den, we vinden zijn naam in een serech boven achter de drie registers. De gebogen streep met het puntje vooraan rechts (de schrijfrichting is van rechts naaar links) op het label is het hiëroglief teken voor jaar het onderste ontbreekt. Het label geeft dus het jaar van de gebeurtenissen erop afgebeeld aan.In het bovenste register zien we links de koning onder een baldakijn met de dubbele kroon en verder zien we hem nogmaals met die kroon rond tweemaal drie obstakels lopen. Dit laatste is een typisch voorstelling van het het Heb-sed feest (soort wedergeboortefeest).Achter de serech van de koning staat als tweede op de bovenste rij een bij (bit) daaronder duidelijk de letter H en daaronder de tweeklank kA. In feite staat er sedjawti-biti (titel) HemAkA (naam vande bezitter van het graf). Verschillende klassieke hiërogliefen waren dus reeds tot stand gekomen.
Tijdens zijn regering werd niet alleen op het gebied van de architectuur van de graven een grote stap voorwaarts gezet maar ook op het gebied van de organisatie van de staat (administratie, economie, ambachten, godsdienst en koningschap). Hiervan getuigen de proliferatie van de titels toegekend aan edelen, ambtenaren en lagere aristocratie (steles van Abydos en Aboe Rawasj, de toename in het gebruik van zegels en labels, de kunstwerken zoals stenen vazen in gedurfde vormen. de nieuwe atributen van het koningschap waaronder de nieuwe Nsoet-biti' titel, de canonisatie van de rol, de kelding en en de houding van de koning. De meeste, ons bekende private graven uit de Eerste Dynastoie, stammen uit de periode van zijn regering (vooral dan te Saqqara en Aboe Rawasj).
Zoals hoger gezegd vatte hij zijn regering aan na een kort 'interregnum' van zijn moeder Mer-neith. Hij is de koning uit de Eerste Dynastie van wie het meest jaar labels (meer dan vijftig) bekend zijn. Deze werden bijna allemaal gevonden door Petrie het graf (T) te Oem)-el Qa'an te Abydos. Enkel andere komen uit nabijgelegen graven ( er per toeval in terecht gekomen?) en van de mastabas S3035, S3036, SX, S3506 te Saqqara, die aan edelen behoorden. Deze labels zijn van groot belang om het functioneren van het staats-mechanisme tijdens deze periode te begrijpen. De private graven te Saqqara getuigen van een hoogtepunt in rijkdom, berijkt onder zijn regering en zonder twijfel het gevolg van zijn succesvolle administratieve en organisatorische hervormingen. Geen ander koning van de Eerste Dynastie vinden we vertegenwoordigd in de graven van de hoogste edelen te Noord-Saqqara ( S3035, S3036, S3041, S3506 en nog enkele kleinere) daarbij zijn dan nog niet gerekend de mastabas I, II, VI, VII, VIII, XII te Aboe Rawasj, een tombe te Helwan en mogelijks een koninklijke cultus area bij het Serapeum uitgegraven door Macramallah waar ook inscripties van enkele lagere ambtenaren werden gevonden. De uitlijning van de graven aldaar kan er op wijzen dat hier ooit een koninklijke omheining in vergaanbaar materiaal heeft gestaan (zoals deze van Djoser te Gisr el Moedir en deze hogerop beschreven te Abydos). Zijn graf en ook de private graven ondergingen een belangrijke wijziging tijdens zijn regering namelijk het verschijnen van een trap die naar de grafkamer leidde. Een ander belangrijk kenmerk van zijn graf te Oem el Qa'ab, recent bekend geraakt door de heropgraving door een Duitse ploeg ervan, is de aanwezigheid aan de zuidoost zijde van een zijkamer die waarschijnlijk bedoeld was voor om een beld te bevatten van de koning ( als het ware een proto serdab). Een serdab ( de eerste dateren vanuit het begin van de vierde dynastie) is een zijkamer waarin een beeld dat zogenaamd de KA (ziel) van de koning wordt geplaatst. De kamer is volldeig gesloten op een kleine spleet voor de ogen van het beeld na, langswaar de Ka de kamer kon verlaten en langswaar offers uit de kapel ernaast de Ka konden bereiken. De grafkamer zelf was geplaveid met een grote hoevelheid roze graniet uit Assoean.
Een rond getopte stele bevindt zich in het Museum voor Kunst en Geschiedenis (E562) te Brussel en komt zeker uit graf T te Abydos. Ankhka, Medjedka en vooral Hemaka zijn Khetemoe-Biti (vergelijkbaar met de positie van een vizier) uit deze periode hun graven (3036, 3035, 3506) tonen grote vernieuwingen in bouwtechniek maar tevens ook dat de middelen die ter hunne beschikking stonden enorm toegenomen waren. Het lange debat over het feit of de graven te Saqarra nu toebehoord hebben aan prinsen en hoge edelen ipv aan de koningen is nu eindelijk beslecht. Dit door de Duitse opgravingen tijdens de laatste decades te Abydos. Het is zeker dat de graven aldaar geen schijngraven of cenothaphen zijn maar de echte graven van de Thinitische koningen. De mening van Emery dat de graven te Saqarra de echte begraafplaatsen waren van de Thinitische koningen, ondermeer omwille van hun grootte, is dus opnieuw verlaten voor de oude opvatting van Petrie.
Het vernieuwend karakter van de regering van deze koning moet ook blijken uit de eerste verschijning van de de derde naam uit de koninklijke titulatuur. De Nesoe.t-biti naam, de lezing ervan ( nog onzeker) is Khaseti (of eerder Zemti).In de eerste lezing zou de dubbele glief van heuvels zinspelen op Vreemd Landen waarvan er mogelijks enkele door de koning veroverd of althans overvallen werden zoals ondermeer blijkt uit het MacGregor label. Vandaar Nesoe.t-biti " de vreemdeling" de andere mogelijke lezing, Nsoe.t-biti Zemti, zou dan verwijzen naar de macht van de koning over het ganse territorium: de twee (oostelijke en westelijke) woestijnen naast de Nijlvallei maar ook het noorden en het zuiden van Egypte. Ook wordt de informatie, met name de mini-scènes (gebeurtenissen), op de labels duidelijker uitgewerkt en een grotere hoeveelheid inscripties op stenen vazen uit Saqarra en Abydos wordt gevonden sinds zijn regering.
De regering van Den wordt gedeeltelijk vermeldt op de Palermo steen recto lijn 3 (een beetje meer dan dertien jaar in de tweede helft van zijn regering). Er zijn drie verwijzingen naar ceremonies bij de inauguratie van Hoet(=tempel)-Set- Neteroe, mogelijks zijn cultusplaats te Memphis. Verder de verwijzingen naar: de verschijning (Kha) van de Nesoe.t-biti in hetzelfde jaar als het Hebsed feest ( verjongingsritueel van de farao na een periode van regering); naar het oprichten van standbeelden van de God, naar een nederlaag van de 'Ioentioe'(letterlijk=boogschutters) mogelijks verwijzend naar dezelfde gebeurtenis als op het MacGregor label (verwijst naar Iabtioe = de Oostelijken). Het analen fragment gepubliceerd door J.L. de Cenival ('Un nouveau Fragment de la Pierre de Palerme' in B.S.F.E. 44. Dec. 1965, p. 13-17) verwijst zeker naar dezelfde regering daar Den's Horus naam boven het laatste van de (4+) leesbare jaarvakjes staat. Hier wordt verwezen naar de overwinning op de Setjetioe (Palestijnse ofwel Nubische -uit Elefantine ?- nomaden ) en een andere overwinning op de Tjesemoe (Honden); een ceremonie in de Hoet(tempel) Semer-Neteroe. Verder wordt gewag gemaakt van het vervaardigen van een Imi-oet fetisj in de Senti-cultus plaats. Op het eerste, slechts ten dele bewaarde veld, erkennen we een Hedj-Wer baviaan. Deze figuur komt ook voor op een relief op een stuk kalksteen uit graf S3507 (en kan van vroeger dateren) waarop de koning staat afgebeld met de rode kroon. Meer overeenkomstige gebeurtenissen tussen de analen de de labels vindt men in G. Godron ("Etudes sur l' Horus Den..." Geneve 1990).
De nog recent ondekte privaattombe te Minsjat el Ezzat heeft een kleine schat aan objecten waarvan sommige, waaronder een vuurstenen lemet, met inscripties van Den opgeleverd. Een van de meest opmerkelijke voorwerpen is een versierd palet in leisteen dat door de opgravers (cfr. Boghdady in Archeo Nil 9, 1999) als mogelijks contemporain met Den werd bestempeld. Dit is waarschijnlijk verkeerd want er is momenteel geen enkel bewijs van de aanwezigheid van een dusdanig voorwerp (palet) buiten de allereerste regeringen van de eerste dynastie. Het palet kon dus al een paar eeuwen oud zijn bij de begrafenis, die tijdens de regering van Den plaatsvond. Maar het is wel het derde palet dat afkomstig is van archeologische opgravingen ( naast de twee van centrale bergplaats van Hierakonpolis nml. dat van Narmer en dat van de twee honden).
Het artistiek patrimonium heeft heel wat voorwerpen die dateerbaar zijn tijdens de regering van deze koning. Vazen in hardsteen, gemaakt in exotische vormen zoals de Anch-ka vaas in het Metropolitan Museum die gemaakt als Ka- handen die het hiëroglief teken Anch omhelzen en zoals een 3-D rebus zinspelen op de naam van de eigenaar. Een andere vaas in dit museum is gevormd als een lotusveer, terwijl nog een andere die zich te Caïro bevindt rond is van vorm met een drievoudige onderverdeling erin. Op sommige ronde plaatjes (labels) van Hemaka treft men net uitgelijnde zoömorfische(in de vorm van een dier) motieven in reliëf aan (Emery, The tomb of Hemaka, 1938). Van tijdens zijn regering zijn er geen standbeelden bekend. Maar misschien stelt het het ivoren portret van een koning met de witte kroon en de Heb-sed (vernieuwingsritus) ceremoniële kledij misschien eerder Den dan Narmer voor. Maar de datering van dit portret strekt zich uit van de dynastie O tot en met de tweede dynastie en laat dus alle mogelijkheden open
De grote hoeveelheid beschikbaar materiaal toe te schrijven aan de regering van deze koning laat ons toe een groot aantal van vernieuwingen in de administratieve, architecturale, artistieke en religieuze sfeer aan hem toe te schrijven. Verschillende administratieve titels, iconographische motieven en stylistische en architecturale kenmerken werden tijdens zijn regering ingevoerd.
De lengte van zijn regering werd berekend op basis van de hypothetische reconstructie van de fragmenten van de Analen (Kaiser, Helck, Barta) als zijnde ongeveer 45 jaar. Daarnaast weet men op basis van recente aanwijzingen dat de koning een tweede Heb-sed feest moet hebben gevierd dus twee verjongings riten onderging.(Dreyer et al. MDAIK 46, 1990 p. 80 fig.9 pl 26d).
Daarnaast winden we nog de vermelding in het Nieuwe Koninkrijk van zijn nesoet-biti naam op de koningslijst van Abydos, de Turijnse papyrus (col. II, I,16) en verschillende andere papyri: Ebers papyrus 103, 1-2; de Berlijnse Medische Papyrus ( 15,1); in het boek van de doden (hoofdstuk 64 en 130) uit het Nieuwe Koninkrijk, de Derde Intermediaire Periode en de Late Periode.
Het totale aantal van documenten uit de Latere periode is evenredig aan en overtreft zelfs het aantal van Menes (cfr Wildung, Die Rolle...,1969 p. 21-31).De jaar-labels voorzien ons van administratieve, iconographische en historische (?) informatie. Zo worden verschillende componenten van de "koninklijke regalia", (de koninklijke attributen) voor het eerst op labels van Den gevonden (cfr. Wilkinson Early Dynastic Egypt 2005 p. 187-223).
Dit wordt even zeer theoretisch maar is nodig om Egyptische zinsbouw te begrijpen. Ik heb evenwel gepoogd om het zo eenvoudig mogelijk voor te stellen
Als we een zin nemen dan is er een element A waarvan iets gezegd wordt (B)
de hond (A) is een hond (B)
de hond (A) is zwart (B)
de hond (A) is daar (B)
de hond eet of de hond (A) is etende(B)
A noemt men grammaticaal het onderwerp, dat waarvan iets gezegd wordt B noemt men grammaticaal het predicaat, wat er gezegd wordt over het onderwerp en "is" noemt men de koppeling (copule) die strikt genomen niet noodzakelijk is en kan voorgesteld worden door :
Hond : hond
Hond : zwart
Hond : daar
Hond : etende, op het eten ( zoals de Egyptenaren zegden)
In een zin is er steeds een predicaat nodig, het onderwerp echter kan ontbreken.(Ellips van het onderwerp) Denk maar aan de zin: waar is hond. Onder tafel. Voor te stellen als hond(A) : waar(B) - () : onder tafel (B).In het tweede zinsgedeelte is het onderwerp weggevallen omdat het verondersteld wordt gekend te zijn uit het eerste gedeelte van de zin
Nu onderscheidt men volgens de aard van de de betrekking tussen onderwerp en predicaat in het Egyptisch vier soorten zinnen (aangeduid in het rood) binnen twee categoriën aangeduid in het blauw.
Zin met een identiteits relatie
Element B zegt wat over de identiteit van element A Hond : iets voorbeeld: een hond (A) is zwart (B)
Dit noemt me neen zin met nominaal predicaat. Dit wil zeggen het predicaat is een naam (Jan, Piet), een zelfstandig naamwoord (kat, hond, schip), een persoonlijk voornaamwoord (hij, zij, wij enz) of bijvoeglijk naamwoord (wit, mooi, braaf). Deze categorie kan men volgende grammaticale natuur van het predicaat verder opdelen in:
A.Identiteitsrelatie in de stricte zin: B is een zelfstandig naamwoord of een persoonlijk voornaamwoord. Dit noemt men een zin met nominaal predicaat zonder kwalitatieve waarde
een hond (A) is een hond(B)
een hond (A) is een dier (B)
B.Identiteitsrelatie in de bredere zin: B is een bijvoeglijk naamwoord. Dit noemt men een zin met nominaal predicaat met kwalitatieve waarde
een hond (A) is bruin (B)
een hond (A) is bruin zoals een beer
Zin met situatie-relatie:
Element B zegt iets over de situatie van element A Hond : in die situatie voorbeeld: een hond (A) is daar (B)
Dit noemt men een zin met een bijwoordelijk predicaat. In onze taal hebben we nog een zin met werkwoor als predicaat (de hond eet) maar dit bestaat niet in het Egyptisch daar zegt men de de hond is op het eten (aan het eten zouden wij zeggen). Dit geeft dan situatie weer en wordt onder de zinnen met bijwoordelijk predicaat gerangschikt. Deze categorie kan men op deze manier dus verder opdelen in :
A. Zin met situatie relatie in de strikte zin: dit wordt een zin met bijwoordelijk predicaat zonder werkwoord. Het bijwoordelijk predicaat kan hier een ganse zin zijn soms vb:
Hond : daar
Hond : onder de tafel sinds deze morgen.
B.Zin met een werwoord dit wordt dan zin met bijwoordelijk predicaat met werkwoord
Hond :op het eten
Dus bij de onderverdeling van de zinnen gaat men zuiver uit van de natuur van het predicaat het onderwerp speelt geen rol.
Hier volgt dan een lijst van drie-letter tekens. Deze lijst is vrij lang maar in tegenstelling met de
twee-lettertekens hoeft deze niet gememoriseerd te worden.Veel van die tekens komen eerder zelden voor. Anderen komen frequenter voor maar dan soms alleen maar als determinatief. Dus zeker niet trachten te memoriseren. Maar het is nodig de lijst te hebben om die te kunnen raadplegen in geval van nood.
Deze koningin is een van de personen uit de Archaische periode van de Egyptische geschiedenis waarover het meest geredetwist wordt. Het is zelfs zo dat niet alle geleerden het er over eens zijn of ze wel effectief heeft geregeerd. Het is nu wel zeker dat het Horuis Den's moeder was. Dit werd aangetoond door vrij recent ontdekte zegelafruk in tombe T van Oemm el Ka'ab te Abydos. Daarop komt ze voor als de moet nesoe.t naast de naam van Den .
Op deze zegel afdruk ziet u de namen van Horus Narmer tot Horus Den. Zoek maar eens uit. Op de onderste afbeelding naast de naam van Den (hand en watergolfjes) ziet u bovenaan het koninksteken soe als afkorting voor koning met daarnaast de gier Moet (= moeder) daaronder staat dan de naam van de koningin met het teken voor de godin Neith (komt nog niet voor in de reeds gegeven lijsten) en er achter het teken mer, de godin komt uit eerbied op de eerste plaats (zie ook de stele waar het teken mer eerst staat)
Het is dus zeker mogelijk dat zij de echtgenote van Horus Djet was. Lauer in 1966 dacht dat ze waarschijnlijk wel Horus Djer dochter zou zijn geweest, die huwde met Horus Djet en als zoon Horus Den had. Hij meende deze gevolgtrekking te mogen maken omdat haar naam voorkomt op voorwerpen toegeschreven aan deze drie regeringen. Deze stelling is in elk geval niet bewezen. Een andere speculatie gaat ervan uit dat zij, omwille van haar naam, een prinses uit het noorden zou zijn geweest en door een huwelijk de nog recente band tussen zuid en noord zou hebben aangehaald
Stele van Mer-Neith uit het graf te Abydos
Wel ligt haar graf (graf Y te Abydos) dicht bij dat van haar echtgenoot Djet ( graf Z). Het is een van de grootste en best gebouwde van deze groep. Het bestaat uit een put met tichelbekleding, door dwarsmuren verdeeld in een ruime centrale grafkamer omring door acht magazijnen. De grafkamer had een houten vloer en het geheel een houten dak. De afmetingen bedragen 19,2 bij 16,3 meter met de verwoeste bovenbouw inbegrepen. Het graf is omringd door 41 bijgraven van dienaren waarin ook enkel steles werden gevonden. De stele, die we hierboven voorstellen en de hare was, bevindt zich nu in het Louvre en werd net buiten graf Y in 1900 door Petrie gevonden . Petrie zelf dacht eerst dat de stele aan een mannelijke koning toebehoorde. Evenals Horus Aha had de koningin een tichelstenen bootgraf aan de noordzijde van haar graf. Dit had een zonneschip van 17,5 m bevat waarmee de koningin langs de hemel kon varen.
Graf te Abydos van Mer-Neith
Te Abydos zelf hebben we dan nog haar begrafenisplein binnen een omheining. Het ligt het verst naar het oosten ten opzichte van de groep gebouwd noordoost van Peribsen's westelijke mastaba en ten zuidoosten van het plein van Djet. Het bevat 77 graven van dienaren netjes in rijen van drie gerangschikt waarschijnlijk rond een gebouw of gebouwen welke nu verdwenen zijn.
In Saqqara is mastaba 3503 de enige die aan haar kan toegeschreven worden. Deze mastaba ligt iets ten noorden van S 3504 (Sekhemkasedj), een van tijdens de regering van Djet. De bovenbouw mat 42,6 bij 16 m en is identiek aan deze van de graven van Horus Aha en Horus Djer, die vlakbij liggen. Het was omringd door bijgraven en vele waren ongeschonden en bevatten voorwerpen waaruit kon worden opgemaakt welke functie de begravene had uitgevoerd. Er lagen modelschepen bij haar kapitein, verfpotten bij haar schilder, stenen vaatwerk en koperen gereedschap bij haar steenhouwer, allerlei typen aardewerk bij haar pottenbakker. De zegelinscripties uit het graf behoren aan Den. Maar er is wel een afdruk gevonden met de naam van Mer-Neith in een serech-achtige figuur. Het graf te Saqarra is veel groter dan dat te Abydos en kan door de aard van de gevonden voorwerpen gedateerd worden in het begin van de dynastie.
Graf te Saqqara van Mer-Neith
Het is mogelijk dat Mer-Neith, als koningin-moeder, na de vrij korte regering van haar echtgenoot Djet een korte tijd zelf geregeerd heeft. Namelijk de periode voor haar zoon Den de troon besteeg komt hiervoor in aanmerking. Dit hoeft ons niet te verwonderen want haar echtgenoor Djet stierf waarschijnlijk reeds na een regering van ongeveer tien jaar (waarschijnlijk had hij reeds een respectabele leeftijd bereikt toen zijn regering aanvatte en hij met haar huwde want zijn voorganger Djer had zeer lang geregeerd). Dus is het waarschijnlijk dat haar zoon nog te jong was om de troon te bestijgen en nam zij het regentschap waar. Er is echter geen enkele titel of serech voorhanden die de positie die zij toen bekleedde kan aantonen. De hoger genoemde zegelafdruk van Den vernoemt Mer-neith wel als moeder van de koning in een reeks namen van de koningen maar een gelijkaardig stuk aan Ka'a toegeschreven vermeldt deze koningin dan weer niet.
Het zijn dus alleen de twee steles en de twee graven die aangeven dat haar status te vergelijken was met deze van een koning. Het kan zijn dat, volgens de mentaliteit van de Oude-Egyptenaren, haar status als regerend vorst nooit aanvaard werd en zeker was het niet zoals later het geval zou zijn met de koninginnen Nitokerti, Neferoe-sobek, Hatsjepessoet en Cleopatra. Bijna alle vermeldingen van Mer-Neith's naam zijn gevonden te Abydos; buiten een stenen vaas waarvan men de herkomst niet kent en een paar fragmenten van vazen en een ivoren vaas uit Saqqara en een wondermooi beeldje uit de Michailidis collectie te Pavia waarvan de afkomst eveneens onbekend is.
Het wordt zo stillaan tijd om eens een lijst te geven van de voornaamste hiërogliefen maar ook om eens te spreken over transliteratie. Transliteratie wil zeggen dat we de hiërogliefen omzetten in letters die overeenkomen met klankwaarde. Er is een speciaal transliteratie font daarvoor ontwikkeld. Het wordt door de Egyptolegen sinds jaar en dag gebruikt en toch gaan we het eerst nog hebben over en ander transliteratie font namelijk dat wat werd ontwikkeld voor computer. In onderstaand schema ziet u naast elk teken een letter, die de overeenkomende letter is van het computertransliteratie font. De twee tekens met klanwaarde a worden respectief voorgesteld door a en A, waarbij a overeenkomt met het teken van de arm en A met het teken van gier. Er zijn ook twee manieren om de letter n te schrijven die respectievelijk worden getranslitereerd als n voor het water-teken en N voor de kroon. Het hand-teken staat voor d en voor het slangteken staat D ( dit wordt echter dj uitgesproken) dus voor de uitsprak verwijs ik naar de eerste lijst. Het is wel handig deze lijst te memoriseren. Voor wie hem wil printen. Ga gewoon op het plaatje staan met de cursor - druk op de rechtermuisknop - er komt een rolmenu naar beneden-ga naar "afbeelding opslaan als" en save deze afbeelding ergens op uw schijf onder een naam die u kiest. Daarna kunt u deze terug oproepen, eventueel vergroten en afprinten naar believen. Wie belangstelling heeft voor het echte transliteratie font kan dit vinden op mijn eerste afbeeldin,g van het alfabet dat op 23.03.2006 gepubliceerd werd.
Waarom dit translieteratie font ? Wel in de meeste computerprogrammas die hiërogliefen afdrukken kunt je gewoon door op het toetsenbord a of A (='shift.a) te drukken een armpje of een gier op het beeldscherm te voorschijn brengen. Hetzelfde geldt voor de andere letters. Ik zal de afwijkinge in uitspraak toch nog maar eens herhalen. H staat voor eeen geaspireerde "h", x en X staan respectief voor "ch" en "kh", S staat voor "sj ", T voor "tj" en D voor "dj" de ander hoofdletters zijn slecht varianten in teken van de kleine letters dus zelfde klank maar een ander hiërogliefteken. Hieronder zullen we de tweeletterteken-lijst afdrukken. Althans de meest voorkomende tekens.
Horus Djet ( de slang). Het is de laatste koning wiens naam zuiver pictografisch geschreven wordt .
Plattegrond van het graf te Saqqara
Zijn graf te Saqqara nr 3504 is zeer groot (49,5 x 20 m) het heeft het karakteristiek profiel met afwisselend vooruitstekende en teruggetrokken delen. Een soort trede, rond het ganse gebouw, is bezet met meer dan 300 stierenkoppen in klei met echte horens.
Rij stierenkoppen bij het graf van Hemaka door Emery toegeschreven aan Djet.Ook is hier de structuur van de inspringende panelen duidelijk te zien
Buiten de ringmuur (56,45 x 25,45 m) aan de westelijke, zuidelijke en oostelijke kant vindt men 62 kleine satellietgraven met gebogen dak. De onderbouw van het graf bestaat uit een grote put, uitgehouwen in de rots en door dwarsmuren in vijf kamers verdeeld, waarvan de middelste, de grafkamer, oorspronkelijk houten panelen, ingelegd met stroken bladgoud, bezat. Deze vijf kamers hebben aan de oost- en westzijde een reeks magazijnen en de hele ondergrondse bouw, grafkamer en nevenvertrekken, had een houten plafond. De gehele bovenbouw was hol en verdeeld in vijfenveertig magazijnen en de buitenzijde zoals gezegd was verfraaid met het gewone type inspringende panelen. Zoals bij andere graven van de eerste dynastie waren de grafkamer en de andere onderaardse vertrekken totaal verbrand, maar in dit geval was het verbrande gedeelte hersteld door koning Ka'a. Men nam aan dat dit het noordelijk graf van koning Djet was maar het veelvuldig voorkomen van de naam van een hoge ambtenaar Sechem Ka wijst op de mogelijkheid dat het diens graf is en niet dat van de koning; alhoewel het dubbel zo groot is als het graf van de koning te Abydos. Deze mening heeft momenteel de overhand.
In dit graf werden verscheidene voorwerpen van grote artistieke waarde gevonden vooral gebeeldhouwde houten en ivoren meubelen en spelfiguren.
Zijn werkelijke graf zou dan graf Z te Abydos zijn. Het is veel kleiner dan dit van Saqqara (19 x 21 m) maar er zijn echter meer satellietgraven nml 174. In deze graven werden ongeveer twintig ruw bewerkte stèles gevonden. Ook op een lager gelegen terrein te Abydos had Djet een groot carré van graven van dienstpersoneel, 161 in totaal.
Plattegrond van het graf et Abydos
Het graf bestaat uit een grote put waarin men de restanten van een houten grafkamer heeft gevonden. Deze werd aan drie zijden geflankeerd door magazijnen uit tichelsteen. Er werden verscheidene stèles gevonden waaronder de beroemde stèle met zijn naam in een serech, 1,45 m hoog, die zich momenteel in het Louvre bevindt.
Dit werk kan beschouwd worden als het eerste grote Egyptische kunstwerk. Het vertoont een volmaaktheid van ontwerp en van vakmanschap dat in latere tijden nauwelijks werd geëvenaard. De grafkamer bevindt zich ongeveer 3m onder het maaiveld. Uit recente Duitse opgravingen in Oem el Qa'ab is naar voorgekomen dat in centrale gedeelte van de superstructuur onmiddellijk boven de grafkamer er zich een tumulus van bakstenen bevond1.
Een ander groot graf uit Djet's regering bijna evengroot als dat te Saqqara maar zeer sterk geschonden werd ontdekt te Gizeh (mastaba V). Het was eveneens met satellietgraven omringd. Volgens Emery kan het toebehoord hebben aan een niet bij naam gekende gemalin van Djet.
Het begrafenispaleis van Djet te Abydos bevindt zich ten oosten van dit van Djer en ten noorden van dit van Mer-Neith.
Koning Djet is de koning uit de eerste dynastie waarvan het minst gekend is. Volgens zijn zegels veronderstelt men dat hij de korste regeringsperiode heeft gehad uit de eerste dynastie: ongeveer vijf tot tien jaar.
Hij leidde een expeditie naar de Rode zee waarschijnlijk met het doel de mijnen in de Oostelijke Woestijn te ontginnen. Men heeft inderdaad zijn naam gevonden op een ruwe rots in de Oostelijke Woestijn ten zuiden van Edfoe. Naast hoger genoemde Sechem Ka kennen we, uit zegels gevonden te Abydos, nog een van zijn hogere ambtenaren Hetepsechemwy (Petrie R.T.I .19).
Cartouches en serech van Djet
Djer zou als nebti naam Ita of Iteti gevoerd hebben dit blijkt uit een naamplaatje gevonden te Saqqara. Kenkenes en Oeënephes zijn de twee namen bij Manetho die het meest kans maken om met Djet geïdentificeert te worden. Volgens Manetho regeerde de vierde koning (Oeënephes) drieentwintig (bij Africanus) of tweeënveertig jaar (bij Eusebius). Manetho vertelt dat tijdens de regering van deze koning er en hongersnood zou hebben geheerst in Egypte en dat hij een piramide bouwde bij Kochimi, een plaats die men tegenwoordig met het moderne Saqqara identificeert.
(1)Dit kan gezien worden als een voorloper van graf S 3038
De eerste vier tekens waren zeer gemakkelijk het gaat om de geijkte uitdrukking "Hetep di nesoe" Het betekent een offer dat de koning geeft
Op de eerste regel zien we verder een cartouche, hieruit weten we dat het om een koningsnaam gaat. De cartouche is voorafgegaan door het teken van de bies = koning en door de bij. Deze combinatie is een van de vijf officiële namen van de koning, de troonnaam of nesoe biti naam en deze betekent zoveel als "hij die behoort aan de bies en de bij"
In de cartouche lezen achtereenvolgens "re cheperoe neb". Re de naam van een god staat uit eerbied vooraan dus wordt het "cheperoe neb re". Het tweede teken is immers de scarabee, mestkever of ch.p.r =cheper. De drie streepjes erachter duiden aan dat we het meervoud moeten lezen dus cheper.oe. Het laatste is een korfje, klankwaarde neb en betekent heer. Uit vergelijkingen echter met spijkerschrift versies van deze naam weten we dat we Neb-cheperoe-re moeten lezen. Dus om in de esthethiek regel te blijven van de hiërogliefen zoveel mogelijk in vierkantjes onder te brengen heeft men hier het korfje achter de kever en onder de drie streepjes gezet. Dit kon je dus uiteraard niet weten. De betekenis is dus "heer van de scarabees van Re". De kever zelf kan ook als werkwoord "worden" of "ontsaan" gelezen worden maar heeft dan natuurlijk geen meervoud. De kever rolde inderdaad zijn mestballetje, waarin de eitjes gelegd waren, voor zich uit. Later zouden hier als het ware uit het niets nieuwe kevers onstaan hadden de Egyptenaren opgemerkt. Vandaar de betekenis van onstaan, worden, scheppen.
Op de volgende regel ook weer een cartouche. Voorafgegaan door de eend=sa=zoon, gevolgd door het teken voor zon of re. De sa-re of eigennaam van de koning dus met betekenis van "zoon van Re". De pientere lezers zullen opmerken dat re nu echter niet uit eerbied vooraan staat maar quasi op de rug van de eend. Dit is nu echter om aan het esthetisch principe van de "vierkant"-regel te voldoen. Men tracht de tekens steeds in vierkantjes of halve vierkantjes onder te brengen. U ziet hoe wispelturig deze taal is. Er is immers geen vaste spelling. Maar als algemeen regel geldt "het esthetische primeert".
Binnen de cartouche is het eerste teken een pluim of i, gevolgd door het bordspelteken mn=men, en de water teken of letter n. Gezien he voorgaand teken eindigt op n dient deze n als fonetisch complement beschouwd te worden en dus niet gelezen.
Hierop volgen de letters t, oe en opnieuw t = toet. De betekenis is beeld. Het laatste teken is het anch teken wat staat voor leven. We lezen dus imen-toet-anch. Hiernij is Imen de naam van de god die wij Amon plegen te noemen en uit eerbied is hij vooraan gezet. Dus in feite staat er Toet anch imen = Toetanchamon. Of beeld-leven-amon wat kan gelezen als het levende beeld van Amon.
Voor de laatste drie tekens verwijzen we naar vorige les; de anch, dja, s staan voor anch,oedja, seneb wat betekent leven, welvaart en gezondheid. Het is een standaard afkorting.
De totale zin is dus "hetep di nesoe nesoe biti neb cheperoe re sa ra toet anch imen anch oedja seneb" of "een offer dat de koning geeft, hij van(of die behoort tot) de bies en de bij "de heer van de scarabees van Re", de zoon van re" het levende beeld van Amon" hij leve in welvaart en gezondheid." Rare jongens die Egyptenaren. Niet ?
Zoals we gezien hebben werd het graf van koning Djer omringd door 317 bijgraven. Dit verschijnsel werd ook aangetroffen bij andere graven van de de vorsten van de eerste dynastie en ook bij de grafpaleizen die deze vorsten lieten aanleggen te Abydos. Deze grafpaleizen, rechthoekige bouwwerken, lagen aan de rand van de akkers langs de Nijl in het zicht van de stad. Het was Petrie die het het eerst vermoedde dat het bij deze graven om mensenoffers zou kunnen gaan.
Individuele bijgraven naast het graf van Hor Aha
In de afbeeldingen op enkele etiketten (cfr o.a. vorig artikel over Djer, met het etiket over de processie met de mummie) zien we trouwens een typisch tafereel van een man die een dolk plant in de borst van een andere man. Hieronder wordt een deel van ander etiket afgebeeld met dezelfde offerscиne. In beide gevallen staat een kommetje om het bloed op te vangen tussen beide figuren in. De precieze betekenis is niet bekend maar anderzijds weten we dat in latere tijd het offeren van een mens (misdadiger of gevangene) soms een rol speelde bij bepaalde religieuze rituelen.
Scиne met dolksteek op een deel van een etiket.
In latere perioden was het de gewoonte dat zij, die het dichts bij de koning stonden, ook het dichts bij de koning begraven werden. In bepaalde omstandigheden was het een gunst van de farao om dicht bij hem (bv. in de vallei der koningen) te mogen begraven worden. De pyramiden van het Oude Rijk zijn dan ook omgeven door grote grafvelden van gunstelingen en ambtenaren van de koningen. Maar zij werden pas begraven nadat ze een natuurlijke dood waren gestorven. In het begin van het Egyptische Rijk was een onsterfelijk hiernamaals nog niet voor iedereen bestemd. De gewone sterveling mocht slechts in een soort onderaards hiernamaals van de voorouders op een "voortbestaan na de dood" in de gedachtenis van zijn nabestaanden hopen.Aan de koning was het vergund om een soort "verlossing van de dood" te ervaren. hij werd opgenomen in de goddelijke, aan de hemel gesitueerde, sfeer van het hiernamaals om zo zelf god te worden en onsterfelijkheid te verwerven. Het was de tegenstelling van het eeuwig wonen in de hemel tegenover het "wonen in het graf". Geen woner dus dat men zijn graf zo dicht mogelijk bij dit van de "god" wou hebben. Het is pas tegen het einde van het Oude Rijk dat door de opkomst van de Osiris religie het eeuwig leven aan elke Egyptenaar ten deel kon vallen. Wellicht begon eerst de omgeving van de farao, familie en hoge ambtenaren, en later steeds meer en meer mensen hierop aanspraak te maken. Dicht bij de koning begraven worden zou dan wellicht de kans op een eeuwig leven verhogen.
Bij de graven van de eerste dynastie echter handelt het zich om iets anders. Uit de stиles die in de bijgraven werden gevonden weten we dat het niet om hoge ambtenaren of familie maar om eenvoudige bedienden zoals concubines, dwergen en in enkele gevallen ook om huisdieren ging. Grondig onderzoek naar hun doodsoorzaak zou wellicht wat licht op de kwestie kunnen werpen. Maar helaas waren reeds voor de ontdekkingen door Petrie de graven zo dikwijls geplunderd dat de meeste skeletten verdwenen waren. Er zijn wel een paar intacte graven aangetroffen en uit niets bleek dat de overledenen levend zijn begraven zoals we wel kunnen opmaken uit andere bekende gevallen van menenoffers in het Oude Nubiл, Mesopotamiл en China waar de skeletten in een bijzonder verwrongen positie werden aangetroffen. Ook handelt het hem hier niet om massagraven maar heeft eenieder een bijzonder graf ter beschikking gekregen. Wat toch pleit voor een zekere eerbied van de slachtoffers.
Ook werden geen tekens van onthoofding of andere rituele slachtoffering aangetroffen. Allen blijken een natuurlijke dood te zijn gestorven. Maar wel eigenaaridg is dat ze allen op jonge leeftijd zijn gestorven. Bij de bedienden, bij het graf van Horus Aha begraven, leek geen van hen ouder te zijn geweest dan 25 jaar. Wat er op duidt dat ze kort na zijn dood aan hun eind zijn gelomen.
Foto van een stиle uit een bijgraf. Tekeningen van andere stиles vind je bij het tweede artikel over Djer.
Een verder bewijs hiervoor zijn de graven van de farao's Semerchet en Ka'a, op het eind van de eerste dynastie. Uit deze graven blijkt dat de bijgraven en het graf van de koning aanvankelijk door eenzelfde bouwwerk werden bedekt. Wat er op wijst dat ze allen rond hetzelfde tijdstip zijn gestorven. Toch is dit nog geen bewijs dat ze werden vermoord. Mogelijks benamen ze zich van het leven om zo samen met hun heerser meer kans op een eeuwig leven veilig te stellen. Hoe dan ook deze gewoonte zou snel afnemen. Tegen het eind van de tweede dynastie stonden de graven van de koningen er alleen bij. De Egyptenaren waren te practisch ingesteld om zich op gezette tijden van gewaardeerde en ervaren bedienden aan het hof te laten beroven. In hun plaats zouden beelden en tekeningen de rol gaan vervullen van de vorst op zijn eeuwige reis naar de sterren te vergezellen en hem te dienen. Deze beeldjes werden oesjabti's genaamd. Maar hierover later.
Het graf van koning Ka'a merk op dat de bijgraven onmiddellijk aanleunen bij het graf van de koning en de voorraadkamers.
Correcties en afbeeldingen die worden toegevoegd aan de artikelen ( cfr. Dynastie 0) zullen gedurende twee maanden in rood gemarkeerd worden. Daarna worden ze opgenomen in de normale tekst.
De eerste van de tweeletterklanken hieronder is een sikkel. Het toestel werd gemaakt van hout maar aan de binnenzijde, zoals trouwens nog te zien in de oudste versies van de hiлroglief, werden scherpe vuurstenen tandjes aangebracht. Het was pas in de Grieks-Romeinse tijd dat deze vuurstenen werktuigen vervangen werden door metaaL. De klankwaarde is "mA". Van nu af zullen we de a-klank die afgebeeld wordt door gier met een hoofdletter schrijven en de a-klank die afgebeeld wordt door de arm met en kleine letter.
Oude vorm van het teken mA
Het teken daarnaast heeft de klankwaarde "pA" Het is een opvliegende eend. Het was eerst het ideogram pA voor vliegen en later de klankwaarde pA
Het derde teken is een afbeelding van een houten zuil (hier liggend afgebeeld maar kan ook staand), het heeft de klankwaarde "aA"
Het vierde en laatste teken is een lasso met de klankwaarde wA of oeA
Op de tweede lijn zijn een paar tekens afgebeeld waarvan we de klankwaarde en ideogram betekenis al kennen. Het is de jabiroevogel "bA", met als betekenis een onderdeel van de ziel. Het teken voor duizend , een lotusplantje op een t met als klankwaarde ch.A= cha. De eend met als klankwaarde sA en als betekenis zoon. Het overstroomd veld waar de lotus opkomt met als klankwaarde sj.A =sja en de speciale klankwaarde Acht in het teken voor het eerste der drie seizoenen dit van de overstroming. Het wordt ook gebruikt als determinatief bij zaken die wat te maken hebben met overstroming zoals moeras e.a. De ten hemel gerichte armen met als klankwaarde "kA" en als betekenis een ander aspect van de ziel dan de bA.
Het laatste teken echter kennen we nog niet. Het is een apparaatje om vuur te maken waarbij het stokje in de uitgeholde ruimte onderaan zo snel wordt gedraaid dat het gaat verhitten en zo gedroogd mos of vezels gaat aansteken. Het heeft de klankwaarde dj.A =dja.
We kennen nu de klanken pA en mA en andere. Maar op de laatste rij hierboven staan ook de woorden vader en moeder. Het eerste woord kunnen we lezen, vermits we alle tekens kennen "itef". Maar helaas is dit niet zo. Het woord voor vader is it en de gehoornde adder (letter f) staat hier als determinatief. Is dit een allusie op de legende waarin een slang de wereld schiep of is het eenvoudig omdat "f" ook het persoonlijk voornaamwoord "hij" betekent en ons vader toch de eerste onder alle hij's is die we leren kennen en voor ons zorgt dé "hij" dus.
Het woordje voor moeder lezen we als m.oe.t = moe.t. Dus moe met de vrouwelijke uitgang t. De gier is hier determinatief. Als dit voor ons een weinig sympathieke vogel lijkt zo niet voor de Oude Egyptenaren waarvoor het een vogel was die heel goed voor haar broedsel zorgde. Het determinatief kan op zich ook gelezen worden als moet en speelt hier naast de rol van determinatief ook deze van fonetisch complement. Moet was ook de naam van de grote godin van Karnak de echtgenote van Amon.
De bovenstaande tekens zijn vaste uitdrukkingen. Het eerste teken is een plant "de zegge" met klankwaarde "soe". Daarop volgt een t. Soet dus maar in deze context alleen echter wordt het gelezen als nesoe en betekent koning. Het derde teken is een offermatje met daarop een brood. Het is het drieletterteken "htp"= hetep en betekent een offer, gunst, vrede, tevredenheid. Het vierde teken is een kegelvormig brood en heeft de klankwaarde "di" en het heeft de betekenis van het werkwoord "geven". De ganse uitdrukking wordt gelezen als "hetep di nesou" en heeft de betekenis van "een offer(gunst) dat(die) de koning schenkt". Het is een standaarduitdrukking waarmee een soort gebed aanvangt dat de Oude Egyptenaren vaak op hun stele's, grafzerken en sarcofagen schreven.
Daarnaast staat een andere geijkte uitdrukking. Het eerste teken stelt de riemen van een sandaal voor, het heeft de klankwaarde "a.n.ch", de betekenis is "leven". Meestal wordt het geschreven met achteraan de fonetische complementen n en ch ( anch.n.ch) en minder frequent met de a (arm) vooraan. Maar hier staat het als eenvoudig drieletterteken.
Het volgende teken hebben we net leren kennen als tweeletterteken "dj.a" maar hier staat het als afkorting voor "wedja" wat welvaart betekent.
Het laatste teken kennen we als "s" maar in deze context staat het als afkorting voor het woor "seneb" wat gezondheid betekent.
Het geheel wordt dus gelezen als "anch, wedja, seneb" en betekent "leven, welvaart en gezondheid". Het was een geijkte formule die vaak achter de naam van de koning werd gezet en had dan de betekenis van " hij weze levend, welvarend en gezond."
Als we daar nog aan toevoegen dat de kever of scarabee een drieletterteken met klankwaarde "ch.p.r" (spreek uit cheper) is en het rechthoekje, met streepjes bovenop, een spelbord voorstelt en het tweeletterteken "mn" (spreek uit "men") aanduidt moet je in staat zijn de volzin te vertalen. Goede moed.
Het graf van Djer te Abydos werd later vereerd als cenotaaf van Osiris. Het bevatte turkoois meegebracht van expedities naar de Sinaï. De begrafiskamer bevond zich ongeveer drie meter onder de begane grond, dus lager dan deze van Aha. Deze put is bezet met tichels en vertoont onregelmatig gevormde magazijnen aan drie zijden. De eigenlijke grafkamer was waarschijnlijk van hout en het hele graf was oorspronkelijk bedekt met houten balken en planken. Er is geen spoor van deze bovenbouw overgebleven. De afmetingen zijn 21 x 20 m (420 m²). Het is dus minder groot dan het graf te Saqarra
Het graf werd omringd door 317 ( 338 volgens Emery) satellietgraven van hovelingen waarvan enige voorzien van houten sarcofagen en nogal ruw afgewerkte steles . Het waren voornamelijk vrouwen. In elk geval is het niet zeker dat al deze satellietgraven behoorden aan personen die geslachtofferd werden tijdens het begrafenisfeest van de koning. Deze praktijk om zich met een groot gevolg te laten begraven werdt opgegeven tegen het eind van de tweede dynastie (over dewelke we trouwens opmerkelijk weinig weten). Kleine beeldjes (oesjabti's) en afbeeldingen op de wand van het graf moesten sindsdien het gevolg, dat de koning in het hiernamaals moest dienen, vervangen
Stèles uit de bijgraven te Abydos
In tombe 0 te Abydos vondt Petrie een vrouwenarm met vier armbanden met parels van goud, amethist, turkoois en lapislazzuli; één daarvan toonde 27 miniatuur serekh's met daarboven een valk. Afwisselend 14 in turkoois en 13 in goud. Verborgen en nooit gerecupereerd in een inham door enkele grafrovers was de arm ontsnapt aan de aandacht van Amélineau maar werd in 1901 door Petrie teruggevonden.
Andere ondergeschikte graven omringen het begrafenispaleis van Djer, gelegen nabij Sjoenet ez Zebib; Het is een van die gebouwen die men later forten zou noemen. Misschien voerde DJER ook campagne in Libië want op een ruw besneden palet uit zijn graf te Saqarra zien we de koning in de geijkte houding van "het neeslaan van de vijand". De gevangene is duidelijk een Lybiër.
Zeker is echter dat hij de Wadi Halfa in Nubië bereikte, waar zijn naam in de rots gegraveerd werd in de nabijheid van een scène waarbij een schip de vijand tegemoet vaart met een gevangene aan de boeg vastgebonden. Of dit gedenkstuk verhaalt van een strafexpeditie of van een echte verovering valt niet te zeggen maar in Noord-Nubië werden voorwerpen gevonden van onmiskenbaar Egyptische oorsprong uit deze periode. Maar uiteindelijk zijn de meeste onderzoekers geneigd deze scène toch toe te schrijven aan de periode van de dynastie "0".
Djer liet een koninklijk paleis oprichten te Memphis. Hij leidde het land met een stevige militaire en godsdienstige politiek naar een periode van ongekende welvaart. Hiervan getuigen de rijkdom en de afmetingen van de grafmonumenten van de adel en de hoge functionarisssen.
Graf 2185 (Quibell) en graf 3471 (Emery), dat meer dan 620 m² ( 41,30 x 15,15 m) groot is, beiden te Saqarra, worden eveneens aan Djer, of althans aan zijn regeerperiode, toegeschreven. Het graf 3471, dat bijna even groot is als dat van Horus Aha, is echter meer bewerkt en vertoont een verder ontwikkeling in de architectuur. Dieper uitgegraven met zeven magazijnen. Omringende muren of bijgraven werden echter niet ontdekt maar die kunnen eventueel later vernield zijn.
HERNEITH, aan wie de tombe 3507 te Saqqara (circa 38 m x 15 m) toebehoord, is waarschijnlijk zijn gemalin. . MERNEITH, begraven te Abydos, zou daarentegen zijn dochter zijn die werd uitgehuwelijkt aan zijn opvolger DJET aan wie ze een zoon DEN, de vierde souverein van de dynastie, zou hebben geschonken. Zij zou ook enkele jaren de regering hebben waargenomen na het voortijdig overlijden van haar echtgenoot en voor de intronisatie van haar zoon. Manetho beweert dat pas onder BINOTHRIS, de derde koning van de tweede dynastie het ook aan de vrouwen werd toegestaan om te regeren. Hoe dan ook het zou hier toch gaan gaan om de eerste betrouwbare vermelding van een regentieperiode door een vrouw; gezien deze toegeschreven aan NEITHOTEP toch op minder vaste gronden berust.
Op een fragment van de Palermosteen, bewaard te Caпro, is de naam van de moeder van Djer, KHENTHAP, bewaard gebleven.
De Egyptische astronomen hadden vastgesteld dat de ster Sirius (ster alfa uit het sterrenbeeld de grote Hond), nadat ze meer dan twee maand niet zichtbaar was geweest, in de maand juli terug zichtbaar werd aan de horizon net voor zonsopgang. Dit verschijnsel noemt men de heliakische (helios = zon) opkomst van de ster. Daar deze gebeurtenis samenviel met het opkomen van de Nijlvloed dacht men dat deze ster een godin was (Spd.t = Sepedet of Sopdet, vergriekst tot Sфthis) die de overstroming bracht.
Nieuwjaar werd dan ook gevierd op de eerste dag van de maanmaand die volgde op deze gebeurtenis. Indien Sфthis na twaalf maanden nog niet was teruggekeerd werd in het maanjaar een dertiende (ongeluksbrengende) maand ingelast.
Wanneer men nu de nieuwe kalender van 365 dagen invoerde. Met een tekort van slechts 1/4 dag per jaar in plaats van 10 tot 11 dagen met de maankalender duurde het natuurlijk veel langer voor men ging inzien dat de opkomst van Sirius steeds verder na nieuwjaar optrad. Maar aan de kalender werd echter niets meer veranderd zoals we hoger gezien hebben. Na precies 1460 jaar (365 : 1/4 = 1460) echter vielen beide evenementen weer samen (apokatastase). Zo een jaar is ons bekend uit Griekse geschriften namelijk 139 n. Chr. volgens onze Gregoriaanse tijdrekening.
Dat wil zeggen dat we ook de andere jaren waarbij deze gebeurtenissen samenvielen kan berekenen. Het zijn de jaren 1317 v.Chr., 2773 v.Chr en 4323 v.Chr. Eduard Meyer stelde dat de beste dag om een tijdrekening te beginnen ook voor de Egyptenaren de dag van de opkomst van Sirius zou zijn en nam aan dat de kalender van 365 dagen op deze dag door hen begonnen werd. Hij meende deze gevolgtrekking te mogen maken uit opmerkingen hierover door latere priesters gemaakt. Dan moet men ook begonnen zijn met de invoering van het kalenderjaar van 365 dagen op een van hogervermelde data. Hierbij lijkt dan 2773 waarschijnlijk ( deze datum valt tijdens de regering van farao Persibsen) daar 4323 te ver in de prehistorie ligt en in 1317 de 365-kalender sinds eeuwen bestond. Dit is echter zeer onwaarschijnlijk want in dit geval zou men na vier jaar reeds bemerkt hebben dat de opkomst van Sirius een dag later viel. Deze berekening van de apokatastase data hebben wel hun nut want op 19 juli 1317 v.Chr volgens de Gregoriaane kalender zou dit evenement zich opnieuw hebben voorgedaan en hiermee bezitten we een vast refentiepunt tussen de Gregoriaanse tijdrekening en de Egyptische tijdrekening van 365 dagen.
In volgende tabel vinden we op de eerste plaats het teken voor jaar het bestaat uit een palmscheutje op de letter t (broodje) geplaatst. Het is dus een vier-letterteken r.n.p.t. = rnp.t met klankwaarde renpet. De eind t duidt hier op een vrouwelijk woord. Het betekent zowel "jaar" als "voedsel" . Een nieuw jaar bracht immers nieuw voedsel aan.
Daarnaast vinden we de hiлroglief met de ossenhorens. Deze staan op het hoofd van het dier, waar het dier dus als het ware begint bovendien staan de orens open en de betekenis is dan ook beginnen, openen. Het is een twee-letterteken en de klankwaarde is oe.p = oep
De opening van het jaar (d.i. nieuwjaar) wordt dus geschreven oep renpet wat we afgebeeld zien op de tweede rij. Daarachter lezen we "renpet neferet" dit betekent " goed, voorspoedig nieuwjaar". Het drie-leterteken voor "goed" n.f.r. is immers een hart met een stuk luchtpijp eraan. De klankwaarde is nefer. Gezien echter jaar een vrouwelijk zelstandig naamwoord is eindigend op t dient aan het bijvoeglijk naamwoord nefer dat in geschlacht overeenkomt met het zelfstandig naamwoord ook een t toegevoegd "neferet" dus.
Op de derde lijn vinden we als teken een maansikkel en een ster: het is een vaste combinatie die de klankwaarde a.b.d = abed heeft en de betekenis van maand. Dit woord vindt dus zijn oorpsprong in de maankalender
Het laatste woord moeten we kunnen lezen vermits het uit ййn-lettertekens bestaat en het determinatief met de zon gebruikt wordt zoals we hoger gezien hebben bij tijdsaanduidingen. De klankwaarde is h.r.oe = heroe. De betekenis is dag.
Hieronder de oplossing van de schrijfwijze van 235 mannen en 145 vrouwen. Het ideogram teken werd | werd onder de mannelijke en vrouwelijke figuur gezet om aan te duiden dat het om werkelijke mannen en vrouwen gaat. Het staat er niet achter zoals gewoonlijk omdat het dan zou verward worden met de drie streepjes achter de man/vrouw die het meervoud aanduiden. Drie achter elkaar geplaatste mannen/vrouwen met ideogram teken achter zou ook juist zijn. Men ziet de Egyptenaren hadden geen streng bepaalde schrijfwijze maar keken vooral naar het esthetische van de tekst die zoveel mogelijk in vierkante blokjes werd ingedeeld.
De seizoenen in hiërogliefenschrift, dit wordt een hele brok.
Eerst de oplossingen van vorige maal. De eerste naam was R.OE.B.R.T. gevolgd door het mannelijke persoonsdeterminatief en dus Robert. De volgende was OE.I.L.L.I.AM ( gelijk oewaarde landgenoten) dus William. De meisjesnamen werden gevolgd door het vrouwelijk determinatief: de eerste M.a.r.i.a. en de tweede C.l.oe.p.d.r.a. wat een authentieke schrijwijze was voor Cleopatra. De koningsnaam was CH.OE.F.OE, wat vergriekst werd tot Cheops. De oplossing van de numerieke vraag bij volgende aflevering.
Hieronder hebben we een naam afgebeeld van koning Djer. Het is niet zijn Horus naam maar zijn troonnaam zoals deze op de lijst van Abydos voorkomt. We veronderstellen dat het zijn nebti naam zal geweest zijn die door de samensteller van de lijst gebruikt werd als Sa Ra naam, omdat de Sa Ra- naam in de tijd van Djer nog niet bestond maar wel wanneer de lijst werd samengesteld. De nebti naam bestond reeds in de tijd van Djer.
-We lezen Sa Ra ( I.T.TI ) of de zoon van Ra "Iteti" wat door Manetho vergriekst werd tot "Athotis". We hebben een nieuw twee-letterteken leren kennen namelijk ti. In onderstaande figuur staat het als eerste van een reeks twee-lettertekens die we nog zullen nodig hebben. Het is de stamper van een vijzel. De klankwaarde is zoals gezegd ti.
-Het volgende teken stelt een vijver voor met lotusbloemen. Het kan op drie manieren gebruikt worden. 1/ Als IDEOGRAM dwz een teken dat de betekenis heeft van wat het zelf uitbeeldt. In theorie wordt het dan gevolgd door een verticale streep. In deze betekenis staat het voor "vijver met lotus bloemen".
2 /Als DETERMINATIEF: om de betekenis van een woord te duiden. Hier zal het dan staan bij woorden die iets te maken hebben met overstroming of een moeras.
3/ De derde mogelijkheid is dat het teken gebruikt wordt als twee-letterteken met de klankwaarde sj.a =sja of als drie-letterteken met de waarde "a.ch.t"=achet
-Het derde teken is het grondplan van eenvoudig huis en heeft de klankwaarde p.r = per
-Het vierde teken, bestaande uit drie onder elkaar geplaatste golven, heeft als twee-letterteken de klankwaarde m.oe = moe. We hebben reeds gezien dat om het meervoud te vormen een van de mogelijkheden is het voorwerp driemaal te herhalen. Alle golfjes bij elkaar vormen het water. Dus kan dit teken ook gebruikt met verticale streep erachter als ideogram voor water.
Nu de seizoenen : we beginnen achteraan. Bij het seizoen van de grootste hitte, als het ware de zomer. We lezen sj.moe = sjemoe (of chemoe in het Angelsaksisch). Het stelt een bassin (sj) voor met water (moe). Tijdens dit droge seizoen diende men de watervoorraden opgeslagen in bassins aan te spreken. Logisch toch !
In het midden lezer we Pr.r.t en determinatief voor de zon of Ra. Het determinatief van de zon wordt nog al eens gebruikt voor begrippen die iets te maken hebben met de tijd.
De eind "t" daarentegen is de uitgang voor een vrouwelijk woord. Zo weten we dat de eend "sa" zoon betekent. Dochter zal dan geschreven worden sa.t (eend + broodteken). Herinner u ook nb = neb = meester en nb.t = nebet = meesteres. Het vrouwelijk wordt in het Egyptisch gevormd door de uitgang "t" aan het stamwoord toe te voegen. Dit geldt ook voor bijvoeglijke naamwoorden die in geslacht overeenkomen met het naamwoord ( zoals ondermeer in het Frans .). Als nfr = nefer = mooi dan is in het Egyptisch een mooi seizoen van het uikomen pr.t nfr.t = peret neferet en de mooie meester en meesteres nb nfr nb.t nfr.t = neb nefer nebet neferet. Hierbij merken we op dat "en" niet vertaald wordt.
Lezen we dit woord dan als pereret ? Neen want nu komen we op de proppen met een BEGRIP dat we het "FONETISCH COMPLEMENT" noemen. Wat is dit ?
Wel wanneer een Oude-Egyptenaar één, twee- of drie-lettertekens gebruikt kan hij het woord aanvullen zowel vooraan als achteraan met letters die voorkomen in het/de teken/s zelf. Stellen we het teken pr voor als (PR). dan kan dit geschreven worden als (PR), p(PR), (PR)r of zelfs als p(PR)r. Dit allemaal afhankelijk van de stemming, maar vooral het esthetisch gevoel, van de schrijver . Deze tekens worden echter niet uitgesproken of gelezen en dienen alleen om de schrijfwijze van het woord te verduidelijken. Uiteindelijk lezen we dus pr.t . De tweede r = fonetischcomplemen en wordt niet gelezen. De t = vrouwelijke uitgang maar wordt wel gelezen. Het derminatief is de zon die staat voor iets dat met tijd te maken heeft en wordt evenmin gelezen. In klankwaarde dus pr.t (spreek uit peret). Maar waarom kozen de Egyptenaren nu juist deze naam voor dit seizoen. Wel het teken (pr), maar met determinatief wandelende beentjes is het werkwoord "pr" en dat betekent: gaan, uitkomen. Dus peret is het seizoen waarin het graan uitkomt. Logisch toch !!!
Het eerste seizoen dan. Hoe moeten we dit woord lezen. Veronderstellen we dat de lotusvijver voor "sja" staat. Dan lezen we A.sja.ch.t. Dit is een mogelijkheid maar als de lotusvijver voor "acht" staat dan lezen we a.(acht).ch.t. waarbij zowel a,ch en t als fonetisch complement dienen en dus niet uitgesproken en waarbij de "t" tevens dienst doet als vrouwelijke uitgang. De juiste lezing is dus achet. Daarbij dient men nog op te merken dat de lotusvijver, het gehele woord zelf dus, als een soort binnendeterminatief verwijst naar overstroming. Het seizoen van de overstroming. Zo ziet je maar dat men soms zonder de exacte klankwaarde te kennen men reeds uit het determinatief en de context waarin het woord voorkomt zijn betekenis kan gissen.
Samenvatting:
Bij het lezen van Oud-Egyptisch waar alle tekens achter elkaar staan zonder spaties of interpunctie richt men zich best eerst tot de determinatieven. Die staan meestal op het eind van het woord en laten ons dus vermoeden waar een woord eindigt en een ander begint.
Naast determinatieven zijn er ook nog ideogrammen. Het zijn tekens die betekenen wat ze voorstellen. Meestal wordt het teken in die betekenis gevolgd door een verticale streep.
Wanneer men de klankwaarde van een teken kent en de klankwaarden van de tekens die ervoor of erachter komen ook voorkomen in de klankwaarde van het teken zelf dan gaat het meestal om fonetische complementen die u helpen om de klankwaarde van het teken te bepalen.
Voorbeeld. Neem in het Nederlands het woord zetel. In het Egyptisch laat men de klinkers weg en men bekomt een woord met klank "ztl ". Deze klank stellen we voor door een tekening van een zetel die we voor het gemak hier zullen voorstellen door (tekening-ztl). Hoe kan men in het Egyptisch nu zetel schrijven.
door (tekening ztl) | . De verticale streep geeft aan dat het om een ideogram gaat met de betekenis van (tekening ztl) die een zetel voorstelt .
door z(tekening ztl) of door z(tekening ztl)l, of door z(tekening ztl)tl of nog door zt(tekening ztl)l enz. De bijkomende letters zijn alle fonetische complementen. Zij zullen verduidelijken wanneer een teken bijvoorbeeld twee klankwaarden bezit om welke klankwaarde het precies handelt.
Om het lijstje volledig te maken kan men aan al die mogelijkheden nog een zittend mannetje toevoegen om aan te tonen dat het hier gaat over iets om te zitten. Dit mannetje is dan het determinatief.
Geen wonder dus dat het Champolion heel wat hoofdbrekens gekost heeft om dit taaltje te ontcijferen en dat hij toen hij de oplossing gevonden had op 14.09.1822 te Parijs in het bureel van zijn broer binnenstormde met de kreet "Ik heb het gevonden" (Je tiens l'affaire) en bewusteloos neerviel en verschillende dagen bewusteloos bleef.
LEREN TELLEN De eerste vijf regels zijn opnieuw namen die je moet trachten te ontcijferen. De vierde is de naam van een befaamde historische koningin en kwam in deze schrijfwijze voor op haar monnumenten.
De vijfde is een koningsnaam gezien hij in een cartouche staat. Het is de naam van een van de farao's die de pyramiden van Gizeh bouwden. Het is wel de Egyptische versie van de naaam en dus niet de vergriekste versie (dwz Cheops, Kefren en Mycerynos). Het onderste woord in de rij wordt gelezen als IP het betekent meten, tellen, bepalen, onderzoeken, rekenen. De eerste twee tekens kent u en het derde is een determinatief dat staat voor abstracte begrippen. Het kan echter ook als het drieletter teken htp (hetep, hotep) gelezen worden en betekent ondermeer tevreden , verzadig, vredevol zijn. De naam van de farao Amenhotep(Amenhetep) betekent dan ook Amon is tevreden.
Om getallen te schrijven gebruikten de Egyptenaren de volgene tekens.
Een streepje om de eenheid aan te duiden. Dit werd een tot negenmaal herhaald om de cijfers van 1 tot 9 aan te geven.
Het "boogjes" teken om de tientallen aan te geven. Ook deze werden herhaald van 10 tot 90, waarna dan de eenheden volgden.
Het "krulletje" dat ook de letter w (of oe) voorstelt stelt ook de honderdtallen voor en wordt eveneens telkens herhaald van 100 naar 900
Het teken dat de duizendtallen voorsteld is een lotus bloem en wordt ook herhaald
Het teken dat de tienduizendtallen voorstelt is een duim. Zelfde principe.
Het teken dat de honderdduizendtallen voorstelt is een kikkervisje. Zelfde principe
Het teken dat de miljoentallen voorstelt is een zittende man met een pluim op het hoofd en de armen naar de hemel gericht. Dit is de standaardhouding voor een iemand die vreugdevol is. 1 miljoen betekende voor Egyptenaar zoveel als oneindig
Het principe was dus dat men met het hoogste cijfer begon ( net als wij) en dit zoveel maal herhaalde als er eenheden waren in die rangorde. U ziet hiervan enkele voorbeelden aangegeven. Als laatste voorbeeld het getal 1.268.345 zou worden geschreven als volgt éénmaal het miljoen teken, gevolgd door tweemaal een kikkervisje (100.000), zesmaal het duimteken (10.000) achtmaal de lotusbloem(1.000), drie krulletjes(100), vier boogjes(10) en vijf streepjes.
Deze tekens kwamen dus overen met onze cijfers daarnaast bezaten de Egyptenaren ook telwoorden ( zoals wij één ipv 1, tien ipv 10, duizend ipv 1000) om deze aantallen uit te drukken. Om de dit in hiërogliefen te schrijven is het nog wat vroeg. Maar voor degene die de klanken zoals ze door Egyptologen worden uitgesproken een willen horen van één tot vijf gaat het als volgt: waa (1), shenoe (2), khemet(3), fedoe(4), djoe(5).
Als we stellen dat wanneer een teken gevolgd wordt door een verticaal streepje het werkelijk betekent wat het teken uitbeeldt ( voorbeeld het teken voor w gevolgd door een vertikaal streepje betekent kwartelkuiken en niet w(oe). Hoe zou je dan 235 mannen (en) 145 vrouwen schrijven ?
Horus DJER en Uitwijding over de tijdrekening van de Egyptenaren2
KALENDER EN BIJGELOOF (DE DERTIENDE MAAND EN DERTIEN ONGELUKSGETAL)
Zoals de meeste volken waren de Egyptenaren zich in het begin niet bewust van de lengte van een jaar. Maar al snel merkte men terugkerende processen op. Het begin van de Nijloverstromingen, het opschieten van het zaad, begin van de moesson, het vallen van de eerste sneeuw, het vallen van het blad enz. Snel werd vastgesteld dat hier ongeveer twaalf maanmaanden tussenzaten. Maar aangezien de lengte van een gemiddelde maanmaand slecht ongeveer 29,5 dagen bedroeg (het jaar dus ongeveer 354 dagen), kwamen na een tijdje de verschijnselen niet meer op het juiste tijdstip. Bij deze maankalenders moest men af en toe een dertiende maaand inschakelen om terug op tijd te zijn. Een dergelijke dertiende maand werd beschouwd als een periode die buiten de normale ordening viel en waar de demonen vrij hun gang konden gaan. Vandaar waarschijnlijk de heilige betekenis van het getal twaalf en de bijgelovige vrees voor het getal 13. Een liggende maan is het hiërogliefteken voor het woord maand. Dit maakt het waaarschijnlijk dat ook de Egyptenaren in het begin met een maanjaar rekenden.
Zoals hoger vermeld wordt voerden de Egyptenaren echter reeds van bij het begin van het derde millenium hun van de maan onafhankelijke kalender in. Maar doordat de werkelijke lengte van zonnejaar ongeveer zes uur langer was dan de 365 dagen die zij als jaarlengte aannamen, verschoof de kalender per vier jaar één dag. Na 700 jaar viel de Nijloverstroming niet meer in het seizoen Akhet en grootste hitte niet meer in het Chemoe-seizoen. Het duurde 1460 jaar om de kalender terug met het zonnejaar te synchroniseren en de Nijl weer in de eerste maand van Akhet te laten overstromen. Julius Caesar voerde in 45 v.Chr ook een van de maan onafhankelijke kalender met schrikkeljaar (om de vier jaar één dag meer) in de zogenaamde Juliaanse kalender. Deze kalender bleef, na een kleine correctie in 1582 door paus Gregorius XIII (Gregoriaanse kalender), tot op heden gehandhaafd.
De Egyptenaren hielden echter aan hun wandelende kalender van 365 dagen vast. Het is pas met de Romeinse overheersing dat om de vier jaar een bijkomende of Epagomendag werd bijgevoegd. Het is de zogenaamde Alexandrijnse kalender die tot op heden nog in voege is bij de Kopten ( christelijke inwoners van Egypte). In de tempels echter rekende men nog steeds met het oude jaar tot in de tweede eeuw n.Chr. Samenvattend: De exacte tijd waarin de aarde één omwenteling om de zon maakt is 365 dagen 5uur en 49 minuten. In Egypte dateerde men:
Eerst volgens een maanjaar van 354 à355 dagen waarbij men dus per maanjaar 10 à 11 dagen voorliep op het zonnejaar.
Om daar aan te verhelpen werd een jaar van drie seizoenen van elk 4 maand van 30 dagen ingevoerd plus 5 epagomenen dagen. Dit jaar was dus 365 dagen lang en liep slechts 5 uur en 49 minuten per jaar voor op het werkelijke zonnejaar.
Dit werd ook opgemerkt we zullen later uitleggen hoe en tenslotte werd de Alexandrijnse kalender ingevoerd waarbij om de vier jaar een schrikkeldag als zesde epagomenendag werd ingevoerd. Dit bracht de jaarlengte op 365 en 6uur wat 11 minuten te lang is. In onze kalender werd dit ondervangen door af en toe, volgens vaste regels echter, een schrikkeljaar over te slaan.
Horus DJER en Uitwijding over de tijdrekening vab de Egyptenaren
HORUS DJER
Tweede vorst van de Eerste Dynastie. Zijn Horus naam betekent" Hij die ter hulp komt". Hij heeft zowat een 45-57 jaar geregeerd volgens de meest waarschijnlijke schattingen. Hij is te vereenzelvigen met Kenkenes of Athotis (ITIT) van Manetho. Volgens Manetho zou hij 17 jaar hebben geregeerd. Op de steen van Palermo komt zijn Horus en Nebti naam ITIT voor op het Canon van Turijn en te Abydos verschijnt hij als ITI.
Nog volgens Manetho zou hij als arts boeken geschreven hebben over anatomie en deze bestonden nog 2800 jaar later in Manetho's tijd.
Labels en zegels van hem werden hoofdzakelijk te Abydos en Saqqara gevonden. Eentje ervan (zie afbeelding hieronder) in ivoor, gevonden te Abydos, schijnt gewag te maken van een bootreis naar DEP (Boetho) en misschien naar SAïS, beide belangrijke predynastische steden in de Delta waren ook godsdienstige centra waar respectievelijk de godinnen Wadji (Oejat) en Neith vereerd werden.
Een houten label uit Saqqara waarop zijn Horus naam voorkomt lijkt een ceremonie voor te stellen waarbij een standbeeld (of mummie) waarboven het teken MS ( mes=geboren worden) overgebracht wordt. Het beeld is gevolgd door edelen en mogelijks door een mensenoffer ritueel. deze plaatjes hebben waarschijnlijk betrekking op de artikelen waaraan ze vastgemaakt waren. Maar ze zijn ook gedateert volgens een bijzondere gebeurtenis die dat jaar plaats gevonden had. Maar onze kennis is nog te rudimentair om deze oudste hiërogliefen te begrijpen.
Interessant is nog een ander ivoren plaatje , ondekt midden de twintigste eeuw, waarop de naam van de stad DEP voorkomt onder zijn serech terwijl een centrale obelisk de naam scheidt van een zittende koe met een jonge scheut tussen de horens en een kleine hiëroglief onder de koe die Akhet, het eerste seizoen voorstelt.
Akhet was de naam van het het eerste seizoen van de door de Egyptenaren gebruikte zonnekalender. We kunnen hier nu wat uitwijden over het Egyptische jaar en kalender. Het jaar omvatte drie siezoenen elk van vier maanden en elke maand bestaande uit 30 dagen zo komen we tot 360 dagen. Hierbij werden nog vijf dagen gevoegd die nergens bij ingedeeld waren en door de Grieken "Epagomenen" genaamd werden. Deze dagen werden beschouwd als geboortedagen van de goden Osiris, Horus, Seth, Isis en Nephtys en aldus ook benoemd. Ze behoorden echter niet tot het oude en ook niet tot het nieuwe jaar en waren dus dagen waarin de chaos onder de vorm van de leeuwengodin Sekhmet regeerde.
Het echte zonnejaar (=tijd waarin de aarde exact één omwentelig om de zon maakt) is echter 365 dagen 5 uur en 49 minuten lang. Dus elk jaar kwam nieuwjaar 5 uur en 49 minuten te vroeg. Wat wij ondervangen hebben door iedere vier jaar een schrikkeldag in te voeren. De meeste kalenders in de vroege oudheid waren geen zonne- maar maankalenders. Het islamitisch jaar is nog steeds een maanjaar en omvat slechts 354-355 dagen en wandelt in een eeuw driemaal door ons kalenderjaar. Een maanmaand wisselt immers van maand tot maand in duur met een gemiddelde lengte van 29 dagen 12 uur en 44 minuten (x 12= 354 dagen en 8 uren)
De drie seizoenen waren
AKHET :het overstromingsseizoen van eind juli tot eind november en tevens planttijd.
PERET: het seizoen van het uitkomen en wassen van het graan, van eind november tot eind maart. Het werd aanzien als winter.
CHEMOE: het warme seizoen van eind maart tot eind juli. Het is de oogsttijd.
De maanden werden genummerd van één tot vier binnen het seizoen. Wij stellen ze gemakshalve voor door Romeinse cijfers. Dit zal ook verder doorheen deze uiteenzetting aangehouden worden. Onze maanden zullen we voorstellen door Arabische cijfers. De maanden werden lang alleen door hun rangcijfer binnen het seizoen aangegeven en pas laat echt benoemd. De namen die ze toen kregen werden bewaard in het Grieks en het Koptisch. Voor de documentatie volgen hier hun namen ook in het Grieks
I = eerste maand van Akhet = Thфth
II = tweede maand van Akhet = Phaфpi
III = derde maand van Akhet = Athyr
IV = vierde maand van Akhet = Choiak
V = de eerste maand van Peret = Tybi
VI = de tweede maand van Peret = Mechir
VII = derde maand van Peret = Phamenфth
VIII = vierde maand van Peret = Pharmoethi
IX = eerste maand van chemoe = Pachфn
X = tweede maand van chemoe = Paяni
XI = de derde maand vn chemoe = Epiphi
XII = de vierde maand van chemoe = Mesorк
Wat betreft de kalender dienen we aan te stippen dat de Egyptenaren het enige volk zijn dat sinds het begin van het derde millennium een abstracte kalende bezat die niet meer op de maanstanden gebaseerd was. Wordt aangevuld
Oplossingen van de namen: 1.SOESAN = suzane 2.ALKSANDR= alexander 3.KAMIL= kamiel 4.PATRISJA= patricia
De naam van alexander zoals hier in hiërogliefen komt historisch voor. De Egyptenaren schreven vreemde namen fonetisch zoals ze hun in de oren klonken en namen ze niet letter per letter over.
Om even te herhalen: de vier bovenste regels hiernaast zijn vertalingen van namen in hiërogliefen kan u ze ontcijferen?
Daaronder vindt u het het woord man. Als individu wordt man geschreven met het teken s gevolgd van het determinatief voor man (een zittende man). Egyptologische uitspraak is se. Dus se is een man geschreven met het teken s dat een grendel voorstelt. De man is een wezen vergrendelt in zijn individualiteit.
Onder de man staat het woord "se.t" of vrouw. We hebben reeds gezien dat de uitgang "t" de uitgang is voor vrouwelijke woorden. Om de uitgangs-"t" van een gewone "t " te onderscheiden gebruiken de Egyptologen een punt voor deze ".t". Ook het determinatief verandert en wordt een zittende vrouw.Nogmaals determinatieven dienen om de betekenis te preciseren en worden niet uitgesproken.
Onder deze dame vinden we het woord "ren" wat "naam" betekent. Het geven van een naam was voor een Egyptenaar van bijzondere betekenis. De naam was een wezenlijk onderdeel van een individu. Een deel dat na zijn fysieke dood overbleef. Meer nog zijn bestaan in het hiernamaals hield op te bestaan zodra zijn naam verdween. Het uitwissen van een naam van iemand die gehaat werd kwam dan ook overeen met zijn eewigdurig verdwijnen. Hierover nog meer later.
Een ander aspect van de mens was zijn "ka" dat hier door het tweeletter teken van de in gebed opgestoken armen wordt uitgebeeld. Meestal vertaald door ziel maar in feite is het een ruimer begrip namelijk "vitale kracht". Alles in het universum bezit deze kracht, mens, dier etc. Zo bestaat eten voor de Egyptenaar uit het opnemen van de "ka" of vitale kracht van het voedsel.
Hieronder vinden we jabiroe vogel afgebeeld. Hij staat voor het tweeletterteken "ba" wat ook als ziel kan vetraald maar eerder op het beweeglijke deel van het bewustzijn slaat (hierover meer later)
Een derde element van de ziel voorgesteld door een ibis comata, met schitterend verenstel. Klankwaarde is "a ch". Wanneer een wezen er in slaagt "ach te worden" is de heropstanding vervolledigd. ( meer hierover later).
Ziezo u ziet voor de Egyptenaren is een mens (se) een samenstelling van diverse onder elkaar werkende krachten (ba,ka)verenigd in het fysieke lichaam waarme hij zijn hemel verdient om tenslotte zalig(ach) te worden.
Opvolger van Narmer en traditioneel de eerste koning van de Eerste Dynastie.
Volgens sommigen is hij de stichter van Memphis en dus ook Menes. Volgens Herodotos zou Menes hiervoor een dam in de Nijl hebben gebouwd om de rivier zo om te leggen dat op het gewonnen land kon worden gebouwd. Waarschijnlijker is dat men AHA moet identificeren met ATHOTHIS van Manetho, die hem de constructie van een paleis te Memfis en een boek over anatomie toeschrijft. Zijn regering waarvan het eind zich ergens rond 3050 zou situeren zou 27-57 jaar geduurd hebben. De ondergrens van het interval lijkt het meest waarschijnlijk. Misschien was het Horus Aha die de cultus van de krokodilgod Sobek en van de Apisstier instelde.
Label uit het graf van Neth-hotep. Voor de serech (men begint van rechts te lezen) staat onder een huisje de nebti titel en daaronder een bordspel dat het teken "men" voorstelt
Zeker is dat hij te maken had met de problemen die oprezen door de recente eenmaking van het land. Waarschijnlijk is dat hij een politiek van vrede met Neder-Egype beoefende. Een van zijn echtgenotes (of zijn moeder) droeg in haar naam deze van de godin Neith. Deze godin werd vereerd te Saïs of Sau een stad in het noorden vande Delta. Haar embleem werd gevormd gekruiste pijlen. Ze werd vereerd tot in de Romeinse tijd, toen men haar met de oorlogsgodin Athene identificeerde. De aanzienlijke tombe van deze Neith-hotep (Neith is tevreden) werd ontdekt te Nagada. Ze bevatte nog een omvangrijke huisraad, waaronder een plaatje met de naam Aha en ernaast de nebti naam uitgebeeld door het teken "men" (bordspel). Volgens sommigen zou dit het bewijs zijn dat Aha Menes is.( zie onder). Garstang legde het graf opnieuw open om het stukje van het plaatje dat ontbrak te vinden. Hij vond niet alleen het ontbrekende stuk waardoor men nu zeker was dat het om het teken "men" ging maar ook nog een ander stuk van een gelijkaardig plaatje waardoor men het middendeel van het eerste plaatje kon reconstrueren. Volgens Emery stelt dit een plechtigheid ter ere van de eenmaking van de Twee Landen voor. Men ziet er twee personages een ceremonie vieren die "het ontvangen van het Zuiden en het Noorden " genaamd wordt. Ze doen dit boven een niet geïdentificeerd object. Dit zou wel eens een eerste afbeelding kunnen zijn van het latere symbool van de vereniging van de Twee Landen namelijk de aan elkaar verbonden papyrus- en lotusplanten.
Volgens Emery zou Neith-hotep de moeder van Aha en echtgenote van Narmer zijn en Bener-ib (Teder hart), een naam die voorkomt op kleine ivoren voorwerpen en naamplaatjes uit Abydos en Nagada, zou dan de echtgenote kunnen zijn van Horus Aha. Mogelijks is haar graf B14 te Abydos.
Op een ander label wordt ons duidelijk gemaakt dat Horus Aha te Saïs nog een tempel voor Neith opgerichtte en de de feesten van Anoebis en Sokar (de gemummifiïerde valkgod) vierde alsook zijn eige Sed-feest, d.i. een verjongingsritueel na dertig jaren regering.
Een houten plaatje uit Abydos vertelt ons over een expeditie naar Nubië. Mogelijks diende hij ook op te treden tegen de Libiërs. Maar over het algemeen genomen verliep zijn regering, ondanks zijn naam Aha, wat "strijder" betekende, vreedzaam. Men neemt ook aan dat er in zijn tijd handelsrelaties met Syrië, Libanon en Palestina bestonden. Schepen uit cederhout, een houtsoort die in Libanon overvloedig voorkomt en waarin later een bedrijvige handel zou worden gevoerd, werden toen reeds vervaardigd zoals blijkt uit de geschriften op de steen van Palermo en de graven van Abydos.
De mastaba te Saqqarra (graf 3357
Een mastaba (graf in de vorm van een Arabische bank waarvan de naam) waarin hij volgens Emery werd begraven, bevindt zich in het noorden van de begraafplaats van Saqqara (de graven van de eerste dynastie aldaar, opgebouwd uit baksteen van modder, waren begraven onder en beschadigd door het zand . Men heeft er verscheidene zegels, vazen en andere objecten gevonden. Deze tombe (graf 3357) werd door Emery als zijn graf beschouwd maar is ofwel slechts een cenotaaf of schijngraf ofwel misschien zelfs het graf van een van zijn voorname functionarissen. De huidige Egyptologen zijn gewonnen voor deze laatste hypothese. De edelenman die dit graf liet bouwen moet wel zeer machtig geweest zijn gezien het feit dat het graf bijgraven met mensenoffers bezat. Het graf in Saqqara (48,2 m x 22 m) bezit 27 voorraadkamers op grondniveau en verder vijf ondergrondse kamers. Het onderaardse deel werd als een grote rechthoekige put uitgehakt in de kiezel en rotsgrond en door dwarsmuren in vijf verdeeld. Deze kamers waren overdekt met hout. Daarboven op de begane grond werd een rechthoekig gebouw opgetrokken. De buitenzijde werd gemaakt van in de zon gedroogde leemtichels en vertoont het patroon van een paleisfacade vergelijkbaar met de facades waarop de serech's (cfr onder) gebaseerd waren. Deze holle optrek werd in een reeks van zevenentwintig kamers verdeeld en werd door twee ringmuren omgeven. In de omgeving van graf 3357 in Saqqara werd een prototype van een begrafenis paleis ( het "Model Landgoed" van Emery-1958) gevonden samen met een groot bootgraf van tichelsteen. Dit bootgraf was waarschijnlijk betrokken bij begrafenis rituelen maar de exacte functie ervan is onbekend.
Het domein behorende bij het graf van Horus Aha, met het bootgraf bovenaan, te Saqqara
Te Abydos waar zich volgens de huidige opvattinggen zijn ware graf bevindt (graf B19) is het grootste graf in de noorswestelijke zone (begraafplaats B). Het meet slechts 11,7 x 9,4 m aan de buitenzijde . De begraafplaatsen te Abydos werden eerst onderzocht,of beter geplunderd, door Amélineau. Flinders Petrie, die na hem kwam, redde wat er te redden viel ondermeer de hogervermelde labels. Frequent worden zowel in Saqqara als in Abydos de afdrukken van rolzegels op stoppen van wijnkruiken gevonden. Vaak dragen ze de naam van een voor de begrafenis verantwoordelijke ambtenaar soms de naam van een koning. In het licht van de analyse van deze zegels en het onderzoek van de heropgravingen die prof.G.Dreyer (Instituut voor archeologie te Caïro) te Abydos uitvoerde is men tot de conclusie gekomen dat de koningen van de eerste dynastie begraven zijn te Abydos. Dit lijkt des te logischer omdat daar ook de graven van hun voorgangers gelegen zijn. Van het graf zelf is de bovenbouw volledig verdwenen en alleen een ondergrondse kamer met tichelsteen bekleed is behouden. In de vloer zijn gaten uitgespaard die hebben gediend voor de palen om het dak te stutten.
Petrie vondt in een kleiner graf naast B19 een gouden staf met de naam Horus Aha. Het doel ervan is niet bekend.
Volgens de klassiek auteur Diodorus werd de koning tijdens een jachtpartij in de Fajoem aangevallen door zijn jachthonden en kon hij zich slechts redden door in het Moëris meer te springen. Een krokodil zou hem naar de overkant hebben gebracht en als dank bouwde hij een stad die hij aan de krokodilgod Sobek opdroeg. Hij zou vrede en beschaving over Egypte gebracht hebben. Indien Menes toch Horus Aha mocht blijken te zijn dan stierf deze volgen Manetho (versie Africanus) in het drieenzestigste jaar van zijn regering aangevallen door een Nijlpaard tijdens een Nijpaardenjacht. Onwaarschijnlijk is dit niet want uit de petrogliefen (rotstekeningen) uit de oostelijke woestijn weten we dat de koningen van oudsher deelnamen aan nijlpaardenjachten.
