CHASECHEM-CHASECHEMOEI

De laatste koning van de Tweede Dynastie is een belangrijke koning en in vele opzichten een overgangsfiguur.¹ naar de pracht en praal van de Derde Dynastie. Hij droeg na elkaar de naam Chasechem en Chasechemoei. Een ganse tijd heeft men gedacht dat het hier om twee koningen ging. Ondermeer Emery² was hier van overtuigd. Maar tegenwoordig neemt men op linguistische gronden, zoals Werner Kaiser voorstelde, aan dat het om ййn en dezelfde monarch gaat. ³. Ondermeer het feit dat men nog geen graf van Chasechem heeft ontdekt pleit ook voor deze hypothese.

DE CHASECHEM-PERIODE

In het begin van zijn regering schijnt Chasechem nogal een bijzondere belangstelling en verering te hebben gehad voor Hierakonpolis. Alle vondsten van Chasechem, op een inscriptie op een diorieten vaas uit het Sakkara complex na, komen uit Hierakonpolis. Zijn regering schijnt nogal woelig te zijn verlopen want op de vondsten uit deze periode is er sprake van oorlog en verovering. Alhoewel sommige van deze gebeurtenissen zich buiten de grenzen van Egypte kunnen hebben afgespeeld wijzen ze op een tijd van verwarring. Emery interpreteerde dit echter als het feit dat Chasechem een koning van Thintische oorsprong was die de eenheid van Egypte herstelde na een religieuze oorlog tussen de volgelingen van Seth (volgens hem Peribsen) en deze van Horus. We komen hier niet op terug daar dit voldoende werd besproken onder Sechemib-Perenmaat en Peribsen. Het komt er op neer dat alles wat momenteel met enige zekerheid kan gezegd worden is: dat de verschijning van Seth als totemgod van de koning gedurende het einde van de Tweede Dynastie waarschijnlijk zowel zuiver symbolische als politieke implicaties had en een zekere verandering in het concept van het koningschap betekende. ⁴

Toch kan men wellicht met enige zekerheid veronderstellen dat Chasechem in het begin van zijn regering alleen in Opper-Egypte regeerde, de opstandige noorderlingen overwon, Egypte opnieuw verenigde en zijn naam veranderde in de dualis-vorm Chasechemoei. Maar tot er harde bewijzen worden gevonden blijft dit een hypothese.

Beeld van Chasechem

• Twee beelden van Chasechem(Hierakconpolis)
  Een van leisteen (nu in Cairo) en een van kalksteen (nu te Oxford) . Ze zijn van uitzonderlijke artistieke waarde en stellen Chasechem voor gezeten op een troon met de kroon van Opper-Egypte en in een gewaad zoals het gewoonlijk werd gedragen bij het Sed-feest. Langs het voetstuk van beide beelden ziet men verwrongen menselijke gedaanten , die verslagen vijanden uitbeeldenen aan de voorzijde staat gegrift " Noordelijke vijanden" en 47.209 op het ene beeld 48.205 op het andere. ⁵Het ligt voor de hand om in de noordelijken de volgelingen van de koningen te Memfis te zien maar men kan niet uitsluiten dat het om Libiлrs gaat die de Delta waren binnengevallen.

  
  
  
  
• Fragment van een stиle (Hierakonpolis)
  

  Op het fragment van de stиle zien we het onderste deel van een knielende man ( gevangene?) die op een platform zit dat uitloopt in het hoofd van een vreemdeling ( waarschijnlijk een Nubiлr) met op zijn hoofd een boog. De boog werd gebruikt om de naam van Nubiл "ta-Seti " te schrijven. Daaronder staat een Horus-serech van Chasechem en de tekst "die de vreemde landen vernedert". Wellicht werd de campagne tegen het noorden voorafgegaan door een veldtocht tegen de Nubiлrs. ⁶

  
  
• Drie stenen potten(Hierakonpolis)⁷
  
  

  Opschriften op vazen

  Nog meer bewijzen over oorlog in het noorden vinden we op deze potten ontdekt binnen de tempel van Horus te Hierakonpolis. Zij dragen allen hetzelfde opschrift: "Het jaar van de strijd tegen de noordelijke vijand in de stad Necheb".
  Op deze vazen komt de godin Nechbet voor in de gedaante van een gier. Ze staat op wat Emery een " zegelring" noemt maar wat ik beschouw als een cartouche in haar oorspronkelijke vorm. In de cartouche staat het woord "bS=besj = rebel" in de andere klauw houdt ze het embleem van het Verenigde Egypte. De godin staat tegeover de serech van Chasechem.

  
  

  We weerhouden als belangrijk uit deze afbeedlingen dat de koning op de hierboven genoemde beelden de kroon van Opper-Egypte draagt evenals de Horus op zijn serech. Het gezag van Chasechem lag dus meer dan waarschijnlijk in Opper-Egypte. Het ontbreken van vondsten in Sakkara versterkt deze argumentatie.

  
  

• In het Djosercomplex te Sakkara werd de enige buiten Hieraconpolis gevonden getuigenis van deze koning ontdekt ⁸ in galerij 7. Het gaat om een inscriptie op een diorieten vaas.

  
  

• In een private collectie bevindt zich verder nog een koperen bijl met een serech van Chaseshem. ⁹

CHASECHEMOEI PERIODE

Chasechemoei ( = dualis = de verschijning van de twee machten) was dus de naam die Chasechem ( = de verschijning van de macht) aannam na de hereniging van de Twee Landen. Deze naam schijnt gemodelleerd geweest naar het voorbeeld van de naam van de stichter van de dynastie." Hetepsechemoei ". ( = de twee machten leven in vrede) Wat nog versterkt wordt door een bijkomende titel die hij voerde "nbwy Htp im.f". Wat kan vertaald worden als " de twee heren zijn in hem tot rust gekomen. De naam was als het ware de aankondiging van een programma van nationale vernieuwing. ¹⁰

Boven de sereh staan dan ook de valkgod Horus en het Sethbeest broederlijk naast elkaar.

Chasechemmoei zou 17 jaar hebben geregeerd¹¹ tenminste indien men aan hem de jaren 4-6 en 12-17 in het vijfde register op de steen van Pelrmo moet toeschrijven. Onder de evementen die men hier bespreekt vinden we de fabricatie van een koperen standbeeld van Chasechemoei in jaar 15 of 16.

Koningin Ni-Maat-hep (ook Ni-Maat-hap d.i. het stuur behoort aan Maat) waarvan we het bestaan kennen door zegelafrdukken gevonden te Abydos in he graf van Chasechemoei en ook in graf KI te Bet-Khallaf en van een vaasinscriptie ¹² zou eerder een dochter zijn van Chasechemoei dan zijn echtgenote ¹³. Zij draagt de titel moeder en vrouw van de koning ( koningbarende moeder) . Naar schijnt zou zij de koninklijke macht door haar huwemlijk met Nebka aan deze hebben overgedragen. Zij werd in elk geval later vereerd als de oermoeder van de Derde Dynastie zoals blijkt uit het graf van Metjen te Sakkara (Vierde Dynastie).

Van Chasechemoei zijn vondsten bekend uit Hierakonpolis in het verre zuiden van Egypte tot in Byblos op de Libanese kust.

• Het graf te Abydos¹⁴
  

  Het is een fantastische constructie ( tombe V van Petrie) die in het geheel niet lijkt op de andere graven aldaar en evenmin op enig monument uit deze tijd te Sakkara. De bovenbouw is helaas niet bewaard gebleven. Het is het grootste van de koninklijke graven te Abydos maar tevens dit met de kleinste grafkamer. Het doet zich nu voor als een lange brede gracht. In tegenstelling met het graf cvan peribsen staat het wat afgezonderd van de graven avnde eerste dynastie.

  
  

  Het bouwwerk is 68,97 m lang en varieert in de breedte van 10,4 ( in het zuiden) tot 17,6 m (in het noorden) De totale oppervlakte beslaat 1001,81 m². De oppervlakte van de grafkelder is beperkt tot 17,55 m². Het bestaat uit drie grote delen.

  
  

  De noordelijke deur geeft toegang tot een ruimte onderverdeeld in drieendertig magazijnen gerangschikt op drie rijen. Twee gangen verlenen toegang tot deze kamers waarbij de westelijke twee rijen een gemeenschappelijk gang hebben. De muren van deze kamers zijn opgebouwd uit leemsteen zonder houten bekleding. Amйlineau veronderstelde dat deze kamers een plafond in hout hadden maar Reisner heeft het waarschijnlijk bij het rechte eind wanneer hij verondersteld, op grond van technische waarnemingen, dat al deze kamers overwelfd waren.

  
  

  Daarna komt een grafkamer in kalksteen. Men heeft lang gedacht dat deze grafkelder het oudste voorbeeld van metselwerk in steen was. Opgravingen in Helwan en Sakkara hebben echter aangetoond dat er reeds onder de Eerste dynastie in steen werd gebouwd. De grafkelder bevindt zich op het diepste gedeelte van het graf zowat op een diepte van twee meter. Het plafond bestond waarschijnlijk uit kalksteen die aan beide zijden op de wanden van de kelder rustte en de vloer vormde van een bovengelegen overwelfde kamer. De ingang van de grafkamer bevondt zich an het zuiden maar was toegemetst na de begraving. De grafkamer wordt aan beide zijden geflankeerd door vier kamers. In enkele ervan werd een skelet aangetroffen.

  
  

  Hierop volgt een ruimte met tien magazijnen , vijf aan elke kant van een gang die naar de zuidelijke deur loopt die op haar beurt geflankeerd wordt door nog eens vier kamers langsheen een hellend vlak dat toegeng verleent tot het graf aan de zuidkant. De noordelijke toegang werd waarschijnlijk door een ongeveer tien meter lange trap bereikt. Er worden geen nadere sdetaails gegeven over deze kamers.

  
  

  Rond het graf werden geen secundaire begraafplaatsen gevonden maar aangezien er skeletten aanwezig waren in de kamers rond de grafkamer kunnen deze als dusdanig hebben dienst hebben gedaan. Reisenr schat dat er in totaal zo een 10 tot 15 kamers van de in totaal meer dan vijftig kamers als secundaire graven dienst hebben gedaan. <:P>
  

  Wanneer we het grondplan beschouwen kan men niet anders dan zich verwonderen over de enigzins stuntelige opbouw ervan dit pas enkele jaren voor de bouw van de schitterende trappyramide van Djoser.

  
  

  Men kan men de stunteligheid van dit plan toe schrijven aan een eerste poging om de begrafenis tempel, het graf en de zonne(?)-bark onder te brengen in ййn complex en het aldus beschouwen als een voorloper van het Djoser complex.

  Behalve de resten van grafgerei, zoals stenen en koperen vaatwerk , vuursteneen en koperen gereedschap, aardewerk en vlechtwerk heeft men er ook de scepter van de koning in goud en onyx opgedolven. ¹⁵

  
  
• Granieten deurpost te Hierakonpolis
  
  

  Deurpost met de afbeelding zichtbaar gemaakt , ontleend aan F.Raffaele

  Op dit stuk komt de dubbele naam van de koning bekroond met Horus en Seth voor. Hij is waarschijnlijk afkomstig van een reeds lang verdwenen tempel. Het vakmanschap is voortrefeelijk en de gelijkenis met beeldhouwwerk uit de Derde Dynastie laat er geen twijfel over bestaan dat dit stuk afkomstig is uit de eindperiode van de Tweede Dynastie.

  
  

  Aan de achterzijde van de stijl staat een gedeeltelijk uitgewiste afbeeldeing van de koning en de godin Sjesjet. Het was pas met een speciale behandeling dat de scиne duidelijk zichtbaar werd. Het gaat waarschijnlijk om een stichtingsplechtigheid van een tempel.¹⁶.

  Links bevindt zich de koning met staf en peervormige knots, erboven zijn serech met de aanziende Horusvalk en Sethbeest. Voor de koning bevinden zich op vier registers , kleine personages naar de koning gewend, op uitzondering van de twee eerste die naar elkaar kijken en die mogelijks Horus en Seth voorstellen. Engelbach denkt dat deze personages het volk voorstellen. Smith ¹⁷daarentegen stelt geen identificatie voor. Misschien moeten we in deze kleine personage wel goden zien. Verder naar rechts ziet men de grote figuur van de godin Sjesjet, godin van de schrijfkunst, die later een essentiлle rol zal spelen bij inwijdingsceremonieлn. Men kan ze herkennen aan haar symbool: eeen ster boven haar hoofd waarboven dan weer een boogcirkel uit wiens midden zich een verticle streep verheft. Naar rechts kijkend staat Sjesjet tegenover de koning, die hier een tweede maal wordt afgebeeld, beiden houden ze een houten hamer in de hand en slaan een paaltje in de grond

  
  
• Kruikzegel van Abydos
  

  Deelt ons mede dat zijn gemalin Nemathap was end at zij de titel van "koningbarende moeder "droeg . Mogelijks is het een prinses afkomstig van een edel geslacht uit het noorden. Later zou ze vereerd worden als stammoeder van de Derde Dynastie.

  
  
  

  de Sjoenet al-Zebib

• Sjoenet al-Zebib. Zo'n 900 m verwijderd van de graftombe in de woestijn van Abydos is dit een groot rechthoekig tichelstenen gebouw van 123 bij 64 m. De muren met duidelijke paleisfaзadestructuur zijn tot vijf meter dik en twintig meter hoog ze hebben den duidelijke faзadestructuur. Het is onbekend wat de precieze bedoeling van dit gebouw was, hoezeer het ook mag lijken op een indrukwekkend fort. Opgravingen legden sporen bloot van ingewikkelde interne structuren en het kan dus een begrafenis omheining zijn, die te maken had met de behuizing van de ka van de koning in zijn graf vlakbij; een soort equivalent voor de begrafensitempel in de vallei van de latere koninklijke begraafplaatsen. Maar het gebrek aan kwaliteit van de opgravingen van Amйlineau in 1897-1899 en 1905 hindert een verdere benadering van de functie van dit monument.

  
  
  
  
  

  Een vloot van begrafenisboten werd ontdekt niet ver van de sjoenet en kan hebben deel uitgemaakt van ganse bouwprogramma.¹⁸

  

  Fort te Hierakonpolis

• Het zogenaamde "fort van Hierakonpolis is mogelijks zijn begrafenis omheining. ¹⁹. Het is waarschijnlijk een equivalent van de omheining in de Sjoenet al Zebib te Abydos De eerste die dit zogenaamde fort beschreef was Somers Clarke. Op het einde van de jaren 1890 werkte hij samen met J.E.Quibell en F.W.Green te Hierakonpolis en recht daarover op de andere oever van de Nijl op de site van El Kab. Hij werd zo begeesterd door deze plaats dat toen hij op pensioen ging hij zich een huis liet bouwen op de oostelijke oever van de Nijl bij El Kab. Hoog boven de vallei gelegen refecteert dit kasteelachtig huis het levendige en eigenaardige karkater van zijn bouwheer, die daar de laatste twintig jaar van zijn lange leven doorbracht in " splendid isolation" , zijn occasionele bezoekers vergastend op verhalen over de incompetentie van zijn vroegere collega's.

  
  

  Vandaag de dag huisvest dit kasteel van de Oude Man uit de Bergen de Belgische archeologische missie te El Kab van waaruit men kan neerzien op het fort van Chasechemoei.

  " Dit gebouw ligt aan de rand van de woestijn, maar niet zo ver van de bewerkte grond, aan de ingang van een vallei die de westelijke woestijn inloopt. Het grondplan is rechthoekig en de ingang is naar de gecultiveerde grond gericht. De buitenste muur is 2,34 m dik en de binnenste 4,87m tussen beie bevindt zich een open ruimte van 2,23 m. De buitenste muur is lager dan de binneenste. De ingang is gevormd door een soort bastion of vooruitspringende toren en is bochtig genoeg om het voor groep personeen onmogelijk te maken er snel doorheen te komen. Indien er een helling was om de top van de muur te berijken en we kunnen ons niet voorstellen dat ze er niet waren , moeten ze van hout geweest zijn en geplaatst in de spleten naast de ingang. Ieder spoor van hen is nu verdwenen. Terwijl de oppervlakte van de buitenste muur glad was was deze van de binneste muur opgebouwd uit panelen . Alle muren zijn uit ruwe tichelsteen en waren epleiterd en gewit. De zuidwestelijke muur in ononderbroken en is zowat 8 tot 9 meter hoog. De muren bij de poort zijn ongeveer even hoog en het is waarschijnlijk dat ze oorspronkelijk maar een meter hoger waren. ²⁰
  
  Hoewel dit zogenaamd fort doet denken aan de Sjoenet al-Zebib zullen we waarschijnlijk nooit zijn echte betekenis achterhalen want de archeologische opgravingen binnen de muren verricht tussen 1897 en 1899 door Quibell, Clarke en Green en in 1905 door Garstang waren er op gericht de predynastische graven, die er onder lagen, te bewaren en miskenden de inwendige structuur van het gebouw. Maar wat er ook moge van wezen het feit dat Chasechemoei hier in hHieraconpolis, het oude Nekhen, een stad die symbool stond voor het Opper-Egypte een groot gebouw neerzette was een politieke daad van godvruchtige propaganda.

  
  

• Een fragment van een vaas in breccia steen werd gevonden op de plaats van Egyptische tempel te Byblos aan de Libanese kust. Zie figuur "opschriften vazen" uiterst rechts boven. Er staat "di anch Chasechemoei " Leven zij gegeven aan Chasechemoei. ²¹

  . Ongewoon is dat het Seth beest hier een rode kroon draagt en Horus zoals gewoonlijk de dubbele kroon. Deze vaas kan in Byblos geraakt zijn via handel of meegebracht tijdens een latere periode.
  
  

• Niettemin lijkt het dat de buitenlandse betrekkingen tijdens de regering van Chasechemoei een nieuwe hoogte bereikt hebben gezien dat een zegelimpressie van tijdens zijn regering voor een eerste maal de term "imi-rA xAst =imi ra chaset= opzichter van de Vreemde Landen " voorkomt. ²² Een dergelijke term laat zeer sterk vermoeden dat Egypte zijn hegemonie had uitgebreid over vreemde territoria. Dit vemoeden wordt nog versterkt door een beschadigd steenblok uit de tempelarea van Hierakonpolis²³ waarop een lijst voorkomt van vreemede landen. De inscriptie heeft vroeger getallen bevat waarvan er nog gedeeltelijk zichtbaar zijn en zou wel eens voor elk land het aantal overwonnen vijanden hebben kunnen aangeven.

• Andere inscripties van Chasechemoei zijn gevonden in het privaat graf S3043 te Sakkara ²⁴

  , maar ook in het Djosercomplex²⁵ en te Abydos ²⁶