Papyrus van Turijn

We gingen het vandaag hebben over de papyrus van Turijn met de koningslijst. Maar er is nog een andere papyrus van Turijn en toevallig las in de campuskrant van de Universiteit van Leuven een artikel waar ondermeer deze papyrus in voorkomt naast twee ostraca (potscherven waarop geschreven werd) die evenals deze papyrus een nogal expliciet verhaal vertellen. Het artikel is van Wouter Verbeylen

Twee Demotische ostraca. Of: twee potscherven met wat tekst erop. Dat is wat onderzoeker Mark Depauw van de Afdeling Oude Geschiedenis voor ons op tafel legt. Echt oogverblindend zijn ze niet, maar het verhaal dat erachter schuilgaat is gekruid met een stevige scheut mysterie en een tikkeltje seks. De scherven doen alvast vermoeden dat de oude Egyptenaren net iets minder kuis waren dan doorgaans wordt aangenomen.

De twee potscherven zijn er eigenlijk vier (zie foto): elke scherf is op zijn beurt in twee stukken gebroken. Tot voor kort had de Faculteit Letteren er slechts drie in haar bezit, twee samenhorende delen en een derde onvolledig exemplaar. Wijlen professor Quaegebeur kocht de drie scherven aan in 1987 via een Brusselse antiquair, vertelt Mark Depauw. Het deel dat naadloos aansluit op de derde scherf kregen we pas onlangs - vijftien jaar later - in handen. Iemand van de universiteit van Lille (Rijssel) had in augustus bij een Zwitserse antiquair een scherf onder ogen gekregen waarop de naam Ai voorkwam. Nu is Ai een bijzonder onbekende godin - de professor herinnerde zich dat zij ook op onze scherven voorkwam en waarschuwde ons. Die scherf bleek het ontbrekende puzzelstuk van ons tweede ostracon.

Oud-Egyptische ostraca of beschreven potscherven zijn op zich niet zo een zeldzaamheid. Ze waren in hun tijd het goedkoopste schrijfmateriaal, een gratis alternatief voor het dure papyrus, en dus werden ze gebruikt voor minder belangrijke boodschappen zoals takskwitanties en rekeningen. Voor antiquairs hebben ze ook weinig waarde, want echt esthetisch zijn ze niet. Het Demotisch schrift op de scherven is eigenlijk een cursieve vorm van de hiëroglyfen, die in de eeuwen voor en na Christus in Egypte werd gebruikt. Mark Depauw: Van de vorm van het schrift kunnen we afleiden dat onze scherven uit de Ptolemeeëntijd stammen, dat is de periode tussen Alexander de Grote en Cleopatra.

Maar deze scherven zijn dus wel bijzonder. Ostraca met literaire of religieuze teksten komen al een stuk minder voor. En de tekst die we op deze scherven vonden, is helemaal zeldzaam: het is een sacraal-erotisch document.

Sacrale seks

 Laat hem drinken, laat hem eten, laat hem seks hebben voor de godinnen. Zo vertaalt Mark Depauw een deel van de tekst op de scherf. Ja, zo staat het er, vrij cru eigenlijk, het expliciete woord "nek" wordt gebruikt. De tekst handelt over een priester die deze handelingen en andere moet doen ter ere van de godinnen Ai en Nehemanit. Meestal worden zulke seksuele verwijzingen heel verbloemd of eufemistisch weergegeven. De tekst op beide scherven is grotendeels gelijkluidend. Wat hun doel was? Het jammere bij ostraca is dat de context volledig verloren gegaan is. We kunnen dus alleen gissen aan de hand van interne criteria. Een hypothese is dat het hier gaat om spiekbriefjes om te gebruiken bij het reciteren. Eigenlijk was het al langer bekend dat de oude Egyptenaren niet vies waren van seks. In niet sacrale contexten werden wel vaker fallische afbeeldingen (=penissen) ontdekt. En er is de befaamde satirisch-erotische papyrus van Turijn. Mark Depauw:  Dat document werd al in de negentiende eeuw ontdekt, maar is pas in 1973 voor het eerst integraal gepubliceerd. Dat is een zeer expliciet document, waarvan je de inhoud zou kunnen omschrijven als "de avonturen van een priester in een bordeel". Het is dus ook sacrale erotiek, en mogelijk gaat het zelfs om een gelijkaardig feest als dat waar onze ostraca naar verwijzen.

Het merkwaardige is dat de egyptologen de papyrus van Turijn liever verborgen hielden voor het grote publiek. Van de Romeinen en de Grieken waren zulke uitspattingen immers al langer bekend. Blijkbaar wilden ze de reputatie van hun studieobject hoog houden.  Kuis als geen ander volk  , omschreef een Duitse egyptologe de oude Egyptenaren ooit. Maar onze potscherven staven dus een heel andere waarheid. Waarschijnlijk was de situatie bij de oude Egyptenaren vergelijkbaar met de onze: over seks kon gepraat worden, zelfs op sacrale seks rustte geen taboe, in de context van een soort vruchtbaarheidsritus, een feest van het teveel. Maar toch: een priester die seks heeft op een podium voor een massa mensen - je fronst toch even je wenkbrauwen. (einde citaat)