Tweede Dynastie Historische en Archeologische Problemen
A.Historische Problemen
Een groot gedeelte van het politieke gebeuren tijdens deze dynastie is zeer onzeker. Er zijn schijnbaar twee periodes waarin de welvaart en de macht van het rijk uitgesproken waren. Het centraal gezag was in deze perioden zeer efficiënt: het zijn de regeringen van Ni-netjer en Khasechemoei, respectievelijk derde en laatste koning van de dynastie. Hun regeringen zijn reltatief overvloedig gedocumenteerd en dienen dan ook beschouwd te worden als tijden van pracht en culturele vooruitgang. Het zijn trouwens ook de twee langste regeringsperiodes van de dynastie.
De situatie voor de troonsbestijging van Ninetjeren en van aan zijn dood tot aan de kroning van Khasechem is op zijn minst obscuur te noemen
Wanneer de volgorde van de koningen Hotepsechemoei-Nebra-Ninetjer bij het begin van de dynastie vastligt door een inscriptie op een beeld (beeldje van Redjit Cairo CG 1, usurpatie van stenen vazen) dan kan daarentegen niets met zekerheid gezegd over de periode tussen Qa'a en Hotepsechemoei. We hebben reeds gezien dat de mogelijkheid dat enkele koningen kortstondig regeerden tussen de eerste en de tweede dynastie in de laaste decade geïnterpreteerd is geweest als een teken van politieke troebelen na de dood van Qa'a. De lange regering van deze laatste koning had bovendien al een eind gemaakt aan reeds eerder opgedoken dynastieke problemen na de dood van Den tijdens de regeringen van Adjib en Semerchet. Deze laatste is misschien te gemakkelijk beschouwd als een usurpator die niet van koninklijke bloede was.
Uit de studie van deze reeds beschreven crisis periode (Sneferka, Vogel / Sechet) komt een feit duidelijk naar voor : de verplaatsing van de koninklijke begraafplaats van Abydos naar Sakkara. Maar dit standpunt is echter onder stevige druk komen te staan door het vinden in 1995 van zegelafdrukken van Hotepsechemoei in tombe Q te Oemm el Qaab (tomb Q behoort aan Qa'a ). Dit zou inderdaad wijzen op een directe opvolging zoals we die ook bij Khasechemoei en Netjerichet zullen beschrijven
Deze vondst zou er op wijzen dat de stichter van de tweede dynastie aanwezig was bij de begrafenis van Qa'a en dus geen ruimte laten voor andere koningen tussen Qa'a en Hotepsechemoei. Dit hoeft echter geen absoluut bewijs te zijn voor de afwezigheid van Sneferka & co. Het kan alleen de de wil tonen van Hotepsechemoei om deze locale heersers die mogelijks hun onstaan dankten aan het onderbreken van de koninklijke lijn na de dood van Qa'a te overtroeven.
Deze periode blijft dan ook in het duister. We mogen ook niet vergeten dat de getuigenissen voor Sneferka, Vogel en Sechet (?) zeer schaars zijn. Deze van Sneferka en Sechet komen uitsluitend uit Sakkara en deze van "Vogel" uit Sakkara en misschien uit Abydos uit tomb Q van Qa'a ! De redenen om op zijn minst Sneferka en Vogel na Qa'a te plaatsen zijn de epigrafische gelijkenis en het voorkomen van het paleis Hoet-Za-Ha-Neb te Memfis een paleis dat gemeenschappelijk zou zijn aan Qa'a, Sneferka en Vogel en het voorkomen van de naam van een ambetnaar Soedj Chnemoe in de inscripties op de stenen vazen van Qa'a en Sneferka.
Het midden van de Tweede Dynastie is zo mogelijk nog een moeilijker (en langere) periode om te behandelen. Wanneer we abstractie maken van de namen die Manetho overleverde en van Aaka (?), evenals als van het hiaat in de annalen (hudjefa), blijven we met 5 of 6 koningen (en het kunnen er meer geweest zijn): Oeneg (mogelijks maar niet gheel zeker identisch aan Horus Za), Sened, Noebnefer (Nebnefer), Neferkara, en Neferkasokar. We zullen dan ook aan elk van deze vorsten een hoofdstukje wijden. Van geen enkele van deze vorsten werd een graf gevonden.
Het zijn duistere figuren, allen bekend uit zeldzame zoniet enige eigentijdse stukken maar die werden opgetekend in de koningslijsten van het NIeuwe Rijk. De meest waardevolle stukken voor deze periode zijn de inscripties op de stenen vazen die werden gevonden in de galerijen onder het Djoser complex te Sakkara. Enkele van deze inscripties bevatten namen (Za, Noebnefer) die men voordien nergens van kende. Andere namen werden gevonden op materiaal van private graven (Oeneg) in Noord-Sakkara of in latere lijsten en papyri (Neferkara, Neferkaseker).
Veruit de meeste inscripties in rode en zwarte inkt geschilderd op de vazen uit de galerijen van het Djoser complex ( een corpus dat heel wat groter is dan dit betreffende de Thinieten = Eerste en Tweede Dynastie) werden door Helck (Z.A.S. 106, 1979) aan koning Ninetjer toegeschreven. Deze Duitse Egyptoloog veronderstelde dat het gros van deze vazen verzameld werd door Ninetjer uit ander konings- en private graven van het kerkhof van Sakkara. Deze werden dan later door Djoser, die zich op zijn beurt meester maakte van de begrafenis offers in Ninetjer's stapelplaatsen en galerijen (Tomb B ?), herbruikt. De namen Cknoemenii en Roeaben, van Ninetjer's beambten in deze inktschilderingen pleiten voor de echtheid van deze theorie.
Dezelfde auteur durfde het ook aan in hetzelfde artikel een een theorie, die heel wat moeilijker te bewijzen is, naar voor te brengen over Ninetjer's opvolgers. Volgens hem zou deze koning, om een onbekende reden, het rijk in twee gesplitst hebben om aldus aanleiding te geven tot Beneden-Egyptische lijn van koningen met Nesoe-biti Nebti titel (Oeng, Sened, Noebnefer enz.) maar daarnaast ook aan een Boven-Egyptische koningslijn met Horus titel (Horus Sekhemib, Seth Peribsen en Horus- Seth Khasekhem). De aanleiding tot deze moeilijk te geloven splitsing zou dan kunnen geweest zijn het feit dat hij aan zijn beide zonen een rijk wou nalaten of mogelijks ook om aldus de problemen op te lossen die zich bij het eind van zijn lange regering zouden hebben voorgedaan. Dat een dergelijk feit zich zou hebben voorgedaan door een beslissing van de koning is weining waarschijnlijk gelet op de Oud-Egyptische cultuur, geloof en mythologie is dit immers een heiligschennende daad. Maar het is niet onmogelijk dat iets dergelijks zich heeft voorgedaan als resultaat van een usurpatie of gemis aan authoriteit van de kroon over het ganse territorium door een ons onbekende reden
Een belangrijke bron vormen de inscripties van de mastabab B3 te Sakkara van Sheri (ontdekt door Mariette zie ook A. Moret Mon.Piot 25 p. 273ff, Grdseloff A.S.A.E. 44 p. 294 en W. Kaiser in G.M. 122). Deze inscripties verwijzen naar Sheri als een ambtenaar uit de Vierde Dynastie met de titel " Opzichter van de begrafenis priesters van Peribsen in de necropool van Sened...' : dit betekent dat de begrafenis monumenten van deze koning Peribsen zich ergens op het centrale Sakkara plateau moeten bevinden, rond of beneden Djoser-Netjerichet's complex.
Dus Sheri kan gelinkt worden aan Peribsen. Op het einde van de tweede dynastie is het voornaamste probleem de regering van Peribsen en de relatie met zijn voorganger Sechemib-Perenmaat. De zeldzame archeologiche vondsten en de epigrafische(=van de opschriften) bevindingen hebben het momenteel nog niet mogelijk gemaakt om met enige zekerheid uit te maken of het hier om één persoon gaat, die dan zijn naam en titulatuur veranderde in de loop van zijn regering, of om twee verschillende personen. Petrie meende een zegelafdruk gevonden te hebben met de namen Sechemib-Peribsen, maar het is al een tijd geleden aangetoond dat het hier om de gewone combinatie Sechemib-Perjenmaat gaat.
De grondslag voor de mogelijke volks(?)opstanden of religieuze hervormingen moeten nog bestudeerd worden, evenals hun mogelijke gevolgen. Het gevaar hier bestaat erin dat we zouden geloven met de huidige kennis die we bezitten dat de Seth cultus de oorzaak dient te zijn van een soort politieke ineenstorting ( wat door verschillende auteurs vroeger werd aangenomen). Maar het tegenovergestelde kan eveneens waar zijn: namelijk dat een langdurige zwakte van het centraal gezag de opkomst van een nieuw geloof en tradities heeft uitgelokt in die mate dat wat wij altijd al als rebellie en ketterij beschouwd hebben, alleen maar de gevolgen waren van een diepere cisis.
We mogen niet vergeten dat, zoals P. Bell in 1970 aantoonde door de studie van hoogte van de Nijlkoverstromingen op de Palermo steen, deze hoogte plots en beduidend afnam reeds gedurende het de eerste helft van de anders nogal rijkelijk verlopende regering van Ni-neter. Omgevingsfactoren dienen dus zeker betrokken te worden in het zoeken naar de oorzaken van de troebelen die de Egyptische staat toen teisterden.
Uiteindelijk is er dan nog dubbel uitzicht van de regering van Chasechem(oei): vroeger geloofden enkele Egyptologen dat dit twee verschillende vorsten waren maar deze thesis is niet houdbaar gebleken. Maar de archeologische bewijzen van Horus Chasechem en Horus-Seth Chasechemoei, in het bijzonder deze van Hierakonpolis en Abydos moeten zeker opnieuw geanalyseerd worden om de oorzaak van de titulatuur verandering te bepalen. Ook de bijnaam Neboeihotepimef', en de relatie van deze koning tot zijn voorgangers dienst onderzocht. De realiteit van zijn aanspraak op de (re-)unifictaie van Egypte dient onderzocht. Is dit een gewoon ceremonieel bij het aanvaarden van de kroon (zoals voor Narmer) of is dit werkelijk een echte gebeurtenis.
