Expeditie naar de bron van de Nijl
2005-2006

Volgens de beste metingen van het ogenblik, strekt de machtige Nijl zich uit over 6.824 kilometers of 4.240 mijl vanuit het achterland van Boeroendi tot aan de mediterane kust van Egypte. En alhoewel de rivier gedurende het grootste gedeelte van twee eeuwen geëxploreerd en gereëxploreerd is geworden, heeft er nog niemand in een enkele trek de rivier van monding tot bron opgevaren of zijn ganse lengte kilometer na kilometer met GPS in kaart gebracht. Deze tocht was de nochtans het soort uitdaging dat Cam McLeay, Garth MacIntyre, en Neil McGrigor kon bekoren. McLeay, een geëxpatrieerde Nieuw-Zeelander, die nu in Oeganda leeft, is een rivierloper van wereldklasse. McIntyre staat aan het hoofd van een zaak in Wellington (Nieuw-Zeeland) die materaiaal voor "outdoor"- activiteiten verkoopt en McGrigor heeft, sinds hij in 2002 zijn Britse zaak in verhuur van kratten verkocht heeft, zich toegelegd op wat hij zelf noemt "avontuur en breken van records". Hij is momenteel houder van het snelhieds record "rond Groot-Brittannië" (27 uur) een wapenfeit dat hij verrichtte in een 16m lange motorboot.

Deze drie hadden hun expeditie opgevat als een terugkeer naar de tijd van de ontdekkingen, incluis de duidelijk Victoriaans klinkende objectieven : " de expeditie voor de geschiedenis vast leggen " en "het team te bevestigen als voortrekkers op het gebied van exploratie". Maar belangrijker nog hoopten zij hun GPS data te kunnen gebruiken om aan te tonen dat de verste bron van de Nijl (dat is de bron van waaruit de rivier zoals hij doorheen het landschap meandert het meest kilometers aflegt om vanaf de bron de Middellandse Zee te bereiken) in Rwanda ligt en niet in het meer zuidelijk gelegen Boeroendi. Met andere woorden zij wilden bewijzen dat de langste rivier van de wereld nog langer is dan algemeen wordt aangenomen. McLeay die een rafting-bedrijfje bezat had nog een bijkomende bedoeling hij wou ook het toerisme in Oeganda, dat sinds het terreurbewind van Idi Amin in een neerwaartse spiraal verzijld geraakt was wat opkrikken.

De betekenis van de verschillende zijtakken van de NIjl is nog steeds het onderwerp van discussie en niet alle rivier experten waren onder de indruk van de geografische missie van deze mannen. "Hun claim dat ze een nieuwe bron van de Nijl gevonden hadden is afhankelijk van wat men een significante bron noemt." zegt Pasquale Scatturo, wiens eigen eerste afdaling van de Blauwe Nijl werd beschreven in het "2005 IMAX Mystery of the Nile". Robert Collins, geschiedschrijver van de rivier en auteur van het boek " De Nijl" voegt er aan toe: "Zij spreken over een verschil van een paar mijl; niets dus vergeleken bij de ganse lengtte van de rivier. "

Hun reis begon op 20.09.2005 Zij reisden behoorlijk comfortabel langs de eindeloze landerijen van de Egyptische Nijl en het Nasser meer. Zelf in het noorden van Soedan was de reis meer vervelend dan echt moeilijk (water zo bruin door het slib dat het leek of de motor modder in het rond zwierde). In het grootste moeras van de wereld, de Sudd in Zuid-Soedan, ontmoetten zij Nijl cobras, varanen en vooral muggen. Zo veel dat er iedere morgen duizenden dood lagen aan de buitenkant van de netten. Maar het werd maar pas echt spannend wanneer ze Noord-Oeganda bereikten, waar de rivier versmalt tot een paar honder meter en via massieve stroomversnellingen uitmondt in diepe poelen vol krokodillen.

Bij Murchison Falls stort de rivier zich van een 43 meter hoge rots naar beneden. Om deze hindernis te overwinneen had de ploeg een vliegende opblaasbare boot (VOB) meegebracht, een vlot opgehangen aan een gemotoriseerde zeilvlieger dat kon opstijgen en landen op het water en een hoogte tot 10.000 voet (3.048 meter)kon bereiken. De fabrikant van de VOB had de ploeg gewaarschuwd om het ding niet te gebruiken om vooraad te vervoeren op een snelstromende rivier, maar het leek hen het beste middel om obstakels zoals watervallen te overwinnen.

Heathcote, die McLeay op vorige raftings reeds begeleid had, voegde zich te Murchison bij de ploeg. Het plan was om de gemotoriseerde vlotten te demonteren en in verschillende vluchten met de VOB over de waterval te brengen. McGrigor piloteerde het spul en alhoewel het vliegtuigje handig te bedienen was, waren de vluchtcondities toch vrij gevaarlijk gezien de krachtige thermieken die oprezen uit de hete savanne en langs de koelere lucht boven de rivier scheerden. Bovendien kon de VOB alleen maar op het water landen en de Oegandese Nijl was een vreselijke landingsbaan vol krokodillen, hippos, rotsen en stroomversnellingen.

Het team wist begin november de Murchison Falls te overwinnen en op 07.11. vloog McGrigor met de VOB voorop om de anderen te ontmoeten op een met de GPS gepland punt. Onderwijl loodste McLeay het voorste vlot door een serie stroomversnellingen. Bootschroeven "bijten" niet zo goed in wild water zoals dat rond de Murchison Falls. Het water wordt te sterk verlucht als het op de rotsen uiteenspat en op zichzelf terugvalt . Het team moest hun motoren op de staart trappen om over de schuimende boden van de stroomversnellingen en over de "tong" (de zuivere kanalen van het snelle groene water dat het schuim voorafgaat )-van iedere versnellingen te springen. De tongen zelf waren steile hellingen van neerstortend water en iedere restje paardekracht was nodig om de boten er overheen loodsen.

McLeay vertelt over een moment toen hij de steile helling van een der versnellinge onderschatte " Ik sprong plots op, varende aan een snelheid van 40 kilometer per uur, en de stroom onder mij was in en klap helemaal verdwenen." Zijn boot dook in een ontzettend grote trog, de boeg werd door de stroom gegrepen en kantelde achterste voor in het water. McLeay was zich bewust van het feit dat in de poelen stroomafwaarts hongerige krokodillen op hun prooi zaten te wachten en slaagde er in op de gekapseisde boot te klimmen. Tegen de tijd dat MacIntyre en Heathcote er in slaagden hem in een draaikolk te slepen was de stuurarm van McLeay's ondergelopen boot afgebroken.

Ze waren net bezig dit euvel tijdelijk te herstellen wanneer McGrigor, in de VOB een kijkje kwam nemen. Laagvliegend om de situatie in ogenschouw te nemen, raakte hij met een vleugel een boom en verloor de controle over de VOB en landde onderste boven op de noordelijke oever van de Nijl. Het opgeblazen vlot ontplofte bij impact, en de hete uitlaat pijp van de motor belandde op McGrigor's naakte dij . Toen de anderen op de plaats van de crash aankwamen, waren ze opgelucht hem levend terug te vinden staande naast de vernielde VOB met alleen maar een gebroken en zwaar verbrand been. Toen riep McLeay hulp in via zijn satelliet telefoon. Ze hadden er een tocht van 5.311km opzitten.

Steve Willis, 38, een Britse vriend van McLeay, die in de omgeving  jachthuisjes bezat, kwam hen de volgende morgen aan de Nijl oppikken. Begeleid door een niet gewapende Oegandese wachter reden zij naar het hoofdkwartier van het Nationaal Park van Murchison Falls. Terwijl Willis reed vertelde hij hun over de Lord's Resistance Army, een rebellengroep bekend om het ontvoeren en in slavernij brengen van kinderen en die sinds 1986 zowat een 100.000 slachtoffer zouden gemaakt hebben. In oktober had het Internationaal Gerechsthof de LRA leider Joseph Kony veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid.  Kony had hierop geantwoord door zich op blanke vreemdelinge te wreken, waaronder een Britse hulpwerker die werd gedood enkele dagen voor het ongeval met het team.

Plots weerklonken schoten en boorden zich Kalashnikov' kogels in de aluminium huid van de SUV. McLeay keek achterom en zag slechts één man in een olijfkleurig uniform. Toen werklonk een nieuw salvo. McLaey dook op de bodem van de auto en de Oegandese garde schreewde tegen Willis dat hij harder moest rijden. Maar het vuur deed de achterbanden ontploffen en de auto belandde in het olifantengras naast de weg waar het tot stilstand kwam.

McLeay verliet het voertuig langs de passagiersdeur op het moment dat enkele vurende rebellen op hem afkwamen, Heathcote volgde en verdween in het gras, de Oegandese wachter verliet de auto langs de achterdeur met het enige wapen van de groep bij zich. Willis sprong van de chauffeurstoel direct in de vuurlijn en MacIntyre trachtte door een raampje te vluchten maar werd aan het hoofd getroffen. Met zijn gebroken been was McGrigor de laatste om het voertuig te verlaten en hij viel in elkaar toen hij van de SUV wou wegstappen. Hij kroop naar het lange gras legde zich op de rug en bleef stil in de hoop dat men hem niet zou vinden. Hij was echter snel ontdekt door twee teenager rebellen waarvan er een een zwaar misvormd gezicht had. Zij sleepten McGrigor terug naar de tereinwagen en vroegen om geld wat hij hen gaf. Dan vroegen ze om zijn satelliet telefoon en wapen. Hij zei dat hij geen van beide bij zich had., wat maar een halve waarheid was-hij had namelijk geen wapen. Toen ze achter kledij vroegen klom McGrigor in de met bloed bespatte wagen om zijn bagage te nemen. Hij zag dat de rebellen ondertussen gras op de bodem van de chauffeursplaats gelegd hadden en dit in brand staken. Zij bevalen hem te knielen als voor een executie.

MacIntyre had geluk gehad de kogel was langs zijn schedel gescheerd maar de wonde bloedde zo profuus dat hij tijdelijk verblind was. In het gras stuitte hij op de ongedeerde Heathcote, die hem verder de bush in loodste. De Oegandese wachter werd nooit meer teruggezien door de leden van de expeditie. MacIntyre en Heathcote hoorden McGrigor roepen bij de auto en zagen plots rook opstijgen maar toen ze verder liepen stootten ze op verse leeuwenuitwerpselen.

McLeay was zo snel mogelijk recht vooruitgesprint . Na enkele mijlen en na het oversteken van enkele riviertjes zag hij plots duizende antilopen die er heel relaxed uitzagen dit stelde hem gerust. Hij besefte dat hij aan de hinderlaag ontsnapt was en keerde terug naar de weg waar hij uiteindelijk als laatste (hij had er tocht van 32 kilometer blootvoets opzitten ) werd opgepakt. McGrigor was verrast door het feit dat de rebellen het plots op en lopen zetten. Hij sleepte het brandend gras uit de Land Rover, wat de ganse omgeving in vuur zette en poogde met zijn gebroken been het vuur te doven. Toen hij het vuur onder controle had sleepte hij de brandstofzakken van de boten een tiental meter ver in het nog brandende gras waar het alles in lichterlaaie zette. De bedoeling was om de rebellen te doen geloven dat de Rover in de vlammen was opgegaan.

Plots stootte McGrigor, hobbelend rond de Land Rover, op het levenloos lichaam van Willis. Hij was getroffen in zijn zijde, de kogel was door zijn oksel gedrongen en had het lichaam via de heup weer verlaten. Via de satelliet telefoon kon hij hulp bellen en zijn precise GPS coördinaten doorgeven. Bij zonsondergang landde een helicopter met de militaire attaché van de Amerikaanse ambassade Lt. Col. Richard Skow. Willis liet Debbie, een zwangere vrouw van 31, en een twee jaar oud zoontje Joseph na. Zijn vrouw besloot de jachthuisjes verder uit te baten.

In Kampala werden de wonden: het been van McGrigor, de schotwonde aan het hoofd van McIntyre en de voeten van McLeay verzorgd. De ganse tijd fungeerde Lt. Col. Skow als hun gastheer. Zodra het been van McGrigor's geheeld zou zijn wou het team echter verder want met 5.311 kilometers achter hen bleven hun drie objectieven onafgemaakt. ( de ganse Nijl opvaren, elektronische kaart maken van de ganse lengte van de stroom en bewijzen dat de verste bron in Rwanda lag) . De dood van Willis wierp en duistere schaduw op de expeditie maar men zou ze aan hem opdragen. Zij keerden terug naar Oeganda langs dezelfde weg langs waar ze gekomen en aangevallen waren omdat ze wilden terug aanzetten op dezelfde plaats waar ze gestopt waren. Maar ditmaal zou het Oegandese leger hen beschermen en hen elke steun bieden die ze nodig hadden.

Op 31 maart 2006, claimden de drie avonturiers dat zij de eerste waren geweest die de rivier van monding tot de "echte uiterste bron" diep in het Nyungwe regenwoud in Rwanda opgevaren waren. 2°16'55.92. Z en 29°19'52.32. O.