Roos de Klerk stuurde naar John:

Interview met kosmoloog Marcelo Gleiser: “er wordt veel volslagen waanzin verkondigd”; Govert Schilling. Volkskrant 27 november 2010.

Naar aanleiding van het boek: Marcelo Gleiser; 2010; een scheurtje in de rand van de schepping. Over de betekenis van leven in een onvolmaakt heelal. Vertaling: Bert Bakker, uitg. Paradigma/FMB, Amsterdam. ISBN 9789049960223.

De inhoud van het artikel vat ik samen:

Gleiser[i] stelt dat het zoeken naar een unificatietheorie – het gaat over de natuurkunde – past in een oude traditie. Deze gaat terug op het monotheïsme en veronderstelt dat er slechts één fundamentele waarheid kan bestaan. Gleiser veronderstelt dat de natuur niet zo in elkaar zit, misschien afgezien van enkele deelterreinen. Het zoeken naar een unificatietheorie beschouwt hij als een “ouderwets paradigma”.  Het zou na 36 jaar zoeken niet gelukt zijn om empirische verificatie te vinden voor het bestaan van zo’n theorie en dat moeten we ons aantrekken, naar hij meent.  Zelfs de beste kandidaat – de supersnaartheorie[ii] – laat op dit moment geen empirische toetsing toe. Hij verwijst naar toenemende wildgroei in de theorievorming, die buiten alle empirie komt te staan. Dat verontrust veel fysici[iii]. De grens tussen fysica, metafysica en filosofie vervaagt en er ontstaat desoriëntatie. In zijn visie ontstaat complexiteit[iv] door onbalans en onvolmaaktheid en verwijst naar bijvoorbeeld Ilya Prigogine[v] die daarover publiceerde.

Gleiser zoekt vanuit de natuurkunde een verband met gedrag, maar blijft inhoudelijk op afstand.[vi] Hij trekt ten strijde tegen een wazige koppeling van natuurkundige theorieën aan “kosmisch bewustzijn van al die new-age goeroes”. Zijn boek gaat over leven in een onvolmaakt heelal en rekent daarmee af met een klassiek religieus beeld. Ook zoekt hij een aansluiting  op kosmisch niveau tussen wetenschappelijke feiten en menselijke behoeften aan zingeving en bijvoorbeeld aan een gevoel van verbondenheid. 

Mijn commentaar:

Eerst over de natuurkunde: indertijd was er onenigheid tussen Einstein en Bohr over de kwaliteit van de toenmalige theorievorming. Hoewel eerstgenoemde actief aan de quantumfysica bijdroeg, had hij blijvend moeite met de waarschijnlijkheidsberekeningen die daaraan inherent zijn. Bohr verwees - als verweer tegen Einsteins visie - in die glorietijd van de snel uitdijende kennis op quantumgebied naar het feit, dat de bijbehorende wiskunde klopte en dat de empirische bevindingen toereikend waren om de ingeslagen weg te vervolgen.

We zijn nu driekwart eeuw verder. Fysici beschikken over een enorm reservoir aan wetenschappelijke waarnemingen. Opnieuw bestaat er wantrouwen over de kwaliteit van de theorieën. Zover ik dat overzie heeft dat te maken met twee feiten:

1.     Er dienen hypotheses te worden toegevoegd waarvan de empirische verificatie dubieus geacht wordt. Gleiser noemt het vooronderstelde bestaan van magnetische monopolen en het protonverval;

2.     De theorieën laten veronderstellingen toe die tot bizarre uitkomsten leiden, zoals het bestaan van parallelheelallen. Op het moment dat een theorie aangeeft dat voorspelde waarnemingen principieel nooit gevonden kunnen worden omdat deze zich achter de horizon van de lichtsnelheid bevinden, komen deze theorieën dicht in de buurt van sprookjes en godsdienstige ideeën. Als wetenschappelijke theorieën hebben ze dan geen waarde.

Voor ons onderzoek is van belang dat het zoeken naar een unificatietheorie misschien een relict zou zijn van een monotheïstische gedachte. De consequenties daarvan moet ik nog doordenken en vormt een interessante blikopener.

Natuurkunde en psychologie kunnen misschien één gebied delen, als het gaat om de vraag wat er met de waarneming van de mens aan de hand is dat hij de wereld in kaart brengt, zoals hij dat nu doet. Dat is voor mij de verbinding tussen de beide wetenschappen  en voor Roos wellicht de reden om de aandacht op dit artikel te vestigen.