BOUVEROUX, J. & L. HUYSE, Het onvoltooide land. Leuven, Van Halewyck, 2009, 214 pp. – ISBN 978 90 5617 917 5

Voor het buitenland lijkt België wel gebouwd op een kruitvat van spanningen. Meer dan de traditionele ideologische en sociaaleconomische breuklijnen trekken de verschillende belangen van de twee taalgemeenschappen het land uit elkaar.

Het politieke leven in België is tegelijk boeiend en vermoeiend. Het politieke metselwerk is nooit af. Iedere hervorming of grondwetsherziening veroorzaakt weer nieuwe burentwisten en de behoefte aan een volgende hervorming.

En toch wint stabiliteit het altijd weer van chaos. Steeds weer worden de plooien glad gestreken en nieuwe compromissen gevonden. In vergelijking met andere Europese etnische conflicthaarden is de Belgische geweldloze omgang met de communautaire problematiek wel zeer opmerkelijk.

Hoe komt het dat België na al die verbouwingen nog bestaat? Gedurende de afgelopen 60 jaar evolueerde België van een unitaire staat naar federalisme. In dit boek vertellen de auteurs het verhaal van vier episodes in het nog onvoltooide communautair proces.

De vier delen bevatten ieder een tweeluik. Jos Bouveroux, Wetstraatjournalist en voormalig hoofdredacteur van het VRT- radionieuws geeft het feitenrelaas. Luc Huyse, socioloog en emeritus hoogleraar van de Katholieke Universiteit Leuven, interpreteert en duidt. Ze kijken naar de rol van economische krachten, laten zien hoe godsdienst en vrijzinnigheid het communautaire rijpingsproces hebben vertraagd en wijzen op de cruciale interventies van het buitenland in de evolutie van ‘de kwestie’.

De bijdragen van Jos Bouveroux geven een goed beeld van de complexiteit van de Belgische politiek. Zelfs voor de periodes die ik bewust heb meegemaakt is het een hele klus om zijn relaas te volgen. Niets is wat het lijkt en ettelijke politici hebben in de loop der jaren op eieren moeten lopen om het land bestuurbaar te houden.

Gelukkig verheldert Luc Huyse de achtergrond van de gebeurtenissen op een inzichtelijke en vlot leesbare manier. Hij duikt in de archeologie van de communautaire kwestie en maakt duidelijk waar de spanningen tussen Vlamingen en Walen in essentie om gingen en gaan. België was altijd al een erg verdeeld land, waarin politieke stabiliteit nooit een vanzelfsprekendheid was. Al van bij het begin liepen de traditionele levensbeschouwelijke en sociaal-economische breuklijnen vrijwel gelijk met de uiteenlopende belangen van de twee taalgemeenschappen. Vaak moesten die bovendien als bliksemafleider dienen om de aandacht van meer essentiële problemen af te leiden.

In de afgelopen halve eeuw heeft de communautaire problematiek het politieke landschap in België grondig beïnvloed en veranderd. Politieke partijen veranderen hun naam, ze splitsen, ze vormen kartels en gaan weer uiteen op de golven van de communautaire spanningen. Het politieke gekrakeel doet geregeld denken aan een vaudeville die binnen de Europese context slechts een storm in een glas water lijkt.

De Vlaming en de Waal zitten er ondertussen bij en kijken ernaar. Want media en politici hebben een nieuwe kloof geschapen tussen de burger en de politiek. Gedegen onderzoek toont immers aan dat slechts een kleine minderheid van de Belgen zich druk maakt over de communautaire kwestie. Voor de meeste kiezers wegen – hoeft het te verbazen? – de sociaaleconomische zorgen het zwaarst.

Het boek eindigt met een zeer doordachte en zinnige slotbijdrage van Luk Huyse over de toekomst, de hindernissen en drempels die nog te nemen vallen, waar het morgen en overmorgen om gaat en een verkenning van wat nog mogelijk is. Hij waarschuwt voor de opgeklopte retoriek van media en politici, de wederzijdse vervreemding, en de verscherping van de standpunten. Het zo typisch Belgische compromis, dat in het buitenland afwisselend bewondering en spot oogst, is volgens hem dringend aan herwaardering toe.

Als televisiereeks werd Het onvoltooide land in de lente van 2009 op Canvas en de RTBF uitgezonden.

Wie meer inzicht wil krijgen in het bewogen politieke wel en wee van het Belgenland zal zeker zijn gading vinden in dit vlot leesbare boek.

©  Minervaria

ARS, B., Troostmeisjes. Verkrachting in naam van de keizer. A’dam/A’pen, Uitg. De Arbeiderspers, 2000, 319 pp. – ISBN 90 295 00247

‘Ik voelde mij een levende dode’, jammert de Koreaanse Yi Yôngsuk in het boek van Brigitte Ars.

Het verhaal van de militaire troostmeisjes in het Japanse leger is het wreedste geval van schending van vrouwenrechten in de twintigste eeuw. In de vijftienjarige oorlog, die begon met de invasie van Mantsjoerije in 1931 tot de overgave aan de geallieerden in 1945, werden naar schatting tussen de 200.000 en 400.000 Koreaanse, Indonesische, Nederlandse, Chinese, Filippijnse en andere vrouwen systematisch verkracht en misbruikt in dienst van de soldaten van het Japanse leger. Door dit meedogenloze en door en door racistisch en seksistisch systeem werden vooral arme meisjes getroffen.

De term ‘troostmeisje’ is een eufemisme. Het zou beter zijn te spreken over 'gedwongen militaire sekswerksters' of ‘militaire dwangprostituees of seksslavinnen’. De vrouwen waren immers slachtoffer van een systematische, collectieve en geïnstitutionaliseerde verkrachting door Japanse soldaten alsook van een omvangrijke handel in vrouwen. In Japan bestond al eeuwenlang een gereguleerd prostitutiesysteem dat een sfeer had gecreëerd waarin mannen het als een recht beschouwden vrouwen voor hun seksueel plezier te gebruiken. Het fenomeen van de troostmeisjes lag in feite in het verlengde daarvan.

Lange tijd bleef het systeem van de troostmeisjes een van de grootste geheimen van de Tweede Wereldoorlog. Pas na vijftig jaar van massale en collectieve zwijgzaamheid kwam het verhaal stukje bij beetje naar buiten, eerst in Korea, daarna in andere Aziatische landen en in Nederland. De schaamte van de vrouwen was zo groot dat ze bleven zwijgen, zelfs toen ze niets meer te verliezen hadden. Het lijkt bijna een wonder dat een van de grootste tragedies in de geschiedenis nog net werd ontdekt voordat de getuigen hun relaas mee het graf in zouden nemen.

In dit boek vertelt Brigitte Ars, die als journaliste zes jaar in Maleisië heeft gewerkt, hun verhaal. Ze heeft met talrijke vrouwen gesproken en hun strijd voor erkenning van nabij gevolgd. Het verdriet zit heel diep. Veel vrouwen vechten nog iedere dag met de lichamelijke en vooral psychische gevolgen van de onmenselijke en mensonterende omstandigheden waarin ze moesten leven en werken. De getuigenissen van de vrouwen geven weer wat in geen enkel officieel document terug te vinden is.

Een van de belangrijkste redenen om dit systeem uit de grond te stampen was het voorkomen van massale verkrachtingen onder de bevolking van de overwonnen landen. Men wilde bovendien het moreel onder de militairen hoog houden. Hongerende en arme meisjes uit landen als Korea, China en de Filippijnen werden aanvankelijk onder valse voorwendselen geronseld en later met geweld ontvoerd en verkracht. Ze werden vervolgens ondergebracht in trooststations of ‘troostfaciliteiten’ zoals de Japanse legerleiding ze noemde. Door de Verenigde naties worden ze onverbloemd ‘verkrachtingskampen’ genoemd. Daar leefden de meisjes een troosteloos leven en werden ze door de Japanse soldaten en officieren vaak op gruwelijke wijze mishandeld en gemarteld.

Voor velen ging na afloop van de oorlog de ene nachtmerrie over in de andere. Slechts 30% van de meisjes zou de kampen overleefd hebben. Voor de overblijvenden was er geen opvang, geen Rode Kruis, geen medische hulp. Ze bestonden eenvoudig niet en werden aan hun lot overgelaten. Ook de geallieerden negeerden of mimaliseerden het probleem. In de door mannen gedomineerde geschiedschrijving en oorlogsjournalistiek had het verhaal van de vrouw immers geen nieuwswaarde. Pas toen ook Nederlandse vrouwen hun droevige geschiedenis openbaar maakten kon het probleem op internationale belangstelling rekenen.

Maar de overlevende vrouwen bleven moedig hun rechten opeisen. Hun strijd heeft zich uitgebreid van een klein groepje tot een internationale vrouwenbeweging. Die heeft, nu de meeste troostmeisjes zijn overleden, ervoor gezorgd dat seksueel geweld in oorlogen eindelijk op de agenda staat. Dankzij studies naar het systeem van dwangprostitutie wordt nu wereldwijd onderzoek gedaan naar soortgelijke systemen en gezocht naar wetgeving om ze in de toekomst te voorkomen. Onder invloed van de troostmeisjesbeweging staan verkrachting, seksslavernij en gedwongen prostitutie nu duidelijk omschreven als oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Behalve aan het verhaal van de dwangprostitutie besteedt Brigitte Ars ook aandacht aan de achtergronden en de functie van verkrachting en seksueel geweld in oorlogstijd. En niet alleen Japan maar ook Duitsland maakte zich massaal schuldig aan seksuele terreur. Net als Japan speelde de Duitse staat tijdens de Tweede Wereldoorlog de rol van pooier. Over deze verborgen geschiedenis kan ook nu nog niet gesproken worden. Minachting voor vrouwen maakt heel vaak deel uit van een ideologie van het superieure ras. In de recente conflicten in voormalig Joegoslavië en Rwanda is dit ook duidelijk gebleken.

Dit boek vol diepe ellende stemt je niet bepaald vrolijk. Het vertelt een indroevig verhaal, maar het is een must voor al wie met het lot van vrouwen begaan is. Ik heb het met stijgende verontwaardiging gelezen. Want het is geen verleden tijd, het gebeurt nog steeds. Telkens weer zie je dat vrouwen in een oorlog als wapen worden gebruikt en als vanzelfsprekend worden mishandeld. In talloze arme landen bloeien vrouwenhandel en seksindustrie weelderig en maken ze gigantische winsten.

Het werk is goed gedocumenteerd en bevat een uitgebreide notenlijst. Brigitte Ars schrijft met grote betrokkenheid en respect voor de vrouwen, zonder enige sentimentaliteit. De bijzonder vlot geschreven tekst - bijna té vlot voor een dergelijk onderwerp - laat zich zeer gemakkelijk lezen.

© Minervaria

GALBRAITH, J.K., De crash van 1929. (Vert. The Great Crash, 1929, 1954) A’dam, Ambo/Anthos, 2009, 245 pp. – ISBN 978 90 263 2245 7

In Europa is de zware economische depressie in de jaren dertig van de vorige eeuw onlosmakelijk verbonden met de opkomst en het succes van het nationaal-socialisme in Duitsland en de afschuwelijke gevolgen voor miljoenen onschuldige burgers. De wereldwijde depressie begon in de Verenigde Staten na de spectaculaire ineenstorting van de beurs op Wall Street in 1929.

In dit boek uit 1954 reconstrueert John Kenneth Galbraith, een van de grootste economen van de twintigste eeuw, de gebeurtenissen die hieraan voorafgingen. De dramatische ineenstorting van het financiële kapitalisme werd volgens hem veroorzaakt door een ongebreidelde speculatiegolf die geen enkel verband meer hield met de werkelijke industriële ontwikkeling.

In de voorafgaande jaren van welvaart verkondigden economische profeten visioenen van steeds grotere welvaart en economische groei die zich voor altijd en eeuwig zou verder zetten. Hun taxaties en voorspellingen zetten talloze mensen ertoe aan steeds meer geld te lenen bij beleggingsmaatschappijen die als paddestoelen uit de grond schoten. De beurskoersen stegen buiten proportie op bijna louter geleend geld. De beurs werd steeds minder beschouwd als graadmeter van lange termijnvooruitzichten van ondernemingen en steeds meer als een product van manipuleerkunst. Ook politici, economen, en financiële analisten lieten zich meeslepen door de euforie en bevestigden hun ongefundeerde vertrouwen in de kracht van de economie. De schaarse deskundigen die waarschuwden voor een nakend debâcle werden als onheilsprofeten gebrandmerkt. Mensen slaagden er op grote schaal in zichzelf te bezwendelen.

In de herfst van 1929 kreeg het vertrouwen een dramatische wending. De zeepbel spatte uiteen en sleepte de hele economie mee in een diepe depressie die 10 jaar zou duren.

In het laatste hoofdstuk zet Galbraith de oorzaken van de beurscrash en van de erop volgende depressie op een rijtje.

De crash komt volgens hem helemaal op rekening van de voorafgaande speculatiegolf. Hij noemt het een hallucinant verhaal van bijna heroïsche krankzinnigheid. Niemand heeft die ongebreidelde speculatiegolf veroorzaakt. Ze was het product van de vrije keus en de vrije besluitvorming van honderdduizenden personen. Wanneer de mogelijkheid bestaat dat men zeer rijk kan worden – vooral wanneer het niet veel moeite kost – zijn er altijd tal van mensen die gegrepen worden door een soort hebzuchtige waanzin.

Voor de daaropvolgende economische crisis ziet Galbraith verschillende oorzaken. Het economisch leven in 1929 was niet zo fundamenteel gezond als vooraanstaande politici en economen beweerden, verblind als ze waren, maar integendeel uiterst kwetsbaar. In de herfst was de economie eigenlijk al flink op weg naar een depressie. De beurscrash heeft die veel zwaarder gemaakt dan nodig.

Uit die rampzalige periode zijn er lessen geleerd. Geheel in lijn met de economische visie van Galbraith heeft de overheid toen een aantal krachtige maatregelen genomen om een dergelijke ontsporing te voorkomen. Toch zijn volgens hem de kansen op een herhaling van een speculatieve uitspatting groot. Hij heeft het goed gezien. De geschiedenis herhaalt zich weliswaar nooit helemaal, maar volgens deskundigen zijn in de huidige kredietcrisis en de daarop volgende economische malaise zeer gelijkaardige oorzaken aan te wijzen.

Het werk van Galbraith wordt op de omslag het ‘klassieke boek over economische crises’ genoemd. In tachtig jaar is er immers niet veel veranderd: blinde hebzucht en een flinke dosis goedgelovigheid houden elkaar in evenwicht tot de zeepbel barst en een crisis onvermijdelijk wordt.

Omdat Galbraith bekend staat om zijn heldere uiteenzettingen heb ik me aan dit boek gewaagd. Die heldere en vlotte schrijfstijl stelde me in staat om, ondanks de vele financieel-economische begrippen en mij onbekende namen van personen en instanties, het betoog in grote lijnen te begrijpen. Dit boek verplichtte me ook om meer te leren over een sector waarvan ik zo goed als niets wist. Galbraith beschrijft met scherpe maar toch milde humor en zin voor relativering de menselijke zwakheid die alle kritische ingesteldheid en rationaliteit doet verdampen in het vooruitzicht van de hemel op aarde. Dit is en blijft zeer herkenbaar.

© Minervaria