De straten stonden blank….

Vanaf 1946 tot 1956 (repatriëring naar Holland) woonden we in de wijk Kemajoran in Batavia.

In de regentijd  (november tot april) stonden de straten in deze wijk na een echte tropische regenbui wel eens blank, dit tot grote ergernis van de volwassenen maar voor ons, kinderen, een situatie die met gejuich wordt begroet.

Als de straten op rivieren lijken is het immers leuk om op zelfgemakte vlotten ( gemaakt van de poreuze stam van een bananenboom)  door de straten te peddelen.

En als het niet hard genoeg regent om de straten onder water te zetten, dan brulden we hard “Oedjan deres”, een soort bezweringsformule om het nog harder te laten regenen. En meestal werkte die kreet  ook nog…..

.

Mijn vader werkte in die tijd als technisch hoofdopzichter bij de BOW (Burgerlijke Openbare Werken) van de gemeente Batavia. In de volksmond werd BOW tot Batavia Onder Water, aangezien ze daar kennelijk niet in staat waren de afvoer van de moessonregens effectief te regelen.

Vergeten werd dat de Nederlandse kolonisten hun Batavia in een moerassig gebied bouwden en dat een aanzienlijk deel van Batavia onder de zeespiegel ligt.

Maar wij, kinderen, hadden hier geen boodschap aan en vermaakten ons best op straat, nou ja straat…..

Als het water in de straten niet al te hoog stond riepen we wel eens een betjak (fietstaxi) aan en vroegen we aan de betjakbestuurder of hij ons eventjes wilde rondrijden. Omdat ze tijdens de felle regenbuien toch haast geen klandizie hadden deden ze dat maar al te graag, omdat ze er kennelijk ook plezier in hadden om door het water te fietsen met hun voertuigen. En ach, een paar kleine (onbetaalde) passagiers erbij….

En als de regenbui voorbij was, dan leken de planten en bomen nog groener dan voorheen, rook de natte aarde zo lekker en waren de stoffige wegen schoongespoeld.

14-02-2008 om 07:29 geschreven door rene persijn

Decapark, recreatiepark.

In de jaren ’50, toen we nog op de Vliegveldlaan 56 (Kemajoran,Batavia; Djakarta) woonden ging ik wel eens met Hendrik Jellema, die toen bij ons inwoonde, naar het Decapark om naar bokswedstrijden te kijken.

Bekende boskers uit die tijd waren o.a. de gebroeders Bobby en Jacky Njo, Fighting Mick, een zeeman uit Soerabaja, en de Indische bokser Marcel Vodegel.

Het Decapark was een soort recreatiepark aan de Noordzijde van het Koningsplein. Er bevonden zich in dat park o.a. sportvelden, een bioscoop en een sporthal  Met broer Boengke (Johan) bracht ik wel eens een bezoek aan de bioscoop in het park, bijvoorbeeld toen daar de film werd vertoond  “The  fLying saucers have landed”. Lekker griezelen…..

Voor zover ik me kan herinneren was het Decapark ook de thuishaven van voetbalclub “Hercules”.

Het DEcapark werd in 1915 opgericht door J.F.de Calonne. Hert Decapark ontleende dan ook zijn naam (DECA) aan de naam DE CAlonne.

J.F. de Calonne werd in Meester Cornelis geboren en heeft vrijwel zijn hele leven in Batavia gewoond. Hij had ook nog grootse plannen voor reen amusementspark in Laan Trivelli, maar daar is door zijn overlijden niets van terecht gekomen. Op 21 september 1930 overleed hij namelijk tengevolge van een auto-ongeluk In “Het Vaderland” van zondag 19 oktober 1930 werd hiervan melding gedaan. Hij was met zijn echtgenote, jongere broer een de heer de Jong met de auto op weg naar Boebang, waar de drie heren zouden uitkomen in het cricketteam van de Bataviasche Sportclub. Het ongeluk gebeurde 8 km. voor Tjikampek. Hij overleed  in het Zendingshospitaal te Poerwakarta

Met hem ging een heel  bekende Bataviaan heen.

14-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Tandjong Priok

Tandjong Priok  ( Tandjoeng Priok, Tanjung Priok , is het havencomplex en de thuisbasis voor de vissersvloot. Dit havengedeelte werd  in 1877 enkele kilometers ten oosten van het toenmalige Batavia aangelegd.

Deze haven werd  praktische overwegingen aangelegd, omdat voor die tijd Batavia slechts een kleine haven had (bij Pasar Ikan), waar grotere schepen niet konden komen en vracht moest worden overgeladen  en. passagiers moesten overstappen in kleine schepen om aan wal te kunnen komen. De zee was hier zeer ondiep.  Bovendien werden  de schepen, bijvoorbeeld die van de Koninklijke Paketvaart Maatschappij, maar ook de passagiersschepen steeds groter en volstonden kleine afhaalbootjes niet meer.

De haven is verbonden met Batavia door een kanaal en een spoorweg. Die havenwerken hadden 17 millioen gekost en waren in eigen beheer zonder tussenkomst van aannemers in vijf jaar voltooid onder de energieke leiding van den hoofdingenieur van den waterstaat J. de Gelder.

In het havencomplex stonden in de jaren ’50 oa. de kantoorgebouwen van de SMN (Stoomvaartmaatschappij ‘Nederland’, de Rotterdamsche Lloyd en de Droogdokmaatschappij

Er werd in Tandjong Priok ook een jachthaven aangelegd, maar deze was (net als de sociëteit “De Harmonie” in de stad ) voor Indonesiërs verboden.

Ook Indo’s kwamen daar niet (niet echt welkom)  en gingen voor hun dagje aan zee naar Zandvoort, een strandje in de buurt.

Ook wij gingen af en toe naar Zandvoort, waarschijnlijk vernoemd naar de Nederlandse plaats Zandvoort (aan Zee)

Als we gingen, dan gingen we meestal met de jeep, die mijn vader van zijn werkgever, de Gemeentelijke Openbare Werken van de Gemeente Batavia , te leen had gekregen.

We reden dan van de Vliegveldlaan, via Marinelaan en Goenoeng Sari naar de Priokweg/ Antjolweg richting Zandvoort en zongen dan uit volle borst:

 We gaan naar Zandvoort, al aan de zee
we nemen lempers  en koffie mee
o, het is zo'n heerlijkheid
als je zo naar Zandvoort rijdtt
we gaan naar Zandvoort, aan  de zee

12-02-2008 om 16:10 geschreven door rene persijn

De eerste A-A-conferntie

Toen de eerste A-A (Aziatisch-Afrikaanse)-conferentie werd gehouden in Bandung  in 1955 zat ik op de CAS (HBS-B) aan de Lapangan Merdeka (vroegere Koningsplein), Batavia..

Onze geschiedenisleraar, de heer Van den Berg, was toen al een heel jaar met ons bezig met een project, dat hij “History in Making” noemde. Hierbij kregen we de opdracht om dagelijks de kranten te lezen en eventuele belangrijk berichten op politiek en/of cultureel gebied uit te knippen en ( voorzien van ons eigen commentaar) in een plakboek in te plakken. Regelmatig keek hij ons werk na en gaf ons daarvoor een cijfer.

Ik vond het bijzonder interessant en ook leerzaam en had al goede cijfers gekregen toen een bericht in de krant (Java-Bode, Nieuwsgier) verscheen met de aankondiging, dat de eerste Aziatisch-Afrikaanse Conferentie in Indonesia zou worden gehouden, namelijk in Bandung.

Ik besloot de berichten over deze conferentie elke dag te lezen, eventueel uit te knippen en op te nemen in mijn werkstuk “Histiory in making”. 

Ik kreeg van de heer Van den Berg na inlevering niet alleen een goed cijfer, maar ook nog een dikke reep (Hollandse!)  chocola!

De deelnemers aan de conferentie, waaronder Abdul Nasser (Egypte), Jahawaral Nehru (India) , Mohamad Ali (Pakistan), Zhou Enlai  ( Chinese Volksrepubliek),  U Nu  (Birma)

zouden per vliegtuig op Kemajoran aankomen (wij woonden toen aan de Jalan Garuda, voorheen Vliegveldlaan, vlak bij het vliegveld)) , door president Soekarno op het paleis worden ontvangen en per auto doorreizen naar Bandung.

Ik had toen, helaas, nog geen fotocamera (en zeker geen digitale!), maar ik stond wel elke keer langs de weg bij het vliegveld te kijken als er weer zo’n hoogwaardigheidsbekleder in een open auto voorbij kwam rijden, op weg naar het paleis aan de Lapangan Merdeka. Op het vliegveld werden ze vaak verwelkomd door de Indonesische premier Ali Sastroamijojo of door de minister van Buitenlandse Zaken, Ruslan Abdulgani.

 De Conferentie, die bekend zou worden als de Bandungconferentie vond plaats van 18 tot 24 april 1955  in Bandung in de voormalige sociëteit “Concordia” aan de Grote Postweg.

Het gebouw waar de conferentie werd gehouden is een aan deze gebeurtenis gewijd museum geworden en omgedoopt in Gedung Merdeka (Vrijheidsgebouw). De straat daarvoor die Grote Postweg heette, heet sindsdien Jalan Asia-Africa .( Azië-Afrikaweg)

Aziatische en Afrikaanse naties die kort ervoor onafhankelijk waren geworden namen aan deze conferentie deel.

 Doelen van de conferentie waren het stimuleren van economische en culturele samenwerking tussen Afrikaanse en Aziatische landen en het tegenstand bieden aan kolonialisme of neo-kolonialisme van de Verenigde Staten, de Sovjet-Unie of andere naties, zoals Nederland..

Negenentwintig landen, die gezamenlijk meer dan de helft van de wereldbevolking vertegenwoordigden, stuurden afgezanten.

10-02-2008 om 16:11 geschreven door rene persijn

Pasar Senen

In de Bersiap-priode ( zie het artikel “De Bersiap” op in deze weblog)  na de Japanse bezetting, toen Indonesische vrijheidstrijders het Nederlandse leger bestreden, werd vooral vanuit het Senen-gebied  de Nederlanders, die hun basis aan het Waterlooplein hadden, bestookt.  Het gebied van Senen was een brandhaard van nationalistisch verzet tegen het Nederlandse leger en voor Nederlanders bijzonder onveilig.

Toen wij in Batavia (Vliegveldlaan 56) woonden reed ik niet alleen (voor nieuwe Dick Bos boekjes)  naar Pasar Baroe.,maar bracht ik ook graag een bezoek aan Pasar Senen, dat toen weer redelijk veilig was, althans als je de ‘tjopets’ (zakkenrollers) niet meerekende. 

Dan reed ik de Vliegveldlaan  (Jalan Garuda) af richting de marinekazerne, waarbij ik de Defensielijn van den Bos kruiste, reed door de Marinelaan en reed dan linksaf de Goenoeng Sariweg op en dan rechtdoor naar Pasar Senen.

Pasar Senen was een drukke, gezellige buurt, waar veel kleine kraampjes stonden, zowel met ‘food’ (eettentjes) als met ‘non-food’.

Een bekend eethuis was in de 50er jaren o.a. het Padangs restauranrt ‘Merapi”, achter Toko Avon.

De grootste toko op Senen was toen Toko “Babah Gemuk” ( Dikke Chinees).

Tegenover Toko Avon had de Chinees  Tjio Wie Tay zijn boekhandel “Thay San Kongsi”, en  later  “Gunung Agung” (die eerst op Kwitang had gestaan).

Op Pasar Senen haalden we ook altijd de ‘kah’ (Chinese houtlijm) voor het maken van glasdraad voor de vechtvliegers, en de  ‘dedek kasar  ’ (grove rijstkafjes) , voer voor onze kippen en eenden.

En niet te vergeten het garen voor de glasdraad van de vechtvliegers, tjap (merk) GADJAH (Olifant). En niets anders!

07-02-2008 om 20:32 geschreven door rene persijn

Waterlooplein

Toen we na de oorlog met Japan  in Batavia woonden en ik naar de HBS van de CAS aan het Koningsplein (Lapangan Merdeka) ging, fietste ik elke dag van de Vliegveldlaan waar we woonden naar school.

Hierbij reed ik vaak langs het Waterlooplein ( Lapangan Banteng). Het Waterlooplein werd vernoemd naar de Slag bij Waterloo. Ter ere van de overwinning op Napoleon werd op het plein een zuil gebouwd met daar bovenop een leeuw (inmiddels al lang verdwenen).

Aan het Waterlooplein lag ook het brede gebouw dat bedoeld was als paleis van gouverneur-generaal  Daendels, ook wel het Witte Huis (Geding Putih) genoemd. De bouw werd voltooid in 1828 en het ontwerp was van luitenant-kolonel J.C. Schultze.

Momenteel is daarin het Ministerie van  Financiën ondergebracht.

Aan het waterlooplein stonden nog andere min of meer markante gebouwen, zoals het voormalige Vrijmetselaarsloge ( Loge “Ster van het Oosten”), het hooggerechtshof, het gebouw van de Volksraad.

Maar indrukwekkend stond aan het Waterlooplein ook de kathedraal ( Kerk  van Onze Lieve Vrouwe ten Hemelopneming)  met zijn gietijzeren torenspitsen uit Nederland en gebouwd naar een ontwerp van architect C.J. Hulswit.De Kathedraal werd op 21 april 1901 ingezegend door Mgr. Edmundus Sybrndus  Luypen SJ, vicaris van Batvaia.

Met de sportvereniging van de Haantjeskerk (Pasar Baroe) hebben we op het Waterlooplein vaak getraind (voetbal, volleybal, kastie).

Op de fiets naar school stak ik het plein vaak diagonaal over om tijd te winnen. Dan reed je wel door en over een veld van  kruidje-roer-me- nietjes (Mimosa pudica), maar dat verhoogde alleen de pret als je de blaadjes zag dichtklappen.

Op dit plein heeft in de 50-er jaren de Amerikaanse evangelist Billy Graham diverse massameetings gehouden.

06-02-2008 om 10:19 geschreven door rene persijn

Pasar Baroe

Eén van de voor mij markante wijken in het voormalige Batavia was Pasar Baroe  ( Nieuwe Markt, opgericht ca 1820) en dan vooral de drukke winkelstraat die je, komend vanuit de richting van de Stadschouwburg, via de brug bereikte.

Als ik weer wat geld had, bijvoorbeeld door de verkoop van lege flessen aan de ‘toekang botol’ (opkoper van lege flessen), fietste ik wel eens vanaf de Vliegveldlaan waar we woonden , via de Marinelaan langs de kali (rivier)  richting Postweg en de Schouwburg, naar Pasar Baroe.

Aan het eind van de winkelstraat aan de linkerkant van de weg stond een markthal, waarin heel veel kraampjes stonden. Zo stond er een kraampje waar ze messen en dolken verkochten, maar er stond ook een man, die speelgoed verkocht, gemaakt van afvalmateriaal. Zo had hij van die kleine wajangpoppen gemaakt  van gevlochten alang-alanggras, autootjes gemaakt uit oude conservenblikken, maar ook bewegelijke, gevaarlijk uitziende  slangen van bamboe.

Maar meestal ging ik naar een kraampje achterin de markthal, aan de linkerkant.

Daar werden namelijk stripboeken verkocht. De verkoper had een groot assortiment, zoals  Dick Bos (mijn favoriet), De Moker, Bob Crack, Lex Brand, Tom Welsh, maar ook stripboeken met meer tekst zoals Eric de Noorman, De avonturen van kapitein Rob

De Dick Bosjes kostten in die tijd (ongeveer 1950)  50 cent per stuk.

In die tijd werd de jeugd  het lezen van stripboeken ontraden, omdat dat  de leesvreugde  niet zou bevorderen, maar omdat ik bij de bibliotheek van de Haantjeskerk (Pniëlkerk) elke week ‘gewone’ boeken leende en las en ook via de schoolbibliotheek regelmatig boeken leende ( zoals “Paddeltje, de scheepsjongen van Bontekoe”, een hele dikke ‘pil’), was ik zo vrij om dit pedagogisch bedoeld advies naast me neer te leggen.

Ik herinner me Pasar Baroe als een gezellige en drukke winkelstraat met stoffenzaken, kleermakers, die steevast de aanduiding ‘Tailor’  in hun naam hadden, schoenenzaken, maar ook terrasjes, waarop je dikwijls Nederlandse KL-militairen zag zitten, die door een rondtrekkend orkestje werden verrast met een Indonesische versie van “Daar bij die molen” of “Waar de orchideeën bloeien”.

Kortom, ik was daar graag!

05-02-2008 om 16:59 geschreven door rene persijn

De Stadsschouwburg (Batavia)

Na het verblijf in een Bersiapkamp in Cheribon (zie het artikel “In het kamp” op deze weblog) werden wij (mijn moeder, broer en ik) op  26 april 1946 per trein onder begeleiding  van leden van de RAPWI (Recovery of Allied Prisoners of War and Internee)  geëvacueerd naar Batavia waar we  werden herenigd met vader Johan, die heelhuids uit de Japanse internering was teruggekeerd.

We woonden eerst op de Tjemaralaan 25 en verhuisden vandaar naar Vliegveldlaan nr. 56, waar we bleven wonen tot aan onze repatriëring naar Nederland in 1956.

Batavia, later Djakarta en nog later Jakarta, had veel markante wijken (waaronder Kemajoran waar wij woonden), straten, gebouwen etc. Van wat ik me hiervan nog kan herinneren wil ik graag met u delen.

In Batavia  was er bijvoorbeeld de Stadsschouwburg, vlak bij Pasar Baroe, aan de Postweg. Dit  gebouw passeerde ik dagelijks wanneer ik naar school fietste  ( de HBS van de CAS aan het Koningsplein).

Deze schouwburg  werd in 1821 geopend.. Tot die tijd had er een bamboeloods gestaan, bestemd voor amateur-voorstellingen. Het beheer van de schouwburg werd aanvankelijk uitgevoerd door de 'Bataviaasche Toneelsociëteit'. In 1911 werd de Stadsschouwburg overgenomen door de gemeente Batavia De indrukwekkende ingang (eenderde van de gehele lengte van het gebouw!)  had een aparte toegang voor de Gouverneur-generaal.

Het gebouw, dat in 1987 geheel werd gerenoveerd, heet nu  'Gedung Kesinian' (  Jalanl. Gedung Kesenian No. 1, Pasar Baru, Jakarta).

In de Schouwburg heb ik in 1955 in schoolverband, in het kader van de lessen Nederlands, onder meer geluisterd naar de Nederlandse voordrachtskunstenaar Albert Vogel jr., een broer van de in Nederland bekende actrice Ellen Vogel.

Ook het Radio Philharmonisch.Orkest met  dirigent Yvon Baarspul trad daar regelmatig op alsmede het Cosmopolitain orkest onder leiding van  Jos Cléber met een wat lichter genre muziek.

Het was ook in deze schouwburg, dat de in het voormalige Nederlands-Indië bekende pianist-bandleider Charlie Overbeek Bloem (1912-2004) als zesjarige jongen zijn eerste stap naar roem deed door  het “menuet in G” van Paderewski te spelen

04-02-2008 om 15:48 geschreven door rene persijn

Societeit “De Harmonie”

Een ander markant gebouw in Batavia was dat van de sociëteit “ De Harmonie” aan de Rijkswijkstraat, nu Jalan Veteran.

In 1985 werd het gebouw afgebroken

De  sociëteit te Batavia was een ontmoetingsplaats voor Europeanen. Overal waar in de kolonie Europeanen woonden, stonden sociëteiten, plekken waar (veelal blanke) Europeanen elkaar ontmoetten. Om er te drinken, te roken, te kletsen en te kaarten. Later, toen er ook Europese vrouwen naar Indië emigreerden, werd er ook gedanst.

De bouw van Sociëteit “De Harmonie”startte in de tijd van Daendels.

Het gebouw had een deftig, bijna aristocratisch interieur

De Duitse schei-en natuurkundige en bioloog  Heinrich Burger (1804-1858) was van 1850 tot 1853 bestuurslid van Sociëteit "De Harmonie" te Batavia

04-02-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Kemajoran, Vliegveldlaan 56

Zo vlak na de oorlog was er in Batvia/ Djakarta/ Jakarta, mede door de grote toestroom van evacué’s, een enorm tekort aan woonruimte.

Toen we dan ook een definitieve woning kregen toegewezen en zo verder gevrijwaard  werden  van het gepest van de hondenpoepman  op de Tjemaralaan 25 ( zie het artikel “Terug naar Batavia” op deze weblog) , kwamen we in een huis waar ook al andere families in woonden: een Javananase KNIL-militair, namelijk de soldaat Salimin met zijn vrouw en zijn schoonzuster Aminah,een knappe Javaanse met een westers aandoende sensuele uitstraling, een KL militair van de Aan- en Afvoertroepen ( de heer van Oorschot), die uit Dordrecht kwam  met zijn Siamese vrouw en een werknemer van de KLM  met vrouw en kind. Dit laatste gezinnetje had een andere woonruimte elders in de stad gekregen en wij konden die vrijgekomen ruimte bewonen. We kregen de voorgalerij, een slaapkamer aan die galerij, de eetkamer en een slaapkamer, uitkomend op die eetkamer.

In de loop der jaren wisselde het huis vaak van bewoners.

Het huis lag aan de Vliegveldlaan , nr. 56, in de wijk Kemajoran, de wijk waar ik bijna 8 jaar daarvoor was geboren.

Toen ik op de dag van verhuizing bij mijn vader achterop de fiets bij de woning arriveerde (mijn moeder en broer reden mee met de verhuiswagen) en ik tegen mijn vader zei dat ik even in de buurt wilde rondlopen om die te verkennen, knikte hij .Begreep hij mijn beter dan ik mezelf begreep? Want ik voelde me op dit moment wel echt senang (blij, goed in mijn vel) , maar kon daar rationeel toch geen verklaring voor vinden. Eerst later begreep ik dat het gevoel iets te maken moest hebben met ‘thuiskomen’, met afronding van een fase in je leven. Maar toen ik daar de omgeving van ons nieuwe huis verkende hield ik me niet bezig met dit soort filosofisch overpeinzingen, maar vond ik het gewoon prettig dat we hier gingen wonen.

Ik wilde de geuren gulzig opsnuiven van de oude huizen, de stoffige straten, de bomen en struiken, de paggers (heggen) , de sloten, waarin het water de geur van rottende bladeren, van zeep en urine verspreidde. Ik liet alle indrukken ongecensureerd en onbewerkt naar binnen komen. Ik genoot intens zoals alleen een kind van zijn omgeving kan genieten.

Speelde onbewust toch een gevoel van ‘eindelijk thuis’ mee?

Heel veel later heb ik over mijn ‘thuiskomst’ in Kemajoran nagedacht nadat ik iets meer te weten ben gekomen over deze bijzondere wijk van Batavia.

03-02-2008 om 10:55 geschreven door rene persijn

In het kamp

In dat kinderdroomland op Tengah Tani (zie o.a. her artikel “Bij opa en oma” op deze weblog)  merkte ik nagenoeg niets van de oorlog die in de grote mensenwereld aan de gang was, behalve dan dat opa een schuilkelder had laten graven in de achtertuin, die broer Boengke (Johan)  en ik als een ideaal speelplek beschouwden en ook moesten regelmatig de ramen worden geblindeerd als bommenwerpers overvlogen. Ook moest djarak (Ricinus communis)  verplicht worden geteeld. Uit de zaden werd olie  geperst voor de olielampen en voor de Japanse vliegtuigen..

Een andere gelegenheid waarbij wij werden geconfronteerd met de oorlog was toen Japanse militairen onder leiding van een officier de woning binnenkwamen op zoek naar wapens. Opa leefde toen nog en omdat hij waarschijnlijk wilde voorkomen dat ze  hele woning zouden doorzoeken en daarbij de Timorezen zouden vinden, die  zich in de bijgebouwen schuilhielden (ondergedoken voor  het  Japanse bezettingsleger, die o.a. Timorezen, Molukkers en  Menadonezen als slaven gebruikten)  zei hij dat er geen wapens waren  (wat ook zo was) en dat ze hem mochten doodschieten als hij loog. Toen ze hem raar aankeken, pakt hij de loop van één van de geweren die ze bij zich hadden en plaatste  de punt daarvan op zijn borst en sprak:”Toe maar, schiet dan, Ik lieg niet”.  De officier keek hem aan en zei toen””OK, ik geloof u”. Toen zag de officier ( hij bleek een arts te zijn) Boengke en mij angstig bij oma staan, vol blaasjes op de huid.We hadden toen beiden namelijk de waterpokken. Hij vroeg of we gezouten vis in huis hadden. Toen mijn oma zei dat we wel “gereh”(gezouten en  gedroogde vis) in de voorraadkamer hadden, zei de officier-arts: “Geef de kinderen de komende dagen maar veel gezouten vis te eten”, gaf een order aan zijn manschappen, groette beleefd en vertrok met zijn groep. De volgende dagen kregen Boengke en ik gereh te eten wat ik helemaal niet erg vond want ik vond en vind gebakken gereh heerlijk en na twee dagen droogden de blaasjes op en konden we de droge schilfers zo van ons lichaam afvegen.

Na de de capitulatie van Japan ( 15 auguatus 1945) brak de zogenaamde Bersiap-tijd aan (Bersiap = “Weest paraat”). Deze periode loopt ongeveer van 15 september 1945 tot 1 december 1946: en is de meest gewelddadige periode in de geboorte van de Indonesische Staat, als onderdeel van hun nationale revolutie.

De tol van de Bersiap aan doden is nog steeds niet bekend. Naar schatting waren er 3600 (Indische) Nederlanders gedood en daarna geïdentificeerd, maar er werden  er meer dan 20.000 ontvoerd, en niet meer teruggekomen. Aan de kant van de Indonesiërs zijn er tienduizenden doden gevallen, voor het merendeel heel jonge levens.

Het was een roerige en voor veel (Indische) Nederlanders vaak dreigende tijd..

In deze tijd van hevige beroering gingen de Indonesische autoriteiten over tot internering van de buitenlanders, dus ook de (Indische) Nederlanders. Hierbij werden ook de Japanse soldaten ingeschakeld voor de bewaking.

Mijn moeder, broer en ik werden op een dag opgehaald door een gewapende Japanse militair op een motor met zijspan. Mijn moeder moest (o, ironie!) het geweer van de soldaat vasthouden. Wij werden gebracht naar een zgn.  Bersiap-kamp,de Boei Lama (oude gevangenis) in Cheribon waar we werden geïnterneerd met nog meer moeders met kinderen en een paar oudere mannen, die niet naar Japan waren getransporteerd, omdat ze volgens de Japanners kennelijk te oud waren om daar te werken .

Boei Lama (letterlijk: oude gevangenis) werd ook wel de Pasisir-gevangenis genoemd en dateerde uit ca 1800. Het gebouw lag in het centrum van de stad, vlak bij de haven.

Het gebouw was al sinds enige tijd afgekeurd voor het gebruik al gevangenis en had kleine muffe cellen.

Op het dagelijks menu stond wat gekookte rijst met gendjer (gekookte waterplanten). Heel soms werd de rijst met gendjer afgewisseld door een kommetje gekookte kandji (stijfsel), waar geen enkele smaak aan zat en dat zo plakte in je mond. Hield je in elk geval een tijdje je mond dicht.

Dit  was een grote omschakeling na de heerlijke gerechten ( dendengs, sajoers, sambal gorengs etc )  die oma Katie altijd klaar maakte met hulp van de kokkie en die het eten altijd maakten tot een echt feest van diverse kleuren, smaken en geuren. In het kamp was het eten verworden tot een ‘struggle for life’

In het kamp gaf  moeder ons lessen  in lezen en rekenen om, als we weer  naar school zouden gaan niet al te veel achter te lopen op de stof die je op school voorgezet zou krijgen.

We sliepen op stenen bedden, eigenlijk betonnen verhogingen. In de regentijd, als het water soms bijna 1 meter hoog stond, liepen de WC’s ( niet meer dan gaten in de grond) over en dreven de drollen in een traag en plagerig tempo langs je betonnen bed en bad je in stilte dat het water niet verder zou stijgen. Om eten te halen ( de onvermijdelijke rijst met gendjer of het kommetje gekookte stijfsel…..) moest je, terwijl je je etensnap hoog boven je hoofd hield,door dit water waden, waarbij je probeerde om de drollen te ontwijken, wat niet altijd lukte….

De kleinere kinderen speelden overdag dikwijls in de brandgang, die tussen de achterzijde van de barakken en de buitenmuur liep. Die buitenmuur was bovenop voorzien van dreigend prikkeldraad. Bovendien waren bovenop de muur in de rand grote glasscherven gemetseld. In die brandgang speelden sommigen oorlogje ( hoe verzinnen ze het?) en anderen tikkertje of blindemannetje.

Toen we een tijd in Boei Lama hadden gezeten en het kamp overvol raakte werd een gedeelte van de geïnterneerden (310 van de 650 personen), waaronder mijn moeder en haar twee zonen, overgeplaatst naar een ander kamp (Tjangkol-kamp), een voormalig hotel ( hotel Cheribon).

In dit kamp waren de omstandigheden iets beter dan in Boei Lama. Er was zelfs een polikliniekje (o.l.v. zuster Devos), maar er waren geen medicijnen en verbandmiddelen. Zuster Devos heeft dus heel wat moeten improviseren!

02-02-2008 om 15:02 geschreven door rene persijn

Cultuuroverdracht

In opa’s huis in Tengah Tani (Cheribon) ( zie ook her artikel “Bij opa en oma in Cheribon” in deze weblog)   was het ook dat ik door oma Katie, maar ook door baboe Siti, de kindermeid, die beiden elke avond om de beurt voor het slapen gaan een verhaal (dongengan) vertelden, werd ingewijd in de veelkeurige wereld van de Javaanse sagen en legenden en in die wonderbaarlijke wereld van de talrijke Javaanse goden en halfgoden.

Zo vertelde oma me prachtige  verhalen over Nyai Loro Kidul , ook wel Ratu Kidul genoemd, de Koningin van het Zuiden, Godin van de Zuidzee (Indische Oceaan).

Baboe Siti vertelde me onder meer de legende van de Zandzee, waarin de beeldschone dochter (Djoerangga)  van de god van de Smeroe, een belangrijke rol speelde naast Raksasa, de bewaker van de tempel van Brahma.

Maar beide vrouwen vertelden me  ook verhalen over het ontstaan van namen als Banjoewangi, Tangkoeban Prahoe, Tobameer. Of over het ontstaan van meren, bergen, plaatsen.En ook verhalen over de spannende avonturen van Kantjil, het slimme dwerghert.

Als baboe Siti aan de beurt was om een verhaal te vertellen, dan kreeg ik er een attractie bij. Zij kauwde dan namelijk op een sirihpruim ( een genotsmiddel voor vele Indonesische vrouwen) . De sirihpruim bestaat uit een blad van de sirihplant( betelplant), gemengd met een fijne kalksoort, een schijfje gambir en een stukje pinangnoot.

Het sirihsap heeft een bloedrode kleur, en bij regelmatig gebruik worden de tanden donker van kleur. Baboe Siti spuugde het rode sap regelmatig uit in een bakje (een halve kokosnoot). Het was altijd spannend om te zien of ze het voor elkaar kreeg om de rode straal precies in het bakje te mikken.

Soms speelde ik, liggend op mijn rug in bed, met mijn handen en voeten  met behulp van het licht van de lampoe teplek (olielamp)  de verhalen na in een soort schaduwspel op de witgekalkte muur van de slaapkamer.Totdat de slaap het spel overnam en transformeerde tot een droom.

Nog steeds ben ik heel dankbaar en blij dat oma Katie en baboe Siti me doorgaven van wat zij aan kennis bezaten over de Javaanse cultuur. Ze hebben mij mede gevormd en er toe bijgedragen, dat voor mij de wereld niet louter beperkt bleef tot die der zichtbare dingen.

Opa George overleed op 30 september 1942 en werd begraven op het kerkhof Tjigendeng ( Cigendeng) te Cheribon aan de (huidige)  Jalan Cipto Mangunkusumo.

Met hem verloor ik niet alleen een opa, maar ook een goede vriend en kameraad, die me nooit aan mijn moeder zou verraden als ik iets had uitgespookt.

De kist waarin hij werd begraven stond al meer dan 3 jaar in de garage (mijn broer Boengke alias Johan  en ik hebben er ook wel eens in gelegen en voor lijk gespeeld). Die had hij zelf ontworpen en in de stad bij een houtbewerker laten maken .

Hij overleed, zoals menigeen het zou wensen: zonder ziekbed, maar aan de ontbijttafel achter zijn ochtendkrant, aan een hartstilstand. En met oma in zijn buurt.

Opa had een oude hond, Pimmie, die steeds achter hem aan liep overal waar hij maar heen ging. Twee dagen na het overlijden van opa ging ook de hond dood. Ook op opa’s laatste ‘wandeling’ volgde de hond hem trouw…

01-02-2008 om 14:32 geschreven door rene persijn

Naar Cheribon

De invasie van Japan in Nederlands-Indië. begon ruim een maand nadat Nederland op 8 december 1941 de oorlog aan Japan had verklaard. Nederland had dit gedaan naar aanleiding van de Japanse aanval op Pearl Harbor. Velen die in Indië de jappentijd hebben meegemaakt waren en zijn er niet van op de hoogte, dat Nederland aan Japan de oorlog had verklaard en dat eerst daarna Japanse strijdkrachten Noord-Celebes en Noord-Borneo binnenvielen en Nederlands-Indië zo in de oorlog werd meegesleept.

De gouverneur-generaal van Nederlands-Indië maakte de oorlogsverklaring aan Japan om 06.30 via de radio aan de bevolking bekend. De algemene mobilisatie werd aangekondigd en mijn vader werd opgroepen om zich te melden om in dienst te gaan als landstormer bij het KNIL.

Ik zie nog hoe mijn vader hij zijn groene puttee’s (beenwindsels) om zijn benen wond, waarbij ik hem mocht helpen. De puttee’s moesten zorgvuldig over de onderkant van de broekspijpen en de bovenkant van de schoenen worden gewikkeld.

Landstormers (reserve soldaten bij het KNIL) werden, indien nodig, ingezet voor bewaking en dergelijk. Het burgerberoep kon daarnaast meestal gewoon worden uitgeoefend.

Op 9 maart 942 volgde de totale overgave van het KNIL aan het Japanse invasieleger Mijn vader was toen ongeveer 2 maanden in dienst. Hij werd door de Japanners geïnterneerd en met andere krijgsgevangenen naar Japan getransporteerd om daar te werken.

(Bij de overgave aan Japan telde het KNIL circa 40.000 beroepsmilitairen en ongeveer 20.000 miliciens en landstormers).

Omdat er na de wegvoering van vader naar Japan geen volwassen man meer in huis was verhuisde mijn moeder al gauw met haar twee zoontjes vanuit Batavia  naar Cheribon,een vissersplaats aan de noordoostkust van West-Java ( bekend om de garnalen, die ook in het wapen van de stad zijn opgenomen  ). Daar we gingen inwonen bij  ouders van moeder , namelijk opa George van den Broek en oma Katie

Oma Katie  was een Madoerese, geboren in Soemenep op het eiland Madoera .
 

Opa George, geboren op 17 Augustus 1880 te Bengkalis ( Sumatra), begon  in 1903 als jongman van 23 jaar  als onderopzichter bij de Stoomtram Atjeh op Sumatra. Na het overlijden van zijn vader verhuisde hij met zijn moeder,  Louisa Engelina  Caroline Van den Broek-Lans, naar Java waar hij onder meer gewerkt heeft  bij de Madoerra-Sitoebondo Stoomtram Maatschappij en bij de  Semarang-Joanna Stoomtram Maatschappij in Poerwodadi in het Oosten van Midden-Java.

In de tijd dat wij bij hem  kwamen inwonen was hij (vervroegd ) gepensioneerd als hoofdopzichter bij de Semarang-Cheribon Stoomtram Maatschappij te Cheribon.

Hij had even buiten Cheribon een huis gekocht met een grote tuin met heel veel fruitbomen. De tuin was een proeftuin geweest van de Landbouwuniversiteit (in Buitenzorg) en er stond van elke soort fruitboom die in Indië voorkwam op z’n minst één  exemplaar in de tuin. Het perceel stond in het gebied Tengah Tani (letterlijk: ‘tussen de boeren”) in het district Dawoean.

Vanuit  de achtertuin had je een prachtig zicht op de berg Tjermai.

Het was een groot huis met een hoofdgebouw met een grote voorgalerij, een gigantische eetkamer, waar ik op mijn fietsje met steunwieltjes vaak rond de tafel fietste en (gelukkig) nooit ben opgebotst tegen de kast waar het Chinees porselein te pronken stond en drie immens  grote slaapkamers en twee vleugels waarin onder meer,de  WC, de keuken en bijkeuken, de bediendenkamers, de goedang (voorraadkamer) en uiteraard  de badkamer met een grote mandibak waren ondergebracht.

Naast de voorgalerij, waar het heerlijk toeven was als de ‘koperen ploert’  hoog aan de hemel stond en waar altijd ook een  “koersie malles” (luie stoel) stond, was de badkamer in Indië heel belangrijk. In Indië ging men immers twee keer per dag baden vanwege stof en hitte. In de ochtend voordat men naar school of werk ging en bij thuiskomst. Baden noemde men in Indië toen  'mandiën'. De badkamer werd 'kamar mandi' genoemd en het bassin met water de 'mandibak'. Het was niet bedoeling dat je in de bak zelf ging zitten om je te wassen. Je bleef naast de mandibak staan en met een emmertje of pannetje, de 'gajong', plensde je koud water uit de mandibak over je heen. Na het inzepen nog een paar keer om je af te spoelen. Maar als kind ( daar waren we kinderen voor, toch?)  klom je nadat je je had afgespoeld meestal toch nog zelf de mandibak in om daarin te “zwemmen”,  maar dit WAS ZEKER NIET DE BEDOELING! Vóór je het deed  zorgde je er dan ook voor dat de deur van de badkamer van binnen op de knip zat en dat je niet teveel lawaai maakte, want als je betrapt werd dan zwaaide er wat!

En bij onze moeder was het meestal de sapoe lidi  of de bakiak sie zwaaide. De sapoe lidi was een soort bezem, die een vast attribuut in de slaapkamer vormde en gebruikt werd om de beddensprei schoon en glad te ‘vegen’. De sapoe lidi was gemaakt van de nerven van de bladeren van de kokospalm. De harde, maar buigzame nerven konden de moeders (het waren vooral vooral de moeders!) zo “lekker” op je billen en/ of benen laten striemen.

De “bakiak” is een Javaanse klepper/ sandaal, bestaande uit een houten zool en een dwarsband over de voorvoet, meestal gesneden uit een oude auto- of fietsband.

30-01-2008 om 10:08 geschreven door rene persijn

Geboren in de wijk KEMAJORAN in het toenmalige Batavia.
 
Als verre nakomeling van Claas Persijn, die in 1761 in Amsterdam werd geboren, op 22 juli 1777 per VOC-schip “’t Huys te Spijk” vanaf Texel naar de Oost vertrok, op  2 maart 1178 in Batavia arriveerde en daarna  in Rembang heeft gewoond, gewerkt en daar ook is getrouwd, gestorven en begraven,  werd ik in 1938  geboren in Batavia, in de bijzondere wijk Kemajoran.

Mijn  vader, Johan Eduard (John)  Persijn en mijn moeder, Georgine Louise (Sien)van den Broek hadden toen  al een zoon van 2 jaar,Johan Marcus Polidor, die ik later in overeenstemming met oud-Indisch gebruik Boengke (van ‘Boeng’= ‘broer’) zou noemen, ook omdat ik al direct na mijn geboorte voor hem zijn  ‘‘Adik”( Broertje) was.Met deze naamgeving werd immers tevens de rangorde bepaald.: Boeng, de GROTE BROER en Adik, het JONGER BROERTJE, het KLEINTJE.

Mijn ouders woonden in die tijd vlak bij het vliegveld van Kemajoran op Vliegveldlaan nr. 110 . In de wijk Kemajoran stonden stenen huizen, typisch ‘Indische’huizen met een koele voorgalerij, een dito achtergalerij met bijgebouwen,  maar ook eenvoudiger huizen van deels steen en deels hout, en ook huizen die geheel uit bilik (gespleten bamboe, samengevlochten tot matten en gespijkerd op latten van hout of bamboe) waren opgetrokken., sommige met atapdaken (atap=palmbladeren).

In de kampongs,die vaak aan de (hoofd)straten met stenen huizen grensden, waren de woningen meestal van hout en /of bamboe Daar woonden  Indonesische gezinnen. Vaak kwamen de bedienden, die bij een gezin in een stenen huis werkten, uit een kampong in de buurt.

Wij woonden in een stenen huis met links en rechts (Indische) buren ( o.a. de families Mees, Haasse, Scheermeier, Van Delft) en hadden een paar bedienden, waaronder een djongos (huisjongen).

Mijn vader had verschillende hobby’s, waaronder het maken en oplaten van grote siervliegers.Hij had ook een klepekan  of  koepoe-koepoe  gemaakt, een vlindervormige constructie, die bij het vliegeren langs het vliegertouw omhoog kruipt, boven aangekomen tegen een knoop in het touw aankomt en daardoor stopt en dan vliegertjes, die hij naar boven in een knijpmechanisme heeft meegenomen, uitstrooit. Mijn vader zorgde er als het even kan voor dat het droppen van die vliegertjes  precies  boven een  kampong gebeurde , dit dan  tot groot enthousiasme van de kampongkinderen die al lachend en joelend zo’n vliegertje probeerden te bemachtigen

Mijn vader had ook een menshoge vlieger gemaakt die een Javaanse vrouw met sarong (wikkelrok)  en kabaja (blouse)  voorstelde . Toen wij naar het naburige vliegerveldje gingen om die vlieger voor de eerste keer op te laten, droeg de djongos de vlieger achter ons aan. Zijn collega-djongossen uit de buurt lachten hem uit en vroegen of die mooie vrouw zijn ‘toenangan’ (verkering, verloofde) was. De djongos voelde zich opgelaten en mijn vader heeft hem dan ook daarna deze vlieger niet meer laten dragen .

29-01-2008 om 16:34 geschreven door rene persijn

Vliegveldlaan 110, Batavia

Vóór de oorlog met Japan  woonden mijn ouders, broer Boengke (officieel: Johan) en ik aan de Vliegveldlaan op nr. 110 in de wijk Kemajoran in Batavia .

Naast het maken van grote vliegers (zie artikel “Geboren in de wijk KEMAJORAN in het toenmalige Batavia”) was een  andere hobby van mijn vader  het figuurzagen. Hij figuurzaagde van alles en nog wat: hanglampen met Indische taferelen (donkere houten silhouetten, beplakt met perkament waar het licht zo mooi doorheen scheen), een medicijnkastje versierd met Chinese draken, een rookstelletje voor op de salontafel, maar ook een complete en fraai bewerkte poppenkast met verschillende decors. Een zoon van de familie Van Delft die een paar huizen verder woonde, Karel, die toen ongeveer 14 jaar was, hielp mijn vader met het wisselen van de decors, wanneer hij een poppenkastvoorstelling gaf. Meestal waren het bekende sprookjes die hij opvoerde, zoals de ook in Indië bekende en vaak aan Indische omstandigheden aangepaste sprookjes Roodkapje, Sneeuwwitje en Doornroosje. Behalve Boengke en ik behoorden ook andere kinderen uit de buurt tot het enthousiaste publiek. En ook de kinderen van onze bedienden en van die van de buren. Die Indonesische kinderen begrepen weliswaar niets van de in het Nederlands vertelde verhalen maar genoten intens van de vaak overdreven acties van de houten poppen en de geluiden die zowel door mijn vader als zijn assistent Karel werden gemaakt. Vooral in het gillen en  nabootsen van geluiden  was Karel een expert, bijvoorbeeld als Grietje door de boze heks wordt gepakt en dan angstig schreeuwt: Adoeh bioeng,tolong,  tolong!!! (Help!Help!) Of wanneer hij het geluid van het geweer nabootst als in  het verhaal van Roodkapje de  jager  de wolf met een gericht schot neerlegt: Gedjedoer!!! Dit op z’n Indisch uitgesproken  ( met een dikke ‘d’) ‘gedjedoer’ galmde dan door het hele huis.

Maar Karel bleek ook in andere dingen zijn mannetje te staan. Ik had in die tijd vaak een matrozenpakje aan met nogal wijde broekspijpen, zoals vóór de oorlog door veel Indische jongetjes werd gedragen . Als ik in mijn broek een ‘grote boodschap’ had gedaan, dan draaide Karel heel snel en behendig mijn broekspijpen dicht, dit om te voorkomen dat de drol zich uit mijn broek zou bevrijden en leverde me zo als een ‘feestpakketje’ bij mijn moeder in.

Toen we in dit huis woonden gebeurde vlak bij ons huis een vliegtuigongeluk. Hoewel het in oktober 1941 gebeurde en ik dus nog net geen 3 jaar oud was, heeft deze gebeurtenis kennelijk op mij als kind een zodanige diepe indruk gemaakt dat als ik er aan terugdenk er in mijn geest nog beeldflarden tevoorschijn komen, beelden die daar kennelijk op één of andere manier in gebrand zijn, beelden van vlammen en angstig en in paniek schreeuwende mensen.

Ik doel hier op het vliegtuigongeluk, waarbij de commandant van het  het Koninklijk-Indisch leger, de Indische luitenant-generaal Gerardus Johannes Berenschot die, na een bespreking met de Britse maarschalk Robert Brooke-Popham in Batavia en  op zijn vlucht terug naar het hoofdkwartier in Bandoeng, zo’n 5 minuten na het opstijgen van het vliegveld te Kemajoran  met zijn Lockheedvliegtuig( Lodestar in de buurt van  ons huis neerstortte op kampongwoningen nadat  het vliegtuig eerst nog een klapperboom had geraakt . Hierbij kwamen alle inzittenden om het leven en ook 6 personen, die zich in de brandende huizen bevonden. Gerardus Johannes Berenschot was in Nederlands-Indië de enige commandant van Indische afkomst (Indo) geweest

29-01-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn

Waarom deze weblog?

Nadat ik met pensioen ben gegaan (dec. 2003) , ben ik begonnen met stamboomonderzoek. In 2006 ben ik begonnen met een weblog
http://blog.seniorennet.be/renepersijn2006/  , waarin ik het één en ander uit de resultaten van mijn onderzoek vermeld.

Tot nog toe kreeg ik vele reacties, primair  met verzoeken om meer genealogische informatie, maar opvallend ook veel mailtjes van jonge Indische mensen ( 12-25 jaar), die aangaven, dat ze meer en meer belangstelling krijgen voor de Indische achtergrond van hun ouders en voorouders en daarom ook mijn weblog lazen, waarin niet alleen namen en data staan, maar ook wat achtergrondinformatie.

In de zomer van 2007  kreeg ik een beroerte. Bij onderzoek bleek dat ik ook nog een hartinfarct moet hebben gehad, die ik niet had gevoeld.
Ik ben sindsdien weer herstellende, maar vooral in de periode  vlak na de
beroerte kwamen vaak flitsen naar boven van dingen die ik meemaakte in mijn  jeugd in Indië. Niet alleen de minder prettige ervaringen, zoals het verblijf in een Bersiapkamp in Cheribon, maar ook leuke ervaringen, bijvoorbeeld in de wijk Kemajoran   in het toenmalige Batavia/ Djakarta ( nu Jakarta) waar wij woonden tot aan de repatriëring in 1956.

Ik besloot deze ervaringen op te schrijven, omdat ze misschien wel leuk of interessant  zijn voor de jongere Indo's om te lezen, zoals bijvoorbeeld  de jongeren die op mijn weblog reageerden/reageren.

Het zijn deze herinneringen/ervaringen die ik  op deze  weblog  plaats.

Met vriendelijke groet,

René L. Persijn

28-01-2008 om 00:00 geschreven door rene persijn