Kruidje-roer-me-niet, ijs lilin en Waterlooplein

Kruidje-roer-mij-niet, ijs lilin en Waterlooplein, een rare titel voor een verhaal, maar die drie horen in MIJN herinnering bij elkaar.

Tot maart 1956 zat ik in Djakarta (voorheen: Batavia, later Jakarta) op de HBS van de CAS (Carpentier Alting Stichting) aan het Koningsplein-Oost.

Als ik van huis naar school fietste (zie ook het artikel "Fietsend naar school" op deze weblog) dan passeerde ik (tenzij ik een alternatieve route nam, wat ook wel eens gebeurde) het Waterlooplein.

Ik naderde het Waterlooplein dan vanuit de Vrijmetselaarslaan, dus ik kwam op het hoekpunt Waterlooplein Noord –Waterlooplein Oost. En ik moest dan naar de Willemslaan en die lag weer aan de overkant van het grote plein, dus aan Waterlooplein West.

Ik kon natuurlijk de noordkant van het plein pakken, maar de afstand die ik dan moest afleggen via Waterlooplein-Noord en nog een deel van Waterlooplein-West tot aan de afslag Willemslaan was volgens mijn wiskundige knobbel (en ik zat toch op HBS-B, de wiskunde kant!) veel langer dan wanneer ik het plein diagonaal zou oversteken. Dan moest ik wel over het gras rijden, maar ik was kennelijk niet de eerste die op dat idee was gekomen, want in het gras was een spoor uitgesleten, waarlangs kennelijk al meer voetgangers en fietsers waren gegaan. Er was een soort smal zandpaadje ontstaan, dat door de moessonregens tot een smal geultje was geërodeerd.

En midden op het plein had de natuur een lichtgroen kleedje gelegd dat afstak tegen het donkergroen en bruin van het gras. Een stuk grond van ongeveer 4 bij 4 meter was bedekt met kruidje-roer-me-niet-planten.

Het kruidje-roer-mij-niet of gevoelige mimosa is een lid van de vlinderbloemfamilie. Deze kruidachtige plant toont aan dat planten, ondanks het feit dat ze geen zenuwstelsel hebben toch snel kunnen reageren. Bij aanraking van het samengesteld de blad gaan blaadjes " dicht", ze vouwen zich samen. Niet de hele plant reageert, maar alleen het deel dat wordt aangeraakt. Na enkele minuten strekken de bladstelen weer en vouwen de bladeren weer open.

Omdat ik bekend was met dit fenomeen kon ik het vaak niet nalaten om, als ik door dat kruidenveld reed even van mijn fiets af te stappen en verschillende bladeren in de slaapstand te zetten. Het gebeurde wel eens dat ik daardoor bijna te laat kwam op school, maar het optreden als hypnotiseur van planten gaf me zo vroeg in de morgen toch wel een voldaan gevoel….Tegenwoordig noemt men dat een ‘ kick’.

Als ik ’ s middags uit school kwam en dezelfde weg reed om naar huis te gaan, dan stak ik weer het Waterlooplein diagonaal over. Maar nu geen tijd voor slaapverwekkende activiteiten. Want in de verte, aan de andere kant van de diagonaal zag ik hem al aankomen, de jongen met zijn "es lilins". Letterlijk betekent ‘ es lilin’ ‘kaarsvormig ijsje’, waarmee een ijsje op en stokje werd bedoeld.

Bijna elke dag kwam ik dezelfde jongen tegen. Hij was ongeveer twaalf jaar en droeg een juk over zijn linkerschouder waaraan zowel aan de voor- als achterkant een

thermoskan aan touwtjes hing. Op de opening van de kan zat een dikke stop van kurk en daarbovenop was nog een deksel geschroefd. Hij had in de thermoskannen es lilins in diverse smaken van een in Batavia bekend merk, " Baltic".

Chocolade-ijsjes, ijsjes met de smaak van djeroek (sinaasappel), kelapa kopjor (jonge kokos), nangka (jackfruit) en nog veel meer.

En alsof we het met elkaar hadden afgesproken, we kwamen steeds bij elkaar op het stuk veld waar de kruidje-roer-me niet-plantjes groeiden.

En elke middag vond daar in het midden van het immens grote Waterlooplein, vernoemd naar de Slag bij Waterloo, een plein met een grootse geschiedenis , weer hetzelfde simpele ritueel plaats.

Onze blikken ontmoetten elkaar en ik stopte en stapte af van mijn fiets. Mijn fiets legde ik op de grond, want ik had geen standaard en de ijsjongen haalde het juk van zijn schouders.

Daarna opende hij de deksels en stoppen van beide thermoskannen en liet mij rustig een ijsje kiezen. Het scheen dat hij al het geduld van de wereld had. En als ik mijn keuze had gemaakt en daarna mijn zakken naliep om te zoeken naar geld, wendde hij zijn blik discreet af en zwaaide zachtjes met zijn hand door de dan nog wakkere kruidjes om hem heen om ze te laten slapen. En beiden zeiden we dan zachtjes " Selamat tidur", welterusten, tegen de slapend plantjes. Als ik mijn ijsje had betaald en hij de thermoskannen weer had gesloten, legde hij zijn juk weer op zijn schouder, pakte ik mijn fiets weer op, glimlachten zwijgend naar elkaar en gingen dan beiden onze eigen weg.

07-10-2008 om 16:17 geschreven door rene persijn

Toen er nog geen rookverbod bestond.....

In die tijd, toen we nog in Batavia/Djakarta woonden (tot 1956) was er nog geen sprake van een antirooklobby en zeker nog niet van een rookverbod in de horecagelegenheden en andere openbare gebouwen en op het werk. Er werd nog lustig op los gepaft en zeker in het toenmalige Nederlands-Indië. Als Indo-jongen hoorde je er ook pas echt bij als je rookte. En liefst op een manier die je ook zag bij je helden op het witte doek, met een pokerface (of rokerface), diep inhalerend en met je sigaret nonchalant bungelend in één van je mondhoeken en dan nog liefst met je ogen half toegeknepen als om de wereld kond te doen dat je overal maling aan had. Wel oppassen dat je niet hoestte, want dan had men door dat je een baroe (nieuweling) was in de grote wereld der rokers.

Wanneer je een jeugdige en beginnende roker was en je nog rond moest komen van het geld dat je verdiende door het verkopen van lege flessen aan de toekang botol, de opkoper van leg flessen, zoals bij mij het geval was, dan kocht je natuurlijk de ‘rokok kètèngan’, sigaretten die je niet per pak maar pers stuk kocht.

Elke zichzelf respecterende verkoper van sigaretten had wat geopende pakjes sigaretten liggen en als hij ze niet had, dan werd er altijd wel één geopend en dan kon je bij hem de sigaretten per stuk kopen.

Aangezien ik met het geld dat ik kreeg van de toekang botol ook nog ander dingen moest kunnen doen, kocht ik altijd losse sigaretten. De ene keer krètèk (kruidnagelsigaretten), de ander keer een gewone sigaret. Wat merken betrof had je keuze genoeg. Bijvoorbeeld KANSAS, CHESTERFIELD, COMMODORE, BISON en natuurlijk ESCORT.

Over escort deed nog een grapje de ronde. Van voor naar achteren gelezen vormden de letters van de naam de eerste letters van de zin: Eerste Slechte Cigaretten Onder Regerings Toezicht en van achter naar voor: Toch Rookt Onze Commandant Spoor Escort, waarbij met Spoor generaal Simon Hendrik Spoor werd bedoeld, die in de jaren 1946 -1949 bevelhebber was van de landstrijdkrachten in Nederlands-Indië.

Zelf kocht ik mijn sigaretten bij ons in de straat. Als ik de poort uitliep en zo’n honderd meter naar links de straat inliep kwam ik aan de rechterkant van de weg een sigarettenstalletje tegen. Dit stalletje stond voor een huis waarin ondermeer een Chinese familie woonde. Deze familie beheerde dat stalletje en meestal waren het de kinderen van de familie, die achter de ‘ toonbank’ stonden. Aangezien ik ouder was dan deze kinderen en steevast mij ‘ rokerface’ opzette, kreeg ik door middel van tawarren (afdingen) de losse sigaretten meestal voor een veel lagere prijs dan ze ervoor vroegen. Stond pa of ma Chinees in het stalletje, dan nam ik genoegen met één in plaats van twee sigaretten of nam ik krètèks, want die waren goedkoper en op de oudere Chinezen maakte mijn ‘rokerface’ geen enkele indruk!

05-10-2008 om 15:50 geschreven door rene persijn

De toekang bami

Ach, elke Indo kent hem wel, de toekang bami, die met zijn karretje laat op de middag of vroeg in de avond de straten afstruint, op zoek naar klanten.

En ik was een regelmatige klant. Niet dat ik thuis te weinig eten kreeg, maar zoals bijna elke Indo-in-de-groei had ook ik ’ s avond wanneer de schemering viel, zo’n ‘ trek in iets lekkers’.

En de toekang bami kon voor je een bordje ‘ iets lekkers’ bereiden voor het geld, dat je net die middag had verdiend door het verkopen van lege flessen aan de toekang botol. Geld moet rollen, ja toch? Is goed voor de economie van het land.

Dus, wanneer de schemering viel en in de kampong achter het huis de bedoek (grote trom) klonk en de gelovigen werden opgeroepen tot gebed, dan zat ik in de tuin op het bankje onder de cherryboom en wachtte….

Zodra ik in de verte het ‘ tok tok’ hoorde , wist ik dat hij in aantocht was. Het voor de toekang bami kenmerkend geluid dat ontstond door het slaan met een stokje op een uitgehold stuk hout deed je maag ‘ krioeken’ van de honger.

" Krioek, krioek" klonk het ter hoogte van je navel. Echt honger had je niet, dacht je, maar wat zo’ n geluid ( tok, tok) toch i je lichaam te weeg kon brengen….. Voer voor (liefst Indische) psychologen…….

Natuurlijk liep ik dan naar de poort en keek de straat in, want stel je voor dat de man ongemerkt je huis voorbijliep. Maar gelukkig, in de verte zag je in het schemerdonker al een bewegend lichtje naderbij komen en hoorde je weer wat luider dan daarnet het ‘ tok tok’. Ik wachtte hem op en wenkte naar hem. Hij knikte en parkeerde zijn karretje aan de kant van de weg, want in de Vliegveldlaan (Jalan Garuda) waar we woonden waren geen trottoirs.

Hij had onder zijn karretje een opklapbare poot uitgezet, zodat de kar nu stevig stond en ik deed mijn bestelling. " Bami goreng dengan oedang (garnalen)", want je kon ook bami goreng met kip bestellen, maar kip at ik al vaak, dus…..

De toekang bami zette zijn wadjan (wok) op het vuur waar hij nog even in porde en dan met een kipas (bamboe waaier) de vlam wat aanwakkerde en deed dan wat olie in de pan.

Ik had mijn bestelling geplaatst dus excuseerde ik me om snel even in huis een bord te halen. Maar ik was net zo rap weer terug want ik wilde niets missen van het hele bakritueel.

Toen de olie warm genoeg was deed de man wat voorgekookte garnaaltjes in de olie en wat fijngehakte knoflook. Het rook meteen zo lekker… Ik begon al te ‘ ‘ngiler’ (watertanden).

Daarna werd een handvol fijnesneden groenten (selderij, katjang polong, peultjes en taugé) toegevoegd en tenslotte tilde de toekang bami een deksel op dat in zijn kar een vierkant gat afsloot en verdween met zijn arm in dat gat om er met een handvol gekookte bami weer uit te komen en dat in de wadjan te gooien. Ik vraag me nu pas af hoe lang het geleden was dat hij daarvoor zijn handen had gewassen…., maar toen waren dat vragen die niet bij je opkwamen…..

Hij roerde de bami goed los en zorgde dat alles goed door elkaar werd gehutseld. Dan nog op smaak brengen met wat peper en ketjap asin. Ik gaf hem mijn bord waarop hij de bami schepte en het geheel nog lardeerde met bawang goreng ( gebakken uitjes) en rawit (kleine spaanse pepers) in zuur.

Ik gaf hem het geld en hij wenste me nog een " selamat makan" .

Nou, ik makande heel selamat op het bankje in de tuin onder de cherryboom en genoot van mijn bami goreng, van de schemering en van de straatgeluiden. Morgen maar weer lege flessen zoeken en verkopen aan de toekang botol……

04-10-2008 om 17:44 geschreven door rene persijn