een meditatie over succesxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Wat vooral in het oog springt bij de figuur van Michael Jackson is het scherpe contrast tussen uiterlijk succes – hij heeft een paar records gevestigd in de platenverkoop die niet zo gauw of misschien wel nooit zullen gebroken worden – en de innerlijke mislukking – de vrede en het geluk  zijn niet af te lezen uit zijn levensloop.

Het doet denken aan het volksverhaal over Faust die zijn ziel aan de duivel verkocht om een aantal leuke dingen te beleven: de duivel staat dan symbool voor de zelfdestructieve kracht.

Misschien kan je het thema open trekken naar Prometheus en Christus die een zware prijs hebben betaald voor het realiseren van hun doel: het vuur of de verlossing brengen naar de mensen.

Een natuurlijke streving kan dus een vorm van zelfvernietiging of van zelfkwelling worden.

De vraag is of de hang naar succes wel een natuurlijke streving is. Zijn wij mensen genetisch gepredisponeerd om naar applaus en goedkeuring te haken?

Ik denk dat het eerder gaat om een aangeleerd gedrag, misschien zelfs een geconditioneerde reflex. Immers, van bij onze eerste activiteiten worden we onthaald op applaus: wanneer we lang geslapen hebben, wanneer we een ferme drol hebben geproduceerd en wanneer we ons papje hebben naar binnen gewerkt. Later ontvangen we toejuichingen als we onze eerste stapjes zetten en zo gaat het verder tot de schoolresultaten etc etc

Kortom, we worden er reeds als baby’s  aan gewend dat we bij natuurlijke verrichtingen zoals het eten en zich ontlasten kunnen rekenen op bijval als die verrichtingen passen in het verwachtingspatroon van  de volwassenen. Een natuurlijke daad wordt een prestatie. En wellicht zorgen deze eerste ervaringen ervoor dat we heel ons leven blijven streven naar allerlei vormen van bevestiging en dat we lijden aan een prestatiedwang.

We willen goed bevonden worden, knap van lichaam of intellect, braaf of deugdzaam etc

Goedkeuring is een soort drug geworden. Het belang wordt duidelijk gemaakt door een aantal spreekwoorden en gezegden zoals ‘everybody loves a winner’, ‘nothing succeeds like success’ en omgekeerd: ‘no one knows you when you are down and out’.

Iets moois maken bevredigt niet helemaal als er niemand is om het op te merken.

Toch zijn er stemmen die het tegendeel beweren zoals het devies van Willem van Oranje:

‘il faut point d’espoir pour entreprendre ni de réussite pour persévérer.’ We kunnen ook ‘deugd’ beleven aan de activiteit zelve: een col beklimmen op de fiets kan plezant zijn ook als niemand toekijkt, in het aanleggen en onderhouden van een bloemperk kan men zichzelf verliezen ook als geen enkel familielid of geen enkele buur er iets over zegt. Maar je vreugde wordt wel verhoogd als die bijval er komt en de vreugde dus wordt gedeeld. Het spreekwoord zegt: ‘gedeelde vreugd is dubbele vreugd en gedeelde smart is halve smart.’

In ‘Max Havelaar’ van Multatuli staat misschien wel de mooiste omschrijving van een echtgenote: ‘de vrouw die mijn zorgen deelt en mijn vreugden groter maakt.’

Zoals met alles gaat het in essentie wellicht om het onderscheid tussen de normale genieting en de verslaving,  het verschil tussen de spontane behoefte en de dwangmatige.

Succes is een na te streven goed als het de beste krachten in ons mobiliseert zonder onze gezondheid te schaden, noch fysiek noch mentaal. Wanneer het echter een obsessie is geworden dan komt het verlangen naar succes neer op een zelfkwelling: het zal nooit genoeg zijn, het applaus van 1000 mensen zal doen verlangen naar het applaus van 1 miljoen.

De wens om bevestigd te worden in zijn eigenheid is een normale menselijke behoefte – om het even of  ze afkomstig is uit onze genetica of uit onze opvoeding. Maar een evenwichtige persoonlijkheid wordt niet verontrust wanneer de bevestiging even uitblijft: men doet door omdat men zelf plezier beleeft in zijn activiteiten of omdat men deze bezigheden noodzakelijk vindt, en de bijval zal wel komen – olie drijft boven, leert ons een ander spreekwoord.

Wat kunnen we hieruit nu concluderen voor de opvoeding: doen we er goed aan om kinderen steeds toe te juichen als ze evidente zaken hebben verricht? Iedere ouder vindt het eigen kind uitzonderlijk. Toch dient men te vermijden dat men van deze uitzonderlijkheid een norm of verwachting maakt. Op de duur zal ieder kind opgroeien met het besef dat het helemaal niet zo uitzonderlijk is, de meeste van ons zijn heel gewoontjes en ‘gewoon doen is al gek genoeg’. Om zelfkwelling te voorkomen zou men dus beter leren relativeren: niet ieder kind hoeft een topper te zijn anders keert de natuurlijke piramide om en wordt de top de basis en de brede basis de top. Hugo Claus heeft het in een van zijn laatste interviews ontnuchterend gezegd: ‘over 350 jaar ben ik wellicht volledig vergeten.’

Tegen zo’n perspectief dient men de eigen verwezenlijkingen af te meten. Zoals Multatuli in een van zijn ‘Ideën’ schrijft: ‘vanaf de maan gezien zijn we allemaal even groot.’

Stipjes dus, zandkorrels in de woestijn, waterdruppels in de oceaan. Geen enkel succes kan ons behoeden tegen het verdwijnen: we kennen de namen van farao’s maar niet hun intieme dromen en aan het feit dat wij hun namen nog kennen beleven zijzelf geen enkel plezier.

Kinderen hebben aanmoediging nodig en geen aanbidding, en het is de plicht van de ouders om rekening te houden met de specifieke begaafdheid van het kind – al zegt alweer een spreekwoord dat iedere uil wil dat zijn jong een arend is.

Succes geeft een kick, maar iedere kick doet verlangen  naar een nog sterkere tenzij men leert te aanvaarden dat het leven uit meer bestaat dan alleen maar piekervaringen. En misschien is de kick die het meest bevrediging schenkt de allereenvoudigste: het simpele gebaar van goedheid en tederheid. Met Miss Universe neuken zal wel een geweldige kick opleveren maar of de ervaring ook garant staat voor een subliem genot, wens ik te betwijfelen: het kan maar zeker is het niet.

de haan, 27 jun. 09